Belangrijke dierziekten

Om voor Nederland belangrijke dierziekten te selecteren zijn de volgende criteria gehanteerd: (a) het belang voor de agrarische sector, (b) het belang voor natuurbeheerders en (c) het algemeen maatschappelijk belang. Voor de sterk export- georiënteerde agrarische sector in Nederland zijn vooral die dierziekten van belang die gevolgen hebben voor de handel. Dit zijn in principe alle voormalig lijst A ziekten van de OIE alsook een aantal voormalig lijst B ziekten (OIE, 1998). Voor deze ziekten streeft Nederland naar een zo hoog mogelijke status, i.c. vrij zonder vaccineren, zodat dieren en producten wereldwijd verhandeld kunnen worden. Bij uitbraken van deze ziekten is de indirecte schade door exportverboden vaak groter dan de directe economische schade, hoewel de directe schade van zeer besmettelijke dierziekten als mond- en klauwzeer (MKZ) en klassieke varkenspest (KVP) voor de sector ook in de miljoenen kan lopen (Meuwissen et al., 1999; Huirne et al., 2002). Voor natuurbeheerders zijn dierziekten in principe geen issue; het wordt gezien als één van de natuurlijke mechanismen waarmee de populatiedichtheid wordt gereguleerd. Bij relatief kleine populaties – zoals het geval is in de veelal versnipperde natuurgebieden in Nederland – is er echter wel een risico op een ongewenst groot verlies aan genetisch materiaal of het uitsterven van de populatie als een ziekte hoge mortaliteit tot gevolg heeft. Vanuit algemeen maatschappelijk belang spelen de volgende zaken een rol (in willekeurige volgorde): voedselveiligheid (zoönosen), economische schade veroorzaakt door uitbraken van dierziekten en mogelijk verlies van speciale rassen ten gevolge van mortaliteit en/of stamping-out. Ook risicoperceptie en algemene verontwaardiging over de bestrijding van dierziekten dragen bij aan de maatschappelijke prioritering van dierziekten. Deze criteria zijn gebruikt om een lijst van dierziekten op te stellen die potentieel bijdragen aan het

veterinaire risico van robuuste verbindingen (Tabel 31). Deze lijst pretendeert niet volledig te zijn. Er zijn nog veel meer dierziekten en infecties die voorkomen onder de wilde fauna en mogelijk verspreid kunnen worden naar de gedomesticeerde populatie (zie bijvoorbeeld Simpson, 2002).

Tabel 31. Lijst van besmettelijke dierziekten die mogelijk bijdragen aan het veterinaire risico van robuuste verbindingen tussen grote natuurgebieden in Nederland

Ziekte Agens Gastheren Zoönose Verspreidingsmechanismen Categoriea Blaasjesziekte

(SVD)

Enterovirus, familie Picornaviridae

Varken, wild zwijn Nee Verspreiding via direct contact, swill voedering, mest, indirect contact (veewagens, mensen)

1 Blauwtong (BT) Orbivirus, familie

Reoviridae

Rund, schaap, geit, hert, antilope

Nee Knutten (Culicoides spp.), teken (experimenteel), overdracht via besmet bloed (injecties, bloedtappen)

1b Klassieke varkenspest (KVP) Pestivirus, familie Flaviviridae

Varken, wild zwijn Nee Verspreiding via direct contact, sperma, ingestie van gecontamineerd vlees (swill voedering), mest, indirect contact (mensen, voertuigen, materialen); verticale transmissie (carrier sow syndrome)

1 Mond- en klauwzeer (MKZ) Aphtovirus, familie Picornaviridae (7 serotypen)

Evenhoevigen Nee Verspreiding via direct contact, sperma, melk, swill voedering, mest, indirect contact (mensen, voertuigen, materialen), lucht

1 Bovine brucellose

(abortus bang)

Brucella abortus Rund, kleine herkauwers, buffel, yak, elk, wapiti, antilope

Ja Uitscheiding van bacterie bij abortus, verdere

verspreiding via aasetende vogels en zoogdieren zoals kat en hond, uitscheiding van bacterie in melk,

verspreiding middels kunstmatige inseminatie

2 Bovine tuberculose (runder TB) Mycobacterium bovis Rund (natuurlijke gastheer), hert, wild zwijn, allerlei andere zoogdieren

Ja Uitscheiding van tuberkelbacteriën in de melk, urine of via de luchtwegen 2 Enzoötische bovine leukose Bovine leukose virus (retrovirus)

Rund Nee Overdracht via besmet bloed (injecties, bloedtappen, verlossingen, klauwbekappen, onthoornen, rectaal onderzoek), stekende insecten, biest en van koe op ongeboren kalf

2

Rabies (hondsdolheid)

Lyssavirus, familie Rhabdoviridae

Alle zoogdieren Ja Via speeksel van geïnfecteerde dieren (bijtcontact) 2 Trichinellose Trichinella spp.

(rondworm); in varkens vaak T. spiralis

Paard, varken, wild zwijn, vos, andere wilde carnivoren

Ja Ingestie van gecontamineerd vlees (swill voedering), indirect via besmette knaagdieren of de omgeving

2

Afrikaanse varkenspest (AVP)

Enige lid van de familie Asfarviridae

Varken, wild zwijn, Afrikaanse wilde varkensrassen (o.a. wrattenzwijn)

Nee Verspreiding via direct contact, teken (Ornithodorus spp.) en ingestie van gecontamineerd vlees, mest, indirect contact (mensen, voertuigen, materialen)

3

Miltvuur (anthrax) Bacillus anthracis Rund, schaap, geit, hert, ree, paard, varken, hond, pluimvee, etc.

Ja Via grond of water dat besmet is door kadavers, ingestie van besmet vlees

3

Runderpest Morbillivirus, familie Paramyxoviridae

Rund, buffel, yak, schaap, geit, sommige varkensrassen, velerlei wilde dieren van de order Artiodactyla

Tabel 31 (vervolg)

Ziekte Agens Gastheren Zoönose Verspreidingsmechanismen Categoriea Bovine babesiosis Babesia divergens

EU1

Rund, hert, ree Ja Via teken 4 Ziekte van Aujeszky of pseudorabies (ZvA) Suid herpesvirus type 1 (alphaherpesvirus), familie Herpesviridae Varken (natuurlijke gastheer), andere zoogdieren

Nee Uitscheiding van virus via ademhaling, neusslijm en speeksel, melk, geslachtsapparaat en sperma.

Verspreiding via direct contact, indirect contact (mensen, transportmiddelen, materialen) en de lucht

4c

Bovine virus diarree (BVD)

Pestivirus, familie Flaviviridae

Rund, schaap, geit, varken, hert, ree

Nee Verticale transmissie (van koe op kalf tijdens de dracht); de dragers die hierdoor ontstaan besmetten andere dieren via direct contact

5 Infectieuze bovine rhinotracheitis (IBR) (koeiengriep) Bovine herpesvirus type 1 (BHV1) (alphaherpesvirus), familie Herpesviridae

Rund, hert Nee Via direct contact, sperma, indirect contact (mensen, transport, materiaal), lucht, water

5

Leptospirose Leptospira Hardjo. Rund, schaap, hond, hert

Ja Verspreiding via direct contact, besmette urine of sperma, of indirect via (oppervlakte)water

5 Paratuberculose (paratbc) Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis Herkauwers Mogelijk (ziekte van Crohn)

Uitscheiding van bacterie in mest, melk en biest; grasland besmet met M. paratuberculosis

5

a

Beschrijving van de categorie 1, 2, 3, 4 en 5:

1. Ziekte is exotisch, maar kans op insleep is reëel; ziekte is besmettelijk en kan zich snel verspreiden, onafhankelijk van nationale grenzen, heeft ernstige sociaal-economische of volksgezondheid gevolgen en is van groot belang voor de internationale handel in dieren en dierlijke producten

2. Ziekte is exotisch, maar kans op insleep is reëel; ziekte is belangrijk vanuit sociaal-economisch of volksgezondheidsperspectief en is van belang in de internationale handel van dieren en dierlijke producten

3. Ziekte is exotisch en kans op insleep is gering

5.2.2 Vóórkomen van dierziekten onder gehouden en wilde hoefdieren