In de twee handboeken over de Venezolaanse geschiedenis die hierboven genoemd zijn, wordt eigenlijk geen specifieke aandacht besteed aan de banden tussen Venezuela en Engeland. Zoals blijkt uit de gebruikte citaten, vond er op kleine schaal handel plaats in het koloniale tijdperk tussen Venezolaanse bevolking en Engelse handelaren of piraten.
Verder ontstond er in 1899 een diplomatieke touwtrekkerij over de precieze grens tussen Venezuela en Brits Guyana, waarover Lombardi weet te vermelden dat die geografische ruzie voortduurt tot in elk geval begin van de jaren 1980.220
Noch in het ‘Country Profile 2007’ noch op de website van het Instituto Nacional de Estadísticas wordt expliciet melding gemaakt van handel tussen Groot-Brittannie en Venezuela. Dat betekent dat Engeland in elk geval niet in de top tien staat van handelspartners met Venezuela. Maar dat neemt niet weg dat via het Nederlands-Engels oliebedrijf Shell er wel export plaatsvindt. Gescheiden cijfers voor Engeland en Nederland heeft Shell echter niet.
4.2 Signatuur van The Guardian
De Britse ochtendkrant The Guardian wordt door mediaonderzoeker Stuart Allan omschreven als een “politically centre-left title”.221 Volgens een enquête uit 2004 stemt 44 procent van de lezers van deze krant Labour, en 37 procent voor de LibDems.222 De krant verschijnt sinds 12 september 2005 op berlinerformaat en wordt gedrukt in Manchester én in Londen. The Guardian is opgericht in 1821, na 1959 is het bijvoeglijke naamwoord Manchester ertussen uitgehaald omdat het een landelijk dagblad was geworden. De krant is in handen van de Scott Trust. Het is de vierde best gelezen krant in Engeland, met een oplage van ruim 382.393 exemplaren.223 Engeland heeft 50,3 miljoen inwoners. The Guardian wordt als een van de belangrijkste kranten van de Britse eilandengroep gezien.224
In tegenstelling tot El País en NRC Handelsblad werkt The Guardian niet met een motto. Desalniettemin staat vertrouwen heel hoog in het vaandel van de Engelse krant. The Guardian volgt de Press Complaints Commision’s code: “to protect and foster the bond of trust between the paper and its readers.”225 Daarnaast beroept de krant zich op een
220
Lombardi J. V., Venezuela The search for Order, The Dream of Progress (New York 1982) 167.
221
Allan S., News Culture, (Londen 2004) 147. The Guardian is een van de weinige kranten die na elf september 2001 ook moslims aan het woord liet. Ibidem, 183.
222 http://nl.wikipedia.org/wiki/Guardian. 223 http://www.abc.org.uk/cgi-bin/gen5?runprog=nav/abc&noc=y, 131206. 224 http://www.britannica.com/eb/article-9038320/The-Guardian. 225
http://image.guardian.co.uk/sys-files/Guardian/documents/2005/02/25/code2005.pdf. Hier is ook de code te lezen.
wereldberoemde zin uit een essay van oud-hoofdredacteur C.P. Scott ter gelegenheid van het eeuwfeest van The Guardian in 1921. De zin luidt: "Comment is free, but facts are sacred... The voice of opponents no less than that of friends has a right to be heard."226
Omdat The Guardian geen colofon heeft, is het onduidelijk waar en hoeveel correspondenten actief zijn voor de krant. Uit de te analyseren artikelen valt op te maken dat in ieder geval een correspondent zich bemoeit met Washington, én met Los Angeles en een met ‘heel’ Latijns Amerika. Hun namen zijn respectievelijk Julian Borges, Duncan Campbell en Alex Bellos.
4.3 Inhoudsanalyse van The Guardian
4.3.1 Macroniveau
Op macroniveau vallen twee dingen op. Ten eerste is er op de website van de Engelse krant niets te vinden over het correspondentennetwerk. Als we kijken naar de bijdrages, dan mogen we concluderen dat The Guardian een correspondent in dienst heeft die heel Latijns Amerika verslaat, namelijk Alex Bellos. Maar deze correspondent zit Chávez niet op de huid, veel artikelen worden geschreven door Duncan Campbell, kennelijk woonachtig in Los Angeles. En ten tweede verschijnen er zeer weinig artikelen over Venezuela in deze periode in de Engelse krant. Dit kan a priori al wijzen op een lage interesse in dit land vanuit Brits perspectief. Pas na de staatsgreep verschijnen er met regelmaat artikelen over Venezuela in The Guardian. Daarom worden alle artikelen uit deze krant in een geheel geanalyseerd, in plaats van in drie delen zoals El País.
4.3.2 Mesoniveau
Op mesoniveau zijn de volgende frames te ontwaren: 1. Chávez: de president
2. de mislukte coup
3. de rol van de VS in Latijns Amerika 4. de reactie van de Engelse regering 5. economische argumenten
4.3.2.1 Chávez: de president
Het eerste frame gaat over Chávez als president. Opvallend is dat er nauwelijks aandacht wordt geschonken door deze Engelse krant aan het persoonlijke leven van Chávez – de lezer weet niet of hij getrouwd is, kinderen heeft of dat hij misschien vooronderstelde megalomane trekken zou vertonen.
226
De krant noemt Chávez’ beleid populistisch, waar de Venezolaanse armen ogenschijnlijk niet beter van zijn geworden. “Modelling himself on Simon Bolivar and even renaming the country the Bolivarian Republic of Venezuela, he charmed the poor with populist rhetoric. But his revolution did little to change their lives.”227 Bovendien wordt Chávez verantwoordelijk gehouden voor de situatie in het land: “Mr Chavez polarised the country.”228
Op 15 april – drie dagen na de staatsgreep - pakt de Engelse krant uit met een artikel van 1110 woorden. Hierin wordt Chávez neergezet als een diep religieuze man die door een wonderbaarlijke politieke wederopstanding terugkeerde naar het Miraflores-paleis. In dit artikel valt op dat Chávez zelf aan het woord komt. Hij zegt bijvoorbeeld “I’m still stupified” en “I do not come with hate or rancour in my heart, but we must make decisions and adjust things.”229
Daarnaast wordt ook in The Guardian gezegd dat de president bijna elke sector in de Venezolaanse maatschappij van zich had weten te vervreemden, behalve de armen. Maar als “the most charismatic leader on the continent, Mr Chavez is also the most unpredictable.”230
Hij onderhoudt namelijk banden met Cuba en Irak.
Tien dagen na de staatsgreep typeert verslaggever Duncan Campbell de president: “Chavez is one of a handful of Latin American leaders – Castro, Peron, Somoza – to have a movement named after them.”231 Over de Bolivariaanse Kringen zegt Campbell: “the pro-Chavez local support committees which are regarded, depending on one’s political affiliation, as either neighbourhood-watch committees or vigilante bullies.”232
Ook wordt de moeizame relatie tussen de Venezolaanse president en de media benoemd. Chávez “has often named specific journalists he dislikes in his lengthy broadcasts to the nation and threatened to take away television stations' licences. After his return to power, some anti-Chavez journalists went into hiding, saying that they feared for their lives.”233
4.3.2.2 De mislukte coup
De wijze waarop The Guardian omgaat met de staatsgreep vormt het tweede frame. Deze krant bestudeert uitgebreid waarom “the coup was a flop.”234 Nadat Chávez “caved into the
227
‘Revolutionary gives way to business leader: Out: Hugo Chavez’, The Guardian, 13 april 2002.
228
‘Ousted Chavez detained by army: Venezuelan military may charge former president over bloodbath at demonstration’, Alex Bellos, The Guardian, 13 april 2002.
229
‘Chavez rises from very peculiar coup: Venezuela is back with the leader it had before a week of turmoil began’, Alex Bellos, The Guardian, 15 april 2002.
230
Ibidem.
231
‘The coup’, Duncan Campbell, The Guardian, 22 april 2002.
232
Ibidem.
233
‘It’s a coup’, Duncan Campbell, The Guardian, 29 april 2002.
234
pressure early yesterday” omdat hij verantwoordelijk gehouden werd voor de 13 doodgeschoten demonstranten, laat zijn dochter aan de Cubaanse staatstelevisie weten dat haar vader zich niet heeft overgegeven, maar “a jailed president” is.235
De terugkeer van Chávez wordt “a bizarre turnaround” genoemd, maar The Guardian dicht die terugkeer toe aan de demonstraties van de Chavistas.236 “Meanwhile, in the streets of Caracas, thousands of demonstrators supporting Mr Chavez – or opposed to the way he was ousted – took over state TV to demand his return.”237 Herhaaldelijk wordt na de coup in de Engelse krant gerefereerd aan de demonstraties. Zo worden de gebeurtenissen in een breder perspectief plaatst waardoor de aandacht aan de persoon Chavez relatief minder is, of op zijn minst begrijpelijker wordt. Vóór de coup staat bijvoorbeeld in een artikel: “Tens thousands of Venezuelans stayed at home yesterday as opponents of President Hugo Chavez intensified a protest campaign against his increasingly authoritarian regime.”238 En na de staatsgreep worden er regelmatig aantallen genoemd van demonstranten, zoals op 13 april: “A 150,000-strong opposition demonstration.”239
Een belangrijk speerpunt van The Guardian is waarom de staatsgreep mislukte. Hier wordt dan ook relatief veel aandacht aan besteed. In een commentaar van Isabel Hilton, Guardian-columniste en redacteur van de kritische website OpenDemocracy, staat:
The coup-maker's handbook maps out the standard procedure: organise the discontent that reform has aroused, reduce the place to chaos and provoke some violent clashes. At that point the forces of reason can intervene to restore order and proclaim new elections - which will not be held until the capacity of the defeated forces to fight them has been destroyed. So what went wrong this time? Perhaps it is a little more difficult, in the absence of the "communist menace", to portray such a coup as a blow for democracy. In Venezuela's case, this was even more tricky since the two traditional oligarchic political parties that shared the country's power for nearly 50 years are completely discredited.240
The Guardian bedeelt een grote rol toe aan de media in het mislukken van de staatsgreep. “The media, mainly in private, anti-Chavez hands, was [sic] increasingly critical, to such an extent that his supporters refer to the events of April 11 as a golpe mediático - a "media coup".”241
235
‘Ousted Chavez detained by army: Venezuelan military may charge former president over bloodbath at demonstration’, Alex Bellos, The Guardian, 13 april 2002.
236
‘Chavez rises from very peculiar coup: Venezuela is back with the leader it had before a week of turmoil began’, Alex Bellos, The Guardian, 15 april 2002.
237
Ibidem.
238
‘Oil strike: Venezuela protest worries analysts’, Terry Macalister, The Guardian, 10 april 2002.
239
‘Ousted Chavez detained by army: Venezuelan military may charge former president over bloodbath at demonstration’, Alex Bellos, The Guardian, 13 april 2002.
240
‘Cheering on democracy’s overthrow: The putsch against Venezuela’s elected leader failed – this time’, Isabel Hilton, The Guardian, 16 april 2002.
241
Een artikel van 29 april gaat dieper op de kwestie in. “Traditionally, in a coup, the first thing taken over is the broadcasting service.”242 Maar in het geval van Venezuela 2002 “there was no need for such a takeover: most of the broadcast media owners were already on the side of the military and were happy to comply with their requests.” Het artikel legt uit dat de media volledig meewerkten aan het stimuleren van de coup. Op momenten van pro-Chávez-demonstraties waren er “a blackout was imposed”, en op het moment dat legerofficieren aankondigden dat Chávez zich had overgegeven, “they were given the freedom of the airwaves.”243
Op 13 mei publiceert de Engelse krant een artikel dat doet denken aan de conspiracy theories omtrent elf september 2001 in de VS. Ook al staat het artikel op de buitenlandpagina, het is de vooraankondiging van een programma op de BBC, Newsnight. Het verhaal wil dat de Venezolaanse OPEC-voorzitter Ali Rodríguez president Chávez van te voren op de hoogte zou hebben gebracht van de coupplannen. “Newsnight was told by a Chavez insider, that several hundred pro-Chavez troops were hidden in secret corridors under Miraflores.”244 Een loyale militair zou interim-president Carmona, eenmaal geïnstalleerd in het presidentiële paleis, gebeld hebben dat vanwege de truc van het paard van Troje “he was as much a hostage as Mr Chavez.” De militair eiste dat Chávez binnen een etmaal teruggegeven moest worden. De waarheidsbevinding achter dit artikel is twijfelachtig. Het zou wel een flink staaltje agendasetting zijn van de Venezolaanse president, om de coup doorgang te laten vinden wetende dat hij er heelhuids uit te voorschijn zou komen.
4.3.2.3 De rol van de VS in Latijns Amerika
Het derde frame benadrukt de historische en actuele rol van de Verenigde Staten in Latijns Amerika. Een ingezonden brief uit Caracas vlak na de staatsgreep tegen Chávez maakt een vergelijking met de wijze waarop Salvador Allende behandeld is.245
In het artikel ‘Chavez rises from very peculiar coup: Venezuela is back with the leader it had before a week of turmoil began’ staat dat “The Bush administration was left with some egg on its face”, omdat de VS geen moeite leken te hebben met het vertrek van Chávez.246
Al snel wordt er gespeculeerd over de mogelijke betrokkenheid van de VS bij de staatsgreep. Op 16 april doet The Guardian verslag dat Chávez op de militaire basis waar hij gevangengehouden werd een Amerikaans vliegtuig had gezien en daar onderzoek naar laat doen. Een dag later publiceert de Engelse krant een samengesteld artikel van de Washington-correspondent Julian Borger en de Washington-correspondent Latijns Amerika, Alex Bellos. Het artikel
242
‘It’s a coup’, Duncan Campbell, The Guardian, 29 april 2002.
243
Ibidem.
244
‘Opec chief warned Chavez about coup’, Greg Palast, The Guardian, 13 mei 2002.
245
‘US Coup’, Josephine Centeno, The Guardian, 13 april 2002.
246
‘Chavez rises from very peculiar coup: Venezuela is back with the leader it had before a week of turmoil began’, Alex Bellos, The Guardian, 15 april 2002.
gaat over het toestemmend knikje van het Witte Huis naar de coupplegers. Woordvoerder Ari Fleisher “denied that the US had offered any support for a putsch.”247 Bevestigd wordt dat leden van de Venezolaanse oppositie bezoekjes hebben gebracht aan de VS, maar “it was not made clear why the talks [tussen deze opposanten van Chávez en het Witte Huis, JP] broached the subject of a coup, four months before the events.”248 Over het Amerikaanse vliegtuig op de Venezolaanse militaire basis, “Mr Fleischer said yesterday he did not know whether Washington had provided a plane to fly the Venezuelan president into exile.”249
In het analytische artikel over de coup van Duncan Campbell op 22 april worden meerdere Venezolanen – ook tegenstanders van Chávez - opgevoerd die elk zeggen dat het haast niet anders kan dan dat de VS betrokken waren bij de staatsgreep. Ook onderwijst Campbell een stukje geschiedenis:
What has given the possibility of American involvement credence is the presence in the Bush administration of many people, such as Reich and Roger Pardo-Maurer, who were involved in the support the rightwing Contras against the leftist Sandinistas in Nicaragua in the 80s. Larry Birns, the director of the Council of Hemispheric Affairs and a former member of the UN economic commission for Latin America, says from Washington: "There isn't a single political person in Latin America who does not believe that the CIA was involved in some form, and in the same way, as it was in Chile. Those responsible for Latin America in the state department are the most extremist, off-the-wall team - seven out of the top 12 officials in the Latin-American department are Cuban-Latin-Americans."
Campbell schrijft op 24 april een commentaar waarvan de kop al een historische metafoor is: ‘Bush’s Bay of Piglets: If the US was the villain in the Venezuelan coup, Latin America’s much-derided leaders were the heroes’.250
In dit commentaar wordt de uitspraak van Bush omgedraaid dat hij hoopte dat Chávez “learned the lesson” welke inhoud democratie behoort te hebben.251 De benoeming van Otto Reich als “assistant secretary at the state department for the western hemisphere” is omstreden want hij is “a man with a shabby record of covert meddling in Latin American politics.”252 Gustavo Cisneros, de mediamagnaat die een dikke vinger in de pap had bij de staatsgreep tegen Chávez, “is an old fishing pal of Bush senior.”253 Bovendien moest Bush junior beter weten wat het effect is van een staatsgreep op de grote chicanogemeenschap in Florida, waar zijn broer Jeb herkozen hoopte te worden. Campbell illustreert zijn kritiek op
247
‘US ‘gave the nod’ to Venezuelan coup’, Julian Borger en Alex Bellos, The Guardian, 17 april 2002.
248
Ibidem.
249
Ibidem.
250
Op 17 april 1961 viel de VS met 1500 troepen Cuba binnen, via Playa Girón oftewel Bay of Pigs. “Oficially denied by the US government, it had clearly been given the go-ahead by the new Kennedy administration and organised through the CIA. (…) The armed invasion was a disaster. (…) In three days it was over, and Castro and Che were able to claim ‘the first defeat of imperialism in the Americas’.” Gonzalez M., Che Guevara and
the Cuban Revolution, (Londen, 2004) 126-127. 251
‘Bush’s Bay of Piglets: If the US was the villain in the Venezuelan coup, Latin America’s much-derided leaders were the heroes’, Duncan Campbell, The Guardian, 24 april 2002.
252
Ibidem.
253
Bush door de Venezolaanse situatie te projecteren op Mexico. “One wonders if a Zapatista force had overthrown the elected Mexican President Fox whether Mr Bush would have responded by saying that he hoped Mr Fox had "learned his lesson.”254
Op 29 april komt The Guardian met een onthulling van een voormalige medewerker van de inlichtingendienst van de Amerikaaanse marine, Wayne Madsen. Hij zegt: "I first heard of Lieutenant Colonel James Rogers (the assistant military attache now based at the US embassy in Caracas) going down there last June to set the ground. (…) Some of our counter-narcotics agents were also involved. (…) Mr Madsen also said that the [US, JP] navy helped with communications jamming support to the Venezuelan military.”255 Tot slot komt het artikel met het feit dat de National Endowment for Democracy, “a nonprofit agency created by the US Congress”, honderdduizenden dollars in dat jaar hadden overgemaakt aan Amerikaanse en Venezolaanse oppositiegroepen.256
In het laatste artikel in de bestudeerde periode staat vermeld dat de Amerikaanse ambassadeur in Caracas de interim-president had ontraden het parlement te ontbinden. Maar Carmona was bezig ondermeer leden van “the far-right Catholic organisation Opus Dei” te betrekken in de vorming van de interimregering.257
4.3.2.4 De reactie van de Engelse regering
Het vierde frame betreft de reactie van de Engelse Minister van Buitenlandse Zaken Denis MacShane op de staatsgreep tegen Chávez. MacShane komt er zeer bekaaid vanaf, omdat hij een Januskop laat zien. Vlak na de staatsgreep schijnt hij Chávez vergeleken te hebben met Mussolini, maar na de terugkeer van de Venezolaanse president noemde hij dat een goed voorbeeld van democratische waarden. In een commentaar van politiek redacteur Michael White van The Guardian staat dan ook dat de eerste reactie van de minister was: "I saw the calm, rational Chavez turn into a ranting populist demagogue.”258 Volgens MacShane waren het “not his ties to Saddam Hussein or Fidel Castro that brought Mr Chavez down, but his failure to deliver "economic efficiency, social justice and political freedom.”259 Maar zoals we weten werd de coup verwelkomd door een tegencoup, en om zijn huid te redden zei de minister van Buitenlandse Zaken later “that the president might just have stepped down
254
Ibidem. De Zapatistas vormen een rebellenleger in het zuiden van Mexico, dat ondermeer voor
indianenrechten opkomt in het gewoel van (culturele) globalisering. Hier heb ik uitvoerig onderzoek naar gedaan in de scriptie El subcomandante Marcos: ¿Continuación o ruptura del pensamiento mestizo?, Rijksuniversiteit