Het actieplan is in dit onderzoek gekozen, omdat het zeer specifiek, sectoraal beleid is: namelijk mobiliteit. De verwachting is daarom dat het een uitwerking is van beleid, gericht op uitvoering. Daarnaast is het ook de vraag of dit actieplan al praktisch een omgevingsprogramma is. Voordat we ingaan op het actieplan fiets kijken we eerst naar de bovenliggende visie en beleidsstructuur op het gebied van mobiliteit.
Nota Slimme Routes, Slim regelen, Slim bestemmen
De nota ‘Slimme Routes, Slim regelen, Slim bestemmen 2016’ (SRSRSB) is het huidige mobiliteitsplan van de gemeente Utrecht. Dit omvat het verkeersbeleid voor de fysieke leefomgeving en vormt dan ook het uitgangspunt voor verkeersprojecten die worden uitgevoerd in de gemeente (Degenkamp & van Rossem, 2018).
Deze nota is veelomvattend, in inhoud en aantal pagina’s (105). Hij is sectoraal, maar er wordt mede met het afwegingskader wel over andere factoren van de fysieke leefomgeving nagedacht. Qua inhoud is de nota abstract, maar op punten ook zeer gedetailleerd. Er worden in deze nota ook concrete projecten benoemd.
SRSRSB is een uitwerking van het ambitiedocument Utrecht aantrekkelijk en bereikbaar (UAB). UAB komt uit 2012 en is dus vastgesteld door de vorige gemeenteraad. Het ambitiedocument heeft als basis gediend voor het SRSRSB en heeft ook invloed gehad op de Ruimtelijke Strategie Utrecht 2016. UAB geldt officieel nog wel, maar in principe wordt er nu altijd verwezen naar SRSRSB.
Figuur 15 Overzicht beleidsstructuur mobiliteit. Eigen afbeelding
31 Mpb
Op basis van SRSRSB is er geprogrammeerd in het Meerjarenperspectief bereikbaarheid (Mpb). Het Mpb is een programma met projecten en deelprogramma’s, zoals het programma Fiets. In 2017 is het meerjarenperspectief bereikbaarheid wederom vastgesteld. Hier is de financiële onderbouwing opgenomen van alle projecten die vallen in het programma bereikbaarheid. Dit programma draagt bij aan de doelstellingen die voortkomen uit de RSU en het SRSRSB.
Het programma Fiets is een ‘werk programma’, dat wil zeggen het niet bestaat op papier, maar omvattend is voor alles wat met fiets te maken heeft. Zo valt actieplan fiets onder dit programma, maar vallen ook de grotere fietsroutes in Utrecht los onder dit programma.
UAB gebiedsagenda’s
Naar aanleiding van UAB zijn er in het verleden ook gebiedsagenda’s opgesteld. De agenda’s vormden de vertaling van het mobiliteitskader naar wijkniveau, maar zijn wel nog sectoraal op mobiliteit gericht. Het is wel even aan de orde geweest om hier integrale gebiedsagenda’s van te maken, maar dat is niet doorgezet.
Hoewel het verkeersbeleid in eerste instantie sectoraal is, is er wel aandacht voor andere doelen in de fysieke leefomgeving. Er wordt nooit alleen maar naar mobiliteit gekeken. Zo wordt ook de vraag gesteld wat het oplevert voor de hele stad. In UAB en de gebiedsagenda’s is er een voorzet gedaan op een integraal afwegingskader voor mobiliteitsprojecten.
Positie Actieplan Utrecht fietst
Het Actieplan maakt, net als SRSRSB, deel uit van de Omgevingsvisie Utrecht 1.0. Daar is het opgenomen in het thematische deel. Het begin ligt bij het ambitiedocument UAB. Dat is vertaald naar SRSRSB. Vanuit SRSRSB is de uitvoering geprogrammeerd. Dat heeft geleid tot het Mpb. Onder het Mbp valt zo ook het deelprogramma Fiets en Voetganger. Het Actieplan maakt deel uit van dit deelprogramma. De projecten en activiteiten binnen mobiliteit maken deel uit van de opgave (Duurzame)mobiliteit.
Actieplan Utrecht fietst
Actieplan Utrecht fietst is een uitwerking op basis van de lijn van het SRSRSB, maar het is tevens een actieplan dat voortkomt uit een politieke wens van het college. Aan de actieplannen is al begonnen parallel aan het maken van SRSRSB. Zo was Actieplan Utrecht fietst veel eerder klaar dan het mobiliteitsplan SRSRSB. Bijkomend voordeel was, dat er ook al resultaten zichtbaar waren op straat, voordat het mobiliteitsplan er was (Degenkamp & van Rossem, 2018). Het Actieplan is gespecificeerd mobiliteitsbeleid voor het onderdeel fiets en het is relatief concreet, er volgen concrete projecten uit.
Figuur 16 Afwegingskader bij mobiliteitsprojecten. (Gemeente Utrecht, 2015)
Inhoud
Dit actieplan heeft een vrij heldere opzet. Het bevat doelen, ambities en een beleidsbasis. Ook de participatie komt aan de orde, aangezien het een grote rol heeft gespeeld.
Er komt ook echt concreet beleid aan de orde, namelijk in thema’s zoals ‘Verkeerslichten en doorstroming’ aan de orde. Aan de hand van deze thema’s zijn de participatiegesprekken gevoerd en dit zijn dan ook de thema’s van waaruit wordt gewerkt. De thematische hoofdstukken zijn uitgesplitst in kopjes: ‘hoe staan we ervoor’, ‘de input uit het stadsgesprek’, ‘welke route nemen we?’ (strategische aanpak) en ‘doen’. Onder het kopje ‘doen’ worden dan ook echt projecten en maatregelen benoemd. Er wordt afgesloten met een hoofdstuk over de organisatie, communicatie en financiën.
Verhouding Actieplan en een omgevingsprogramma?
Qua inhoud kun je stellen dat dit Actieplan zich kan identificeren met een omgevingsprogramma. Het plan is namelijk in de kern een uitvoeringsprogramma. Het is een schakel tussen een visie en uitvoering van beleid. Toch moet worden opgemerkt, dat SRSRSB geen integrale visie is, waardoor de integraliteit nergens gewaarborgd is. Bij het gesprek over het Actieplan kwam naar voren dat het in eerste instantie niet een integraal document is, dit bleek ook uit de inhoud. Daartegenover kan een project voortkomend uit het actieplan wel weer een integraal karakter hebben. Bij het herstructureren van een straat, vanuit het actieplan fiets bijvoorbeeld.
SRSRSB is op zijn beurt weer een visie en programma in een. Dit zou je ook een thematische structuurvisie kunnen noemen. Dit komt omdat in SRSRSB een abstracte visie en maatregelen worden omschreven. Het was een hele zoektocht om de verbanden tussen de verschillende beleidsdocumenten te vinden; dit werd eigenlijk pas helder na de interviews.
Lessen en conclusies uit deze casus
Logica en ordening zijn belangrijk in de verbinding tussen beleidsstukken. Al is het maar in een infographic waar de verbanden visueel gemaakt worden of in een leeswijzer.
De structuur van het mobiliteitsbeleid is niet bepaald overzichtelijk. Nu is het nog sectoraal beleid is. Stel je daarbij eens voor dat er ander beleid mee gecombineerd zou moeten worden.
Het Actieplan Utrecht Fietst zou deels door kunnen als een omgevingsprogramma, aangezien het een schakel is tussen beleid en uitwerking.
De integraliteit is niet gewaarborgd in de mobiliteitsvisie. Er wordt wel nagedacht over hoe mobiliteit kan bijdragen aan andere doelen binnen de fysieke leefomgeving.