Hoofdstuk 7 Conclusies en aanbevelingen
7.2 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek
In deze scriptie konden als gevolg van beschikbare tijd en omvang niet alle (deel)aspecten van de relatie tussen spoorwegen en landgoederen worden onderzocht met een diepgang die recht zou doen aan het onderwerp in kwestie. Een aantal van deze onderwerpen en deelaspecten ‘vraagt’ echter wel om nader onderzoek, omdat dit nieuw licht kan werpen op de achtergrond van personen en hun handelwijze kan verklaren, of omdat hiermee meer inzicht ontstaat in tot nu toe
onderbelichte thema’s.
Allereerst zou het wenselijk zijn dit onderzoek te verbreden naar andere spoorwegtrajecten en de uitkomsten daarvan – bijvoorbeeld met betrekking tot de invloed van landgoedeigenaren op tracékeuzes en de financiele uitkomsten van de minnelijke grondverwerving en onteigening – te vergelijken met de conclusies uit dit onderzoek. De ‘Oude Lijn’ in het westen van Nederland, de
87 spoorlijnen in het Gooi en de spoorlijn tussen Venlo en Maastricht zijn – met de aanwezigheid van vele buitens – hiervoor interessant vergelijkingsmateriaal.
Aan de rol van adviseurs van landgoedeigenaren werd al gerefereerd. Rentmeester van
Oudenampsen adviseerde vijf eigenaren langs de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg en ook graaf en gravin Bentinck lieten zich bijstaan. Wie waren deze adviseurs, wat was hun rol als rentmeester, hoe waren zij gelieerd aan hun opdrachtgevers en wiens belang dienden zij werkelijk?
Tot slot: Christien Jacques Adrien baron van Nagell van Ampsen. Wie was deze man? Zijn dagboek toont een gezagsgetrouw iemand – op geen enkele manier stelde hij de hoogte van de vergoeding die hij voor zijn percelen kreeg ter discussie. Hij kon ook niet anders, met aandelenbezit in de Staatsspoorwegen en een zoon die burgemeester was en de ambitie had om spoorwegbestuurder te worden. Anderzijds weigerde hij de eerste schop te graven en voerde een verbeten strijd met de ‘regering te Lochem’. Een reconstructie van zijn dilemma’s, frustraties en kleine overwinningen – aan de hand van zijn dagboek, historisch kaartmateriaal, correspondentie en krantberichten – zou nog meer kleur geven aan deze landgoedeigenaar en de omgeving waarin hij woonde, leefde en zijn persoonlijke strijd voerde.
88
Bronnen en literatuur
Archiefbronnen
Gelders Archief 38 Provinciale Staten 39 Gedeputeerde Staten108 Rijkswaterstaat Directie Gelderland 248 Kadaster
302 Tiendcommissie in het tweede Tienddistrict te Arnhem 388 Huis De Ehze
437 Huis Voorstonden 438 Huis Vorden 452 Familie Brantsen
509 Kaartenverzameling Rijksarchief in Gelderland 522 Huis Middachten
552 Huis Biljoen 1 525 Huis Rosendael 540 Huis De Cloese 556 Huis Verwolde 568 Familie van Goltstein
613 Familie Bentinck / Aldenburg Bentinck 657 Huis Ampsen 3
720 Domeinen kaarten
806 Brantsenstichting te Angerlo 894 Huis Ruurlo
895 Huis Bingerden 910 Familie Van Rhemen
924 Heidemij, Algemene Technische Dienst 933 Heidemij, Publicaties en documentatie 1506 Kaartenverzameling Gemeente Arnhem 1508 Kaartenverzameling Gemeente Rheden 1514 Prentbriefkaarten, collectie Rheden Rozendaal 1515 Documentatiecollectie Gemeentearchief Arnhem 1523 Fotoalbums
1551 Topografisch-historische Atlas Gelderland 1552 Topografisch-historische Atlas Rheden
1553 Topografisch-historische Atlas van het voormalig Gemeentearchief Arnhem
2064 Huis Klarenbeek
2065 Landgoed Presikhaaf
2066 Landgoed Sonsbeek
2138 Kabinet van de burgemeester van Arnhem
2157 Amateur-Fotografen Vereniging Gelria te Arnhem
2503 Gemeentebestuur van Rheden 1818-1949 2750 Secretarie Gemeente Rozendaal 1818-1929 Nationaal Archief
1.10.29 Archief van de familie Fagel, 1513-1927
2.04.22 Archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken: 11e Afdeling Spoorwegen, 1861-1877 Stadsarchief Amsterdam
89
Utrechts Archief
17 Collectie Rijsenburg
901 Nederlandsche Rhijnspoorweg-maatschappij 903 Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen 913 Nederlandsche Westfaalsche Spoorwegmaatschappij
916 Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen: bestekken 922 Nederlandse Spoorwegen: koopakten en grondplannen
939 Nederlandse spoorwegen: beheertekeningen van de infrastructuur 952 Aanleg Rijnspoorweg
954 Onteigening ten behoeve van aanleg spoorwegen 957 Nederlandse spoorwegen, hoofdboekhouding c.a.
959 Nederlandse Spoorwegen: tekeningen infrastructuur en tekeningen objecten 1001 Huis Amerongen
1010 Huis Hardenbroek
1102 Raad voor de Zending van de Nederlandse Hervormde Kerk
Geciteerde werken
Aa, A.J. van der. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden. 14 delen. Gorinchem: Jacobus Noorduyn, 1837-1851.
Albers, L. „Landgoederen in het landschap.” 1997: 81-98.
Andela, M. De Gelderse Toren. Landgoed aan de IJssel. Microgeschiedenis van de eigenaren, hun huis en de tuin. s.l.: Walburg Pers, 2008.
Anoniem. Aanmerkingen op het iets over het nut der ijzeren wegen van D. Donker Curtius. Amsterdam: W.J. Kruijt, 1837.
Anoniem. Moeten de spoorwegen door den staat of door bijzondere personen geëxploiteerd worden? 's Gravenhage: Van Stockum, 1863.
Anoniem. Voorstander der waarheid. Spoorwegen in Nederland. Amsterdam: Van Es, 1860. Baas, H., en E. Deelen. Historische Infrastructuur. Amsterdam: Landschapsbeheer Nederland, 2000. Bake, W A. Gedachten over den handel. Onder andere, met betrekking tot den geprojecteerden
ijzeren-spoorweg naar Keulen. Amsterdam: Johs. Guykens, 1832.
Bake, W.A. Berigt wegens den spoorweg tusschen Amsterdam en Keulen. Amsterdam: Zweesaardt, 1834. Beek, P.M. Huis Sonsbeek. Een monument in een monumentaal park. Zwolle: Waanders, 1989.
Beekelaar, G A M. Gelderland tussen 1840 en 1850. Rapporten, verslagen en andere stukken omtrent de toestand in de provincie Gelderland, opgemaakt door de gouverneur in de jaren 1840-1849. Hilversum: Verloren, 1997.
Berends, S. (ed.). Het Nederlandse landschap. Een historisch-geografische benadering. Utrecht: Matrijs, 10de herziene druk, 2010.
Blijdenstein, R., en K. Volkers. Over historische wegen: varen, rijden en sporen door de provincie Utrecht. Amsterdam: Stokerkade, 2018.
Boom, S., en P. Saal. „Spoorwegaanleg en het beeld van de eerste helft van de negentiende eeuw.” In Economisch en Sociaal-Historisch Jaarboek 46, door W. Wieringa (ed.), 5 - 25. Amsterdam: Het Nederlandsch Economisch-Historisch Archief, 1983.
90
Boom, S., en P. Saal. Tussen Amsterdam en Antwerpen ligt de weg naar Keulen: Een onderzoek naar de aanleg van spoorwegen in Nederland van 1830 tot 1860 (scriptie). Amsterdam/Utrecht: UvA, 1981.
Broeke, W. van den. „De Overijsselsche spoorwegmaatschappij: een vroeg spoorwegplan (1845).” Zwols Historisch Tijdschrift, 1990: 50-57.
Broeke, W. van den. Financiën en financiers van de Nederlandse spoorwegen 1837-1890. Zwolle: Waanders, 1985.
Broers, C.H. Burgemeesters, Baronnen en Bijzondere ontwerpen: De geschiedenis van buitenplaats Rhederoord (scriptie). Utrecht: Universiteit Utrecht, 1994.
Brouwer, K. Voor profijt en genoegen. De geschiedenis van bos en landschap van de Zuidwest-Veluwe. Utrecht: Matrijs, 2008.
Brummen - Eerbeek, Rabobank. Voor nu en later. Zicht op de gemeente Brummen en haar geschiedenis. Brummen: Rabobank, 1982.
Brummen - Engelenburg, Rotary Club. Van Brimnum tot Brummen Van Erbeke tot Eerbeek. De geschiedenis van de gemeente Brummen. Brummen: Rotary Club, 1994.
Burgers, T., en J. Vredenberg. Sporen naar Arnhem centraal. Utrecht: Matrijs, 2015.
Cavallo, R. „De spoorwegen en de Nederlandse stad.” Over Holland. Architectonische studies voor de Hollandse stad, 2007: 43-59.
Chevalier, M. De IJzerbanden beschouwd als de voornaamste materiele middelen ter bevestiging van den vrede in Europa en ter bestendiging van het geluk der menschdoms. Rotterdam: J.A. van Belle, 1838. Cleverens, R.W.A.M. Het geslacht Van Heeckeren. Middelburg: Nobles, 1988.
Cohen Stuart, M. Beschouwingen over bestaande en aan te leggen spoorwegen in Nederland. Alkmaar: Coster & Zoon, 1873.
Commissie van Rapporteurs voor het Ontwerp van Wet tot onteigening van perceelen ten behoeve van den aanleg van een spoorweg van Arnhem naar Zutphen. „Voorlopig verslag.” Staatscourant, 1861-1862: 845.
Craandijk, J. Wandelingen door Nederland met pen en potlood. Deel 7. Haarlem: Kruseman & Tjeenk Willink, 1884.
Crols, R.J.A. „De verburgerlijking van het buiten wonen in de tweede helft van de negentiende eeuw in Gelderland.” In Beelden van de buitenplaats: Elitevorming en notabelencultuur in Nederland in de negentiende eeuw, door Y. Kuiper en R. van der Laarse (red), 175-194. Hilversum: Verloren, 2014. Cruyningen, P. van. „Het grootgrondbezit in Gelderland omstreeks 1850.” Bijdragen en mededelingen Gelre,
2018: 95-110.
Cruyningen, P.J. van. Landgoederen en landschap in De Graafschap. Utrecht: Matrijs, 2005.
Dam, J. van. Havezathe Voorstonden. Vijf eeuwen bewoners en wat zij ons nalieten. s.l.: Walburg Pers, s.d. Dijk, J. van. „Infrastructurele bedreigingen en maatschappelijke kansen.” Kasteel & Buitenplaats, 2015: nr. 51:
20-22.
Dijksterhuis, R. Spoorwegtracering en stedebouw in Nederland: Historische analyse van een wisselwerking (proefschrift). Delft: Technische Hogeschool, 1984.
91
Doedens, A., en L. Mulder. Een spoor van verandering: Nederland en 150 jaar spoorwegen (1839-1989). Baarn: Bosch & Keuning, 1989.
Donker Curtius, D. Iets over het nut der ijzeren wegen voor Nederland. 's Gravenhage: A.J. van Weelden, 1837. Donkersloot, N.B. „Het Geldersch Reisje.” In Droomen der Toekomst of Een blik in de volgende eeuw, door N.B.
Donkersloot, 80-102. Dordrecht: Lagerweij, 1846.
Een oud spoorweg-ambtenaar. De spoorwegen in Nederland physiologisch-humoristisch geschetst. Dordrecht: J.P. Revers, 1875.
Faber, J. (red). Het spoor: 150 Jaar spoorwegen in Nederland. Amsterdam: Meulenhoff Informatief / N.V. Nederlandse Spoorwegen, 1989.
Frieswijk, J., en Y. Kuiper. Sporen naar Empe. Herinneringen aan het familieleven van Aleida Houwink en Robbert van Hasselt rond 1900. Hilversum: Verloren, 2007.
Fritschy, W. „Spoorwegaanleg in Nederland van 1831 tot 1845 en de rol van de staat.” In Economisch en Sociaal-Historisch Jaarboek 46, door W. Wieringa (ed.), 180 - 227. Amsterdam: Het Nederlandsch Economisch-Historisch Archief, 1983.
Gaasbeek, F, en S van Ginkel - Meester. Driebergen - Rijsenburg. Geschiedenis en architectuur. Zeist: Kerckebosch, 1996.
Gessel, J.J.M. van. Buitenplaats Carolinapark Dieren. Dieren: Diepenmaat, 2010. Graaf, J. de. Brummen in den tijd van overgang. Zutphen: G.J.A. Ruys, 1947.
Hansen, W. Bestijg de trein nooit zonder uw valies met dromen: Gedichten, verhalen, columns vanaf 1829. Amsterdam: De Bezige Bij, 1989.
Harenberg, J. Eens bolwerk van de adel. Kastelen en landhuizen in de Achterhoek en Liemers. s.l.: Canaletto, 1999.
Harenberg, J. Kastelen rond Zutphen. 2 delen. Zutphen: Walburg Pers, 1987. Henket, N.H. Lokaal-spoorwegen in Nederland. Amsterdam: Van der Made, 1871.
Henry - Buitenhuis, T., en H. Tromp. Historische buitenplaatsen in particulier bezit. Utrecht: Het Spectrum, 1991.
Het Utrechts Archief. Bronnen op het spoor. Gids voor onderzoek naar de geschiedenis van de spoorwegen in Nederland. Utrecht: Matrijs, 2000.
Hildebrand. „Varen en rijden.” In Camera Obscura, door Hildebrand, 88-97. Haarlem: Erven Bohn, 26ste druk, 1911.
Hoekstra, T. (ed.). Middachten. Huis en heerlijkheid. Utrecht: Matrijs, 2002.
Hoenselaars, J. Biljoen. Landgoed op de Veluwezoom. Ruimtelijke ontwikkeling vanaf de zestiende eeuw (scriptie). Wageningen: WUR, 2011.
Hoskins, W.G. The making of the English Landscape. Londen: Hodder and Stoughton, 1955, druk 1988. Houkes, A. „Een gemeenschap op de rails.” In Het liep op rolletjes. De eenwording van protestants-christelijk
Nederland per rail 1839-1939, door D Kuiper en J Vree, 67-90. Zoetermeer, 2008.
Hoyle, M. „Levensgenot en dolce far niënte in onze eeuw van haast en agtitatie.” De negentiende eeuw, 2013: 312-330.
92
Jonckers Nieboer, J H. Geschiedenis der Nederlandsche Spoorwegen 1832-1938. Rotterdam: Nijgh & Van Ditmar, 1938.
Jonckers Nieboer, J.H. De Nederlandsche Spoorwegen in Caricatuur 1839-1939. Utrecht: Bruna, 1939.
Karmiggelt, H., T. Verweij, en H. de Wit. Vroeger en nu. Ellecom Dieren Spankeren Laag Soeren. Dieren: Blok en Zonen, 1980.
Kellet, J.R. The impact of railways on Victorian cities. London: Routledge & Kegan Paul, 1969. Kerkkamp, H. Historie van Velp en Rozendaal. Velp: Middenstandsdrukkerij, 1938.
Kerkkamp, H. Verloren luister. Verdwenen landgoederen. Velp: Mercurius, 1969. Kleyn, O. Kasteel Engelenburg in de vier seizoenen. Tielt: Lannoo, 2008.
Koen, D.T., en J. Renes. Wegwijzer: Gids voor historisch onderzoek naar verkeer en vervoer in de provincie Utrecht. Utrecht: Het Utrechts Archief, 2003.
Koman, M. De versnippering van landgoed Rosendael 1902-2017 (scriptie). Groningen: RUG, 2017. Koppert, I. Locatiekeuze voor historische buitenplaatsen: De invloed van het landschap (scriptie). Wijk bij
Duurstede: Nederlandse Kastelenstichting, 2014.
Kruizinga, P. Broncommentaren 3. De kadastrale legger en aanverwante bronnen 1812-1990. s.l., 1994. Kuiper, Y. „Herinneringscultuur.” In Adel en ridderschap in Gelderland. Tien eeuwen geschiedenis, door I.D.
jacobs (red.), 317-327. Zwolle: WBooks, 2013.
Kuiper, Y., en R. van der Laarse. Beelden van de buitenplaats: Elitevorming en notabelencultuur in Nederland in de negentiende eeuw. Hilversum: Verloren, 2014.
Laarse, R. van der. „De hang naar buiten: De notabele levensvormen van het Amsterdamse handelskapitaal.” In Beelden van de buitenplaats: Elitevorming en notabelencultuur in Nederland in de negentiende eeuw, door Y. Kuiper en R. Van der Laarse (red), 25-48. Hilversum: Verloren, 2014.
Lägers, H., en K. Veenland-Heineman. Maarn. Geschiedenis en architectuur. Zeist: Kerckebosch, 2003. Lameris, M. De buitenplaats en het Nederlandse landschap. s.l., 2012.
Lammertse - Tjalma, P. „Parkaanleg Rhederoord: Geschiedenis van de familie Brantsen en hun aandeel in de aanleg van het park.” Ambt en Heerlijkheid, Oudheidkundige kring Rheden-Rozendaal, 2002 nummer 137: 2-13.
Langeveld, M. Railway Mania 1844-1847. Vooroordelen bevestigd? (scriptie). s.l., s.d.
Lansink, V., en J. ten Broek. Atlas van de verdwenen spoorlijnen in Nederland. Zwolle: WBooks, derde druk, 2016.
Ligtenbarg, A. Geschiedenis van de spoorwegen in Winterswijk & omstreken. Winterswijk, 1989.
Lindo, M.P. Volledige werken van den ouden heer Smits. Deel 5. Schiedam: Roelants, tweede druk, 1882. Lintsen (red.), H.W. Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving
1800-1890. Deel II. Zutphen: Walburg, 1993.
Maijer, M., en G. Njland. Wandelen in het Doorwerth van 1847. In het voetspoor van Van der Dussen. Wageningen - Renkum, 2019.
93
Martini Buys, P.H.A. Mededeeling over spoorweg-aanleg in slappen grond. 's-Gravenhage: Koninklijk Instituut van Ingenieurs, 1889.
Mehrtens, U.M., en H.M.J. Tromp. De aanleg van Biljoen en Beekhuizen in de tijd van J.F.W. baron van Spaen van Biljoen. Twee delen. Zeist: Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1984.
Mellor, R.E.H. German Railways: A study in the historical geography of transport. Aberdeen: University of Aberdeen, 1979.
Minister van Binnenlandsche Zaken. Akte van Concessie tot aanleg en exploitatie van IJzeren spoorwegen in de provincien Gelderland en Overijssel in verbinding met den Rijn-spoorweg en de Duitsche grenzen en Statuten van de Overijsselsche Spoorweg-Maatschappij. Zwolle: J.J. Tijl, 1845.
Minister van Binnenlandse Zaken. Voorwaarden van concessie voor de exploitatie der staatsspoorwegen. 's-Gravenhage, 1863.
Ministerie van Binnenlandsche Zaken. Gegevens betreffende het bedrijf der Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen en der Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij gedurende de jaren 1891-1905. 's-Gravenhage, 1906.
Mitchell, B.R. European Historical Statistics 1750-1975. London: The Macmillan Press, 1981.
Moes, J. Onder aristocraten. Over hegemonie, welstand en aanzien van adel, patriciaat en andere notabelen in Nederland 1848-1914. Hilversum: Verloren, 2012.
Moes, J.K.S. Broncommentaren 1. De lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der staten-Generaal 1848-1917. s.l., s.d.
Nederlandsche Spoorwegen. 100 jaar spoorwegen in Nederland: Overzicht van het ontstaan en de ontwikkeling der spoorwegen in Nederland van 1839-1939. Utrecht: Nederlandsche Spoorwegen, 1939.
Nederlandse Spoorwegen, en Het Utrechts Archief. Bronnen op het spoor: Gids voor onderzoek naar de geschiedenis van de spoorwegen in Nederland. Utrecht: Matrijs, 2000.
Olde Meierink, L.H.M. Ampsen. De geschiedenis van een Gelders kasteel en zijn bewoners. Lochem: Schulte, 1981.
Ottens, W. Hoe beheert de huidige landgoedeigenaar zijn bezit? Een analyse van de motivaties en tradities van landgoedbeheer door particuliere eigenaren en tereinbeherende organisaties (scriptie). Groningen: RUG, 2011.
Philips, R. „De opkomst van het toerisme in de 18e en 19e eeuw.” Sociale wetenschappen, 1980: 296-318. Reynders, S. Rheden en Rosendaal in den loop der eeuwen. Velp: Middenstandsdrukkerij- en uitgeverij, 1928. Rheden, Gemeente. Parels van de oostelijke Veluwezoom. Rapport, Rheden: Gemeente Rheden, 2007. Rijnbende, H. „De Zendingsfeesten te Middachten.” Ambt & heerlijkheid (Oudheidkundige kring
Rheden-Rozendaal), 2006: nummer 151, 8-12.
Rohde, M. Die Tätigkeit von E. Petzold in Dieren (scriptie). Hannover: Universität Hannover, 1990.
Rolt, L.T.C. George and Robert Stephenson. The Railway Revolution. Harmondsworth: Penguin Books, 1960. Romers, H. Spoorwegarchitectuur in Nederland 1841-1938. Zutphen: Walburg Pers, 2002.
Rooij - van Wijngaarden, A. van. Buitenplaatsen op de Utrechtse Heuvelrug. Utrecht: Matrijs, 2017.
Schelhaas, H., G. Dekkers, en C.J. Post. Het Overijsselse landschap. Landgoederen en landschappen in Overijssel. Zwolle: Waanders, 1970.
94
Schilfgaarde, A. P. van, W. K. Steffen, en E. Zandstra. Kastelen en huizen op de Veluwe. 's-Gravenhage: Nijgh & Van Ditmar, s.d.
Schimmelpenninck van der Oije, C.O.A. Het kalme volkje in 1909. Het bezoek van de Duitse keizer aan de familie Bentinck op Middachten. Zutphen: De Walburg Pers / Oudheidkundige Kring Rheden - Rozendaal, 1984.
Schivelbusch, W. The Railway Journey. The industrialization of time and space in the 19th century. Leamington Spa, UK: Berg Publishers, 1986.
Scholten, F. De Gemeente Rheden op oude kaarten. Utrecht: Matrijs, 2010. Simons, A. Spoorwegen in Nederland. Delft: H. Koster, 1855.
Sleebe, V.C. „Tussen regeringsmacht en dorpscultuur. De adel in de negentiende en twintigste eeuw.” In Adel en ridderschap in Gelderland. Tien eeuwen geschiedenis., door I.D. (red.) Jacobs, 271-298. WBooks, 2013.
Sluiter, J.W. Overzicht van de Nederlandsche spoor- en tramwegbedrijven. Utrecht: Matrijs, 2002.
Smeets, E.A.C. Landscape and society in Twente & Utrecht. A geography of Dutch country estates, circa 1800-1950 (proefschrift). Leeds: The University of Leeds, 2005.
Smid, F.W. Spoorwegen in het Rijngebied en de concurrentiepositie van de Nederlandse zeehavens (scriptie). Rotterdam: Erasmus Universiteit, 2011.
Snoodijk (ed.), D. Gids cultuurhistorie: Historische wegen. Amersfoort: Rijksdienst Cultureel Erfgoed, 2012. Staatsspoorwegen. Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen 1863-1913. Terugblik op vijftig jaren
spoorweggebeuren in Nederland. Groningen: Noorderboek, herdruk 1986. Staring, A. Kroniek van Lochem. Lochem: Lochemse handels- en courantendrukkerij, 1923.
Stegeman, B. De Achterhoek, land van bossen en kastelen. Gids voor het Toerisme in Oostelijk Gelderland. Lochem: De Tijdstroom, 1947.
Stenfert Kroese, H.E., en D.W. Neijenesch. Arnhem en zijn toekomstige ontwikkeling. Arnhem: G.J. Thieme, 1920.
Stenvert, R., C. Kolman, S. Broekhoven, en B. Olde Meierink. Monumenten in Nederland: deel Gelderland. Zwolle: Waanders, 1999.
Stieltjes, T.J. Eenige beschouwingen over spoorwegen. Zwolle: Tjeenk Willink, 1859.
Stieltjes, T.J.. Over eenige finantiëele gevolgen die de uitvoering der ontworpen spoorwegen hebben kan. Arnhem: Thieme, 1859.
Stieltjes, T.J.. Spoorwegen in Nederland. Arnhem: Thieme, 1858.
Storms - Smeets, E. (ed.). Gelders Arcadië: Atlas van een buitenplaatsenlandschap. Utrecht: Matrijs, 2011. Storms - Smeets, E. „De Nederlandse buitenplaats: Van biotoop tot kroonjuweel.” Virtus. Jaarboek voor
adelsgeschiedenis, XX 2013: nr. 20: 163-174.
Storms - Smeets, E. „From elite to public landscapes: The case of the Klarenbeek estate in Arnhem, 1880-1950.” Virtus. Jaarboek voor adelsgeschiedenis, XXIII 2016: 147-168.
Stouthamer, E., K.M. Cohen, en W.Z. Hoek. De vorming van het land. Geologie en geomorfologie. Utrecht: Perspectief, 2015.
95
Taudin Chabot, C. Bij het bezoek van honderden en duizenden. De ontwikkeling van toerisme rondom Nederlandse buitenplaatsen in de negentiende eeuw (scriptie). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, 2015.
Tromp, H.M.J. Middachten te De Steeg. Zeist: Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1983.
Veenendaal, A.J. De ijzeren weg in een land vol water. Beknopte geschiedenis van de spoorwegen in Nederland 1834-1958. Amsterdam: De Bataafsche Leeuw, 1998.
Veenendaal, A.J. „Spoorwegen.” In Geschiedenis van de techniek in Nederland: De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel II., door H.W. Lintsen (ed.), 129-164. Zutphen: Walburg Pers, 1993. Veenendaal, A.J.. Spoorwegen in Nederland: van 1834 tot nu. Amsterdam: Boom, 2008.
Vredenberg, J. (ed.). Kastelen in Gelderland. Utrecht: Matrijs, 2013.
Vrijberghe de Coningh, G.J.F. van. Een en ander over houtbereiding in 't algemeen en ten dienste der Spoorwegen in 't bijzonder. s.l., 1898.
Weede, R. van, en P. Noordanus. Landgoed Ampsen. Verleden, heden en toekomst van een landgoed in particulier eigendom. Landgoed Ampsen, 2006.
Werner, H.M. Geldersche Kasteelen beschreven en afgebeeld. Twee delen. Arnhem: Gouda Quint, 1906. Wijck, H.W.M. van der. Atlas Gelderse Buitenplaatsen. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1988.
Wijck, H.W.M. van der. De Nederlandse buitenplaats: aspecten van ontwikkeling, bescherming en herstel. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1982.
Willink, B. Heren van de Stoom. De Willinks, Winterswijk en het Twents-Gelders industrieel patriciaat 1680-1980. Zutphen: Walburg Pers, 2015.
Woud, A. van der. Het lege land: De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848. Amsterdam: Meulenhoff Informatief, 1987.
Zwolsche Spoorweg-Commissie. Voorstel aan den raden der gemeenten Arnhem, Zutphen, Deventer, Zwolle & Kampen. Zwolle: Tjeenk Willink, 1858.
Websites
• https://buitenplaatseninnederland.nl • https://data.collectienederland.nl • https://genealogieonline.nl • https://iisg.nl • https://imagebase.ubvu.vu.nl • https://mijngelderland.nl • https://nationaalgeoregister.nl • https://oudheidkundigekring.nl • https://parlement.com • https://resources.huygens.knaw.nl • https://stationsweb.nl • https://topotijdreis.nl • http://www.wildernis.eu/chart-room96
Afbeeldingen en tabellen
Nummer Bron
Omslag GA, Fotoalbums, inv.nr. 229, Album Staats Evers nr. 63, Achtergrond via
www.wildernis.eu/chart-room
Afb. I GA, Topografisch-historische atlas Gelderland, nr. 3126, B.W. Dietz
Afb. II GA, Huis Ampsen, inv.nr. 68, nummer 1
Afb. III GA, Kaartenverzameling Gemeente Arnhem, nummer 3291
Afb. IV GA, Fotoalbums, inv.nr. 229, Album Staats Evers nr. 43
Afb. V GA, Fotoalbums, inv.nr. 229, Album Staats Evers nr. 42
Hoofdstuk 1: Inleiding
Afb. 1.1 GA, Topografisch-historische atlas Gelderland, nr. 4144, J. Gottheil
Afb. 1.2 Stichting Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, https://rkd.nl
Afb. 1.3 Schivelbusch 1986
Afb. 1.4 Eigen bewerking op ondergrond Actueel Hoogtebestand Nederland via nationaalgeoregister.nl
Tabel 1.1 Eigen bewerking
Hoofdstuk 2: Spoorwegen in het Nederland van de negentiende eeuw
Afb. 2.1 https://collection.sciencemuseumgroup.org.uk, R. Gibbon, 2010
Afb. 2.2 UA, Beeldbank, nummer 3393
Afb. 2.3 Dijksterhuis 1984, Bijlagen, p. 18
Afb. 2.4 Jonckers Nieboer 1938, bijlagen
Afb. 2.5 Onbekende fotograaf, Staatsspoorwegen 1913, herdruk 1986
Afb. 2.6 Onbekende fotograaf, UA, Beeldbank, nr. 13615
Tabel 2.1 Cijfers ontleend aan Mitchell 1981, p. 609
Tabel 2.2 Cijfers ontleend aan Mitchell 1981, p. 609
Hoofdstuk 3: Landgoederen en hun eigenaren in een tijd van verandering
Afb. 3.1 Dataset RCE op achtergrond van Open Topo
Afb. 3.2 Geldersch Landschap & Kasteelen via data.collectienederland.nl
Afb. 3.3 GA, Huis Amerongen, inv.nr. 4346
Afb. 3.4 https://mijngelderland.nl
Hoofdstuk 4: De aanleg van Staatslijn A
Afb. 4.1 Eigen bewerking op ondergrond Open Topo
Afb. 4.2 Eigen bewerking op ondergrond Bonneblad
Afb. 4.3 Eigen bewerking op ondergrond Topografisch Militaire Kaart 1850
Afb. 4.4 GA, Landgoed Presikhaaf, inv.nr. 46
Afb. 4.5 UA, Koopakten en grondplannen, inv.nr. 1 t/m 9 en 954_983, bewerkt
Afb. 4.6 Idem
Afb. 4.7 Idem
Afb. 4.8 NA, 11de afdeling, inv.nr. 53
Afb. 4.9 Eigen foto
Afb. 4.10 Eigen foto
Afb. 4.11 Hisgis
Tabel 4.1 Eigen bewerking, gebaseerd op grondplannen, koopovereenkomsten en
onteigeningsvonnissen
Tabel 4.2 Eigen bewerking, idem
Tabel 4.3 Eigen bewerking, idem
Tabel 4.4 Eigen bewerking, idem
97
Hoofdstuk 5: De aanleg van enkele andere spoorlijnen in Midden- en Oost-Nederland
Afb. 5.1 Dijksterhuis 1984, Bijlagen, p. 20
Afb. 5.2 Eigen bewerking op ondergrond Bonneblad
Afb. 5.3 https://wildernis.eu/chart-room
Afb. 5.4 GA, Fotoalbums, inv.nr. 229, Album Staats Evers nr. 37
Afb. 5.5 GA, Kaartenverzameling Rijksarchief Gelderland, nummer 475
Afb. 5.6 NA, 11de afdeling
Afb. 5.7 Rijksmuseum Amsterdam via data.collectienederland.nl
Afb. 5.8 GA, Kaartenverzameling Rijksarchief Gelderland, nummer 450