5. Conclusie en discussie
5.3 Beperkingen en toekomstig onderzoek
Het uitblijven van significante effecten valt wellicht toe te schrijven aan een aantal beperkingen die dit onderzoek kent. Ten eerste is de manipulatiecheck mislukt. Van de 121 respondenten wisten er slechts 66 zich correct te herinneren of zij wel of niet het Vinkje hadden gezien. Het
uitblijven van significante effecten in dit onderzoek valt hoogstwaarschijnlijk toe te schrijven aan de mislukte manipulatiecheck waaruit bleek dat 45,5% van de respondenten het Vinkje niet eens had opgemerkt. Hierdoor is het logisch dat deze expliciete aanwijzing ook niet van verdere invloed is geweest op de consumentenevaluaties in navolging hiervan. Wanneer mensen zich immers niet bewust zijn van het feit dat een product voorzien is van het Vinkje, zal deze ook niet van verdere invloed zijn op consumentenevaluaties van dat product. Uit onderzoek van Van Ooijen, Fransen, Verlegh en Smit (2015) is gebleken dat de effectiviteit van expliciete gezondheidsinformatie zeer afhankelijk is van de motivatie van de consument. Deze factor is echter niet meegenomen in dit experiment, maar zou wellicht een belangrijke modererende rol kunnen spelen. Het zou bij vervolgonderzoek dus nuttig kunnen zijn om de motivatie van de consument mee te nemen, aangezien ook uit eerdere onderzoeken is gebleken dat de product attitude, koopintentie en gezondheidsperceptie wel positief beïnvloed worden wanneer consumenten gezonde doeleinden nastreven.
Waarom de manipulatiecheck is mislukt is onduidelijk. Van tevoren hadden de respondenten duidelijke instructies gekregen om aandachtig naar de desbetreffende
productverpakking te kijken aangezien de vervolg vragen hierop betrekking zouden hebben. Wellicht is het formaat van het Vinkje te klein, waardoor respondenten deze over het hoofd hebben gezien. Het zou praktisch gezien dan ook relevant zijn om te onderzoeken in hoeverre het Vinkje wordt waargenomen door consumenten. Respondenten hebben de vragenlijst in een omgeving naar keuze ingevuld. Hierdoor is niet gecontroleerd in hoeverre zij de manipulaties goed hebben bekeken. Ook zou het relevant zijn om te onderzoeken in hoeverre consumenten zich bewust zijn van het Vinkje in een meer realistische setting, zoals de supermarkt. Dit is immers de omgeving waarin consumenten hun aankoopbeslissing maken en hier zijn mogelijk veel meer factoren die de consument kunnen afleiden van hun productkeuzes.
Daarnaast zou het interessant zijn om te onderzoeken of verpakkingsvorm en het Vinkje wellicht leiden tot negatieve effecten, aangezien positieve effecten in dit onderzoek uitbleven. Onderzoek heeft namelijk ook aangetoond dat voedingslogo’s voor veel verwarring onder consumenten zorgen (Cowburn & Stockley, 2005). Ze weten vaak niet waar de verschillende logo’s voor staan (Consumentenbond, 2016). De Consumentenbond is dit jaar dan ook een gestart met de campagne ‘Weg met het Vinkje’, aangezien zij van mening zijn dat het Vinkje een
voedingslogo’s misleidend kunnen zijn, waardoor ook de betrouwbaarheid van het Vinkje een interessant onderzoeksveld zou kunnen zijn.
Een andere limitatie van dit onderzoek zit hem in het eenzijdige karakter van de steekproef van dit onderzoek, waardoor resultaten niet generaliseerd kunnen worden voor de Nederlandse bevolking. Er hebben veel meer vrouwen (70,2%) dan mannen (29,8%) meegedaan aan het onderzoek en bijna alle respondenten bleken zeer hoogopgeleid (98,3%). Volgensde
resource matching hypothese van Anand en Sternthal (1989) zijn persuasieve effecten optimaal
wanneer mensen hun cognitieve capaciteit gelijkwaardig is met de capaciteit die men nodig heeft om een bepaalde boodschap te verwerken. Wanneer er te veel verwerkingscapaciteit beschikbaar is, zijn mensen geneigd om de ongebruikte capaciteit te wijden aan gedachten die irrelevant zijn met betrekking tot de boodschap, of de boodschap zelfs in twijfel trekken, waardoor de
overredingskracht van de boodschap afneemt. Gezien het hoge opleidingsniveau van de respondenten zou het kunnen dat dit mechanisme ook in dit experiment is opgetreden, met als gevolg dat gezondheidsgeletterdheid geen positieve rol speelt bij de beïnvloeding van de verschillende consumentenevaluaties. Mogelijk hadden de hoogopgeleiden te veel
verwerkingscapaciteit voor het verwerken van de simpele productverpakkingen, waardoor zij de ongebruikte verwerkingscapaciteit zijn gaan wijden aan gedachten die irrelevant zijn of de boodschap zelfs in twijfel zijn gaan trekken. Het zou dan ook interessant zijn om dit onderzoek uit te voeren onder laagopgeleiden, aangezien onderzoek heeft uitgewezen dat deze groep de grootste moeite heeft met het interpreteren van productinformatie (Cowburn & Stockley, 2005), terwijl elementen zoals een verpakkingsvorm en een logo de informatieverwerking juist zouden moeten versimpelen en zo een positieve invloed uitoefenen op consumentenevaluaties.
6. Literatuurlijst
Anand, P., & Sternthal, B. (1989). Strategies for designing persuasive messages: Deductions from the resource matching hypothesis.
Andrews, J. C., Burton, S., & Kees, J. (2011). Is simpler always better? Consumer evaluations of front-of-package nutrition symbols. Journal of Public Policy & Marketing, 30(2), 175- 190.
Baal P.H.M. van, Wit G.A. de, Feenstra T.L., Boshuizen H.C., Bemelmans W.J.E., Jacobs-van der Bruggen M.A.M., et al. Bouwstenen voor keuzes rondom preventie in Nederland. RIVM- rapport nr. 260901001. Bilthoven: RIVM, 2006.
Barsalou, L. W. (1999). Perceptions of perceptual symbols. Behavioral and brain sciences,
22(04), 637-660.
Becker, L., van Rompay, T. J., Schifferstein, H. N., & Galetzka, M. (2011). Tough package, strong taste: The influence of packaging design on taste impressions and product evaluations. Food Quality and Preference, 22(1), 17-23.
Belei, N., Geyskens, K., Goukens, C., Ramanathan, S., & Lemmink, J. (2012). The best of both worlds? Effects of attribute-induced goal conflict on consumption of healthful
indulgences. Journal of Marketing Research, 49(6), 900-909.
Chang, Y., & Thorson, E. (2004). Television and web advertising synergies. Journal of
Advertising, 33(2), 75-84.
Cohen, D. A., & Babey, S. H. (2012). Contextual influences on eating behaviours: heuristic processing and dietary choices. Obesity Reviews, 13(9), 766-779.
Cowburn, G., & Stockley, L. (2005). Consumer understanding and use of nutrition labelling: a systematic review. Public health nutrition, 8(01), 21-28.
Daansen, P. (2010). Leven met obesitas. Psychopraxis, 2010(2), 22-25.
Darke, P. R., & Ritchie, R. J. (2007). The defensive consumer: Advertising deception, defensive processing, and distrust. Journal of Marketing Research, 44(1), 114-127.
Dijksterhuis, A., Smith, P. K., Van Baaren, R. B., & Wigboldus, D. H. (2005). The unconscious consumer: Effects of environment on consumer behavior. Journal of Consumer
Psychology, 15(3), 193-202.
Fransen, M. L., Verlegh, P. W., Kirmani, A., & Smit, E. G. (2015). A typology of consumer strategies for resisting advertising, and a review of mechanisms for countering them.
International Journal of Advertising, 34(1), 6-16.
Grossman, R., & Wisenblit, J. Z. (1999). What we know about consumers' color choices. Journal
of marketing practice: Applied marketing science, 5(3), 78-88.
Grunert, K. G., & Wills, J. M. (2007). A review of European research on consumer response to nutrition information on food labels. Journal of Public Health, 15(5), 385-399.
Houts, P. S., Doak, C. C., Doak, L. G., & Loscalzo, M. J. (2006). The role of pictures in improving health communication: a review of research on attention, comprehension, recall, and adherence. Patient education and counseling, 61(2), 173-190.
Kauppinen, H. (2004). Colours as non-verbal signs on packages. Dissertation. Swedish School of Economics and Business Administration.
Libet B., Pearl D.K., Morledge D.E., Gleason C.A., Hosobuchi Y., Barbaro N.M. (1991). Control of the transition from sensory detection to sensory awareness in man by the duration of a thalamic stimulus. The cerebral ‘time-on’ factor. Brain 1991; 114: 1731– 1757.
Liem, D. G., Aydin, N. T., & Zandstra, E. H. (2012). Effects of health labels on expected and actual taste perception of soup. Food quality and preference, 25(2), 192-197.
Oerlemans, P. (2007). Logoland. Vereenvoudigde voedingswaarde etikettering in Nederland. Consumentenbond.
Meppelink, C. S., Smit, E. G., Buurman, B. M., & van Weert, J. C. (2015). Should we be afraid of simple messages? The effects of text difficulty and illustrations in people with low or high health literacy. Health communication, 30(12), 1181-1189.
Nancarrow, C., Tiu Wright, L., & Brace, I. (1998). Gaining competitive advantage from
packaging and labelling in marketing communications. British Food Journal, 100(2), 110- 118.
Ooijen I. van, Fransen, M.L., Verlegh, P.W.J., Smit, E.G. (2015). Signalling product healthiness through symbolic package cues: effects of package shape and goal congruence on
consumer behaviour.
Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1986). The elaboration likelihood model of persuasion. In
Communication and persuasion (pp. 1-24). Springer New York.
Prendergast, G., & Pitt, L. (1996). Packaging, marketing, logistics and the environment: are there trade-offs?. International Journal of Physical Distribution & Logistics Management,
26(6), 60-72.
Raghubir, P., & Krishna, A. (1999). Vital dimensions in volume perception: Can the eye fool the stomach?. Journal of Marketing research, 313-326.
Silayoi, P., & Speece, M. (2005). The importance of packaging attributes: a conjoint analysis approach. European Journal of Marketing, 41(11/12), 1495-1517.
Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2008). In Sunstein C. R., Sunstein C. R. (Eds.), Nudge:
Improving decisions about health, wealth, and happiness Yale University Press.
Vyth, E. L., Steenhuis, I. H., Mallant, S. F., Mol, Z. L., Brug, J., Temminghoff, M., & Seidell, J. C. (2009). A front-of-pack nutrition logo: a quantitative and qualitative process evaluation in the Netherlands. Journal of health communication, 14(7), 631-645.
Williams, P. (2005). Consumer understanding and use of health claims for foods. Nutrition
reviews, 63(7), 256-264.
Wolf, M. S., Wilson, E. A., Rapp, D. N., Waite, K. R., Bocchini, M. V., Davis, T. C., & Rudd, R. E. (2009). Literacy and learning in health care. Pediatrics, 124(Supplement 3), S275- S281.
Web bronnen
Centraal Bureau voor de Statistiek (2016). Steeds meer overgewicht. Geraadpleegd op 12 april van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2012/27/steeds-meer-overgewicht.
Consumentenbond (2016). Consumentenbond start campagne ‘Weg met het Vinkje’. Geraadpleegd op 12 april van
http://www.consumentenbond.nl/actueel/nieuws/2016/consumentenbond-start-campagne- weg-met-het-vinkje/.
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2008). Overgewicht. Geraadpleegd op 28 mei 2016 van http://www.minvws.nl/dossiers/overgewicht/.
Nationaal Kompas Volksgezondheid (2014). Gezondheidsmonitor GGD’en, CBS en RIVM. Geraadpleegd op 11 april van
http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/overgewic ht/hoeveel-mensen-hebben-overgewicht/.
Stichting Ik Kies Bewust (2016). Het Vinkje. Geraadpleegd op 8 april 2016 van http://www.hetvinkje.nl/organisatie/stichting-ik-kies-bewust/.
Voedingscentrum (2008). Het etiket. Geraadpleegd op 2 juni 2016 van
Bijlagen
Bijlage I: Flow chart
Aantal respondenten dat is begonnen met de vragenlijst (n=142).
Aantal respondenten dat is gestopt tijdens de
vragenlijst (n = 15).
Aantal respondenten dat niet is geslaagd voor
de manipulatiecheck (n = 55). Omdat dit aantal te hoog is, is besloten
deze respondenten alsnog mee te nemen in
het onderzoek.
Aantal respondenten dat de volledige vragenlijst heeft voltooid (n = 121). Hieronder waren 85 vrouwen (70,2%) en 36 mannen (29,8%).
Aantal respondenten dat ‘missing’ is verklaard door invullen
van minder dan 90 van de vragenlijst
Bijlage II: Vragenlijst onderzoek
Q1 Welkom! Allereerst wil ik je alvast hartelijk bedanken voor deelname aan mijn onderzoek over productverpakkingen. Het onderzoek bestaat uit een vragenlijst die maximaal 10 minuten zal duren. Het onderzoek wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van onderzoeksinstituut ASCoR, onderdeel van de Universiteit van Amsterdam. ASCoR doet wetenschappelijk onderzoek naar media en communicatie in de samenleving. Omdat dit onderzoek wordt uitgevoerd onder de verantwoordelijkheid van ASCoR, Universiteit van Amsterdam, heb je de garantie dat:1. Je anonimiteit is gewaarborgd en dat je antwoorden of gegevens onder geen enkele voorwaarde aan derden zullen worden verstrekt, tenzij je hiervoor van tevoren uitdrukkelijke toestemming hebt verleend.2. Je zonder opgaaf van redenen kan weigeren mee te doen aan het onderzoek of jou deelname voortijdig kan afbreken. Ook kan je achteraf (binnen 24 uur na
deelname) je toestemming intrekken voor het gebruik van jouw antwoorden of gegevens voor het onderzoek.3. Deelname aan het onderzoek geen noemenswaardige risico’s of ongemakken voor jou met zich meebrengt, geen moedwillige misleiding plaatsvindt, en je niet met expliciet aanstootgevend materiaal zal worden geconfronteerd.4. Je uiterlijk 5 maanden na afloop van het onderzoek de beschikking over een onderzoek rapportage kan krijgen waarin de algemene resultaten van het onderzoek worden toegelicht. Voor meer informatie over dit onderzoek en de uitnodiging tot deelname kun je ten allen tijde contact met mij opnemen
(carolineledeboer@hotmail.com). Ik hoop je hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet,
Caroline Ledeboer
Q2 Ik verklaar hierbij op voor mij duidelijke wijze te zijn ingelicht over de aard en methode van het onderzoek, zoals uiteengezet voor dit onderzoek.Ik stem geheel vrijwillig in met deelname aan dit onderzoek. Ik behoud daarbij het recht deze instemming weer in te trekken zonder dat ik daarvoor een reden hoef op te geven. Ik besef dat ik op elk moment mag stoppen met het
onderzoek.Als mijn onderzoeksresultaten gebruikt worden in wetenschappelijke publicaties, of op een andere manier openbaar worden gemaakt, dan zal dit volledig geanonimiseerd gebeuren. Mijn persoonsgegevens worden niet door derden ingezien zonder mijn uitdrukkelijke
toestemming.
Ik begrijp de bovenstaande tekst en ga akkoord met deelname aan dit onderzoek (1) Ik ga niet akkoord met deelname aan dit onderzoek (2)
Q3 Wat is je geslacht? Man (1)
Q4 Wat is je leeftijd? ______
Q5 Wat is je hoogst afgeronde opleiding? VMBO (1) HAVO (2) VWO (3) MBO (4) HBO (5) WO (6)
Q6 Zoals eerder al vermeld gaat dit onderzoek over productverpakkingen. Op de volgende pagina krijg je de verpakking van een niet bestaand product te zien, namelijk Yoggi drinkyoghurt. Bekijk deze verpakking goed en ga dan door naar de bijbehorende vragen. Bij deze vragen gaat het om de eerste indruk die jij hebt van de verpakking van het product. Er zijn geen goede of foute antwoorden, het gaat puur om jouw mening.
Q7 t/m 10 Willekeurige blootstelling aan manipulatie
Q11 Wat vind je van Yoggi drinkyoghurt?
1 (1) 2 (2) 3 (3) 4 (4) 5 (5)
Lijkt niet lekker:Lijkt
lekker (1) Niet aansprekend:Aansprekend (2) Niet aantrekkelijk:Aantrekkelijk (3)
Q12 De Yoggi drinkyoghurt bevat verschillende voedingswaarden, zoals calorieën, vet,
koolhydraten, suikers en zout. Geef hieronder per voedingswaarde aan in hoeverre jij denkt dat deze voorkomt in Yoggi drinkyoghurt:
Weinig (1) (2) (3) (4) (5) (6) Veel (7) Calorieën (1) Vet (2) Koolhydraten (3) Suikers (4) Zout (5)
Q13 Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende stellingen:
Helemaal mee oneens (1) (2) (3) (4) (5) (6) Helemaal mee eens (7) Het is zeer waarschijnlijk dat ik Yoggi drinkyoghurt zal kopen (1) De volgende keer dat ik drinkyoghurt ga kopen zal ik voor Yoggi kiezen (2) Ik zal Yoggi drinkyoghurt absoluut proberen (3)
Q14 Dit waren de vragen over de verpakking van het product. Nu zullen er nog enkele vragen volgen met betrekking tot je gezondheidsvaardigheden.
Q15 Als je bijsluiters of folders van je huisarts/ziekenhuis/ de apotheek krijgt, hoe vaak komt het voor dat:
Nooit (1) Zelden (2) Regelmatig (3) Vaak (4)
De letters te klein zijn, ook al
draagt je een bril? (1)
Er woorden of tekens in staan die je niet kent?
(2) De inhoud van de bijsluiters of folders te ingewikkeld is? (3) Je er lang over doet om ze te begrijpen? (4) Je iemand nodig hebt om je te helpen ze te begrijpen? (5)
Q16 Als je zelf op zoek gaat naar gezondheidsinformatie, hoe moeilijk vind je het om:
Makkelijk (1) Vrij makkelijk
(2)
Vrij moeilijk (3) Moeilijk (4)
Op verschillende manieren informatie over de ziekte te verzamelen? (zoals via internet, encyclopedieën, bekenden) (1) Precies datgene te vinden wat je zoekt? (2) De gekregen of gevonden informatie goed te begrijpen? (3) Je gedachten over je ziekte goed te verwoorden aan anderen? (zoals familie, vrienden en zorgverleners) (4) De gekregen of gevonden informatie te gebruiken in je dagelijks leven? (5)
Q17 Als je zelf op zoek gaat naar gezondheidsinformatie, hoe moeilijk vind je het om:
Makkelijk (1) Vrij makkelijk
(2)
Vrij moeilijk (3) Moeilijk (4)
Te beoordelen of de informatie wel op jou van toepassing is? (1) Te beoordelen of de informatie wel juist en betrouwbaar is? (2) Te controleren of de informatie wel juist en betrouwbaar is? (3) De informatie te gebruiken om een beslissing te kunnen maken over je gezondheid? (zoals over medicatie of dagelijkse bezigheden) (4)
Q18 Ten slotte zullen er nu nog een paar stelling volgen die te maken hebben met hoe gezond je zelf leeft. Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende stellingen:
Helemaal mee oneens (1) (2) (3) (4) (5) (6) Helemaal mee eens (7) Ik ben geïnteresseerd in gezonde voeding (1) Ik koop gezonde producten wanneer ik boodschappen doe (2) Ik heb een gezonde leefstijl (3) Ik vind het belangrijk om een gezonde leefstijl na te streven (4)
Q19 De laatste vraag van dit onderzoek slaat terug op de verpakking van de Yoggi drinkyoghurt. Bevatte de verpakking een gezondheidslogo (het 'Ik Kies Bewust Logo', ook wel bekend als 'Het Vinkje') ?
Ja (4) Nee (5)
Bijlage III: Stimulusmateriaal