4.1 Methode en corpus
Dit onderzoek betreft een close reading van de filmscenario’s Rabat en Wolf en beoogt daarmee inzicht te verwerven in de vertelling in scenario’s en hoe scenario’s geëvalueerd kunnen worden, waarbij de nadruk lag op vormen van telling. Zoals in hoofdstuk 2 is betoogd, is de relatie tussen de verschillende modi van vertelling complex en verschilt deze doorgaans per scenario en scenarist. Om die reden is het van belang dat in een onderzoek naar de vertelling in scenario’s een gedetailleerde en genuanceerde analyse wordt uitgevoerd om de mogelijkheden binnen de vertelling van het verhaal te verduidelijken. In het huidige onderzoek zijn, als aanvulling op de scenarioanalyse, tevens de films van Rabat en Wolf bestudeerd om te bepalen hoe ‘onverfilmbare’ aspecten van een scenario vorm krijgen in de uiteindelijke film. Dit is een relevant element voor de waardering van
schrijverscommentaren en scenario’s in het algemeen.
De waardering van scenario’s is tot op heden slechts door enkele onderzoekers belicht, in tegenstelling tot de vertelling in scenario’s die in diverse scenariohandboeken aan bod komt. Echter, in dergelijke poëtica’s ontbreekt een theoretisch kader om een geschikte methodologie aan te ontlenen. Het artikel van Michael Newman (2006) is om die reden als uitgangspunt gehanteerd. Newman heeft door middel van een beatanalyse de vertelling van televisiedrama’s onderzocht, waarbij hij de structuur van een televisiedrama en hoe kleine structurele eenheden de interesse van de kijker behouden en narratieve informatie vrijgeven centraal heeft gesteld (16-17). In het kader van het huidige onderzoek is een soortgelijke beatanalyse uitgevoerd waarin vormen van telling centraal hebben gestaan. De definitie van de term ‘scenario’ volgens Pasolini is gehanteerd, namelijk het scenario als een geschreven document dat uitnodigt tot de voltooiing van het filmische aspect van het scenario door het te visualiseren in de verbeelding van de lezer (58).
De scenario’s en verfilmingen van Rabat (2011) en Wolf (2013) hebben gediend als het onderwerp van een case study. Het betreft twee shooting scripts, versies van het scenario die
voorafgaand aan de verfilming zijn geschreven. Hierdoor kunnen de scenario’s enigszins afwijken van de uiteindelijke films. Afgezien van het gegeven dat het naar mijn inzicht twee sterk geschreven scenario’s zijn, bevatten Rabat en Wolf vormen van telling die breken met heersende opvattingen in scenariohandboeken. In Rabat worden dialogen gebruikt om het verhaal voort te stuwen en de commentaarmodus om eventuele onduidelijkheden op te helderen. Daarentegen wordt in Wolf gebruikgemaakt van de rapportage van de handelingen in combinatie met schrijverscommentaren om het verhaal inzichtelijk te maken voor de lezer.
Er is gekozen om de scenario’s en films van Rabat en Wolf te analyseren vanwege het gebruik van geschreven vormen van telling die handvatten bieden voor de beoordeling van het scenario. Door het gebruik van schrijverscommentaren schetsen de scenaristen een beeld van hoe de scenario’s
verfilmd kunnen worden, doordat de schrijverscommentaren verwijzen naar visuele expressies binnen de verhaalwereld van de films.
4.2 Analyse
De analyse van de scenario’s van Rabat en Wolf was gebaseerd op een samengestelde analytische benadering, waarin de vier modi van vertelling (beschrijvende modus, rapportage van de handelingen, commentaarmodus en dialoog) centraal staan en concepten van showing en telling zijn gehanteerd, waarbij in het bijzonder aandacht uitging naar de verhouding tussen showing en het gebruik van interne focalisaties als vormen van telling. De vier modi van vertelling dienen als overkoepelende categorieën waarbinnen vormen van showing en telling voorkomen. Vormen van showing zijn vaak geschreven in de rapportage van de handelingen en de beschrijvende modus, terwijl vormen van telling doorgaans voorkomen in de dialoog en de commentaarmodus. Echter, het onderscheid tussen showing en telling kan onduidelijk zijn, omdat vormen van telling kunnen refereren aan een fysieke expressie. Dit gebeurt voornamelijk bij interne focalisaties van personages. Hierbij dienen de vier modi van vertelling als handvatten om de werking tussen elementen van showing en elementen van telling in het scenario te verduidelijken.
Door de uitvoering van een beatanalyse van verschillende scènes uit Wolf en Rabat zijn de motivaties van personages bepaald die het verhaal voortstuwen. Een beat kan worden gezien als een groep handelingen en is gebaseerd op actie-reactiepatronen tussen personages. McKee (1997) duidt een beat aan als het kleinste element van structuur in een scenario en formuleerde de volgende definitie: “An exchange of behavior in action/reaction. Beat by beat these changing behaviors shape the turning of a scene” (37). Deze uitleg van McKee wordt verduidelijkt aan de hand van een beschrijving van Michael Newman (2006) wanneer deze een beat in relatie tot televisiedrama beschrijft als:
“Situation comedies, episodics, and serial dramas all organize their stories into rather short segments, often less than two minutes in length. Viewers might call these scenes, but writers call them “beats,” and they are television’s most basic storytelling unit” (17).
Newman benadrukt dat beats in televisieprogramma’s doorgaans van kortere duur zijn dan in films. Zo kan een achtervolging in een misdaaddrama, waarbij de politie een dief op de hielen zit,
beschouwd worden als een beat. Deze achtervolging kan bestaan uit verschillende handelingen: de politieauto botst bijvoorbeeld ergens tegenaan, de agent lost schoten of de dief gijzelt een omstander. Dergelijke handelingen zijn onderhevig aan de actie-reactiepatronen tussen de personages tijdens de beat. Door middel van een beatanalyse kan verduidelijkt worden hoe de vertelling op een microniveau wordt aangedreven door diverse krachten die op elkaar van invloed zijn. Dit kan bijvoorbeeld door
elementen van showing en telling toe te passen. Sommige momenten in de beat zullen voornamelijk middels showing worden verteld, terwijl andere momenten elementen van telling bevatten. Hierdoor kan worden aangetoond welke vormen van vertelling op welke momenten worden gebruikt door de scenarist(en).
4.3 Procedure
Nadat de scenario’s van Rabat en Wolf oriënterend zijn gelezen, is op beide scenario’s een beatanalyse toegepast. Aan de hand van de analyseresultaten zijn scènes geselecteerd waarin
schrijverscommentaren een nadrukkelijke invloed hebben op de vertelling. Ook de verhoudingen tussen personages zijn bij de selectie van scènes in overweging genomen. Met betrekking tot het scenario van Rabat is de relatie tussen Julie en Nadir uitgelicht, omdat hieruit het innerlijke conflict van Nadir blijkt. In Wolf zijn de scènes met Ben en Majid, en met name scène 11, relevant, omdat deze de onderliggende behoefte aan erkenning van Majid aanduiden,
Vervolgens is de werking van schrijverscommentaren binnen de scenario’s met betrekking tot de geselecteerde scènes onderzocht en zijn de films bestudeerd om te bepalen hoe de
schrijverscommentaren en andere vormen van telling in beeld zijn gebracht. Op deze manier geeft het huidige onderzoek vervolg aan de debatten over showing en telling en wordt gereflecteerd op
theoretische kaders uit scenariohandboeken. De bevindingen zijn tot slot geëvalueerd. Aan de hand van deze evaluatie is bepaald hoe deze aspecten binnen een scenario gewaardeerd kunnen worden.