Aanbevelingen ten behoeve van good governance

Deelvraag 4: Welke verbeteringen kunnen worden gerealiseerd in de wijze waarop het ministerie van OCW invulling geeft aan systeemverantwoordelijkheid ten aanzien van veiligheidsrisicomanagement ten behoeve van ‘good governance’ in het hoger onderwijsstelsel?

Afgaande op de resultaten uit dit onderzoek wordt geconcludeerd dat het ministerie van OCW verbeteringen kan realiseren in vier dimensies van systeemverantwoordelijkheid ten aanzien van veiligheidsrisicomanagement, waarvan drie van deze dimensies invloed hebben op het optreden van de risico-regelreflex in het besluitvormingsproces. In onderstaande paragrafen zijn deze aanbevelingen per dimensie uitgewerkt, waarbinnen de resultaten voor de dempende krachten tevens zijn verwerkt.

Formeel-juridische dimensie van systeemverantwoordelijkheid

Aanbeveling 1: positie t.a.v. overlappende verantwoordelijkheden

Leg in overleg met andere actoren uit het hoger onderwijsstelsel expliciet vast hoe wordt omgegaan met overlappende verantwoordelijkheden in het stelsel en welke rol het ministerie van OCW inneemt wanneer zich incidenten voordoen.

Toelichting op aanbeveling 1

Bij deze aanbeveling is het van belang om de rol van het centrale niveau, het ministerie van OCW, nog preciezer vast te leggen. Bij de vastlegging van overlappende verantwoordelijkheden en rollen bij

Pagina 68 van 83

incidenten dient expliciet ingegaan te worden op wat precies verstaan wordt onder situaties waarin de kwaliteit, toegankelijkheid of doelmatigheid in het geding is, instellingen in (gezamenlijkheid) hun verantwoordelijkheid niet (kunnen) nemen, of versnelling gewenst is om maatschappelijke doelstellingen te realiseren. Afsluitend is het van belang om in het besluitvormingsproces moed te tonen en beslissingen te nemen op basis van feiten, risicovergelijkingen te maken en beroep te doen op andere waarden dan veiligheid, om daarmee het optreden van aanjagende krachten van de risico-regelreflex te voorkomen. Als gevolg hiervan zal de invulling van de formeel-juridische dimensie van systeemverantwoordelijkheid verbeteren en daarmee de kans op het optreden van de risico-regelreflex in het besluitvormingsproces verkleinen.

Financieel-economische dimensie van systeemverantwoordelijkheid

Aanbeveling 2: ontwikkeling en coördinatie van sectoraal veiligheidsbeleid

Bevorder de structurele ontwikkeling en coördinatie van een sectoraal veiligheidsbeleid door de sector met lumpsum financiering en via zelfregulering het veiligheidsrisicomanagement vorm te laten geven via een samenwerkingsverband als het Platform IV-HO.

Toelichting op aanbeveling 2

Met lumpsum financiering kunnen instellingen op basis van hun eigen risico-inventarisatie prioriteiten stellen en investeringen doen in de individuele organisatie, het beleid en de uitvoering. Daarnaast biedt het bevorderen van een sectoraal veiligheidsbeleid via subsidie de sector eveneens de gelegenheid om via zelfregulering het veiligheidsrisicomanagement vorm te geven. Het is van belang om de controle en monitoring zo in te richten dat het ministerie van OCW voldoende vertrouwen kan hebben in de informatiepositie die zij inneemt op basis van de verantwoordingsinformatie die de ho-instellingen genereren. Als gevolg hiervan zal de invulling van de financieel-economische dimensie van systeemverantwoordelijkheid verbeteren.

Aanbeveling 3: jaarverslag hoger onderwijsinstellingen

Neem veiligheidsrisicomanagement op als verplicht thema vanuit wet- en regelgeving in het jaarverslag van hoger onderwijsinstellingen.

Toelichting op aanbeveling 3

Als gevolg van deze aanbeveling zal de financiële informatiepositie van het ministerie van OCW ten aanzien van ontwikkelingen in veiligheidsrisicomanagement, ondanks de onoverkomelijke principaal- agentrelatie tussen het ministerie en hoger onderwijsinstellingen, vooruitgaan. Als gevolg hiervan zal de invulling van de financieel-economische dimensie van systeemverantwoordelijkheid verbeteren.

Pagina 69 van 83

Politiek-bestuurlijke dimensie van systeemverantwoordelijkheid

Aanbeveling 4: positie t.a.v. politieke verantwoordelijkheid

Leg in overleg met andere actoren uit het hoger onderwijsstelsel expliciet vast hoe vanuit het ministerie wordt omgegaan met de politieke verantwoordelijkheid, met daarbij een nadruk op politieke ontwikkelingen die voortkomen uit de ‘waan van de dag’.

Toelichting op aanbeveling 4

Politieke invloeden die voortkomen uit de ‘waan van de dag’ kunnen van invloed zijn op de wijze waarop de verantwoordelijkheden en bevoegdheden normaliter binnen het hoger onderwijsstelsel belegd zijn. Door op voorhand kenbaar te maken hoe vanuit het ministerie van OCW gedacht wordt te handelen ten aanzien van haar politieke verantwoordelijkheid, wordt voorkomen dat andere actoren binnen het stelsel voor verrassingen komen te staan. Afsluitend is het van belang om in het besluitvormingsproces moed te tonen en beslissingen te nemen op basis van feiten, om daarmee het optreden van aanjagende krachten van de risico-regelreflex te voorkomen. Als gevolg hiervan zal de invulling van de politiek- bestuurlijke dimensie van systeemverantwoordelijkheid verbeteren en daarmee de kans op het optreden van de risico-regelreflex in het besluitvormingsproces verkleinen.

Sociaal-maatschappelijke dimensie van systeemverantwoordelijkheid

Aanbeveling 5: onderlinge verhoudingen

Leg in overleg met andere actoren uit het hoger onderwijsstelsel expliciet vast wat de onderlinge verhoudingen zijn ten aanzien van veiligheidsrisicomanagement.

Toelichting op aanbeveling 5

In het overleg met andere actoren uit het hoger onderwijsstelsel dient in ieder geval ingegaan te worden op de volgende punten; de wijze van samenwerking, de wijze en het verloop van communicatie, de wijze van interveniëren vanuit het centrale niveau, en de mate van transparantie. Afsluitend is het van belang om in het besluitvormingsproces expliciet de verantwoordelijkheid van andere partijen te benoemen, om daarmee het optreden van aanjagende krachten van de risico-regelreflex te voorkomen. Als gevolg hiervan zal de invulling van de sociaal-maatschappelijke dimensie van systeemverantwoordelijkheid verbeteren en daarmee de kans op het optreden van de risico-regelreflex in het besluitvormingsproces verkleinen.

Aanbeveling 6: de rol van de Inspectie van het Onderwijs

Pagina 70 van 83 Toelichting op aanbeveling 6

Naast het sturen op bestuurlijke afspraken in het hoger onderwijsstelsel is het tevens van belang om veiligheidsrisicomanagement te monitoren en daarbij te sturen op een zekere inspanningsverplichting. Gezien de dynamiek van een verenigingsverband, de afwezigheid van formele processen waarmee de koepelverenigingen kunnen beschikken over een volledig sectorbeeld van het niveau van veiligheidsrisicomanagement en de afwezigheid van verantwoordelijkheid voor het (individuele) instellingsbeleid of de gemiddelden die daar uit af te leiden zijn, leidt directe communicatie met hoger onderwijsinstellingen tot een verbeterde informatiepositie ten aanzien van veiligheidsrisicomanagement voor het ministerie van OCW dan communicatie die enkel verloopt via de koepelverenigingen. In dit proces is, ook gezien de aanbeveling om veiligheidsrisicomanagement als verplicht onderdeel me te nemen in het jaarverslag van hoger onderwijsinstellingen, een rol voor de IvhO weggelegd, wat het noodzakelijk maakt om de rol van de IvhO ten aanzien van veiligheidsrisicomanagement in het hoger onderwijsstelsel te verhelderen. Afsluitend is het van belang om in het besluitvormingsproces risicovergelijkingen en kosten-batenanalyses uit te voeren, om daarmee het optreden van aanjagende krachten van de risico-regelreflex te voorkomen. Als gevolg hiervan zal de invulling van de sociaal- maatschappelijke dimensie van systeemverantwoordelijkheid verbeteren en daarmee de kans op het optreden van de risico-regelreflex in het besluitvormingsproces verkleinen.