Selectiviteit Sanctiekans
10. Activiteiten ter naleving van de
criteria
10.1. Actief beleid naar
klanten
10.2. Naleven
Zoals uit de voorgaande hoofdstukken is gebleken moeten niet alleen de coffeeshophouders zich zelf aan de regels houden, maar zien zij er ook op toe dat klanten de regels naleven. Zo ontplooien zij diverse activiteiten om bijvoorbeeld te voorkomen dat er klanten binnenkomen die harddrugs in bezit hebben, gebruiken of verhandelen, of dat minderjarigen binnenkomen. 97% van de coffeeshops zegt actief beleid te voeren om de regels kenbaar te maken aan hun klanten. Het grootste deel, namelijk 54 van de 65 coffee-shophouders zegt de regels kenbaar te maken middels een bord of een poster in de coffeeshop. 42 coffeeshophouders zeggen tevens dat de eigenaar en het personeel klanten persoonlijk op de hoogte stellen van de regels. Acht coffeeshops hebben ook folders in de coffeeshop waarmee ze de klanten op de hoogte brengen van de regels, terwijl vier coffeeshophouders ook zeggen via hun website de regels kenbaar te maken bij klanten. 42 coffeeshophouders zeggen dat alle regels aan de orde komen. De belangrijkste regels die bij de overige coffeeshops aan bod komen zijn de jeugdregel, de harddrugregel, de vijfgramsregel en de overlastregel. Veldwerkers bevestigen borden of posters op de deur of in de meeste coffeeshops te zijn tegen gekomen waarop bezoe-kers werden gewezen op bijvoorbeeld foutparkeren, het verbod op harddrug of verkoop aan jongeren. In menig coffeeshop liggen flyers met de huisregels van een coffeeshop. Op deze regels komen behalve de door de overheid gestelde regels ook regels aan bod als: ‘geen agressie’, ‘niet mobiel bellen’ en ‘respect voor elkaar’.
In het onderstaande zal per regel worden aangegeven welke nalevings-activiteiten coffeeshophouders volgens eigen zeggen ontplooien. De afficheringsregel komt hier niet aan de orde omdat deze geen extra nalevings-inspanningen behoeft.
Tabel 20 Naleving harddrugregel
Nee Ja Weet niet
n % n % n %
Fouilleren van alle klanten 64 99% 1 2% 0 0% Fouilleren bij vermoedens 56 86% 9 14% 0 0% In de gaten houden van de coffeeshop 0 0% 65 100% 0 0% Andere controle 38 59% 27 24% 0 0%
Totaal 0 0% 65 100% 0 0%
Alle coffeeshophouders zeggen op enigerlei wijze toe te zien op de naleving van het harddrugcriterium in hun coffeeshop. 14% van de coffeeshophouders fouilleert zijn of haar klanten wanneer het vermoeden bestaat dat zij drugs op zak hebben; de overige coffeeshophouders fouilleren hun klanten nooit. Verscheidene coffeeshophouders geven aan dat het fouilleren van klanten op harddrugs niet mag. Een coffeeshophouder die bij vermoedens klanten fouil-leert, zegt hen er direct uit te zetten als zij hier niet mee instemmen. Andere coffeeshophouders zetten iedereen uit hun zaak van wie zij vermoeden dat zij harddrugs gebruikt hebben of op zak hebben.
In de meeste coffeeshops wordt de naleving van de harddrugregel met name door middel van observatie gecontroleerd. Soms wordt hierbij extra personeel (zoals een portier) of camera’s (binnen en buiten de coffeeshop) ingezet.
084
Verder let men specifiek op het gedrag van de mensen (‘dealgedrag’, vaak naar de wc lopen) en uiterlijke kenmerken (grote pupillen, ‘strak staan’). Ook geven sommige coffeeshophouders aan op andere manieren te contro-leren op de naleving van de regels: door het personeel goed te instrueren; doordat klanten elkaar in de gaten houden en de coffeeshophouder vertellen wanneer ze iets verdachts zien. Sommige coffeeshophouders geven aan dat de toiletten gebruiksonvriendelijk zijn gemaakt, bijvoorbeeld schuine plankjes om cocaïne gebruik tegen te gaan. Tot slot zijn er enkele coffeeshophouders die aangeven dat ze de buurt goed in de gaten houden en goed kijken wat zich op straat afspeelt. Jongens die op straat dealen zijn bijvoorbeeld niet welkom. Soms gebeurt het dat de politie coffeeshophouders tipt met een foto van een dealer, de coffeeshophouder spreekt de betreffende persoon hierop aan en weigert deze de toegang tot de coffeeshop.
Tabel 21 Naleving overlastregel
Nee Ja Weet niet
n % n % n %
Letten op verkeerd parkeren 12 19% 53 82% 0 0% Bezoekers aanspreken 3 5% 62 95% 0 0% Omwonenden vragen of zij overlast ervaren 22 34% 43 66% 0 0% Andere controle 48 74% 17 26% 0 0%
Totaal 0 0% 65 100% 0 0%
Net als bij de harddrugregel geldt ook voor de overlastregel dat alle coffee-shophouders de naleving op enigerlei wijze controleren. Wanneer klanten van coffeeshops bijvoorbeeld fout parkeren worden zij hierop gewezen door de coffeeshophouder en wordt hen niet zelden de toegang geweigerd. Soms hangen er bordjes boven de toonbank of op de deur met de tekst ‘aan foutpar-keerders wordt niet verkocht’. Een aantal coffeeshophouders geeft overigens aan dat er voor hun shop sowieso niet geparkeerd kan worden, en hier dus niet op hoeven te letten.
In bijna alle coffeeshops worden bezoekers erop aangesproken wanneer zij overlast veroorzaken. Tweederde van de coffeeshophouders heeft in 2007 aan omwonenden gevraagd of zij overlast ervaren. De andere coffeeshophouders zeggen veelal dat ze dat niet aan omwonenden hoeven te vragen omdat zij hen zouden aanspreken als ze overlast zouden ervaren. ‘Omwonenden komen vanzelf naar me toe wanneer zij overlast ervaren’.
Een kwart van de coffeeshophouders noemt diverse andere activiteiten die zij ontplooien om overlast zoveel mogelijk te beperken. Een aantal coffee-shophouders zorgt er bijvoorbeeld voor dat ze hun stoepje vegen maar ook de straat schoonhouden. Een coffeeshophouder heeft zijn sluitingstijden aange-past om overlast tegen te gaan. Een ander heeft rond sluitingstijd een bewaker aangetrokken die ook mensen die in de buurt rondhangen, wegstuurt. Of zoals een coffeeshophouder zegt ‘Op drukke momenten, vooral ’s avonds en in het weekend wordt er door het personeel rondjes gelopen en wordt de buurt extra in de gaten gehouden’.
085
Tabel 22 Naleving jeugdregel
Nee Ja Weet niet
n % n % n %
id controleren bij binnenkomst 18 28% 47 72% 0 0%
id controleren van alle aanwezigen 49 75% 16 25% 0 0%
id vragen bij twijfel 5 9% 60 91% 0 0%
Anders 51 78% 14 22% 0 0%
Totaal 0 0 65 100% 0 0%
De meeste coffeeshophouders geven aan bij binnenkomst de id’s te contro-leren. Veelal geeft men aan dat het bij zich hebben van geldige legitimatie verplicht is, en sommige coffeeshops zeggen een elektronisch registratiesys-teem te hebben (onder meer d.m.v. vingerafdrukken). Overigens wordt hierbij gezegd dat vaste en oudere klanten meestal niet gecontroleerd worden. Het grootste gedeelte van de coffeeshophouders geeft aan de naleving van de jeugdregel te controleren door bij twijfel om legitimatie te vragen. Ze zeggen vooral bij nieuwe gezichten om een id te vragen, en/of bij mensen die er jong uit zien. Een enkele coffeeshop heeft de stelregel om bij iedereen die er jonger uitziet dan 23 of 25 om een id te vragen. Bij vaste klanten, of bij mensen waarvan je duidelijk kunt zien dat ze oud genoeg zijn, wordt niet om identifi-catie gevraagd.
Een kwart van de coffeeshophouders geeft aan iedereen die binnen is te controleren. Een aantal van hen geeft aan dat ze binnenkort middels een vingerafdruksysteem iedereen verplichten om zich te registreren. In een gemeente heeft de burgemeester een registratiesysteem verplicht gesteld, dat overigens door de coffeeshophouder is aangevochten op grond van een inbreuk op de privacy. Een coffeeshophouder gebruikt de ‘Jeffrey-test’ om nieuw personeel tot oplettendheid te manen. De coffeeshophouder stuurt dan een minderjarige jongen – die er ouder uit ziet – naar de coffeeshop om wiet te kopen.
Sommige coffeeshophouders geven aan dat ze mensen wegsturen als ze de kwaliteit van het id-bewijs niet vertrouwen. Ook sociale controle en camera-toezicht zijn methoden die genoemd worden om ervoor te zorgen dat er geen jongeren binnen komen of binnen blijven.
Tabel 23 Naleving vijfgramsregel
Nee Ja Weet niet
n % n % n %
Registratiesysteem 50 77% 15 23% 0 0% Nooit meer dan vijf gram 4 5% 61 95% 0 0%
Totaal 0 0% 65 100% 0 0%
15 van de 65 coffeeshophouders hebben een registratiesysteem of kassasys-teem dat automatisch aangeeft wanneer een transactie meer dan vijf gram betreft. Voor zover mogelijk let het coffeeshoppersoneel er niet alleen op dat er nooit meer dan vijf gram per transactie wordt verkocht maar ook dat dezelfde klant meer dan één keer per dag de maximale hoeveelheid van vijf gram aanschaft. Dit is in de praktijk echter soms lastig wanneer klanten na een personeelsshift nog een keer langs komen. Twee coffeeshophouders
086
10.3. Prioriteiten bij
naleving
zeggen hun personeel te zullen ontslaan als zij merken dat zij meer dan vijf gram aan een klant verkopen.
Tabel 24 Naleving handelsvoorraadregel
Nee Ja Weet niet
n % n % n %
Registratiesysteem of boekhouding 5 8% 60 92% 0 0% Andere controle 47 72% 18 28% 0 0%
Totaal 0 0% 65 100% 0 0%
92% van de geïnterviewde coffeeshophouders zegt dat ze deze regel naleven middels een registratiesysteem of een boekhouding. Er zijn zes coffeeshophouders die aangeven dat ze een registratiesysteem hebben dat gekoppeld is aan hun kassa. Twee coffeeshophouders hebben zelf een softwaresysteem ontwikkeld. Zestien coffeeshophouders hebben registratie- of aanvullijsten waardoor ze altijd precies kunnen zien hoeveel voorraad er in de coffeeshop is. Vier coffeeshophouders zeggen dat ze alleen heel goed wegen als ze opnieuw aanvullen. Meerdere coffeeshophouders zeggen overigens dat ze voor de zekerheid een maximum handelsvoorraad hanteren van minder dan 500 gram.
Een enkele keer komt het voor dat in een bepaalde gemeente nog extra regels gelden. Voor vastgestelde openings- en sluitingtijden geldt dat naleving hiervan volledig bij de coffeeshophouder zelf ligt. Behalve zich gewoon aan de regels te houden, behoeft hij geen extra activiteiten uit te voeren om er voor te zorgen dat anderen de regel niet overtreden. In een gemeente waar rondom de coffeeshop (net als in bepaalde andere delen van de stad) een blowverbod geldt, heeft de coffeeshophouder extra bordjes opgehangen om klanten en toeristen erop te wijzen dat zij niet met jointje naar buiten mogen lopen. In 2004 stelde Bureau Driessen vast dat 63% van de coffeeshophouders controleerde op naleving van de harddrugregel (t.o. 100% in 2007), 69% controleerde op naleving van de overlastregel (2007: 100%), 95% op de jeugdregel (2007: 100%), en ten slotte controleerde 77% op de vijfgramsregel en 83% op de handelsvoorraadregel (2007 beide 100%). Het lijkt erop dat in 2007 meer dan in 2004 gelet wordt op de naleving van de regels.
Bijna alle coffeeshophouders hechten veel waarde aan de naleving van de jeugdregel. Bij 97% van de coffeeshophouders heeft naleving van de jeugdregel prioriteit. Deze regel krijgt de meeste aandacht bij de naleving. Naleving van het afficheringscriterium heeft de minste prioriteit. Andere regels die veel prioriteit krijgen van de coffeeshophouders zijn de harddrug-regel (68%), de overlastharddrug-regel (65%), de 500 gram voorraadharddrug-regel (64%) en de vijfgramsregel (51%).
Tabel 25 prioriteiten bij naleving
Ja Nee n % n % Jongeren <18 63 97% 2 3% Harddrugs 44 68% 21 32% Voorraad 500 gram 43 64% 24 36% Overlast 42 65% 23 35%
vijf gram pp per dag 35 54% 30 46%
087
Als reden waarom een criterium prioriteit krijgt wordt bijvoorbeeld genoemd: omdat een regel heel kwetsbaar maakt, een overtreding heeft zware gevolgen (jongeren); omdat de coffeeshophouder zelf heel erg tegen is (harddrugs); omdat het ooit mis is gegaan (handelsvoorraad) of; omdat je hier het meest mee te maken krijgt (jongeren). Ten slotte krijgen andere criteria geen prioriteit omdat het bijna niet voorkomt (harddrugs); omdat de naleving vanzelfsprekend loopt, geen prioriteit nodig (overlast) of; iets minder dan de rest, maar het wordt gewoon niet gedaan (affichering). Andere regels waaraan prioriteit wordt gegeven zijn geen alcohol (2x) of heling en verplichte l egitimatie.
Hoewel in tegenspraak met de letterlijke betekenis van het woord prioriteit, geeft een kwart van de coffeeshophouders aan dat alle ahoj-g regels voor hen prioriteit hebben. Een coffeeshophouder licht dit als volgt toe: ‘Alle ahoj-g regels zijn even belangrijk. Voor alle regels geldt immers dat één overtreding een boete betekent en een tweede overtreding sluiting van de coffeeshop’. Andere zeggen: ‘je moet je aan alle regels houden’ en ‘de regels zijn de basis van het bestaan van de coffeeshop’. Omdat de overige coffeeshophouders soms maar aan één of twee regels prioriteit geven (en zich aan de betekenis van het woord prioriteit houden) kan dit een iets vertekend beeld geven. De coffeeshophouders zeggen allemaal toe te zien op de naleving van alle ahoj-g criteria en daarvoor diverse activiteiten te ontplooien. Een ruime meerderheid van de bezoekers (94%) denkt ten slotte ook dat men in de coffeeshop zijn best doet om de regels na te leven. De andere bezoekers geven aan dit niet te weten. Precies de helft van de omwonenden denkt dat men in de betreffende coffeeshop zijn best doet om de regels na te leven, 36% van de omwonenden weet het niet en 15% denkt niet dat men in de betref-fende coffeeshop zijn best doet om de regels na te leven.