Archeologische indicatoren - Inventariserend Veldonderzoek, Verkennende fase Warder 81 te Warde

3 Booronderzoek

3.1 Werkwijze

Voor het plangebied is in eerste instantie een verkennend booronderzoek uitgevoerd met een minimale boordichtheid van 6 boringen per hectare. Uiteindelijk zijn in het plangebied met een oppervlakte van 1 ha in totaal 7 boringen gezet. Voor het boorplan is uitgegaan van de geplande sloottrajecten. Ter plaatse van het huidige erf zijn recente bodemverstoringen aangetoond en ontbreken archeologische lagen, waardoor er geen noodzaak was om de boorraaien te verdichten naar een karterend onderzoek. Ter plaatse van de noordelijke sloot zijn geheel intacte natuurlijke veengronden aangetroffen en ontbreken aanwijzingen voor archeologische lagen, waardoor de lage verwachting gehandhaafd kan blijven en daarom geen karterende boringen zijn gezet.

De boringen zijn uitgevoerd met een Edelmanboor met een diameter van 7 cm tot minimaal 20 cm in de natuurlijke veenondergrond. Vanaf 1,0 m beneden maaiveld zijn de boringen doorgezet met een gutsboor met een diameter van 3 cm. De exacte boorlocaties zijn uitgezet met een hand-held GPS toestel. Het opgeboorde sediment is verbrokkeld en versneden en geïnspecteerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals houtskool, vuursteen en aardewerk. De bo-ringen zijn beschreven conform de NEN 5104 en de bodemclassificatie volgens De Bakker en Schelling (1989).

3.2 Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens

Voor de ligging van de boorpunten wordt verwezen naar Bijlage 5, de boorbeschrijvingen zijn te vinden in Bijlage 6.

3.2.1 Sediment

De natuurlijke ondergrond bestaat uit donkerbruin veen (Hollandveen Laagpakket, Formatie van Nieuwkoop). In de noordelijke helft van het plangebied is op grotere diepte vanaf 70 – 100 cm beneden maaiveld blauwgrijze, zwak siltige zeeklei aangetroffen (Formatie van Naaldwijk). De klei is niet gerijpt (slap). De overgang van het veen naar de klei wordt plaatselijk gevormd door een zeer humeus kleilaagje (boring 6 en 7). Ter plaatse van boring 7 is de klei tussen 150 en 250 cm beneden maaiveld zwak humeus ontwikkeld.

3.2.2 Bodem

In de noordelijke helft van het plangebied is een bouwvoor aangetroffen die bestaat uit donker grijszwart, kleiig veen met een dikte van ca. 30 cm waaronder de natuurlijke veenondergrond ligt (boring 4, 6, 7). Op basis van de kleiige bovengrond is de bodem geclassificeerd als een koop-veengrond. In het zuidoostelijke deel van het plangebied ligt het maaiveld hoger en is de boven-grond afgedekt met een laag opgebrachte venige klei waarin fragmenten recente (19^e – 20^e eeuw-se) baksteen zijn aangetroffen (boring 3).

Rondom de huidige schuren is een recent puinlaag aangeboord met een dikte minimaal 50 cm (boring 1, 2 en 5). Vanwege het puin zijn de boringen gestuit en is het onderliggende sediment niet bereikt. Tijdens eerder uitgevoerd asbestonderzoek (Krommenhoek 2013) is een boring vlak-bij de archeologische boring 2 tot 2,0 m beneden maaiveld gezet (Bijlage 7, boring Re1). Hieruit blijkt dat de puinlaag (50 cm) is opgebracht, want daaronder ligt de voormalige bouwvoor (sterk humeuze klei) met een dikte van 40 cm. Vanaf 90 cm is de natuurlijke veenondergrond aangetrof-fen met vanaf 160 cm beneden maaiveld de grijsblauwe klei.

3.3 Archeologische indicatoren

Bij de controle van het opgeboorde bodemmateriaal zijn geen archeologische indicatoren aange-troffen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. Ook is geen archeologische (ophogings)laag aanwezig die wijst op bewoning.

9 3.4 Archeologische interpretatie

In het plangebied zijn intacte koopveengronden aanwezig, die ter plaatse van de huidige bebou-wing in de zuidelijke helft van het plangebied zijn afgedekt met een recente puinlaag met een dikte van ca. 50 cm.

Op basis van het bureauonderzoek is aan het zuidelijke deel van het plangebied een hoge ver-wachting toegekend voor nederzettingsresten uit de Late-Middeleeuwen en de Nieuwe tijd. Voor het noordelijke deel geldt een lage archeologische verwachting. De lage archeologische verwach-ting is bevestigd omdat in het noordelijke deel natuurlijke koopveengronden zijn aangetroffen, zonder archeologische lagen die wijzen op bewoning in de Late-Middeleeuwen – Nieuwe tijd.

Ook in het zuidelijke deel van het plangebied zijn geen archeologische (ophogings)lagen aange-troffen. Hier is sprake van koopveengronden die zijn opgehoogd met een recente puinlaag.

Voor de zone die direct langs de weg ligt geldt de hoogste archeologische verwachting. Dit betreft de locatie waar het huidige woonhuis staat en waar ook op historisch kaartmateriaal uit de 19^e eeuw bebouwing is aangegeven. Dit gedeelte is niet onderzocht, omdat hier geen bodemingrepen plaatsvinden die dieper reiken dan de bouwvoor. Hier blijft de hoge verwachting voor nederzet-tingsresten uit de Late-Middeleeuwen – Nieuwe tijd dan ook gehandhaafd.

4 Conclusie

4.1 Inleiding

Het doel van het inventariserend veldonderzoek was om de opgestelde verwachting (Verboom-Jansen 2011) te toetsen. In paragraaf 4.2 wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvragen zoals die voorafgaand aan het onderzoek zijn geformuleerd. In paragraaf 4.3 wordt een advies gegeven ten aanzien van archeologisch vervolgonderzoek.

4.2 Conclusies / beantwoording van de onderzoeksvragen

 Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact?

De natuurlijke ondergrond bestaat uit zwak siltige zeeklei waarop een veenlaag is ontstaan.

Het veen is afgedekt met een kleiige bouwvoor van ca. 30 cm waardoor sprake is van koop-veengronden. In de zuidelijke helft van het plangebied zijn de koopveengronden afgedekt met een recente (19^e – 20^e eeuws) puinlaag.

 Wat is de specifieke archeologische verwachting van het plangebied en wordt deze bij het veldonderzoek bevestigd?

Op basis van het bureauonderzoek was aan de zuidelijke helft van het plangebied een hoge verwachting toegekend voor nederzettingsresten uit de Late-Middeleeuwen – Nieuwe tijd.

Bewoning uit deze periode in dit veengebied kenmerkt zich door archeologische ophogingslagen waardoor een stratigrafie van bewoningsniveaus kan ontstaan. Tijdens het booronderzoek zijn hier geen aanwijzingen voor gevonden. Er is sprake van intacte koopveengronden die in het zuidelijke deel zijn afgedekt met een recente (19^e-20^e eeuws) puinlaag. De hoge archeo-logische verwachting voor de zone direct langs de weg (locatie van het huidige woonhuis)blijft gehandhaafd.

 In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische waarden bedreigd door de voorgenomen graafwerkzaamheden?

Aangezien de kans op een archeologische vindplaats ter plaatse van de te graven sloottrajecten klein is, vormen de voorgenomen graafwerkzaamheden geen bedreiging voor het archeologi-sche bodemarchief.

4.3 Advies

Op grond van de resultaten van het onderzoek acht Archeodienst BV een archeologisch vervolg-onderzoek niet noodzakelijk voor het realiseren van de woningen met bijbehorende inrichtings-maatregelen.

Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectieadvies. Met nadruk wijst Archeodienst BV erop dat dit selectieadvies nog niet betekent dat reeds bodemverstorende activiteiten of daarop voorbe-reidende activiteiten kunnen worden ondernomen. De resultaten van dit onderzoek zullen name-lijk eerst moeten worden beoordeeld door de bevoegde overheid (gemeente Zeevang), die vervolgens een selectiebesluit neemt.

Het uitgevoerde onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke inzichten en methoden. Het archeologisch onderzoek is erop gericht om de kans op het aantreffen dan wel vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef kan echter, op basis van de onderzoeksresultaten, de aan- of afwezigheid van eventuele archeologische waarden niet met zekerheid gegarandeerd worden. Indien bij graafwerkzaamheden archeologische waarden worden aangetroffen dienen deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, bij de minister gemeld te worden. Ook verdient het de aanbeveling de gemeente hierover in te lichten.

Literatuur

Bakker, H. de/J. Schelling, 1989² (1966): Systeem van de bodemclassificatie voor Nederland, Wageningen

Centraal College van Deskundigen Archeologie, 2010: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Gouda.

Mulder, E.F.J. de/M.C. Geluk/I.L. Ritsma/W.E. Westerhof/T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland, Groningen.

Kadaster, 2011: Topografische kaart 1: 25.000, Apeldoorn.

Krommenhoek, P.S., 2013: Verkennend asbestonderzoek Warder 81 te Warder. Landview bodemonderzoek.

NEN (Nederlands Normalisatie Instituut), 1990: NEN-5104:1989 NL, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie Instituut, Delft.

Verboom-Jansen, M., 2011: Een archeologisch bureauonderzoek aan de Warder 52 en 81 te Warder, gemeente Zeevang (NH). ARC-rapport 2011-61, Groningen.

Websites

http://www.ahn.nl (Actueel Hoogtebestand van Nederland) http://www.watwaswaar.nl (diverse historische kaarten)

http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html (diverse kaarten, waaronder IKAW en AMK)

Lijst van afbeeldingen

Fig. 1.1: Het plangebied op de topografische kaart (bron: kadaster 2011). ...5

Bijlage 1: Periodentabel

Bijlage 2: Verklarende woordenlijst

Bijlage 3: Afkortingenlijst

a f k o rt ing be t e k e nis a f k o rt ing be t e k e nis

…1 zwak Ks1 klei zwak siltige

…2 matig Ks2 klei matig siltige

…3 sterk Ks3 klei sterk siltige

…4 uiterst Ks4 klei uiterst siltige

…g1 zwak grindig KWARTS Kwartsiet

…g2 matig grindig Kz1 klei zwak zandig

…g3 sterk grindig Kz2 klei matig zandig

…h1 zwak humeus Kz3 klei sterk zandig

…h2 matig humeus L leem

…h3 sterk humeus l licht

A D Anno Domini (datering na Christus) LBK Lineaire bandkeramiek

afb. afbeelding LEE Leer

AHN Actueel Hoogtebestand Nederland LIN Lineair

AM K Archeologische M onumenten Kaart Lz1 leem zwak zandig

AM S directe C14-meting Lz3 leem sterk zandig

AM Z Archeologische M onumenten Zorg m meter

ARCHIS Archeologisch Informatie Systeem m² vierkante meter

art. artikel M A M aster of Arts

ASB Archeologische Standaard Boorbeschrijving M C14 monster voor C14-datering

AW Aardewerkconcentratie M FE ijzermonster

AWG gedraaid M FOS fosfaatmonster

AWH handgevormd mg matig gesorteerd

B C Before Christ (datering voor Christus) M HK houtskoolmonster

BE Beige M HT houtmonster

bijv. bijvoorbeeld M ICRO micromorfologisch onderzoek

BL Blauw M LIT lithologisch monster

blz bladzijde mm millimeter

BOT Bot M n mangaan

BP Before Present (datering t.o.v. 'heden', zijnde 1950) M P pollenmonster

BR Bruin mp meetpunt

BS Baksteen M PF botanisch monster

BTO Onverbrand bot M Sc M aster of Science

BTV Verbrand bot M TL metaal

BV Bouwvoor mv maaiveld (het landoppervlak)

C 14 Koolstofdatering M ZF zoölogisch monster, 0,25 mmm

CA kalk n nee

ca. circa N noord

CAA Centraal Archeologisch Archief NAP Normaal Amsterdams Peil

CAD Computer-aided Drafting (of Design) NEN Nederlandse Norm

CCvD Centraal College van Deskundigen nr. nummer

Chr. Christus NV Natuurlijke verstoring

CHW Cultuur-Historische Waardenkaart O oost

CIS Centraal Informatie Systeem o.a. onder andere

cm centimeter OD ouder dan

CM A Centraal M onumenten Archief OR Oranje

con concreties ORG Organisch

CRI Crinoiden kalk OX oxidatie

CvAK College P A Paars

d donker pag. pagina

DAO Defintief Archeologisch Onderzoek plr plantenresten

drs. doctorandus pu puin

e .d. en dergelijke PvA Plan van Aanpak

e.v. en verder PvE Programma van Eisen

et al. et alii (en anderen) RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

etc. etcetera RD Rijksdriehoek systeem

F E Ijzer/oer (landelijk coördinatensysteem)

FeO2 roest (ijzeroxide) REC Recente verstoring

FF Fosfaat RI riet

FG Fysisch Geograaf/ Fysische Geografie RO Rood

Fig. Figuur RZ Roze

G Grind S silt

GE Geel s spoor

gem. gemiddeld sch schelpenresten

gew. gewicht sg slecht gesorteerd

GEWICHT gewicht SIKB Stichting Infrastructuur Kwaliteitsboring Bodembeheer

gg goed gesorteerd SLK (produktie-) slakken

GIS Geografisch Informatie Systeem sph sphagnum

GLS Glas Stiboka Stichting voor Bodemkartering

GN Groen STN natuursteen

GPS Global Positioning System t a b. tabel

GR Grijs tel. telefoon

GW grondwater temp temperatuur

Gs grind siltig TEX Textiel

Gz1 grind zwak zandig TOU Touw

Gz2 grind matig zandig V Veen

Gz3 grind sterk zandig v vondst

Gz4 grind uiterst zandig Vk1 veen zwak kleiig

h humeus Vk3 veen sterk kleiig

ho hout VKL Huttenleem/verbrande leem

h1 zwak humeus Vm veen mineraalarm

h2 matig humeus vnr vondstnummer

h3 sterk humeus VST Vuursteen

ha hectare Vz1 veen zwak zandig

HK Houtskool Vz3 veen sterk zandig

HL Hutteleem W west

HT Hout WABO Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht

HU Humus WI Wit

id identiek aan WRO Wet Ruimtelijke Ordening

IKAW Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden wo wordtelrest

INDET Ondetermineerbaar X(XX) onbekend

ing. ingenieur Z zand

IVO Inventariserend Veldonderzoek Z zuid

IVO-K Inventariserend Veldonderzoek, karterende fase Z1 zand uiterst fijn

IVO-O Inventariserend Veldonderzoek Overig Z2 zand zeer fijn

IVO-P Inventariserend Veldonderzoek Proefsleuven Z3 zand matig fijn IVO-V Inventariserend Veldonderzoek, verkennende fase Z4 zand matig grof

J ja Z5 zand zeer grof

JD jonger dan Z6 zand uiterst grof

K klei zg zegge

k kolom Zk zand kleiig

KBW Bouwkeramiek Zs1 zand zwak siltig

KER keramiek Zs2 zand matig siltig

Kl Kiezel Zs3 zand sterk siltig

km kilometer Zs4 zand uiterst siltig

KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie ZW Zwart

Bijlage 4: Inrichtingsplan

Bijlage 5: Boorpuntenkaart

?

! .

Intacte koopveengrond op klei

±

0 10 20 40m

59983_Warder_Warder-81_IVO-V(K)