Robert Pitt, List en bedrog der medicynen · dbnl

(1)

Robert Pitt

bron

Robert Pitt, List en bedrog der medicynen. Barent Bos, Rotterdam 1705

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/pitt003list01_01/colofon.php

© 2015 dbnl

(2)

Gunstige Neerlanders,

ONtzet u niet op 't zien van den Titel, waar mee 't voorhooft deezes boeks geteekent staat; LIST en BEDRIEGERY der MEDICYNEN: 't Gaat met de Geneeskunde, gelijk met alle beroepen der weerelt, waar van de deegelijkheit, of bedriegery wonder verschilt naar den aart der geenen, welke die behandelen. Indien d'Engelanders in hunne ziektes zoo bedient worden, gelijk onze Schrijver getuigt is hun lot zeekerlijk te beklaagen, zynde 't onder hen waar, dat een ongeluk niet alleen komt, dewyl zy met hunne ziektes niet alleen in 't lighaam, maar ook zoo geweldig in hun goet bezogt worden, tot zoo ver, dat de Schrijver een geval verhaalt, dat alleen den zieken tusschen de drie en vier duizent gulden gekost heeft. Gelijk gy, gunstige

Robert Pitt, List en bedrog der medicynen

(3)

Lantgenoot, deeze en diergelyke zaaken hier leezende, 't Opschrift deezes Boeks ten opzigte van dat volk ligtelijk regtvaardigen zult, zoo zult gy aan d'andere kant zien, dat gy geen reede hebt om u t'ontzetten, al verneemt gy, dat 'er zoo veel listige kunstjes van bedriegery in de Geneeskunde in zwang gaan: De Schrijver dringt op een Reformacie in de zelve, die zeeker in onze gewesten ver doorgedrongen is, en daarom zult gy uit den ongelukkigen staat uuwer gebuuren uw geluk leeren kennen, gemerkt gy voor 't grootste gedeelte in uwe ongemakken behandelt wort op een wijze, die op den leest van onzen Schrijver veel-al schoeit. Komt het niet in alles met fijne maniere van doen oover een, gedenk, dat, gelijk ider mensch doorgaans in alle zaaken van den anderen verschilt, het ook zo in de Medicynen toegaat, daar elk Geneesheer, koomende in 't algemeen met veele sijner kunstgeno-

(4)

ten oover een, egter sijn eige manier heeft van zieken te behandelen. Dit eevenwel zult gy ondervinden, dat de taafels in de kaameren der zieken met Medicijnen hier doorgaans niet ooverlaaden worden; dat de geneesmiddelen u spaarzaam toegedient worden. Ten tweede, dat de Beezöar en Peerlen en andere middelen van hooge kosten u niet opgedrongen worden, en dat gy derhalven, 't geen hier uit volgt, in uwe ziektes voor uwe beurs niet behoeft te vreezen, wordende de geneesmiddelen in onze Landen tot een zeer maatigen prijs verkogt. Dit egter moet ik met een woort zeggen, dat het en onmoogelijk, en ook niet dienstig is den prijs zoo naauw te bepaalen, daar de kunst en oefening, met merkelijke kosten geleert, ruym zoo zeer erkent behoort te worden, als d'eigentlyke prijs der Medicynen; die derhalven, getrouwelijk toebereit, mildaadiger, dan groove waaren, betaalt behooren

(5)

te worden, opdat die geenen, die 't hun werk is dezelve te leeveren, behoorlijk van hun beroep leeven moogen. Ondertusschen ziet gy u hier 't middel aan de hant gegeeven, om zelf op een zeer onkostelijke wijze meenige Toebereiding te maken.

Gebruik die, als 't noodig is, en, 't geen gy hier verder verhandelt vint, ten besten van u en van uwen naasten.

(6)

Inhout dezes Boeks.

VOorreede teegen de Quakzalvery. Pag. 1. Nutheit der Geneeskunde. p. 65.

Onderzoek, waarom thans minder geagt. p. 66. Antw. S' is beswaart, omdat de zieke wiert ooverlaaden met alte veel middelen, en daar door verlooren ging, in plaats van geneezen te worden. p. 67. 't Grooter gedeelte der Maatschappye verfoeit die maniere van doen. p. 68. 's Volks eige dwaasheit is'er een groote oorzaak van. p. 70. D'alte groot aanwas der Apotheekers hier van d'eerste en voornaamste oorzaak. p. 71. 't Getal der zelven bepaalt in andere Landen. p. 71. Kenteekenen van een opregt en eigentlijk Apotheeker. p. 72. Door 't visiteeren van d'Apotheekers wort het toemaaken der Medicijnen aan de zorge van onervaare en onkundige knechts gelaaten, waar uit meenige doodelijke gevolgen ontstaan. p. 74: D'Apotheeker volgt den Geneesheer naa, maar geeft door sijn onkunde de Hartsterkingen, bleintrekkende pleisters enz.

verkeert. p. 77. D'Apotheeker, hebbende 't vermoogen in de Huisgezinnen, heeft de vryheit om een Geneesheer te benoemen, die hem aanstaat, en brengt daarom alleenlijk zulken in, die sijn praktijk goetkeuren zal, en groote voorschryvingen maaken.

(7)

p. 80. 't Kolleegie heeft getragt de Praktijk te reformeeren, maar is verhindert geworden door die van zijn eigene leeden, die, daar mee vereenigt, zich met alle gewelt daar teegen kantten p. 87. 't Kollegie daarom verzoekt de Magistraat een Register van de prijzen enz. te maaken, waar uit de Dispensatorium voorkomt. p. 88.

't Nut van den Dispensatorium, en 't voordeel, dat de Geneesheeren des zelfs booven anderen hebben. p. 89. De Geneesmiddelen meenigmaal vervalscht, bedorven, of agteloos toegemaakt in den Apotheekers winkel. p. 93. De geneesheer, hoewel daar van gevoelig, durft het egter niet ontdekken. p. 93. 't Naaukeurig toezigt en uitkiezen der Medicijnen is de grootste weldaat aan 't volk, en dit wort by den Dispensatorium gedaan. p. 94. De prijs der medicijnen van den Dispensatorium is de zelve, als in den winkel, maar zonder veel voor kleine deeltjes af te perzen. p. 100. 't Is heilzaamer, dat men den Apotheeker voor sijn oppassen betaale, dan dat men hem zich zelven laate betaalen voor 't leeveren van alte veel medicijnen. p. 103. Nutte Geneesmiddelen oovervloedig verleent door de Natuur. p. 104. Bewijs, dat de Beezöard-steen weinig of geen kragt heeft p. 108. Dat Peerlen niet hartsterkende. p. 113. Gout, Zilver, en

(8)

kostelyke steenen zijn van geen kragt in de Medicijne. 116. Of Zalseparille van eenige kragt zy. 120. Mumie bedriegelijk ingevoert, als een geneesmiddel. 121. Of poeder van Slangen eenige kragt hebbe. 122. De Hoornen van den Eelant; Buffel; Rhinoceros, de klaauwen van een Eelant; 't Been uit het hert van een Hart; de Kaakebeenen van een Snoek; d'Enklaauwen van een Haas en Wilt Zwijn; een Zwaaluwe nest; 't afgeworpen vel van een Slange uit de Medicijnen verworpen. p. 124.

Innerlijke staat des menschelijken lighaams. p. 127. De natuurlijke Afscheidingen ooverwoogen. p. 130. De verscheide oorzaaken der ziektes. p. 133. De Natuur komt door haar eigene Afscheidingen alle ziektes, zelfs de Pest niet uitgezondert, te booven.

p. 141. Maar ider ziekte wort doodelijk, indien deeze Afscheiding gestuit wort. p.

142. Een algemeene beschouwing der Geneeskunde, waar in de verscheide ontsteltenissen der gezontheit ooverwoogen, en de geneesmiddelen in 't algemein verklaart worden. p. 143. Sy ontstaan alle uit d'eigene of oneigene toepassinge, bequaam om de gezontheit te behouden of te bederven. p. 147.

De groote kragt der Enkele geneesmiddelen, van laagen prijze, in 't byzonder aangewezen; namelyk de sterk Welriekende. p. 153.

(9)

De stinkende. p. 156. De scherpe bittere. p. 158. De Bittere stoppende. p. 159: De Bittere sterker stoppende. p. 160. De Scherpe Heete. p. 161. Wond-middelen van Terpentijnigen aart. p. 163. Zoete Stoppende. p. 164. Zoete Welriekende. p. 165.

Zuure. 165. De Waateragtige Slijmagtige. p. 166. Waateragtige Bittere. p. 168. De Zoete Oolïen. p. 168. Braakmiddelen van gewassen. p. 169. Purgeer-middelen. p.

169. Geneesmiddelen, ontleent van de Dieren. p. 171. D'Aarden. p. 172. De Zouten.

p. 172. Steenen; Berg stoffen, enz. p. 172. Aanmerking op de goetheit, en

voorzienigheit van Godt, en de gemakkelijke wijze der geneezinge door 't behoorlijk gebruik van de gemeene gewassen der aarde. p. 173. Verklaaring van spreekwijzen, gebruikelijk in de toebereidinge der Medicijnen. p. 179. Galeenische en Chymische toebereidzelen; hun kragt en prijs in d'Apotheekers winkels; nam. de Enkele Waateren.

p. 185. De Gekomponeerde Waateren. p. 189. De Geesten. p. 190. De Tinktuuren.

p. 190. Medicijnwynen. p. 191. Medicijn-Wijn-Azijnen. p. 191. Afzietzels p. 191.

D'Enkele Bloetzuiverende Zyroopen. p. 192. Gekomponeerde Bloedzuiverende Zyroopen. p. 194. Purgeer-Zyroopen. p. 194 Hoonigen. p. 195. Uitgedampte Zappen.

p. 195. Likkingen. p. 196. Confyten. p. 196. Konzerven. p. 197. Peerl-zuiker. p. 198.

Poeders. p.

(10)

198. Purgeer-poeders. p. 199. Elektuarïen. p. 200. Purgeer-Elektuarïen. p. 200.

Purgeer-pillen. p. 201. Opiums Pillen. p. 201. Trochiscen. p. 201. Uitgeperste oolïen.

p. 202. Enkele uitgetrokke en gekookte oolïen. p. 202. Gekomponeerde oolïen. p.

202. Zalven. p. 203. De meer Gekomponeerde Zalven. p. 203. Pleisters. p. 203.

Gedistilleerde Oolïen. p. 203. Chymische Geneesmiddelen. p. 206. nam. Geesten. p.

207. Zuure Geesten. p. 207. Geesten, gemaakt met Wijn. p. 207. Tinktuuren. p. 208.

Vlugtige Zouten. p. 208. Bloemen. p. 208. Vaste Zouten. p. 209. De Zouten. p. 209.

Uittrekzels. p. 210. De Harzen. p. 210. Toebereidingen van Antimoonïe. p. 210.

Poeders van Quikzilver. p. 211. Poeders van Staal. p. 211.

Voorschriften, die in 't Huisgezin toebereit kunnen worden, nam: Een Hooftdrank.

p. 214. Een Hartsterkende Drank. p. 215. Een tegengiftige Drank. p. 215. Een Drank tegen de Koorts. p. 215. Een Drank om te stoppen. p. 216. Leepel-drankjes. p. 217;

Boolussen. p. 219. Braakmiddelen. p. 222. Pillen. p. 222. Purgeer-drank. p. 225.

Purgeer-Zyroop van Rhabarber. p. 225. Purgeer-Zyroop van Zeeneblaaden. p. 225.

Balzemagtige Tinktuuren. p. 226. Aftrekzels van Wijn. p. 227. Een Afziedzel van welriekende kruiden. p. 227. Een stoppend Afzietzel. p. 228.

Een Hooftdrank. p. 228. Een karmozyn-koleur Afzietzel. p. 228. Teegen Onderlaatende koortzen.

(11)

p. 229. Een Afzietzel van China Chine. p. 229. Een Afzietzel teegen den Afgank. p.

229. Afzietzel teegen de scherpheit in 't waater-maaken. p. 229. Een Tizaan. p. 230.

Een Afzietzel teegen quaataardige Koortzen. p. 230. Temperent Afzietzel in Koortzen.

p. 230. Purgeer Ale. p. 230. Afweikzel voor kinderen. p. 231. Mengzels teegen den Hoest. p. 231. Gorgeldrank in Koortzen en Squinancie. p. 232. De kragtigste geneesmiddelen maar eenen stuiver de Doozis. p. 232. Voortreffelykheit der Chymie.

p. 234. Deftige uitwerkingen der Tinktuuren in alle ziektes. p. 236. D'Enkele Waateren van geen gebruik in de Geneeskunde. p. 245. Van de Gekomponeerde heete Waateren.

p. 248. De Peerl-koeldranken p. 250. Middelen van Zuiker verworpen p. 255.

Boolussen niet te geeven in Koortzen. p. 259. Bleinen te trekken is goet in zommige, maar bederflijk in meenige andere Koortzen. p. 261. Meenige zieke gaat verlooren door de vroege Visites in den ugtent. p. 262. Heete Hartsterkingen bederflijk in Koortzen. p 265. Reedenen daar van. p. 266. D'oorzaaken van 't bederf der

Geneeskunde. p. 281. Hoe 't volk door den Dispensatorium behandelt zou worden.

p. 292. Als'er geen Geneesheer te vinden is, heeft men zich liever op sijn natuur te verlaaten, dan op die geenen, die de Medicijnen naer hun goetvinden verkoopen. p.

307.

(12)

Voorreede van den schryver.

DE twee voorige drukken deezer Verdeediginge, en de teegenwoordige quaade gesteltenis der Meedicijne, onder dit volk, opregtelijk vertoont, en eenige hulpmiddelen daar tegen ootmoediglijk voorgestelt aan de twee Huizen der

Parlementen, hebben zoo veel gevolg gehadt, dat het volk begint te twijfelen, dat het in ziektes ontrouwelyk wort gehandelt. De verstandigsten prijzen d'eedelmoedige onderneeming van de herstelling der Medicijne tot hare eenvoudigheit en nuttigheit, en dat sy zelve bewaart werden voor een buitenspoorige lastige onkoste, en dat hun leeven voor het doelwit van die winst niet blootgestelt werde. D'Aadel,

(13)

die van een grooter begrip, en dieper doordringentheit is, erkent, dat de

teegenwoordige hervorming de grootste weldaat is, die aan het Gemeen beweezen kan worden in een zaak, die ider persoon in de Nacie raakt in het teederste belang van Staat en van leeven. De gedagten van veelen onder hen loopen verder, en sy merken aan, dat ider eerlijk Geneesheer voor den armen een liefde in sijn magt heeft, verder uitgestrekt, dan eenige byzondere Staat kan geeven, in 't geneezen hunner ziektes, en 't voorkoomen, dat sy daar in verlooren gaan; behalven dat sy steunen op sijn beleit in 't bewaaren der gezontheit, en als sy leggen onder de grootste

ongemakken van de zwaarste ziektes.

Wy hebben een groot getal van dit slag van Eedellieden, die door Actes van 't Parlement zorg droegen, dat geen onkundig, ongeregtigt huichelaar den Koning zou waagen, en

(14)

't volk ten gronde helpen om sijn eigen voordeel, dat de werktuigen van leeven en doot door eigentlijke, daar toe gestelde regters, getoetst; dat alle bedorvene Medicijnen verworpen zouden worden, zijnde dus de kunstjes van zaamenheulinge, van de slegte geneesmiddelen meer dan vijftigmaal te dier te verkoopen, niet in swang, en onverdagt. Maar de gewoonte, de magtigste tyran, heeft zedert meenigte van jaaren alle deeze wetten afgeschaft, en doen verdwijnen. Uit deeze ongereegeltheit en wanorde heeft sijn oorspronk het gevoelen, ondersteunt door 't openbaar geroep en gewelt, dat men met niemant in ziektes raatpleegen kan, dan die door oopenbaare auroriteit zijn geregtigt; dat het slaafsch is zich naar sijne, of onze eige reedenen te moeten gedraagen; dat het een laage trap van onderdaanigheit is zich te moeten gedraagen aan 't oordeel van onze gëoefenste en wijste vrienden, of dat

(15)

men 't ongemak heeft van 't onderzoek van lasteringen, gesmeet om eenige herstelling der misslaagen voor te koomen, die men ons oplegt.

Gy zult aanmerken, dat de Maatschappy in dit geschil voorwent het gemeen belang te hanthaaven door d'eer en wijsheit van de grontvesters deezer wetten te verdeedigen, waar door d'onderdaan gerust gestelt wort tegen d'onderdrukking en 't verlies van syn leeven door de bedorve praktijk der Medicijne.

Maar een groot deel van 't volk is niet bequaam geweest om t'onderscheiden, welke de twistende partijen zijn: De waare Apotheekers hebben daar in geen deel: Sy zijn tot een maatschappy gebragt door Koning Kaarl den Eersten, op 't verzoek sijner Lijf-geneesheeren. Maar die bediening is nu te niet gedaan. Sy waaren gestelt om de beste Droogen en enkele geneesmiddelen te verzaamelen, en zorgvuldig te bewaaren,

(16)

om met de naauste zorge de komposicien daar van te maaken volgens de

Artzenykunde van 't Genootschap, opdat het voorschrift voor den zieken aan den booden overgeleevert zou worden zonder 't minste naadenken voor den zieken; dat het een Geneesmiddel niet voor 't ander, of, door een doodelyke vergissinge, meer greinen of druppels van de sterkste Geneesmiddelen genomen werden. Sy zijn (om aan dit groot oogmerk te voldoen) vry van alle openbaare lasten, op dat het leeven van meenige onderdaanen behouden werde door 't stip waarneemen van hun beroep, en sy houden hun verblijf in den winkel. Maar sy zijn vlytig in 't verzuim van hun werk, en geduurig uit den winkel, 't welk hen nootzaakt het grootste gedeelte der Meedicijnen by de Chymisten, en Apotheekers te koopen, en de kennisse van zoo groot een deel der kunst te verliezen. Sy waanen; de kunst is een gedeelte der Natuur-

(17)

kunde. Sy neemen den eernaam aan, en, gelijk'er in de faabel staat, grijpen naar de schaaduw, en verliezen de zaak zelve. Sy zijn geen winkelhouders, gaande slegts eenige weinige minuuten tijts daar door, maar laaten 't werk bevoolen aan den jongen, die ook uitgezonden wort om de Meedicijnen allerweegen aan de huizen weg te brengen. Doch de kunst is alleen een zoort van hantwerk, om de hant te beezigen tot het pulverizeeren, kooken en mengen der Droogen. D'Artzenykunst, of dat gedeelte der Geneeskunde, dat opzigt heeft op de Geneesmiddelen, vereischt veel leeren;

oordeel, en oppassing, om de hoedanigheden der planten op te merken, 't welk ons aanlokt om haar te gebruiken; de verzeekerde ondervinding aller Geneesheeren van haar groote kragt, en vrugt; hoe haar kragt hooger gebragt, en verder aangezet konne werden, in minder veelheit genomen; of doover en kragteloozer ge-

(18)

maakt in haar werkinge, indien se van al te sterke werkinge van zwakke lighamen ingenomen werden. 't Moet wel naaukeurig in agt genomen worden, hoe

s'overeenkoomen in menging; of 't een 't ander verbeetert, of te niet doet; of, 't geen ingenoomen wort, niet zeer onaangenaam, of zomtijts doodlijk door een verkeerde menginge gemaakt wert, indien zich een verborge vergiftige hoedaanigheit opdoet.

D'Apotheekers zijn de handen, welke dit zaamen voegen volgens de reegels van 't voorschrift, en koomen, als werktuigen, dat gedeelte der Geneeskunde tot het gebruik te hulp. De Boekdrukker zet d'een letter naar d'andere, maar is geen schrijver; geen reedenaar; geen digter. De steenhouwer houwt de steenen volgens d'afteekening; de bouwmeester is 't, die de plaats der steenen in 't huisbouwen schikt, en kan alleen oordeelen, tot wat einde se dienen. D'Ingenïeur geeft orde

(19)

aan delvers tot het maken der Loopgraaven, en het opwerpen van Baterijen, zonder dat sy zich bekommeren, waar toe de hoeken van het werk dienen. Indien gy uw vrient naar de Turksche of Indische wijze aan de maaltijt onthaalde, gy zout slegts komplimenten hebben om hunne moode onder ons in te voeren. D'Apotheekers derhalven zijn waarlijk de koks der Meedicijnen. Hun kenteeken is een naaukeurig en zorgvuldig agt te geeven op de maniere van toebereiding, volgens de schikking in het voorschrift: Wanneer derhalven een Geneesheer (op wiens getrouwigheit gy weet, als gy 't u wel erinnert, dat gy u verlaat, als gy met ziektes overvallen wort) niet twijfelt, of de Geneesmiddelen zijn door d'Apotheekers zelve toebereit, en aan den boode voor de gewoone prijze van den winkel overgeleevert, laat de

maatschappije niet naa, hun naarstigheit in 't net voldoen van hun pligt te prijzen.

(20)

Kunt gy begrijpen, tegen wat soort van vyanden de Maatschappy 't Gemeen in zoo gewigtig een zaak tragt te beveiligen? 't Zijn alleenlijk de Quakzalvers, van alle verscheide en zeer verschillige gedaantes en onderscheidingen, die 't eens zijn in den toeleg van rooven, met gevaar des leevens, als sy zich van den roof maar meester kunnen maaken. Sy zijn de schantvlek der Engelsche Naacie in 't gevoelen van meenige uitheemsche Geneesheeren, en alle buitenlantsche reizigers. Sy zijn te gevaarlijker voor den Staat en 't leeven, om dat s'u aan boort komen onder schijn van uw liefste en verpligtendste vrienden. De weerelt mag u verschalken, maar, de haatelijke naamen van onweetenden en onwettigen ter zyde stellende, kan u deeze beschrijving zeer trouwhertig en net toeschijnen: Een Quakzalver is een praktizijn in de Medicijne, die geen belooning in 't byzonder neemt, maar doet den bedroogen lijder seer

(21)

buitenspoorige belooningen betaalen door d'ondraaglijke prijzen, die hy stelt op al de slegte meedicijnen, en door hem veel meer Doosissen te doen ondergaan, dan de ziekte vereischt, of de gesteltenis kan draagen; of door d'overtolligheit een deel voor de zelve prijs wegwerpt, indien swakheit, of slaap, of de doot 't gebruik daar van voorkomt. Gy kunt, al beurt gy uwe gedagten op tot haar uitterste vermoogen om iet uit te vinden, in geen voorbeelt de swakheit en dwaasheit van 't menschelyk geslagt zoo zeer ontdekken, als in deeze van 't hanthaaven der belooninge, met deeze aanmerkelyke voorwaarden, waar in beide de partijen stilswygende zijn

overeengekoomen. Wy onderstellen, dat gy ongeduldig zijt, om de triumfante intree te zien, naa dat het krijg gelukkig voleindigt zal weezen. Gy handelt met den waart van 't Cyderhuis over een plaats op zijn balkon; hy weigert het stuk gelt, dat gy hem aan-

(22)

biet, maar begeert, dat gy tien of vijftien flessen van sijn drank zult drinken, en zoo veel Keeks eeten, als de tapper u aanbrengen zal. Indien 't een kramers-huis is, zult gy zoo veel rokken, of borstrokken, of mutzen neemen, als hy geneegen is naar zyn eigen reekening te deelen met een klant. De Quakzalver, quos perdere vult, prius dementat, ontwapent zynen Lyder van syn verstant, om met hem om te springen naar syn behaagen. Zeg tegens 't volk: Gy zult eenig gelt neemen voor 't advijs en opwagting; en gy zult het terstont zien buiten eenig gebruik van reede en van zinnen.

't Zal het groot getal der gegeevene Medicijnen nooit weederspreeken, nogte de zwaare prijs van ider van die. De teedere moeder, om 't groot naadeel der betaalinge t'ontgaan, vergeet haar eige vrugt; sy zent haar gemaal, of jongen naar den meester voor 't jonggebooren kint; sy ziet, dat alle ande-

(23)

ren verlooren gaan door 't onervaaren geeven van veele Medicijnen, maar is verblint door 't behouden van 't gelt der advijzen, zonder aan te merken, dat sy schuldig aan ider doot is, hebbende de kinderen in die betragting bloot gestelt voor een zeeker gevaar. Om deeze reede raatpleegt het grootste gedeelte der huisgezinnen

teegenwoordig byna nimmer met een Geneesheer nogte om de grootste ziektes voor te koomen, nogte om die te geneezen. In de grootste verleegentheden zenden s' om den Quakzalver, wiens bezoeken zy zich inbeelden dat niets kosten. O! behoet ons voor den Doktor, dien men gelt moet geeven. Men heeft aangemerkt, dat de Quakzalver eenige jaaren verbaast en verschrikt gestaan heeft op 't zien van een haglijk en twijfelagtig geval, maar door dikwils dat te hooren wort hij ten laatsten verhart. Men waagt hier op ider zaak het leeven, en, indien gy 't weigert, daar zijn

(24)

anderen, die, de swaarigheit min kennende, alle ziekte, welke die ook zy, aanneemen.

Anderen zijn 'er, die de misdaat der moort smooren, als door een Medicijn van opium;

door 't haalen van een Geneesheer op 't uiterste, en door de misdaat hem op den halze te schuiven. 't Volk brengt by tot verschooning, dat de kosten der Medicijnen gaan boven haar magt; dat sy in geen staat zijn om den last der belooninge te draagen. De Quakzalver listiglijk maakt sijn dienst in 't huisgezin zo nootzaakelijk, als dien van den Geneesheer, terwijl hy een jaarlijksche schatting maakt boven de magt om die te draagen, en nootzaakt daar door den Lijder hem aan te kleeven. Is imant in twijfeling? Een lange en droevige reekening te Kersmis stelt hem voor 't toekomende jaar vast, om te besluiten geen andere last van belooning zich zelven op den halze te haalen,

Maar (dat het tweede lidt van de

(25)

beschrijving van onzen Quakzalver is) hoe kan hy de Geneesmiddelen tot hoogen prijs stellen, daar meest alle enkele en toegemaakte Geneesmiddelen, volgens den gewoonlijken prijs van den winkel, zelfs in de grootste Doosis, en in hooger jaaren, niet boven een, of twee, of drie stuivers kosten? Gy kunt niet nalaaten aan te merken, dat dit geschiet door d'onbeschaamste zamenheuling en onderling verstant. De twee of drie hondert Medicijnen zijn van dien prijs. Dog de Beezöar is toegestaan, dat men doen zou by ider menging (gelijk men koper by 't gout doet, om het te harden, en voortekoomen, dat het zagte metaal niet te ras slijte) om den prijs van ider Boolus of koeldrank te verswaaren. Een stoop Lisbonsche of Portsche Wijn wort zomtijts met een Oxhooft Hooglantsche of Fransche Wijn gemengt, om het regt van den pagt af te zweeren. 't Valsch zweeren over den Beezöar en

(26)

Peerlen is menigmaal aangemerkt in de Boolussen, Poeders, Waateren, en alle hartsterkende middelen; en zou ligtelijk (indien'er niet een keur door de maatschappy teegen gemaakt was) in 't toekoomende oovergegaan hebben tot de Pleisters, Zalven, Braak- en Purgeermiddelen. De Beezöar groeit in de maag van een Geit uit het stof, dat ze van d'aarde of blaaden lekt in de heete gewesten, 't welk zich vast zet met de slymerige vogt, en zich by trappen, terwijl de brokjes zich d'een over d'andere vlijen, meer uitzet. De steen legt meenige jaaren in de maag van die hongerige Geit onverandert. Eindelijk is een opregte Beezöar uit Oosten, waar van eenige Dragmen waren geschrapt, en de stukken bloot laagen, aan een hout, die een eigentlyke opregte hontshonger had, gegeeven. 't Is van uit de maag tot in den uitgang des zelfs

doorgegaan, maar heeft door de verteerende kragt niet de minste vermin-

(27)

dering in sijn gewigt geleeden. De Lessen in dit onderwerp voor de Kooninklijke Maatschappije hebben betoont, dat meenige der sterkste Chymische geesten niet bequaam zyn geweest om hem op te lossen. Zullen deeze onoplosselijke steenen gegeeven worden, in plaats van broot des leevens, als de quijnende ziekte het zagtste voetzel niet kan verteeren? Stel het geschil vry, behalven 't gezag der opregtste en geoefentste Geneesheeren dezer eeuwe, aan den zeer geleerden Heere Thomas Brown, die in syne Algemeene Dwaalingen aanmerkt, dat ons daagelijksch misverstant ontrent Beezöar is een onzer onverdraaglykste dwaalingen. De voorvegters van den steen durven dien nooit alleen op zich zelven geeven. Dien alleen aan den Lijder over te geeven durven se niet waagen, om dat s'er geen zigtbaare uitwerking van zien. Sy mengen 't zomtijts met eenig magtig vlugtig zout en uittrekzel van Zaf-

(28)

fraan om een dekmantel te vinden tot het doen herleeven van des zelfs zinkende lof.

D'agting of 't gebruik daar van, om 't bedrog der prijze op te wakkeren, kan by nimant langer staande gehouden worden, dewijl twee grein niet booven een penning kosten, en de Doosis van het poeder, daar men zo van zwetst, niet verder gaat. Dog dit en de Peerlen moeten in den laagsten rang der Meedicijnen gestelt worden, welke, indien se dikwils, en in ruime gifte genoomen worden, een weinig vogt op 't vel beweegen, en 't zuur der maage temperen; boven welken de kreeften-oogen (min zout, dan de Peerlen, van een Zeevis) en de Koraal, en het Krijt behooren gestelt te worden. De Heer Boyle kon van een once Peerlen door distilleering maar eenige weinige druppelen van een slegten geest trekken; 't ooverige deel was een smaakelooze en werkelooze aarde. Maar gy meugt u met reede verwonderen over de snoot-

(29)

heit en geraffineerde weetenschap onzer bedrieglyke Doctooren en Quakzalvers, die hunne lyders door deeze twee nieu modische zinlijkheden ontrooven. Indien sy hun rol speelden met een werkelyker toemaaking of enkel meedikament, kon een gift den lijder voor den ganschen dag voldoen, maar de leevendige werking mogt het volk vervaart maaken om zich daar te veel over t'ontstellen of een verkeerde uitslag mogt het algemeen vermoeden gaende maaken. Sy hebben een wyze keuze gedaan met deeze twee, die sy ider uur kunnen ingeeven, en dat by elken zieken zonder gevaar van schielyken toeval, maar niet van d'ontdekking van de schandelyke winst.

Wilt gy dan vast stellen u zelven te hanthaaven, en het groote loon af te scheiden, als door de chymie, 't welk in de geheele zom van de rekening verborgen leit, en den dekmantel afligten, hoe die zeedige maats zaamenheulende u voor niet oppassen, laat de Facul-

(30)

teit en de Quakzalver, aan wien gy vrijelijk den tytel verleent, in 't openbaar teegen een handelen, en op deeze wyze in gelyken staat gestelt worden. Om regt aan u zelven en aan ons te doen, zyt gy verpligt t'onderzoeken, en reekening te maaken van de kragtigste en eedelste geneesmiddelen der teegenwoordige praktyke. Gy kunt op twee zyden papiers d'uitrekking van winst en verlies onder de hooftzommen brengen.

Gy zult niet nalaaten aan te merken, dat de Quakzalver heeft tachentig ten hondert tot syn loon voor syn bezoeken, en oppassen. Maar indien de genees-middelen ver gezonden worden, mag syn loon agt of tien Ginnies voor syn advijs zijn. Die zeer arm en behoeftig is, mag het loon van deezen weg met een Ginnie by den dag betaalen.

Dit zal u uit veele reekeningen van weinig geleeverde waaren, die wy verzaamelt hebben; en uw eige, die gy by u van de laatste jaaren bewaart, waarschijnelijk, of ten naasten by de pro-

(31)

porcie, klaar blyken. Op 't aanhouden van den armen meugt gy met geneegentheit aangedaan zijn.

Maar een reekening van meedoogentheit t'zijnwaarts zal de verborgentheit van ooverwinst oopen leggen, en doen bekennen, dat men, 't aangezigt van den armen doende vervallen, den rijkdom den hoonig om den mont smeert. D'armen worden in deze Naacie behandelt in de ziektes zonder barmhertigheit, met d'uitgezogtste en meest gevorderde wreetheit. Terwijl sy neffens alle anderen voor de doot schrikken, zijn sy verzeekert van om hals te raaken. Hunne zielen worden door deeze twee vervaarlijke aanmerkingen van een gescheurt. De Quakzalver komt niet om te geneezen, maar te rooven de voorwerpen van liefde. Hy rijt hunne wonden, en breekt hunne herten met Hertsterkingen, die alles verteeren, waar door se bestonden. Zullen alle dienstknegten, en alle vlijtige hantwerkers, en d'arbeits-luiden ten platten lande

(32)

bloot gestelt worden aan 't uiterste bederf, en de voorzigtige Koopman het leevendig deel van sijn goet verliezen onder den vuilsten dekmantel van de dierte der Droogen en Meedicijnen, die de Voorzienigheit, d'Onderhouder der menschen, verleent heeft als den heilzaamsten voet, en al wat noodig of nut is voor het leeven, in 't gemeen voor 't gansche menschelijk geslagt? Zal d'Aadel, van een oopenbaarer geest, gelijk ook de behoeftige geen kennis neemen van de zeer laage prijs van alle meedicijnen, of zullen deeze oover 't hooftgeziene misdaaden ongestraft doorgaan tot een

eindeloozen aanwas. Een Prins was onlangs zeer onwillig in 't teekenen van een sententie tot de straf van een beurzesnijder, opdat, zei hy, 't agtelooze volk beeter zorg voor hun beurs mogt draagen. Nu wanneer se klaar zien, dat een Boolus van twee Schellingen en zes stuivers waardig is het twaalfde deel van een Electua-

(33)

rie, en dat een hertsterkend drankje van twee schellingen is het agtste deel van een koeldrank, waardig twee schellingen, moet dan 't gemeen gevoelen hen niet leeren dit werk te weegen, gelijkse t'huis een Ginnie doen in hun eigen schaal, om

t'ontdekken, dat se twee of drie aazen te ligt is? Willen sy de gedagten niet eens laaten gaan om t'ontdekken, dat, indien sy de geneesmiddelen by den Droogist of den grossier koopen, de lijder in geen staat kan zyn om daags meer als de waarde van twee schellingen te gebruiken, hoe daar nu de kunsjes der verdeelingen in kleine deelen, en de hooge prijs deezer kleine Doosissen den prijs van ider dag verswaaren.

Wanneer gy deeze redukcie maakt, meugt gy voortgaan tot het derde ingredïent van onzen Quakzalver, het neederstellen van zeer veele Meedicijnen om sijn daaglyks loon tot een Ginnie of twee te doen rijzen

(34)

met het gevaar des leevens van sijnen lijder. Dat de natuur haar best doet om (gelijk water en wijn om zich zelven te redden) meenige ziektes, als gewoone koortzen, kinderpokken, maazelen, enz. uyt te drijven, zijt gy door uw eigene ondervindingen genoeg oovertuigt, dewijl meenig een herstelt wort door hulp van een of twee geneesmiddelen, of de Meedicijnen en Hartsterkingen van de keuke. De huisgezinnen van den hoogsten rang hebben den eenigen Geneesheer gepreezen, die aan tienmaal minder Meedicijnen raadde, dan anderen, waar van breet opgegeeven wordt door de verkoopers der Medicijnen. Maar gy moet toestaan, dat die van 't Collegie van den Dispensatorium, 't beste regt neffens hem hebben tot dien Charakter, die met hem door de verkopers van veele Medicijnen vervolgt worden alleen om die reede, dat de gansche winkel niet in de maag van den zieken uitgestort mag wor-

(35)

den. Hoe veel kinderen hebt gy gezien, die de Doosis van een voorzigtiger of slaaperiger middel uitspoogen, waar van drie vierde deelen op de taafel overgelaaten waaren, en van 't geen, met welker Doosissen sy overlaaden waaren (die liever koozen hun natuurlijken doot te sterven) welke ons veele voorbeelden geeven van de kragt der natuure, geholpen door een eerlijk en voorzigtig Geneesheer. Maar indien in swaarder gevallen de Geneesheer niet terstont kan onderscheiden, welk eigentlijk de ziekte zy, of door welken weg de natuur werkt, en te hulp gekoomen wil zijn, indien hy naa twee of drie daagen aanmerkt, dat de natuur waarlyk en vastelijk werkt tot haar eige behoudenis, en daarom maar twee of drie geneesmiddelen geeft, kunt gy dan den Quakzalver van moetwilligen moort des zieken vryspreeken, die hem ider twee of drie uuren sijn Boolussen en Hartsterkingen ingeeft, om

(36)

zich zelven de belooning van sijn veelvuldig oppassen te vergrooten. Gy meugt daarom twijfelen (tot dat deeze stof breeder verhandelt zal worden, gelijk se verdient) of het meeste getal der zieken in de gemeene wanorde gewoonlijk niet overlaaden en onderdrukt wort dor de veele Doosissen, en op een slegte wijze benaadeelt in hun gelt. Als hun herstelling zeeker is, omdat sy door alle de Boolussen en Hartsterkingen niet omgebragt hebben kunnen worden, maaken deeze ontkoomingen, dat de huisgezinnen zig over sijn kunst verwonderen: Wy (zegt men dan) hebben 'er zoo veele gehadt onder sijn opzigt, die niet zijn gestorven; wy gedenken alle de verscheide geneezingen van groote zommen gelts, die wy hebben moeten uitreiken voor ider geneezing. Indien de ziekte door weerinstorting bekommerlyk, en de natuur meer verswakt wort, wort de ziekte ider dag quaataardiger en gevaarlyker.

(37)

't Is onmoogelijk, dat de natuur zich zelve kan helpen, als se in een algemeene ontroering van alle kanten door een geweldige ziekte aangetast wort, en door alle Meedicijnen, welke in d'omstandigheeden van dit zoort met groote kragt werken.

De veelvuldige Hartsterkingen beneemen de kragten door de geduurige agtervolgde sweet. Veel zuur en verkoelende middelen stremmen de geesten, en 't bloet, en maaken de kout-klamme sweet. Veele Doosissen van middelen, die de borst zuiveren, zetten de zinking aan tot een Vloet. Veele verdikkende middelen en Opiaaten stoppen alle afscheidingen op. Dingen, die losmaaken, forceeren tot een geweldige loozing. Een geneesmiddel van groote kragt mag gegeeven worden om 't bloet te beweegen, en den sweet daar van voor veele uuren voort te zetten; een Ptisaan, of Tinctuur, of Mixtuur van dat slag van Medicijnen mag dikwils genoomen worden om die beweeging

(38)

te hulp te koomen. Maar indien gy die wijze van doen weer invoert, kan de Quakzalver niet leeven (dewijl die van syn ambagt twintigmaal te veel zyn, en 't getal binnen weinig jaren nog eens zoo veel zal zijn) aan wien gy geen andere belooning geeft, als naar 't getal der Doosissen, die hy u aanbrengt. Hy beklaagt zich zomtijts over sijn en uw eigen hart nootloot noopende de teegenwoordige kunst van 't stellen van veel medicijnen, en is grootelyks vermaakt, als de helft of meer weg gezet wort in de spinde of op tafel, en de zieke voorzigtig heeft gedaan, dat hy, 't geen oover was, niet heeft genoomen, 't geen hem geen minder voordeel doet.

Gy zult waarschijnlijk verzet staan dat het volk naar den winkel om raat zent in alle gevallen van gezontheit en leeven. De huizen doen niet, als in de voorige eeuw, dat se te raade gaan zouden met hunne geoefenste en wijzer vrienden, gelyk sy wel eer d'op-

(39)

regtigheit der Geneesheeren erkenden, die hen waarschouden door de kunst van veelzints ziektes te behandelen, en zich bekommert toonden, zoo ras zich iets op dee, dat hen bedwelmt maakte, waer door se onbequaam waaren om de zekerste gevolgen t'onderscheiden. De Quakzalver is na by, en komt altijt, als 't hem behaagt, zonder belooning. Hy heeft de gelegentheit om zig zelven te verpligten aan ider lid van 't huis, maar de verpligtenste dienst is, dat hy door zich zelven of een dienstknegt hun de moeite of koste afneemt van om 't meedikament te gaan of het t'huis te doen brengen; daar imant, die bootschappen doet, twintigmaal zo goet koop in dat opzigt gedient zou hebben. Deze kaarl, die op zich neemt de menschen met sijn raat en andere diensten by te staan, heeft het hoogste bestier in alle huizen: Indien 'er een Geneesheer van nooden is, wort hy gezonden naer imant, dien hy

(40)

zelf aanprijst; hy onderregt hem om d'ongelukkigste manier van doen voor goet te doen keuren; om de groote veelheit der Meedicijnen te regtveerdigen; om den prijs van ider in 't byzonder te verdeedigen met een swier, zoo 't moogelijk is, om zich te doen verwonderen, dat se zoo billijk gestelt zijn. Hy kiest een Eedelman, dien hy tot dat voorneemen bequaamst oordeelt, 't zy jong of out, staatig of boertig, geleert of ongeleert. Deeze beleeftheit in plaats van alle andere hoedanigheeden brengt hem in hun gunst. Onlangs noemde imant 't opvullen van sijn reekening met veele overtollige voorschriften met den eigen naam van de Tar-Praktijk. Tarif is een Arabisch woort, beteekenende den taks en pligt in Koopmanschap ten dienste van den Vorst. De lange reekeningen zijn de Tarif voor den Quakzalver, welke die inbrengt tot kontribucie van een of twee Ginnies daags, opgeleit aan den zieken.

(41)

Verbeeld u een offenzief en defenzief verbont tusschen eenen der Potentaaten in de Meedicijne aan d'eene en de voorkoopers der Meedicijnen aan d'andere zijde, geratificeert en uytgewisselt op verscheide gasterijen van twintig Ginnies, te betaalen door d'eerste Pacienten. De trommels en trompetten ontsteeken den iver aan d'eene zijde, om 'er twintig, dertig Ginnies uit te haalen in ider heete ziekte, en een, of twee, of drie hondert ponden in een quijnende ziekte, en aan d'andere zijde den sterken drift om hem aan te prijzen, en door hem d'inbeelding in alle de beste huizen, eens voor al op te wekken van meer Medicijnen te hebben, dan oit voorheen geleevert zijn. Als sy door andere Geneesheeren gevraagt worden, waarom sy voortgaan in 't misbruik en bederven hunner zieken, is 't out gewoon antwoort, dat sy zich schaamen de schandelijkheit hunner voorgaande reekeningen bekent te staan door die praktijk nu te

(42)

reformeeren, en dat het niet der pijne waardig is voor imant te beginnen eerlijk te worden op 't einde van sijn praktijk en leeven. Anderen zeggen u, dat sy de Medicijne willen laaten, gelijk sy die gevonden hebben, nogte 't ongemak neemen van den zieken getrouwer te behandelen, 't welk hun alle Quakzalvers, die daar door ontdekt en benaadeelt zouden worden, als zoo veel horzelen en wespen zou om d'ooren brengen. Sy zijn van de Bontgenooten, die gezegt hebben, dat hun schandelijk beroep geen stant booven de vier jaaren zal houden, wordende dag voor dag verdagter; dat sy zich haasten moeten, om zich, geduurende dien tijt, door rijkelijk te verkoopen eenigsints te verzeekeren. Sy verdooven 't gevoelen der misdaat, omdat, indien sy weigeren 't leeven van den zieken door 't lang voorschrift te waagen, 'er anderen gereet zijn om noch meer voor te schrijven. Dit voorbeelt wort van veele anderen gevolgt, die nooit dag-

(43)

ten, dat de Praktijk eenige excepcie leed, maar nu schrijven naar de bloeijende voorbeelden voor hen. Dit's de weg om aan 't drukste werk te raaken. Daar is rijkdom, swier, eer, en ontzag, zo dat geen zoort van redres daar teegen valt te hoopen. De moort en buitenspoorigheit van de daat alleenlijk heeft tot nog toe 't werk bedekt, en swaar gemaakt om hen verdagt te houden. Sy hebben 't geluk gehadt van de handen der byzondere justicie t'ontsnappen. 't Geneesmiddel op dit quaal moet toegepast worden door ider in 't byzonder, zorgvuldig toeziende om zig zelven te bewaaren met een veel naauwer toevoorzigt, dan gegeeven wort door de geregtsdienaaren teegen de struikroovers. Gy meugt hen teegenwoordig dringen om t'antwoorden op ider artikel der beschuldigingen van de twee misdaaden, naamelijk van dievery en van berooving van des ziekens leeven. Indien sy verstommen,

(44)

belijden se 't bijgebragte, en moeten 't bijzonder vonnis, tegen hen gevelt, draagen.

Gy kunt niet te streng zijn in 't uitvoeren, tot wat straf gy hen ook verwijk. Het beste gedeelte van het Kollegie heeft haare leeden zeedert veele jaaren vermaant zich niet by de Quakzalvers te voegen, en daar door te vernietigen zoo wel d'eer van de Professie, als 't leeven van den Pacient. D'andere party heeft alle kunsten om hen tot het betragten van hun pligt en belang te brengen te leur gestelt. Te spotten met het Kollegie en te weigeren in de maatschappy te koomen (onder ydele voorwendzels van onkosten, die alle maatschappyen van hunne lighamen afvorderen, en die van alle tegenwoordige leeden toegestemt zijn) of te poogen met het zelve te handelen om 't Gemeen en de Professie te behouden, zijn de teekenen, waar door men zich gereet toont om onder de Quakzalvers dienst te neemen om voor 't tegenwoordige te bestaan of in 't gevolg voor anderen

(45)

gekoozen te worden. Dog de zaak is nu klaar voor u oopen gelegt; gy zyt niet in staat om in uw oordeel aan d'een of aan d'andere zijde bedroogen of misleit te worden:

Gy ziet by den prijs van den Dispensatorium, welke de nette prijs der beste Medicijnen van den winkel zy. Gy kunt aanmerken door haar praktijk, en de zekerste vrugt, dat twee of drie Medicijnen ider dag, en de waarde van zoo veel schellingen die ziektes te booven koomen, welke de veelvuldiger tot 'er doot toe beswaaren in alle swaare en hachelijke gevallen. Gy meugt van 't geheel besluiten, dat dit is het hoogste voorbeelt en trap van dwaasheit, dat men zich op eenig advijs vertrouwt, daar 't loon bezorgt wort door de veelheit der Medicijnen, opgedrongen in alle ziektes, en in alle gesteltheeden. De reformeerende party van 't Kollegie mag eischen, dat gy haar bedankt, dat gy tegenwoordig niet arm gemaakt zijt, en naa uw laatste ziekte noch leeft:

(46)

De twist heeft ten minste een grooten stoot gegeeven aan het aangroejend quaat, en alle, die van een ander advijs waaren, weerhouden noch grooter meenigte van Doosissen te willen invoeren. Gy zout ider uur, in plaatze van om 't derde of vierde uur, een Boolus en drank gehadt hebben, tenzy de weederstreevers van 't Kollegie en 's volks belang gevreest hadden de doodelijke ontdekkinge en vervolginge.

Men moet bekennen, dat de kunst der Meedicijne haar agting niet kan staande houden, indien haar rievaal zal advizeeren en dikwils visiteeren, en alle

verscheidenheit der geneesmiddelen invoeren, gelijk blijkt, tot groote kosten voor de Familie, moetende op burg naa veele maanden betaalt worden; byzonder als alle geneezingen, die door de natuure geschieden, opgenoomen worden als het werk van sijn bedrijf, en alle misslaagen in de praktijk, en alle ongeneesbaare gevallen gelegt worden op de Professie met

(47)

oogmerk om die zoo ten gronde te helpen. Gy kunt niet anders dan verzeekert zyn, 't zy door uwe reede, 't zy door natuurlijke drift, als gy met ziektes oovervallen wort, dat'er door de voorzienigheit middelen verleent zijn, bequaam om u te herstellen; de eedele en leevendige specerijen om de geesten op te wekken, en een sterker beweeging aan het hert te geeven; zuuragtige of verkoelende planten of geesten om den dorst te lessen, en de ontsteekende hitte te matigen en weg te neemen; gy weet, dat de pijn verligt wort met uw slaapen. Nogtans lijt het grootste getal d'ongemakken van 't hooft, de borst, de maag, en ingewanden, tot dat een ongevoeligheit of

onbeweeglijkheit, of de uiterste pijn d'aanschouwers of hen zelven verschrikt, wanneer doorgaans de bequaame gelegentheit van hulp verlooren is. De Professie is verdagt van haer waarde, agtbaarheit, geleertheit, en agting voor den zieken

(48)

verlooren te hebben. De boom draagt vrugt, naar dat se op de zon geplant staat, en de toevallen, waar voor se bloot staat. Als d'oorzaaken ontdekt zijn, valt het u ligt geneesmiddelen daar teegen te gebruiken. 1. Alle Professien en kunsten schikken zich zelven naar de geneegentheit hunner klanten. De toneelspeelers verslaaven teegenwoordig zich zelven tot het maaken van grillen en gramassen. Men moet den tabbart van staat dikwils afleggen in daaglijkschen omgang. De Geneesheeren worden gepreezen, als se den swier van een Quakzalver of sijn oppasser aanneemen. Sy maaken, dat se gëagt worden, door alle zotte grillen van een student, of den gezonden en vroolijken te vermaaken, in plaatze van d'ernstige en moejelyke studien der kunst om alle geweldige en moejelyke ziektes te geneezen. 2. Hoe zullen sy onderzoek doen op alle vogten en deelen van 't

(49)

lighaam door Wijsgeerte of Ontleedkunde, of in hunne Schryvers overweegen d'oneindige gevallen der oorzaaken en aanwasschingen der ziektes of aanwijzing der geneezinge, als sy geen bequaame geleegentheit kunnen hebben om hun onderzoek tot praktyk te brengen. De Quakzalver heeft meenige daagen de pols gevoelt, en de toevallen van den zieken aengeschouwt, die hy niet verstaat, en zich zelven betaalt door veele Boolussen en hartsterkende dranken. De Geneesheeren worden geroepen om de doodelyke toevallen te verswaaren, en de huisgezinnen te vertroosten (door d'onbeschaamde verzeekering, dat yder zaak wonder wel is behandelt) om gewillig te zijn verlooren te gaan in yder volgende ziekte. 3. De Geneesheeren zijn verzuimig en agteloos ontrent het leeven van den Lyder, als sy 's avonts niet visiteeren in yder gevaarlyke koorts: 't Is zeeker, dat dit d'eeni-

(50)

ge tijt is om aan te merken de manier, hoe de koorts den zieken op 't lijf valt in de dan genaakende aankomst; en dat door een schielyke verandering der beweegingen van de vogten de Doosis geschikt in den morgenstont voor dien tijd d'opkooking kan verswaaren op opstoppen, welke den volgenden dag niet bequaam is verandert of herstelt te worden. Hun wort heimelijk belast door den Quakzalver niet te verschijnen, die op dien tijd gaat om te praaten met yder lit van 't huis, en zijn spel speelt met meer Medicijnen te brengen, of, die'er zijn, te veranderen, en dan vast inboezemt 't gevoelen van de nootzakelijkheit sijner oppassinge. De Doktooren worden vermaant hun tijt te passeeren in een herberg, en maaken zich zelven onbequaam om naar eenigen zieken om te zien, of te denken tot laat in den morgen. 4. De zieken toonen zich over de laate visiten, d'eerste op den middag,

(51)

gevoelig. De verschooning is gereet, namelijk van de veelvuldige visieten by luiden van aanzien, of beezigheeden van 't uiterste belang. De Quakzalver verpligt hen endeloos, en bidt daarom de Doktooren, dat se zich zelven zoo vroeg geen ongemak willen aandoen, omdat hy 's ugtens te zes of zeeven uuren komt, hoewel de zieke dan berooft wort van sijn slaap, altijt dan volgende op een ongeruste nagt doorgaans in alle koortzen, en 't grootste hartsterking verlooren, dat de natuur in veertien daagen zaamen kan geeven, en gevolglijk het leeven. 5. De Geneesheeren worden verdagt gehouden van wreetheit door de vervaarlijke voorzegging van 't grootste gevaar. De verzeekering van geholpen te worden versterkt en verquikt de geesten in veele gevallen zonder de kragt van eenige hartsterking. Maar de Quakzalver belast hem swaarigheit en de donkerste lugt te voorspel-

(52)

len, opdat de Doosissen door den Pacient graager gëeischt, of hem door d'oppassers sterker opgedrongen moogen worden, om sijn loon met de konsultacien te doen klimmen door de posten van zoo veel Ginnies in de reekening. 6. De Doktor wort zagtjes gewaarschouwt niet meer te koomen, tot dat hy zelf hem dat beveelt. Ik wil, denkt hy, 't bestier der zaaken aan my overgelaaten hebben, en dat naar mijn

goetvinden veranderen. Indien hy opkomt, zal ik'er d'eer van hebben; indien ik vrees, dat hy 't niet ontkoomen kan, zult gy daar toe gezonden worden, en daar voor op u zelven beloont worden, en door my ontschuldigt over uwe veelgenoome moeiten.

De Geneesheeren der voorige eeuw waaren veel waardiger, dan deeze der

teegenwoordige, die zich diets maaken, dat se hun naam verheffen door onderwerping aan den Quakzalver, en 't vooroordeel van 't volk, en 't zelve vooraf te bezitten. De

(53)

verstandigsten van 't huisgezin deeden hem zorge draagen voor hun eige behoudenis, en die van yder lit van hun kleine bestiering. Hun oordeel en wakkerheit had dezelve invloeing, als 't oog van den vorst op zijne bedienden; schrikte hen af en bewaarde hen, dat se niet afgeleit wierden van 't opzigt op des Pacients welvaaren. De fouten der Praktyke waaren beswaarlijk t'onderscheiden, of zijner kennisse waardig, vergeleeken met de teegenwoordige, vervaarlijk aangewasschen door de volgzugt van zoo veelen in de faculteit om die voort te zetten. Sy waaren geleert en gëoefent in de Schryvers van alle taalen en eeuwen, die van ziektes handelen. Men beraadde zich met hun in 't aankoomen der ziektes, in de ligtste in hun huis, en voor moeielyke en gevaarlijke gevallen hielt men voorzigtig een uur om hun op te wagten. Sy konden d'eerste schijnbaarheeden, en den voortgang zorg-

(54)

vuldig aanmerken, en met naauwkeurigheit aanteekenen, wanneer de natuur van nooden had geholpen te worden, en den weg, die ze daar toe vereischte. De visietes waaren geschikt naar 't belang van 't geval van yder zieken. Hun Apotheeker was in, of naast hun huis, en yder Meedicijn van grooter kragt wiert bereit onder hun toevoorzigt, en 't Doosis daar van toegemaakt, en aan den besteller overgeleevert om weggebragt te worden. Hun zorg en naarstigheit wierden behoorlyk gëagt by alle zieken van den verscheiden rang, die geen ander belang konden ontdekken, nogte agtervolgen, dan hen te behouden. Daar waaren geen medevrijers in de Practijk, de Quakzalvers, te vreezen, nogte door hen de versmaading van een Geneesmiddel, dat sy zelve niet wel verstonden, of waar teegen sy zich met voordagt kantten om te maaken, dat men zich over hun groot oordeel

(55)

verwondere, of dat hy verpligt werde in yder visiete een lang bederflijk half vel papier voor te schrijven.

In de Practijk onderregtte de jonger Huis-doktor den ouder in de Konsultacie van yder opmerking, die hy van den beginne, dat de zieken klaagden, gemaakt had. In de volgende Konsultacien zette d'een den anderen voort, meedeelende in yder aanmerkelyk voorval hun oordeel. De teegenwoordige Doktooren neemen nooit kennis, by wat weegen de Quakzalvers (als sy hen dagelijks in huis brengen) zo veel profijt gemaakt hebben, maar onderstellen veele Boolussen, en witte of roode Juleppen van het verhittende hartsterkende slag; sy vraagen nooit naar den naam, of oorzaak, of toevallen der ziekte, uit vreeze van ondienst te doen, of te schijnen, dat sy voorhebben hen te betrappen in een ontdekking, dat sy nooit eenige Schrijvers geleezen hebben, die een spoediger weg mogten

(56)

aanwijzen van geneezing door minder Meedicijnen.

Wat zal uw oordeel dan over de Geneesheeren van den Dispensatorium weezen, die de waardigheit der nutste Professie weer tragten te herstellen, als gy hen gelijk stelt met de Bontgenooten, die voorgeeven 't belang der Praktizijns te hanthaven door diere Medicijnen zonder belooning? Sy hebben zoo veel meer geleertheit, als sy meer eerlijkheit en opregtheit hebben voor den zieken. De mist van lastering is voor uwe oogen opgekoomen, om dat gy niet bequaam zijt om het verschil t'onderscheiden.

Sy doen u door vergrootglaazen die domme kaarls en beuzelpraaters zien, die nooit hun werk maakten van Wijsgeerte of Ontleedkunde, nogte van kennisse van de kragt der Droogen, maar hun tijt doorgebragt hebben in andere bezigheit, of hun werk gemaakt van 't opwagten der gezelschappen. Wilt gy onzen Mächaon en Celsus, of

(57)

ymant der Maatschappye vergelijken met de Schrijvers der Gezangen en Klinkdigten of de verdrietige rijmen; of anderen, die niet kunnen voorwenden het Latijn te verstaan of van een gemeen verstant te zijn? Doch al hadden se natuurlijke bequaemheit; de beste opvoedinge, en onderwyzinge, en, 't geen sy waaren gevordert, niet verlooren in 't dagelijksch naajaagen der onthaalingen en plaisieren, om booven anderen door de voortzetters in de praktijk gevordert te worden, zoo is 't onmogelijk, dat sy met hunne Autheuren eenigzints raatpleegen kunnen met eenig voldoening, of zelve eenige braave aanmerkingen maaken, dewijl sy maar eenige weinige gevallen van ider ziekte voor zich hebben. Geen Konstenaar kan tot eenigen trap van volmaaktheit koomen, indien hy sijn hant alle daagen van 't eene stuk tot het andere verandert. De boekery der Geneesheeren was in de voorige eeuw

(58)

een gasthuis, 't welk hun dee zien in den morgenstont (wanneer de zieken in slaap raakten, welke hun in dien tijt alleen natuurlijk gegeeven wort) en als sy

weederquaamen, de bekommernis van heeter en feller ziektes met verscheide gevallen van oneindige afwijkingen van den gemeenen reegel der ziektes in den Armen, om zoo te koomen tot het middel-zoort van menschen, en tot den rijkdom, die hem ondervonden bequaam om het verhaal t' ontfangen van quijnende ziektes, en sijn wijze van geneezing nu in de verwarring van meenige ver van een zijnde visietes.

Uwe Doktooren van den teegenwoordigen moode leiden 't volk om den tuin met het ydel geklap van d'onderstelling der ondeelbaare stofjes; het zuur, en 't geen het zuur tempert, en de Romansche historien over de twisten en de loopen der geesten en vogten, welke door de natuur te ver buiten 't gezigt onzer zinnen en reede geplaatst zijn, om dat

(59)

sy geen geleegentheit hebben om te geeven de waare en leerzaame historie der ziektes, wat de eerste beweeging van den oproer, en de gevolgende onsteltenissen der partijen zy, werkende met meer of min gewelt in de menschelijke lighaamen. 1. Sy kunnen zich niet aenmaatigen eenige zoort van koortzen te kennen, hebbende nooit d'eerste toevallen aengemerkt, zijnde eerst geroepen, als de Quakzalvers agterblijven, en 't leeven doorgaans ten einde begint te loopen. 2. Sy hebben geen regte kennis van de vallende ziekte; trekkingen; uitteeringen; koolyken; of graveel ziektes. Dewijl tot deze en de toevallen, welke waarschouwen en byblyven, praktizijns te werk gestelt worden, welke gevordert zijn door de Meedicijnen, kunnen deeze Doktooren geen begrip krygen van groote ziektes, zynde zelden met hun geraatslaagt in de min gevaarlijke en gemeene gevallen, waar by alleen d'andere kunnen afgemee-

(60)

ten en waarlijk verstaan worden. 3. Sy kunnen den bequaamen tijt om de natuurlijke beweegingen te hulp te koomen niet onderscheiden, nogte oit opmerken den tijt, waar naar men oordeelt, en de natuur zig zet om de stof van ziekte uit te drijven, zijnde sy door de verbintenis, en om dat se de familien voor af bezitten, verplicht meenige Doosissen in den Pacient van 't begin tot het einde over hoop te haalen. 4.

Deeze Doktooren, vindende het van hun interest in geenerhande maniere hun Patroon, die hun dienst doet, en aan werk helpt, misnoegen te geeven, blijven by de gemeene en nu weinige Medicijnen van den winkel, en durven niet waagen, dat s' een

ongewoone moejelijkheit zouden geeven door 't bestellen van een meer beproeft en ondervonden Geneesmiddel; of sy durven den kleinen jongen, die den winkel bewaart, geen bereiding of toemaaking vertrouwen, die van den

(61)

gemeenen weg afwijkt. Daarenbooven, zou men, meent gy, zich niet geweldig gevoelig toonen, indien een Julep van enkele en gekompooneerde waateren zoo gereet zaamen gemengt wiert, als melk en thee, of waater en wijn, om een infusie te doen maaken, tot welkers bereiding tienmaal zoo weinig tijt vereischt wort, en maar gereekent zou worden 't vierde of zeste deel van de prijs van een Julep volgens gewoone reekening?

Indien 't dan der pijne waardig geagt wort den Armen te bewaaren van in ider ziekte geruïneert te worden, en indien gy wilt onderstellen, dat gy zelf of uw naakoomelingschap die zelve bescherming van nooden kan hebben teegen

d'uitwerkzels van ydelheit en ooverdaat, of verval en onzeekerheit der kunst, teegen 't buitenspoorig leeven der schuldenaars; indien gy in de ligtste ontsteltenissen met oovertollige Doosissen niet onderdrukt wilt worden, nogte in gevaar-

(62)

lijker uw leeven in de Waagschaal zetten door de veelheit der Meedicijnen, zoo moet gy erkennen, dat de Dispensatoorium, opgeregt door 't meerder gedeelte van 't Kollegie, het eenige en zeekerste hulpmiddel is teegen de zwaarste onderdrukking, die deeze Nacie lijt, en daar s'over klaagt: 't Biedt het gemeen aan een voorbeelt of reegel, waar by alle goetkoope en nutte Meedicijnen gekent kunnen worden; waar door de deugdelijkheit van alle bereidingen, en de nette proporcie, nodig om in de byzonderlijke ziektes de geneezing te verkrijgen, ontdekt kunnen worden. 't Geeft aan 't volk een vasten reegel om t'oordeelen en onderscheit te maaken tusschen de twee teegenstrijdige fakcïen van de Praktizijns der Meedicijne. De prijs der beste Medicijnen en uitgeleezenste Droogen (welke de Drogist verzeekert dat de beste zijn) worden voor den zieken niet gereekent booven een, twee, of drie schellingen

(63)

daags. Sy worden toebereit in 't Kollegie door een man, zeer ervaaren in de kunst, en d'anderen, voor de twee andere Meesters van den Dispensatorium, welke gestaadig op hun dienst passen, en daarom d'eenige waare Apotheekers van de Stadt zijn. De deugdelijkheit kan ligt onderzogt worden door die te vergelyken by die, welke by den groszier gekogt worden, waar door de winkels doorgaans verzien worden. Nogte sy kunnen niet verdagt gemaakt worden door imant, die gelooven zou willen, dat de Geneesheeren, en de Werker geen ander voordeel hebben, dan den prijs der

Ingredïenten, en 't ampt van die toe te bereiden. En men mag u wel zeggen, dat de Pacienten voor vier vijfde deelen der kosten bewaart worden in veele heete ziektes, maar in quynende naar proporcie nog meer. 't Kollegie kan haar onderwys hervatten, en de maandelijke lessen, van de grootste nuttigheit, weer leevendig maaken, om den

(64)

volg-iever tot vordering der kunst op te wekken, en tot onderregting en onderwyzing in de voornaamste studie des zelfs. Deeze oefening zal de toehoorders, en door hen de gansche stadt onderregten, indien 'er een of twee, als door een Monopolie, zich zelven van alle kennis hadden verzien, en indien de bediening van de leeden der Societeit, door de Quakzalvers uytgedeelt aan de familien, stip gehouden wert. 't Groot werk van de beste toebereiding der enkele Medicijnen, en die in mengingen zamen te voegen zal daar verhandelt worden. De reedelijke methode van die dikwils, of met de grootste omzigtigheit in de in swang gaande ziektes te gebruiken zal daar zorgvuldig worden onderzogt. Maar, voor 't tegenwoordige, moet gy bekennen, dat de Geneesheeren van den Dispensatorium de waardigheit en agting der kunst weer kunnen herstellen, en verzoeken daarom van u te weeten, wien de voorrang toekomt om den zieken, aangaan-

(65)

de 't eerste opkoomen uit de ziekte, op te passen, namelijk die booven anderen in de vaste weeklijke vergaderingen (als in een Gasthuis) de bequaame geleegentheit hebben om de veelvuldige verscheidenheit der langduurige ziektes aan te merken, en de beste en de veiligste geneesmiddelen te gebruiken in haar netste proporcie, en met malkanderen raatpleegen om alle deelen van de Professie te vorderen. En men mag hier byvoegen, dat sy 't onderscheit en de kragt der Droogen aanmerken, en vast stellen de beste recepten van toebereidingen en mengingen, waar van d'anderen met hunne bontgenooten, de nieuwe geswoorene vyanden van de Fakulteit, beschuldigt worden, gansch geen kennisse te hebben. Als sy de kragten der enkele geneesmiddelen al onderzogt, en de toebereidingen naar hunne eige opmerkingen geschikt zullen hebben, zullen de Geneesheeren egter niet gerust zyn op vyf of zes geweldige Medicijnen in alle ziektes, 't

(66)

welk een regtvaardige opmerking op de heedendaagsche praktyk heeft gegeven. Gy ziet, dat meer dan vier vyfde deele der recepten van de Londensche Farmakopëa tegenwoordig in veragting en in ongebruik zyn. S' is gemaakt onder de regeering van Koning JAKOB den eersten. De groote vlyt van meenige Geneesheeren om d'Artzenybereiding voort te zetten en te verbeeteren heeft zeedert een reedelijker methoode van toebereiding en zaamenmenginge uitgevonden. De Doosis van de Purgeerende Electuarien en Poeders is te groot. Veele anderen worden zaamengemengt van een buitenspoorige hoop van veele enkele Medicijnen. De felste twist der Galenisten en Chymisten, onderzoekende stip d'een des anderens Medicynen, heeft ten laatste de Geneesheeren geleert, dat'er veele van weerkante noodeloos en vrugteloos zijn, en dat d'anderen, zonder eenig teegenspreeken of twijfeling, deugdelijk goet zyn. De Galenisten (om alleen van

(67)

de bloetzuiverende te spreeken) werpen de Chymisten teegen, dat hunne vlugtige en zuure geesten, en gedistilleerde olïen en Elixirs op de zappen en vliezen met al te veel scherpheit werken, en dat geen gesteltenis die veele daagen zonder de gevoeligste schaade en klagten kan verdraagen. De Chymisten beweeren, dat het grootste gedeelte der enkele waateren, om dat 'er geen leeven nochte smaak in is, van de maag niet verdraagen kan worden; dat de Waateren, getrokken van de geurige welriekende kruiden, weinig reuk van den geur der zelven hebben, maar dat se zoo ver verschillen van een tinktuur van die kruiden, als een oortje verschilt van een Ginnie, gelijk de reuk en smaak u in ider van de zelve zal betoonen. De gecomponeerde Waateren ontstellen door haar menging de maag, en zijn, veelvuldig gebruikt, zoo schadelijk, als Brandewijn of Ratafia, waar van s'alleenlyk verschillen, voor zo veel se uit minder zaaken zaamengemengt

(68)

zyn; dat sy nooit eenige ziekte geneezen, maar dat enkele brandewijn, of een tinktuur, daar meede van de planten getrokken, veel beeter uitwerking hebben zal, zonder den onsteekenden onaangenaamen olie van de planten, die in de distillacien alleen opkoomen kan. Sy verklaaren met grooten drift tegen d'enkele en gecomponeerde Syroopen, dat se de maag geweldig ontstellen; altijt opgistende, en daarom winderig;

dat de kragt van 't geen 'er in komt, door de kooking verlooren wort; dat sy ras bederven en vergooren.

Men mag vaststellen (om de toebereiding der godlijke kunst te hanthaaven) dat de planten (welker wonderbaare vermenging van geur, en smaak zoo meenigerlei kragten ontdekken) genoomen in poeders, en gemengt in een eigen vogt, of

uitgetrokken in infusien en tinctuuren, bequaam zijn om alle ziektes van de geesten, en ongesteltheeden van het bloet te geneezen; de herzenen te versterken; de vertee-

(69)

ring der spijze te helpen; alle afscheidingen der klieren te beweegen en in te binden;

alle ingewanden, de Leever, de Milt, de Nieren, enz. te zuiveren met behulp van bloet-laatingen, ontlastingen, en uiterlijke middelen in sommige ziektes. Deeze hebben in alle eeuwen de grootste geneezingen, en in deezen tijt de braafste

herstellingen uitgewerkt in rijken en armen, byzonder in de swaarste ziektes, als de ontsteltenis der komposicien, en de heete of felle chymische toebereidingen de maag hebben ontstelt, alle zappen gaande gemaakt, en de grootste afkeer en afschrik verwekt. Maar gy kunt deeze vordering niet hebben, dan van den oopenbaaren Dispensatorium door het Kollegie, of de Geneesheeren, die de bestiering daar over hebben om door hunne knegten ten hunnen huize gemaakt te worden. Daar zyn geen Apotheekers om in dit groote werk te dienen. De meester is nooit in den winkel, en de winkeljonge heeft geen ken-

(70)

nis om een ordinancie, die nieuw is en hem verzet maakt, gereet te maken. Beide worden se gebruikt in plaatze van bestellers, om in ider huis te gaan met de

Medicijnen, om een baaker te roepen, dan om dienst te doen in 't zetten der klysteeren, ten laatsten om een Doktor te haalen, en naaderhant om de raatplegingen van twee of drie vast te stellen, als de zieke overgegeeven is. En gy kunt niet verwagten, dat de Geneesheeren eenig Medicijn zullen meedeelen aan de medevrijers van de Praktijk om met voordeel, by verwisseling, aan ider klant gegeven te worden, of zonder vrugt tot verkleining en veragting der allereigentlijkste en uitmuntentste geneesmiddelen, indien se dikwils verkeerdelijk ingegeeven worden. Dit deel van de kunst wiert verheft en onderhouden tot deeze eeuw toe, door ider Geneesheer, gebruikende een knegt in sijn eigen huis, of een Apotheeker naast hem. Indien het voor

(71)

een Geneesheer schande is, dat hy den reuk, den smaak en alle eigenschappen der enkele geneesmiddelen kent, zoo is 't voor hem ook schande, dat hy de toebereidingen daar van bestiert, en 't oog daar over heeft. Gelyk geen boek nogte reede u de kleur, of smaak van wijn kan leeren, zoo onmoogelyk is 't voor de Geneesheeren de hoedaanigheeden der Geneesmiddelen zeekerlijk te kennen, zonder 't oordeel der Schrijveren en hun eige te vergelijken met de Droogen in de toebereidingen. De Meevrouwen, die hunne bedroefde naabuuren van raat dienen, kunnen niet gelooven, dat een zieke of sy zelve ligtelijk veilig kunnen zijn, tenzy de Meedicijnen door haar zelve, of door haare dienaars op haar orde onder haar toevoorzigt gereet gemaakt werden. De Vorsten, en alle Geneesheeren der voorige eeuwe, en onlangs Kooning Kaarl; Prins Robbert; de Heer Boyl; de Geneeshee-

(72)

ren Bates, Goddatt, Willis maakten, en deelden meede meenige uitmuntende toebereidingen. De Geneesheeren van den Dispensatorium, zullen, navolgende deeze groote voorbeelden, dat deel der kunst sterk voortzetten, en de ziektes van 't lighaam en 't gemoet kragtelijk geneezen, door 't wegneemen der zotte vooroordeelen van 't swakker slag des volks. De laage prijzen, en de nette proporcie der Meedicijnen is door de praktijk van den Dispensatorium vastgestelt, om in dat gedeelte eenige jalouzije voor te koomen en ten toon te stellen, als door een verzeekering of

verpligting, gegeeven aan het gemeen. Sy moogen dat plaizier by zich zelven hebben, dat sy deezen grooten toeleg meest al tot volmaaktheit gebragt hebben (door 't volk vermoeden te doen krijgen, dat het in ziektes bedrieglijk en trouwlooslijk wiert gehandelt) daar sy