Alternatieve spelen in Spanje

Olympiades en Spartakiades

Voor de SASI en aanvankelijk ook voor de RSI (vóórdat Stalin zich bekeerde tot de burgersport) golden de IOC-spelen als het summum van burgerlijk kapitalisme. Zij organiseerden in het interbellum zelf grote internationale sportevenementen. De SASI organiseerde drie grote Arbeidersolympiades, achtereenvolgens in Frankfurt (1925), Wenen (1931) en Antwerpen (1937). De RSI organiseerde voor de Tweede Wereldoorlog vier Spartakiades die werden gesponsord door de Sovjetunie en waar ook landen in de Sovjet- invloedssfeer aan meededen: in 1928 zomerspelen in Moskou en winterspelen in Oslo, in 1931 zomerspelen in Berlijn en in 1936 weer winterspelen in Oslo.De Volksolympiade in Barcelona was een buitenbeentje omdat ze niet werd georganiseerd onder de noemer van de RSI of de SASI, maar door organisaties die gelieerd waren aan het Spaanse Volksfront.

141 _{'1936: de Olympische Spelen van Adolf Hitler', https://historiek.net/1936-olympische-spelen-adolf-hitler-} berlijn/61090/ (1 augustus 2017) (13 april 2018).

142 _{Luc Selis, 'De strijd om de Olympus. Of hoe het de Belgische rode sportlui verging op de Volksolympiade te} Barcelona', Brood & Rozen. Tijdschrift voor de geschiedenis van sociale bewegingen 4 (1998) 43-57, aldaar 49- 50.

36 Initiatief en organisatie: Sovjet-bemoeienis

Lange tijd was het onduidelijk, ook voor historici, welke rol de Sovjetunie speelde bij de Volksolympiade in Barcelona. Het besluit om alternatieve spelen te organiseren werd genomen in Parijs, waar op 6 en 7 juni 1936 een vergadering was belegd door het

Internationaal Comité ter Verdediging van de Olympische Gedachte. Dit comité wilde het allegaartje aan protesten tegen de Berlijnse spelen coördineren.143 Bij de vergadering waren niet alleen sportorganisaties aanwezig - mensen van de SASI, de RSI, een niet nader

genoemde Nederlander144 - maar ook andere organisaties en individuen die tegen Berlijn waren, zoals de Duitse schrijver Heinrich Mann. Volgens de Nederlandse Inlichtingendienst was het Comité een communistische organisatie.145 Gounot vond daarvoor bevestiging na de opening van de archieven van de Komintern: het ging om een geheim RSI-bureau dat in 1935 was opgericht.146

Het was het juiste moment voor het besluit om gezamenlijk een tegenhanger van 'Berlijn' te houden. De leiding van de SASI was voor een fusie met de RSI en in september 1935 hadden beide sportfederaties bovendien het onderlinge geruzie al opzij gezet om gezamenlijk een verklaring uit te geven tegen de Berlijnse spelen.

In Parijs kwam de Spaanse afvaardiging met het voorstel om de Olympiade van het Volk in Barcelona te houden. De autonome regering van Catalonië was vanaf 1935 toch al bezig met het organiseren van een groot sportfestijn, dus waarom kon dit niet omgetoverd worden in een olympisch sportfeest? Een van de redenen dat Barcelona daar zo geschikt voor was, was dat de arbeiderssport daar al een stevige voet aan de grond had. Er waren goede faciliteiten aanwezig, waaronder het grote stadion in de heuvels. 'Het Spaanse voorstel kwam waarschijnlijk als geroepen,' schrijft de Belgische historicus Luc Selis, 'het maakte het mogelijk om op korte termijn de internationaal versnipperde tegenbeweging te bundelen in één krachtige symbolische handeling.'147

In Spanje bestond al enkele jaren de Federación Cultural y Deportiva Obrera (FCDO), die was opgericht door de communistische jeugdbeweging en lid was van de RSI.148 De

143 _{André Gounot, 'El proyecto de la Olimpiada Popular de Barcelona (1936). Entre comunismo internacional y} republicanismo regional', Cultura, Ciencia y Deporte. Revista de ciencias de la actividad física y del deporte 1 (Murcia 2005) 3 115-123, aldaar 120.

144 _{Trabajadores, persbulletin 8 juni 1936 4.}

145 _{Rapporten Centrale Inlichtingendienst, Jaargang 1937 70.}

146 _{Gounot, Die Rote Sportinternationale 142 en 212-213; idem, 'El proyecto de la Olimpiada Popular' 120.} 147 _{Luc Selis, 'De strijd om de Olympus' 49.}

37

nieuwe wind die vanuit Moskou naar Spanje waaide, leidde ertoe dat in maart 1936 het besluit werd genomen om zoveel mogelijk sporters te organiseren in een Sportfront. Ook

sociaaldemocraten en links-republikeinen mochten lid worden van de FCDO.149 _{Er was geen}

bij de SASI aangesloten vereniging in Spanje, dus de SASI kwam er niet aan te pas. De FCDO richtte in 1936 á la de RSI-organisatie in Parijs een Spaans comité ter verdediging van de Olympische gedachte op.

De FCDO had in de autonome regio Catalonië, met als hoofdstad Barcelona, een eveneens autonome sectie. Dit Comité Catalá pro Esport Popular (CCEP) nam de praktische organisatie van de Volksolympiade in Barcelona op zich. Luc Selis vergiste zich toen hij schreef dat het CCEP autonoom was. 'Soms wordt de Spaanse Volksolympiade omschreven als een initiatief van de georganiseerde linkse arbeiderssportbeweging', schrijf hij, maar 'dit is dus historisch niet correct.'150 Gounot stelt daarentegen dat de RSI via militante communisten binnen de FCDO en CCEP wel degelijk invloed uitoefende op de voorbereidingen voor de Olympiade. Formeel werden de voorbereidingen inderdaad gedaan door het CCEP, maar de RSI keek vanachter de schermen mee.151 De RSI wilde dat deze Spelen in Spanje plaats zouden vinden, juist omdat daar een Volksfrontregering aan de macht was. Als de

Volksolympiade was doorgegaan, was het een grote demonstratie geweest van het door de Sovjetunie gewenste 'Sportfront'.

Ook voor niet-communisten in het organisatiecomité was dit overigens een belangrijke overweging: de Spelen hadden voor de Spanjaarden een symbolische betekenis, ze stonden voor de eenheid van het volk en konden een rol spelen bij de identificatie van de burgers met het Volksfront. Er zaten daarom vooral ook veel linkse republikeinen in het CCEP-comité. Lluis Companys, president van de autonome regio Catalonië en voorzitter van het Comité van Aanbeveling, had hen bewust belangrijke functies in het comité gegeven om te voorkomen dat de Komintern te veel invloed zou krijgen.152

Voor tijdgenoten was niet duidelijk welke rol de communisten speelden. De organisatoren waren tegen het fascisme, zoveel was bekend, maar ze maakten volgens de Spaanse historici Colomé en Sureda niet expliciet of ze nou socialistisch of communistisch waren. Dit voedde allereerst in Spanje zelf speculaties - en huiver - over de invloed van

149 _{Ibidem 118.}

150 _{Selis, 'De strijd om de Olympus' 49.}

151 _{Gounot, Die Rote Sportinternationale 217 en 220.}

152 _{Gabriel Colomé, La Olimpiada Popular de 1936: deporte y politica. Working Papers Institut de Ciències} politiques i socials 264 (Barcelona 2008) 1-29, 17-18.

38

Stalin.153 Colomé en Sureda citeren de conservatieve lokale krant La Veu de Catalunya van 15 juli 1936, waarin stond dat het om communistische spelen ging. Ook elders ter rechterzijde werd gehoord dat de Olympiade van het Volk beter de Rode Spelen konden heten, of de Internationale Joodse Olympiade omdat er Joodse sporters meededen, onder wie sporters uit Palestina.154

De vermoedens over Sovjet-bemoeienis achter de schermen werden gevoed door de snelheid waarmee de Volksolympiade uit de grond werd gestampt. Het Parijse besluit om de Spaanse wedstrijden om te toveren in een internationale Olympiade werd anderhalve maand van tevoren genomen. Weliswaar waren er toen al voorbereidingen getroffen voor wedstrijden tussen Spaanse sporters en waren er al sportlocaties en dergelijke geregeld, maar dan nog: het CCEP slaagde erin om in uiterst korte tijd een organisatiebureau op te zetten, duizenden atleten uit 22 verschillende landen te mobiliseren, logies te regelen, een nieuw programma in elkaar te zetten et cetera. Door de grote opkomst werd de spectaculaire openingsceremonie zelfs vervroegd naar 19 juli (de Spelen zouden eerst 22 juli pas beginnen).155 _{Colomé en}

Sureda wijzen op de mogelijkheid dat de spelen mede zo snel georganiseerd konden worden omdat de consul van de Sovjetunie zich ermee bemoeide.156 Historicus Paul Martin noemt de mogelijkheid dat de Spaanse Volksfrontregering zich sterk heeft ingezet voor het oproepen van arbeiders uit andere landen omdat ze voorzag dat het in de nabije toekomst misschien nodig zijn om buitenlandse vrijwilligers te mobiliseren voor de republikeinse strijd (de latere Internationale Brigades, waar ook Nederlanders aan mee zouden doen).157 _{Uit persbulletins}

blijkt dat in ieder geval de praktische steun vanuit de Catalaanse regering groot was. Volgens Lou Lichtveld werd zelfs het leger ingeschakeld: soldaten zorgden voor het transport van bedden, levensmiddelen en bagage van de deelnemers.158

Het Sovjetteam dat niet kwam

Opvallend is dat er - uiteindelijk - echter géén Sovjet-team afreisde naar Barcelona. Dit speelde een grote rol bij de afweging van de Nederlandse NASB om deel te nemen aan de

153 _{Gabriel Colomé en Jeroni Sureda, Sport and international relations (1913-1939). The 1936 Popular Olympiad,} https://ddd.uab.cat/record/44251 (Barcelona 1995) (2 augustus 2017) 1,19, aldaar 12-13.

154 _{Colomé en Sureda, The 1936 Popular Olympiad 13.} 155 _{Trabajadores, persbulletin 18 juni 1936 8.}

156 _{Colomé en Sureda, The 1936 Popular Olympiad 10. Ze verwijzen naar Alfred Bosch, 'Barcelona i l'Olimpisme',} L'Avenc. Revista d'història 92 (1986) 32-38.

157 _{Paul K. Martin, 'Spain's other Olympics', History Today 42 (Londen, augustus 1992) 6-8, aldaar 6.}

39

Volksolympiade. In persbulletins van de CCEP die vanuit Spanje werden gestuurd om sporters te enthousiasmeren voor de Volksolympiade, staat aanvankelijk met enig

trompetgeschal dat er een delegatie uit de Sovjetunie naar Barcelona zou reizen. En wat voor een: 'The Soviet Union is preparing the largest delegation that has ever showed its prowess in Western Europe. The records of the Soviet Youth will be the central point of sporting interest in the Peoples' Olympics.'159 De delegatie zou bestaan uit meer dan honderd sporters,160 er zouden zowel voetballers als atleten en zwemmers naar Barcelona gaan.161

Maar uit de persbulletins van het CCEP is óók op te maken dat de organisatie zich zorgen maakte over de speculaties over de communistische inbreng: 'Attemps are made to discredit the Olympic Games of Barcelona (...) They are denounced as a party affair.' 162 Volgens het CCEP - dat zoals eerder beschreven onder communistische invloed stond - waren er echter sportorganisaties 'of all sides and tendencies' bij de spelen betrokken. In een volgend bulletin werd nog eens benadrukt dat het geen communistische en/of Sovjet-spelen waren: 'This is no party institution, not a means of putting over propaganda for one country or one party under the cloak of athletic games.[...] Everyone who desires the freedom of sport is taking part in the Olympiad. Everyone who is against fascism.'163

De Sovjetdelegatie werd pas op het allerlaatste moment afgeblazen. Waarom? Een mogelijke reden voor het wegblijven van het Russische team, namelijk dat de

sportautoriteiten in Moskou andere deelnemers niet in opspraak wilden brengen, wordt door Colomé en Sureda verworpen omdat er een jaar later wel een Russisch team naar de

Arbeidersolympiade in Antwerpen zou gaan. Ze gaan ervan uit dat een andere reden zwaarder woog: de Sovjetunie wilde meedoen aan internationale instituties zoals de Volkenbond, en op den duur ook aan de officiële Olympische Spelen, en om die reden het IOC niet tegen het hoofd stoten.164 Het lijkt mij een plausibele verklaring. Eerder in deze scriptie is al aan de orde geweest dat de Sovjets geleidelijk meer belangstelling kregen voor de 'burgerspelen' en de mogelijkheden daarvan voor propaganda voor de communistische heilstaat. De

Volksolympiade van Barcelona, gepland twee weken vóór de officiële Olympische Spelen, was uiteraard een provocatie aan het adres van het IOC.

159 _{Trabajadores, persbulletin 8 juni 1936 2.}

160 _{Ibidem, brief 12 juni 1936 1. Organisatiebureau aan de Engelsman Walter Citrine, voorzitter van de} Internationale Federatie van Vakverenigingen (IVV).

161 _{Ibidem, persbulletin 25 juni 1936 2-3 en 7.} 162 _{Ibidem, persbulletin 8 juni 1936 1.} 163 _{Ibidem, persbulletin 25 juni 1936 1.}

164 _{Colomé en Sureda, The 1936 Popular Olympiad 16-17. De Sovjetunie deed uiteindelijk pas in de jaren vijftig} mee aan de Olympische Spelen.

40 Wie gingen wel naar Barcelona?

Een groot verschil met de Olympische Spelen in Berlijn was uiteraard dat dáár Joden, socialisten en communisten werden geweigerd, terwijl bij de Olympiade van het Volk iedereen mee kon doen. In een brief waarin Walter Citrine, voorzitter van het IVV, werd uitgenodigd om naar de Olympiade te komen, werd dit benadrukt: 'Of particular interest to anti-fascists are the Jewish sportsmen coming from Palestine, the teams of exiled German Jews from Paris and Amsterdam, and the Negro sportsmen from U.S.A.'165 Maar zo heel pluriform was de Volksolympiade uiteindelijk nou ook weer niet. De SASI zat weliswaar niet in de organisatie, maar liet de aangesloten nationale verenigingen wel weten dat ze achter deze alternatieve spelen stond; de meeste deelnemers kwamen uit Europese

arbeiderssportorganisaties en dan merendeels uit Frankrijk en Spanje.166 De delegaties uit de Verenigde Staten en Canada waren gering in omvang. Er waren ook delegaties uit Algerije en de Franse en Spaanse protectoraten in Marokko, maar daarbij ging het om sporters van Europese origine en niet om Arabieren of Berbers.167

Programma

Een ander groot verschil met de 'burgerlijke' Olympische Spelen was dat het in Barcelona niet moest gaan om nationalistisch vertoon, maar om internationale kameraadschap, broederschap en wereldvrede. In Barcelona zou alleen de rode vlag wapperen en zou alleen de

Internationale worden gezongen. Het waren niet per se de allerbeste sporters die aantraden.

Sterrengedoe was uit den boze. In Barcelona moest de échte Olympische gedachte zegevieren: 'games of the people, games of the masses'.168 Er waren weliswaar wedstrijden, maar het was ook de bedoeling dat duizenden en duizenden mannen en vrouwen uit de arbeidersbeweging meededen aan artistieke bewegingsspelen en optochten door de stad. Ook muziekgroepen en

165 _{Trabajadores, brief aan Citrine 12 juni 1936 1.}

166 _{Overigens zou zowel de Franse als de Spaanse Volksfrontregering niet alleen de Volksolympiade in}

Barcelona, maar ook de Olympische Spelen in Berlijn steunen, door middel van financiering en het zenden van sporters. Het was politiek opportuun om beide te steunen omdat de Volksfronten te kampen hadden met krachtige tegenstanders in eigen land en pogingen deden om de onrust te bezweren.

167 _{Colomé en Sureda, The 1936 Popular Olympiad 11.} 168 _{Trabajadores, persbulletin 25 juni 1936 1.}

41

dansgroepen stonden op het programma. De organisatie hoopte op een 'great week of folk sport, folk song and folk dancing'.169

Financiering

De financiering kwam allereerst van de Franse Volksfrontregering. Deze stelde het grootste bedrag ter beschikking, 600.000 pesetas. De Franse regering moest balanceren tussen links en rechts; het team dat naar Berlijn zou gaan was al een (hoger) bedrag toegezegd, dus nu kreeg het team voor Barcelona ook geld. De Spaanse Volksfrontregering volgde met 250.000 pesetas, de autonome regio Catalonië besloot om 100.000 pesetas te geven, hetzelfde bedrag als de stad Barcelona die bovendien de sportfaciliteiten ter beschikking stelde.170