Aanpak PGB-fraude: veel maatregelen, nog onvoldoende zicht op effecten

De staatssecretaris van VWS heeft de afgelopen 2 jaar veel maatregelen getroffen om fraude, misbruik en oneigenlijk gebruik met het PGB tegen te gaan. Wij vinden het positief dat de staatssecretaris maatregelen treft om dit probleem aan te pakken. De staatssecretaris heeft echter nog onvoldoende zicht op de effecten van de maatregelen. Wij vinden het belangrijk dat de staatssecretaris zichtbaar maakt welke (financiële) effecten de maatregelen hebben.

Wat is het PGB?

Een persoonsgebonden budget (PGB) is een budget dat cliënten ontvangen, waarmee zij de vrijheid hebben om de zorg die zij nodig hebben in te richten zoals zij dat willen. In 2014 hadden ongeveer

120.000 mensen een PGB vanuit de Algemene Wet Bijzondere 94

Ziektekosten (AWBZ), voor in totaal 2,7 miljard euro.

Het PGB werd tot en met 2014 geregeld via de AWBZ. Vanaf 1 januari 2015 bestaat de AWBZ niet meer. Het PGB is vanaf 2015 ondergebracht in 4 verschillende wetten. Een deel van de cliënten is via de Jeugdwet en Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) naar gemeenten gegaan. Een ander deel van de cliënten is via de Zorgverzekeringswet naar de zorgverzekeraars gegaan. Een deel van de cliënten is bij het Rijk gebleven via de Wet langdurige zorg (Wlz).

Fraude met het PGB

De laatste jaren zijn er veel berichten over fraude, misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O) met het PGB. Eind 2012 heeft de staatssecretaris van VWS daarom besloten om het PGB

fraudebestendiger te maken. De staatssecretaris van VWS heeft daarvoor een plan van aanpak opgesteld met verschillende maatregelen. De belangrijkste hiervan zijn:

 Als iemand zorg nodig heeft, krijgt hij een persoonlijk gesprek voor de indicatie, dat nodig is om voor een PGB in aanmerking te komen;

 Als iemand een PGB aanvraagt, krijgt hij een persoonlijk gesprek met het zorgkantoor;

 De zorgkantoren gaan bij een deel van de cliënten met een PGB op huisbezoek, om te kijken of zij het PGB goed gebruiken;

 Het invoeren van meer weigeringsgronden, om cliënten te weren die het PGB niet kunnen beheren;

 De invoering van trekkingsrechten. Ons onderzoek over

trekkingsrechten kunt u hier vinden en daar gaan wij hier niet verder op in.

De maatregelen moeten het PGB fraudebestendiger maken en moeten leiden tot een besparing van 40 miljoen euro. Deze 40 miljoen euro is specifiek gericht op 2 maatregelen: persoonlijk gesprek bij de indicatie en het afleggen van huisbezoeken.

Getroffen maatregelen zijn positief

Wij vinden de maatregelen die de staatssecretaris van VWS heeft

getroffen positief. Wij vinden dat de maatregelen hebben geleid tot meer persoonlijke aandacht voor de cliënt: meer gesprekken bij de aanvraag van een PGB en meer contact bij cliënten die al een PGB hebben. Dit geeft meer mogelijkheden om voorlichting te geven aan toekomstige cliënten. Ook kunnen knelpunten in bijvoorbeeld de kwaliteit van zorg of op het gebied van fraude en M&O eerder gesignaleerd worden.

Door de genomen maatregelen heeft de staatssecretaris van VWS 95

stappen in de goede richting gezet om het PGB fraudebestendig te maken. Echter, nog niet alle knelpunten zijn opgelost. De

staatssecretaris van VWS geeft in zijn brief van 29 januari 2015 aan dat hij de fraudebestendigheid van het PGB verder wil verbeteren en in de zomer van 2015 de Tweede Kamer zal informeren over vervolgstappen.

Wij willen de staatssecretaris van VWS een aantal aandachtspunten meegeven, die hij mee kan nemen in deze vervolgstappen. Wij constateren namelijk dat er momenteel onvoldoende zicht is op de follow-up van de maatregelen, dat er onvoldoende zicht is op de besparingen als gevolg van de getroffen maatregelen en dat de weigeringsgronden nog onvoldoende ontwikkeld zijn. Op deze punten gaan wij hieronder verder in.

Onvoldoende zicht op follow-up maatregelen

Wij constateren dat het Ministerie van VWS momenteel nog onvoldoende zicht heeft op de follow-up die wordt gegeven aan signalen van fraude en M&O. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de huisbezoeken die zijn afgelegd bij cliënten. Daarbij is in 7% een vermoeden van fraude geconstateerd, maar het is niet duidelijk in hoeveel gevallen het daadwerkelijk om fraude gaat. Volgens het Ministerie van VWS moet dit nog verder

onderzocht worden, maar het Ministerie van VWS heeft geen zicht op hoe deze signalen worden opgepakt en welke partij dit gaat doen. Door het gebrekkige zicht op follow-up, is er ook weinig zicht op de financiële effecten van de maatregelen.

Onvoldoende zicht op besparing door maatregelen

Wij constateren dat het Ministerie van VWS momenteel onvoldoende zicht heeft op de effecten van de maatregelen en of de ingeboekte besparing van 40 miljoen euro is gehaald. Wij constateren dat de ingeboekte besparing van 40 miljoen euro gebaseerd is op onzekere aannames. Dit hebben wij ook al genoemd in ons onderzoek naar het macrobudget Jeugdwet en Wmo 2015. Het Ministerie van VWS heeft echter wel een besparing in 2014 ingeboekt op basis van deze onzekere aannames. In de loop van 2014 is het Ministerie van VWS hier deels van teruggekomen, door de besparing met 20 miljoen euro naar beneden bij te stellen. Ook de hoogte van deze bijstelling kan het Ministerie van VWS niet onderbouwen.

Zicht op besparingen ontbreekt vaker

Dit probleem zien wij vaker terug. In ons onderzoek naar het

macrobudget Jeugdwet en Wmo 2015 zien wij dit ook voor een andere belangrijke maatregel op het gebied van het PGB. Het Ministerie van

VWS boekt namelijk een besparing van 25 miljoen euro in voor het 96

onderscheid tussen tarieven voor professionals en niet-professionals. Dit houdt in dat een cliënt een professionele zorgverlener meer mag betalen dan een niet-professionele zorgverlener, bijvoorbeeld een mantelzorger.

Ook bij deze maatregel geldt dat de besparing gebaseerd is op onzekere aannames en dat er momenteel geen zicht is op de daadwerkelijke besparing. Het Ministerie van VWS heeft ook hier een besparing in 2014 ingeboekt op basis van deze onzekere aannames.

Het Ministerie van VWS geeft aan dat de financiële effecten van sommige maatregelen pas in 2015 bekend worden en dat de effecten van andere maatregelen moeilijk te kwantificeren zijn. Wij concluderen dat de besparingen moeilijk te bepalen zijn, maar dat de besparingen van 40 miljoen euro en 25 miljoen euro desondanks wel worden doorberekend in het macrobudget. In het macrobudget wordt bepaald welk bedrag in 2015 naar de Jeugdwet, de Wmo 2015, de Zvw en de Wlz gaat.

Weigeringsgronden zijn nog onvoldoende ontwikkeld

Het valt op dat de weigeringsgronden voor het PGB nog onvoldoende ontwikkeld zijn. Goede weigeringsgronden zijn nodig om het PGB fraudebestendig te maken. Tegelijkertijd staan concrete

weigeringsgronden vaak op gespannen voet met andere beleidsdoelen van het PGB, zoals keuzevrijheid, lage administratieve lasten en een grote mate van toegankelijkheid. Om tot een goed beleid te komen, vinden wij het belangrijk dat het Ministerie van VWS een goede afweging maakt over welk doel het meeste van belang is in welke situatie.

Het Ministerie van VWS was van plan om de weigeringsgronden nader in te vullen, onder andere door een pilot op te starten met zorgkantoren.

Het Ministerie van VWS heeft in 2013 en 2014 nieuwe weigeringsgronden in de PGB-regeling opgenomen. Deze blijken echter voor meerdere uitleg vatbaar. De minister van VWS heeft in mei 2014 toegezegd om met partijen deze weigeringsgronden verder aan te scherpen. Wij stellen vast dat het Ministerie van VWS hierin nog onvoldoende voortgang heeft geboekt. Hierdoor is dit probleem niet opgelost voordat een deel van het PGB overgedragen werd naar gemeenten en zorgverzekeraars.

Voor de Wlz geeft het Ministerie van VWS nu aan dat ze de

weigeringsgronden willen verbeteren via een ‘meersporenbeleid’. Het gaat daarbij niet alleen om dat VWS nieuwe weigeringsgronden opneemt, maar ook dat zorgkantoren de bestaande weigeringsgronden verder uitwerken. Wij vinden het nog onduidelijk in hoeverre dit

meersporenbeleid de problemen op gaat lossen en gaat zorgen voor 97

duidelijke weigeringsgronden.

In een brief van 29 januari 2015 geeft de staatssecretaris van VWS aan dat hij zorgkantoren wil ondersteunen bij het concretiseren van de weigeringsgronden. Wij vinden dat het Ministerie van VWS hier een voortrekkersrol in moet nemen. Het Ministerie van VWS moet bewaken dat de weigeringsgronden op een uniforme manier worden uitgewerkt.

Vervolgstappen beperkt tot de Wlz

De maatregelen die het Ministerie van VWS vanaf 1 januari 2015 neemt om de PGB-fraude aan te pakken, zijn alleen gericht op de Wlz. Voor de Wlz wil het Ministerie van VWS de fraudemaatregelen verder

ontwikkelen. Dit gaat om circa 20.000 cliënten. Voor de Jeugdwet, Wmo 2015 en Zvw zijn gemeenten en zorgverzekeraars aan zet. Zij hebben beleidsvrijheid om de fraudebestrijding te organiseren.

Aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer Wij bevelen de staatssecretaris van VWS aan om:

 het zicht op de effecten van de maatregelen te verbeteren;

 het voortouw te nemen bij het verder invullen van de

weigeringsgronden voor de Wlz en te borgen dat deze uniform worden ingevuld.

Reactie van de minister

De minister van VWS geeft aan dat de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer meegenomen worden in het opstellen van de

Toekomstagenda PGB, die deze zomer naar de Tweede Kamer verstuurd zal worden.

De minister geeft aan dat de huisbezoeken een goed instrument zijn. Het ministerie wil nadere informatie over de resultaten van de huisbezoeken.

De staatssecretaris is daarom met zorgkantoren in overleg om betere afspraken te maken over de monitoring en de follow-up van de huisbezoeken onder de Wlz.

De minister geeft aan dat het evident is dat de maatregelen bijdragen aan een financieel houdbare PGB-regeling, doordat er meer fouten en fraude worden voorkomen en opgespoord. De volledige financiële opbrengst van de fraude-aanpak is echter moeilijk te kwantificeren. De minister geeft aan dat daarom in 2013 voorzichtige inschattingen gemaakt zijn van wat enkele maatregelen zouden kunnen opleveren.

Voor 2014 is dit bedrag naar beneden bijgesteld, omdat de volledige 98

opbrengst van de besparingen pas in 2015 neerslaan.

De minister geeft aan dat in de Toekomstagenda PGB verder wordt ingegaan op de voortgang van de weigeringsgronden en het uniform invullen daarvan.

Lees de volledige reactie op verantwoordingsonderzoek.rekenkamer.nl