Huishoudelijke arbeid in maatschappelijk perspektief

(1)

Huishoudelijke arbeid in maatschappelij

perspe ktief

B. E. T.

A. KESLER

"Arbeid, een eigenaardig medicijn" van Hans Achterhuis biedt ook voor huis- houdwetenschappen vele aanknopings- punten voor de gedachtenvorming over arbeid'. Daarom is het teleurstellend dat De Vos en De Wit-Sauter zich in hun kri- tiek (dit blad: 5(3) en 5(4) 1984) beperken tot zijn benaderingswijze van de geschie- denis van de huishoudelijke arbeid. Zij trachten vooral argumenten aan te dra- gen om Achterhuis' aanval op de huis- houdkunde en de huishoudkundigen te ontkrachten, zonder na te gaan waar die aanval doel treft. Ronduit arrogant is de slotsom van De Vos: "Wellicht dat huis- houdkundigen die machtsstrukturen in de praxis ten goede kunnen doen keren, terwijl Achterhuis, als filosoof, aan de zij- lijn kritisch toekijkt?"

Naar mijn idee dienen huishoudkundigen zich eerst af te vragen op welke wijze ze aan strate- gieën bijdragen die, onder de dekmantel van bijvoorbeeld emancipatie, het tegendeel be- werkstelligen. Mijn voorstel is om te proberen met Achterhuis en andere filosofen tot een kri- tische diskussie te komen, in de hoop dat daarmee vanuit de huishoudwetenschappen een bijdrage geleverd wordt aan de o n t w i k k - ling van een theoretisch koncept voor arbeid, dat mogelijkheden biedt om in de praxis onge- lijke machtsstrukturen te veranderen.

Om deze diskussie op gang te brengen heb ik een driedelige notitie geschreven. Dit artikel vormt het eerste deel, waarin ik probeer een beeld te schetsen van de olaats van de huis-

arbeid. Het accent ligt daarbij op ae srarus en de beleving van de huishoudelijke arbeid en de relatie met andere vormen van arbeid. Het tweede deel gaat in op de scheiding loonarbeid en huishoudelijke arbeid en sluit aan op Achterhuis en de alternatieve "eigen arbeid" beweging.

Het derde deel geeft verschillende visies weer van filosofen en sociologen over materiele en sociale veranderingen, die voor heroriëntatie op en herverdeling van (huishoudelijke) arbeid van belang zijn.

Huishoudelijke arbeid, een nevenprodukt van de industrialisatie

In onze huidige westerse samenleving worden aan het verschijnsel arbeid tegenstrijdige waarden toegekend, die door Hans Achte~huis onder de loep genomen worden. Hij laat eerst zien hoe voor Marx arbeid, en dat is loonarbeid wel te verstaan, enehijds de hoogste waarden vertegenwoordigt, een aktiviteit is waarin de mens zichzelf realiseert, anderzijds dat de mens in de arbeid onder kapitalistische voorwaarden van zichzelf vervreemdt. Vervol- gens komt in het hoofdstuk over de gesshie- denis van de huishoudelijke arbeid de breuk met het verleden naar voren. De opkomst van de industrialisatie ging gepaard met de scheiding van loonarbeid en huishoudelijke arbeid, van werken en wonen, hetgeen allerminst zonder slag of stoot geaccepteerd werd. Voor vrouwen betekende deze scheiding een aan- zienlijke verslechtering van hun situatie. Overigens zien we dit proces overal waar de industrialisatie ingang vindt zich herhalen, zo- wel onder kapitalistische als socialistische kondities. Achterhuis laat scherp zien dat te- gen de onteigening van de produktieve arbeid en de scheiding van woon- en werkplek met name door vrouwen fel verzet gepleegd is. Met uiteenlopende strategieën, waaraan van- I uit diverse wetenschappen bijgedragen

is,

zijn '

3'

(2)

d.

WWF ien pan- e. waar de alen. m- ili@i$6b 7 dat ta- 'e arbeid >Pek met eegd is. ~ a n van-

werken mw&û M materbel-kultuurl~jke, de

inrrehtlng \slrn w r e l d Het i&e of het on-

zichtbare madQI. dat reeds in h& denken ont-

wikk.$M

b,

m

Het rewltaat, "het

wM',

m r M

hel bidogische pr- van

het l n & i d u M

Baai

&Q uitmaken van het

tuwmrtiaa

mllisu, wtiarbtnwn het menseliik r'

aikm

is hetgeen zich tussen en wat een voofldure~nd k- tinue mogel~ijkfisid tot ver- mensm tik gelijken zijn en die verscheiden ziln. Alleen deor die vamheidenheid, de plu- raliteit, ia het handelen en spreken zinvol, kan

k t leiden tot vernieuwing, heeft het zin elkaar

9 gen. Dit handelen is vormgeven

;r ilan het menselijk samenleven en geeft de mo-

I gelijkheid tot onsterfelijkheid; een idee, dat als

nieuw begin in leven blijft. Handelen en spreken in de Griekse oudheid vonden plaats tus-

cmde~nnwr i n dat ik de huishoudelijke arbeid,

die

R

thuk verrichtte voor mezelf als "slaven- arbeid" aanmerkte, iets wat je maar het beste vokpns r e n efficiënt managementsmodel kon afwerken. De winst die ik daarmee boekte was

dat ik mezelf voor de rest van de tijd vrijkocht

VEM)T belangrijke aktiviteiten, voor "handelen"

buftenshuis, zoals onderwijs, onderzoek en aWe vwren. Nu zet ik daar vraagtekens bij. H6.c wenmllijk is dat "efficiënt even de zaken regelen thuis' om wal anders te kunnen dam? W~ie zijn daar verder bij betrokken? Is eien stencil maken belangrijker dan het huis o~prulrnen? En waarom zou je efficiënt afwas- sen, misschien kun je er beter samen met een kind serieus werk van maken, al duurt dat twee keer zo lang.

Mijn vroeger enthousiasme is al met al aardig bekoeld. Het gebruik van het begrippenkader van Hannah Arendt, bijvoorbeeld als een kon- krete klassifikatie voor huishoudelijke aktivi- ,teiten, zonder dat eerst onderzoek gedaan wordt naar het belang en de beleving van die aktiviteiten, vind ik daarom zeer dubieus. Het zoeken naar een ander kader lijkt mij yan be- lano.

~eïonderzoek van Marja van Houten en Gerz

'3

da Spaander is een verademing, omdat zij -,

huisvrouwen zelf aan het woord laten ovemdé beleving van huishoudelijke arbeid4. Tenfiqerr 'rji

(3)

- - . - - . -

vindt een grote hoeveelheid &beid plaats, die

,

die voor zijn verzor- essentieel is voor de samenleving. Illich heeft hulp is aangewezen. aan de huishoudelijke arbeid de benaming deze hulp te betalen. "schaduwarbeid" toegekend, dat deel van de huishoudelijke arbeid totale ekonomie dat onzichtbaar is en zonder e ekonomie. Wanneer welke de industriële produktie van goederen

L

m hi m Bi v: di ei ei zit tii d( Ei lij I vc d i W re m dr hc dc d i h< 01 te b i ten heeft. enlof de huishoudelijke arbeid als strukturering van tijd, zingeving, enzovoorts.

een vanzelfsprekende taak opvat. Of iemand Zwart werk levert, althans formeel in het een bepaalde aktiviteit als "arbeid" of "werk" maatschappelijk verkeer, geen aanzien op, beleeft is afhankelijk van vele faktoren en is maar wordt wel in geld gehonoreerd. Tussen voor verandering vatbaar. het formele en informele cirkuit treden ver- schuivingen op, huishoudelijke arbeid ver-

Identiteit van de den van ekonomis m bij recessie

huishoudwetenschappen en begrippen teruggestoten Onlangs in een gesprek met studenten Huis-

houdwetenschappen kwam het probleem van Huishoudelijke sektor de identiteit van het vakgebied naar voren. Priemus heeft gewezen Wéér naar voren kan hier beter staan, want in huishoudelijke sektor5. dat opzicht blijkt er de afgelopen

veranderd te zijn. Het terrein waarmee de marktsektor en de huishoudelijke sektor huishoudkunde bezig is, is weliswaar alle- Iedere sektor heeft zijn specifieke doeleinde daags, maar maatschappelijk gezien nogal on- en middelen, en dienovereenkomstig worden grijpbaar en schijnbaar van weinig belang. rollen gespeeld. De rol van het huishouden ten opzichte van de overheid is die,van kliënt; Formele en informele sektor _{de rol van het huishouden ten opzichte van de}

l .

De huishouding als verzelfstandigde aktiviteit markt (of producent) is die van konsument. is ontstaan met de opkomst van de loonarbeid Een deel van het vrijwilligerswerk wordt bij

en daarmee ook de scheiding wonentwerken. Priemus aan de huishoudelijke sektor toegere- ., . .

De huidige westerse samenleving wordt ?eer kend. Hij laat zien dat de huishoudelijke sektor 1'

sterk gedomineerd door de formele ekono- niet onderdoet voor de beide overige sekto- . . mie. In officieel gepubliceerde cijfers en statis- ren, en dat er van de kant van de ekonomen

tieken, komt alleen die arbeid naar voren die sprake is van een ernstige onderschatting van In, loonarbeid is uitgekristalliseerd. In de for- de huishoudelijke sektor. I

mele.ekonomie worden goederen en diensten

geproduceerd, die als ruilwaarden op de Schaduwarbeid

maskt :een prijs hebben. Slechts een beperkt Maatschappelijk onzichtbaar, buiten het for- l

(4)

iep 'ila, sa!s!n I Wq3s uaa ia!q y!!l!aow rpuayaia6 aoiieep uauuny pwaoua6 SnLiia!Jd J O O p ai 6u16~ozian asylila6ep ew qii an ieeyla 4opa 41azqqZ ioo'n I@ala!lny!iied uen uapal a!p 'uapaq quam apleeiaquo ap #oqsJaplv teeisian é~ayI!lapnotp!nq ap ia pu o y~ e~ y1 oo u3 s t$.p!aqle apleeiaquo ua appeiaq ap uassni Buieu 'uee plansp!aqie iaq u! 6u!p!aq3s apiap ap 3&aa6

E

inn6!3 . ( c t ) luawnsuoy sle ioiyas -1yleui ap io i ua (e) luayy s p ioiyas aha!$ -yalloy ap io i q3!z ipnoqian ua uaiolyas aiap -ue ap!aq ap i!n uaisua!p ua uaiapao6 Iyaiiaq

! !Z

'a!wouoya alatuloju! ap i oi laaqa6 1 10 0 14 -eq ioiyas ay!!lapnogs!nq aa wayiam-liemz iag :piaa~)s!6aia6 ia!u ieels laap u!aly uaa ie ew 'a!wouoya alawio) ap io i y!!layezp)ooq uooqaq azap yoo 'apjlaziaq lpla6 ioiyasiymu ap

10 6~

.6u!iayi!n uen pnoqaq ia w uayiam iaq plaaq~oon!iq sleoz '6 0~ iapuo ieep ileh laap iy ~a da q uaa 'a!wouoya alauiio4 ap lo l puaôam -laho uooqaq ioiyas aha!iyalloy aa

. (Z

.6y) i01 -yas ay!!lapnoqs!nq ap ua ioiyasiyiew ap 'iel -yas ana!iyalloy uaa :uaioiyas a!ip u! Snuia!Jd uen 6u!lapu! ap s! p!atpsiapuo apaami ua3 .ua6u!layy!miuo aq3s!6 -oloutpat ua inniyun!uoy uen y!!layueqje 'aiw '~~pmta,uey,u!!lsp!a~ ap uen ai6ooq aa .leeis piaaiis!6aia6 laap!Mo ia!u a!p p!aqJe ap 40 ioiyas alawioju! ap ienwo ailaapaôialemiap -uo iaq ' IPJ O M pleelaq ua ieeis piaal$s!6aia6 laa!a))o a!p p!aqie ap 'ioon ioiyas alawio4 ap $lap 6iaqs!! ap uen do i aa .( L .s!)) Joiyas alaw -JO~U! ap ua alawio) ap uassni iyeeua6 p!aq3s -iapuo uaa 1 ~ 1 0 ~ aisiaa u al walapian ai Jap -uo u az !! ~ apuall!~psian do s! plansp!aqie i!a .ip!aJqi!n y!!lap!ala6 q3!z plan iaq iep 'ua6 -6az iep I !M a!wouoya apwaisa64e !a016 do azuo u1 .ieeqieA 6u!iapue~an io on s! plansp!aq -Je laq uen aiiooi6 aa 'uapieem uen ua6aon -aoi iaq do 11(3!ia6 'uai!ai!n!iye aAa!lynpoid uen laaqa6 iaq ueelsian ia!q I P J O M p!aqie Jap -u 0 m a 'ualads 'uaop s ia y sleoz 'uayal!n!iye -sp!aqie-ia!u ap uen puayeqa6)e 'plan puayeq - a6 4 13 uaa sle p(alsa6ioon uapiom uey u!aiJai -sp!aqJe y!!laddeq3sieew iaq 'uauu!6aq ai w0 .ioiyas ay[!lapnoq -s!nq ap JOOA S! h po u lq3epuee ia aw laan uap -nog a] ieequoomaq plaiam ap w o ua6u!~ap -ueian ay!!layezpoou uen ua6uaiq pueisioi iaq loon les 'p!aq6!yyqniaddo uen 16!nia6 '$ pi p wo leep salp )esp 'a!wouoya a(awlo4 ap ia w uapnoq6!zaq Jeeui uaalle a! Iaq iep 'laow uai -as!leai q3!z uaw ie a 'uey uaaywo la!u aiem iaq sle ia uaw iep 'p!aqJe ay!!lapnoqs!nq ap uen uadaoido plaaq 6!uepoz uaa s! qayioon aaw ia y! ie M aaddots ai lapow uaa u! ,,salie,, wo 6u!(aopaq u!!w isu!uiialle s! laH .p!aqy!!l -ayiam ap uen 6u!ladw!sian uaa s! lapow ua3 .aieql~p!zuo jaq loop ,,ua6eipa6,, )piom [aap a ie q~ ~p !z uo laq - -uassa s! iep ua - apaami u al .[aap ieeqIy!z -uo uaa ua ie eq i~ pz uaa 'iaiem iapuo laap uaa ua uanoq pa p uaa la w laaqa6 uaa 6iaqsh uaa uen 6u!: uatuouc -oiyas c iolyas a -aia6ao ! !q iPJ0 'iuawns ap uen c :i ug y u uapnoy' UapiOM uapu!al; '~ oi y as ap 'ioiy -ieew c ap uen I

(5)

(6)

~ a a r d 0 0 r taan van W W mee de wordt ?gelicht. iektor

AKTIVITEITEN IN DE

sektoren.

(7)