Op weg naar het NMP4Advies over De agenda van het NMP4Advies 02111 mei 2000

Op weg naar het NMP4

Advies over De agenda van het NMP4

Advies 021 11 mei 2000

18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 1

18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 4

5

In h o u d s opgave

Samenvatting en aanbevelingen 7

1 I nl ei di n g 1 3

1.1 De advi e s a a nvra a g 1 3 1.2 De hoofdlij n en van de agen d a 1 3 1. 3 De status van de agenda en de ambities van hetV RO M - ra ad advi e s 1 6

2 De agenda als discussiestuk 1 8 2.1 Inl ei di n g 1 8 2.2 D ra a g vlak alsfaalfactor 1 8 2.3 Moti even voor milieu bel e di 2 1 2.4 De bete kenis van kwaliteit s beel den 2 3 2.5 De afweging tu s s en vers chill en de ambiti e s 2 4 2.6 De rol van de overh eid versus roll en van andere actoren 2 6 2.7 Deintern at onai le dimen si e 2 7

3 Het vervolgproces; de agenda als werkplan 2 9 3.1 Inl ei di n g 2 9 3.2 De verhouding NMP4 tot andere NMP’s 2 9 3.3 An alyse voorafn ood z a kelij k 2 9 3.4 Pri oritering van hard n e k ki ge milieu probl em en 3 0 3.5 Ha rd n e k ki ge probl em en nader be s ch o uwd 3 2 3.6 De maatsch a ppelij ke bel ei d s opgaven 3 3

Bijl a g e n:

1 De advi e s a a nvra a g 3 5 2 Sa m en stelling V RO M - ra ad 3 9

6

7

S a m enva t ting en aanbeve l i n g en

I nl ei di n g

De Ra ad con st ateert all ereerst dat de status van de agenda on dui delijkis.In eer- steinstantieis de Ra ad ervan uitgegaan dat de agenda bedoeldis als ri chti n ggevend voor h

et kom end Nati onaal Mili eu bel eidsplan 4 (NMP4),als mogelijk uitga n gspunt voor mili eu bel eid voor de kom en de 30jaar (zoals ookin de advi e s a a nvraag staat).De agen d a -in de ze zin uitgel egd - zou dus beogen een werkplan te zijn waarin ri chti n ggeven de politi e ke keu zes reeds zijn gem a a kt.Tij dens de voorbereiding van dit advies bl eekin de pra ktijk echter ook een andereinterpret ati em ogelij k h eid aanwe z g,wi a a rin de agen d a vooral bedoeldis als een meer vrij bli vjend discussiestu k.Dat stuk zou vooral beogen om, uit ga a n de van en kele algem ene noties als het belang van dra a g vlak en het centraal stell en van de kwaliteit vanleven,een discussie op strategi s ch niveau over deinhoud van het NMP4 te ent a m eren.Bei deinterpret aties worden ken n elijk aan het stuk gegeven.Nader overl eg met de dep a rtem enten wees uit,dat de agenda primair als strategi s ch discussie- stukis bedoel d.

De Ra ad zal,gel et op de ze bedoeli n g,d a a rom primair op de agenda re a geren als di s c u s si e stu k.De ze re actie heeft het kara kter van eeninhoudelij ke annotatie bij een aan- tal strategi s che noties diein de agenda aan de orde kom en.Vervol gens heeft de Ra ad oo k een aantal opm erki n gen en op vatti n gen van meer proce s m ati ge aard die betrekking heb- ben op het verdere proces van de op stelling van het NMP4.

De agenda speelt overi gens een bel a n grij ke rol als stapin een werk proces naar een NMP4,on ge acht deinterpret atie van de status van het stu k.In dit verband past een k a ntte kening bij het werk proce s:ditis naar het oordeel van de Ra ad niet hel der.Hij advi s eert dan ook aan betro k ken partij en dui delijk te maken via wel ke ro ute uitei n delij k tot een NMP4 wordt ge kom en en wel ke roll en voor maatsch a ppelij ke or ga ni s ati e s, bed rijfsl even en weten s ch a ppelij keinstelli n gen verder nog zijn weggel egd.

De agenda als discussiestuk

Als discussiestuk snijdt de agenda diverse voor het milieu bel eid van de toe kom st rel eva nte on derwerpen aan.De Ra ad staat po siti eften op zi chte van het beoogde strategi- s

che niveau van het NMP4 enten op zi chte van defundamentele herbezinning waarop wordt gemi kt.

Een aantal puntenin de agenda roept evenwel de nodi ge discussie op - zoals een di s c u s si e stuk ook bet a a mt.

8

Een eerste discussiepunt betreft de be s ch o uwing van het fen om een d ra a g vl a k.

Hoewel de Ra ad de aandacht voor dra a g vlak po siti efw a a rdeert,h eeft hij deindruk dat de angst voor verlies aan dra a g vlak de agenda al te zeer domi n eert.Dit geldt tem eer i

n di en wegens verm eend gebrek aan dra a g vlak niet al elen determi n ol ogi e,w a a rin bel ei d wordt vervat,wordt aangepast - wat een goede zaakis - maar ook de bel ei d si n h o u d d

reigtte vera n deren.De opbo uw van de agenda draagt dit ri si coin zichindien ervoor zou worden ge kozen met name die probl em en aan te vatten die direct door de bu r ger worden erva ren.D ra a g vlakis geen eenvormig begr pi,per milieu probl eem en maatregel kan het dra a g vlak ver chsill en.Hetis ook geen stati s ch begri p:overh e di s bel eid kan dra a g- vlak doen ontstaan ofdoen verdwij n en.Hetis dan ook nodig per milieu probl eem een a

n alysete maken waarin ook de aan- ofa wef zi gh eid van dra a g vlak wordt meebe- s

ch o uwd.

Voor het beh o u den ofverk rij gen van dra a g vlak kunnen overi gens meerdere m

oti even worden aange s pro ken.Het moti ef‘k w aliteit vanleven’,dat de agenda centra al stelt,kan een goed vertrekpunt zij n,maar heeft het ri si co dat het voor het aanpakken va n probl em en el ders enlater onvol doen de mobili s erend werkt.Het kan dan nodig zijn op achterli ggen de moti even een appèl te doen,zoals de wens om anderen geen sch ade toe te bren gen (oor z a keli kje vera nt woordelij k h ei d ),de wens om anderente hel pen (solidari- teit ),de wens tot conti nuïteit en zingevi n g,en verli cht ei gen bel a n g.

Een tweede discussiepunt betreft de bete kenis van de geh a nteerde kwaliteit s beel den. Zoals de ze zijn geformul eerd betreft hetfeitelijk ecol ogi s che ambit ei s;h et begrip kwali- teit s beeld wordtin de pra ktijk door vel en gere s erveerd voor geï ntegreerde toe kom st - vi si e s,w a a rin econ omi s ch e,s ociale en milieu a m bities o dern ling zijn afgewogen.De Ra ad w

a a rs chuwt voor verw a rring op dit punt,en bepl eit overi gens omte gaan werken aan de op stelling van zulke geï ntegreerde kwaliteit s beel den.

Een derde discussiepunt betreft de spanningtu s s en milieuwen s en en andere ambiti e s. De ze komtin de voorli ggen de agenda onvol doen de naar voren,maar naar het oordeel van de Ra adis nujuist de essentie van het NMP4 om aan te geven hoe gegeven de span- ni n gen tu s s en vers chill en de bel ei d s wen s en wordt ge kozen.Pas danis de be sluit vormi n g

‘politi e ker’en‘tra n s p a ra nter’,zoals de agenda zegt te will en.

Een vi erde discussiepunt betreft de rol van de overh eid versus andere actoren. De agendais op dit punt onvol doen de hel der.Hetis nodig dat wordt aangegeven vi a wel ke ro ute naar veri n n erlijking wordt ge streefd.Begint een beter milieu bij bed rij ven en con su m enten die de milieuw a a rden steeds meer veri n n erlij ken - de Ra ad verw acht maar beperkt heil van de ze ro ute - ofbegint een beter milieu bij de overh ei d,die zod a ni ge m

a atregel entreft dat de sch a a rste aan natuur en milieuin marktcon ditiestot uitd ru k- 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 8

9

king kom en? Daarbij aansluitend merkt de Ra ad op dat de roll en van bu r ger (een poli- ti e k - m a at s ch a ppelij ke rol) en con su m ent (een econ omi s che rol) dui delijk moeten wor- den on ders ch ei den:aan het ged rag van con su m enten kunnen geen aanwij zi n gen voor d ra a g vlak bij bu r gers worden ontl een d.

Ten slotte on dersteunt de Ra ad onverkort deinsteek van de agen d a,datin het NMP4 deintern ati onale dimensie een bel a n grij ke plaats krij gt,gel et op de aard van veel mili eu probl em en en op de toen em en de verweven h eid van nati onale econ omi e ë n.De Ra ad hoopt datin het NMP4 de rol die Nederlandinintern ati onaal verband moet spel en h

e derl wordt uitgewerkt.

Het vervolgproces; de agenda als werkplan

Met betrekkingtot het verdere proces van de op stelling van het NMP4 merkt de Ra ad het vol gen de op.

All ereerst wijst de Ra ad erop dat een duidig zal moeten worden va st gel egd hoe h

et NMP4 zich verhoudttot zijn voor ga n ger,zowel qua doel stelli n gen als qua bel ei d s- m

a atregel en.

Een tweede kantte kening betreft de conto u ren diein de agenda worden ge s ch et st voor een samen h a n gen de visie op het milieu bel ei d.In de agenda zijn‘ei s en’geformul eerd aan een samen h a n gen de visie op milieu gebi ed nog voo rd ateen analyseis gemaakt va n su cces- enfaalfactoren per milieu probl eem,en dat wekt bevreem di n g.Er kunnen echter vele oor z a ken zijn voor de hard n e k k ghi eid van een aantal milieu probl em en.De Ra ad bepl eit voor het NMP4 een om ge keerde vol gorde:eerst een analyse per probl eem,d a a rn a een samen h a n gen de visie enten slotte opl o s si n gs strategi e ë n.

Een derde kantte kening betreft de sel ectie en pri oritering van milieu probl em en diein het NMP4 aan de orde zull en kom en.De Ra ad con st ateert dat de gevol gde rede - n

eerlijnin de agenda een breed scala aan prob eml en opl evert diein het NMP4 aandacht zo u den moeten krij gen.D a a rdoor bestaat het ri si co dat de strategi s che slagk racht va n h

et NMP4 afneemt.De Ra ad meent dat de mate van bed rei gen d h eid van probl em en een bel a n grijk aanknop ni gspunt bi edt voor pri oriteri n g. Waar de mogelij k h eden voor‘over- l

even’in het geding zijn (veelal bij probl em en met eenirreversi bel kara kter,die el ders en l

ater spel en) verd eni en de ze probl em en pri oriteit boven de aanpak van probl em en die de m

ogelij k h eden tot wat de agenda noemt ‘ zi nvolleven’bed rei gen.De ze pri oriteit stelli n g kan tot uitd rukking kom enin de rol die de rij k soverh ei dten aanzien van vers chill en de probl em en wil spel en.De Ra ad denkt hierbij aan pri oriteit voor eeninhoudelijk stu- ren de rol voor‘el ders - en -l ater- probl em en’,en voor een mogelijk meer proces- off acilite- ren de rol voor‘hi er- en - nu - probl em en’zoals gelui d hi n der.

10

Een vi erde kantte kening ten slotte betreft de bel ei d s opgavenin de agen d a.Na a r h

et oordeel van de Ra ad kunnen pas zinvolle bel ei d s opgaven worden geformul eerd nad at de spanning tu s s en vers chill en de bel ei d sterrei n enin beeldis gebracht en nadat een afwe- gingis gem a a kt.Nu de bel ei d s opgaven voorafga a n de aan een der geli kje exercitie zij n geformul eerd,roept dat de vraag op wel ke bete kenis hieraan moet worden toege ken d. A a n b e v eli n g e n

Met betrekking tot de agenda als discussiestuk

1 Het ontbre ken van dra a g vlakis een bel a n grij ke faalfactor voor milieu bel ei d, maar de zefaalfactoris niet voor alle on derdel en van dit bel eid van het zelfde gewi cht.De Ra ad acht daarom per (hardnekkig) milieu probl eem analyse van dit punt nood z a kelijk om tot een bel ei d s strategie te kom en.De afwe zi gh eid va n actu eel dra a g vlakis daarbij geenlegiti m atie om op voorhand afte zien van over- h

ei d si nterventi e;de overh eid moet er dan aan werken om het dra a g vlak te ver- groten.

2 Kw aliteit vanlevenis een aanspre kend moti efvoor milieu bel ei d,maar bevat m

ogelijk onvol doen de appèl voor bel eid dat geri chtis op probl em en die zich el ders en/ ofl ater voordoen.De Ra ad doet daarom su gge sties voor (achterli g- gen de) moti even,die een der gelijk appèl wel su cce s vol kunnenlaten zij n.

3 De Ra ad waars chuwt voor het gebrui ken van het begrip kwaliteit s beel d,d a a r waarin de agenda ecol ogi s che ambities zijn bedoel d.Hij beveelt aan voor deel - gebi eden (bij voorbeeld mobiliteit ofen er gi evoor zi ening) bij wij ze van ex peri- m

ent te gaan werken aan de op stelling vanintegrale kwaliteit s beel den,w a a ri n mili eu -,econ omi s che en sociale ambities zijn afgewogen.

4 De Ra ad gaat niet op voorhand uit van vol edli ge vereni g b a a rh eid van de hiervoor gen oem de ambiti e s.Zo wees hij er al eerder op,dat econ omi s che en milieu - a

m bities met name op korte en middel al n ge termijn spanning opl everen;in de a

genda wordt dit onvol doen de on derken d.Hij advi s eert om ten beh oeve van een goede politi e ke be sluit vormingin het NMP4 de spanning tu s s en de vers chill en de a

m bities goedin beeldte bren gen.

5 De Ra ad advi s eert een stu ri n gsfil o s ofi e,w a a rbij doel groepen op hun ei gen ver- a

nt woordelij k h eid worden aange s pro ken bi n n en door de overh eid ge stel de gren- zen en gereg ul eerde marktcon diti e s.Hetinzetten van sti mul eri n gsi n stru m enten isin dit kader even eens van bel a n g.

18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 10

11

Met betrekking tot het vervolgproces

6 Deinhoud van de agenda heeft -in elk geval bij de Ra ad en mogelijk ook bij a

n deren - gel eid tot aanzienlij ke misverst a n den en onjui ste verw achti n gen.De Ra ad acht het mede daarom van bel a n g,dat voor externe betro k ken en de nodi ge dui delij k h eid wordt vers chaft over het verdere verl oop van het bel ei d s proces dat l

eidt tot het NMP4.

7 In het NMP4 zal hel der moeten worden aangegeven,h oe dit NMP zich verh o u dt tot zijn voor ga n gers,zowel qua doel stelli n gen als qua bel e di s m a atregel en.

8 Per (hardnekkig) milieu probl eemis een analyse van su cces- enfaalfactoren n

ood z a kelijk alvorens een algem ene bel ei d s visie voor delange termijn wordt ont wi k keld en opl o s si n gs strategieën worden bep a al d.

9 Een nadere pri oritering van hard n e k k gei milieu probl em enin het NMP4is nood- z

a kelij k,w a a rbij de Ra ad zelfvoorrang zou will en verl en en aan die probl em en w

a a raan ern sti ge ri si co’s zijn verbon den,die eenirreversi bel kara kter hebben, w

a a rbij de kost vér voor de baat uitgaat en die nietin andere bel ei d s n ot a’s va n h

et kabi n et reeds worden ge ad re s s eerd. 1

0 De Ra ad waars chuwt ten slotte voor een NMP4 dat op een te hoog abstracti e- niveau blijft.De nadere pri oritering moet wellei den tot con c rete maatregel en voor de aanpak van hard n e k ki ge milieu probl em en en tot uitspra ken over vorm en van pra kti s che samenwerkingtu s s en bel e di s actoren bi n n en en buiten de over- h

ei d.

12

13

1 In l e i d i n g

1. 1 De adviesaanvraag

Het kabi n et heeftin novem ber 1999 ter voorbereiding van het Nati onaal Mili eu - bel eidsplan 4 (NMP4) een zogeh eten agenda opge stel d.Dit stuk wordt door het kabi n et be s ch o uwd als het vertrekpunt voor hetinja nu a ri 2001 aan de Tweede Ka m er aan te bi e- den NMP4.In de vol gen defase van het NMP4-proces worden de vers chill en de on der- werpen die zijn ge a gen deerd verder uitgewerkt en worden altern ati eve opl o s si n gs strate- gieën geformul eerd.Bij bri efvan 25 nove berm 1999 heeft de Mi ni ster van V ROM de a

genda aan de V RO M - ra ad voor gel egd,m et het ver zoek daaromtrent rond april advi e s uit te bren gen,zodat het advies een rol kan spel en bij de op stelling van het NMP4.

In zijn advi e s a a nvraag ver zoekt de Mi ni ster de Ra ad het advies met name te ri ch- ten op de maatsch a ppelij ke bel ei d s opgaven en de hierbij geformul eerde vra gen - zoal s diein de agenda voor het NMP4 zijn opgen om en - en daarnaastin te gaan op de vol- gen de algem ene vra gen.

¬ Is de agenda van het NMP4in de ogen van de V RO M - ra ad een goed uitga n gs- punt voor het milieu bel eid de kom en de 30ja a r ?

¬ Watis de rol van de vers chill en de actorenin het milieu bel eid bij het streven naar duurzame ont wi k keli n g,m et name de bij d ra ge van defysi e keleefom geving hier- aan? Wel ke stu ring kan men hierbij geven ?

¬ Watis de rol van kennis en tech n ol ogie bij het streven naar duurzame ont wi k keli n g ?

1. 2 De hoofdlijnen van de agenda

In de agenda wordt all ereerst gecon st ateerd dat het milieu bel eid van de afgel open ja ren su cce s volis gebl e ken.De tevreden h eid daarover wordt echter getem perd door de h

a rd n e k ki ge milieu probl em en waarvan de oplossing met de tot nu toe gevol gde conven- ti on ele aanpakfaalt.Het kabi n et heeft daarom be sl oten het NMP4 te ri chten op de ze h

a rd n e k ki ge milieu probl em en zoals klimaatvera n deri n g.G eri cht wordt op delange ter- mijn (2030),w a a rbij het kabi n et een vera n woordt evenwi cht wil vi n dentu s s en econ omi- s

che kracht en behoud van kwaliteit van het milieu,tu s s en econ omi s che dynamiek en s

ociale recht va a rd ghi ei d,tu s s enindivi du ele ontpl ooiing en weder zijdse vera nt woorde- lij k h ei d.Voorop ge steld wordt dat het nieuwe NMP4 geen op vol ger wordt van het N M P 3.De uitvoering van het NMP3loopt en gaat gewoon door.De ze ged achten geven in grotelij n en de kaders aan waarbi n n en het NMP4 tot stand moet kom en.

Omdat de afzon derlij ke hard n e k ki ge milieu probl em en geen on derwerp mogen zijn van geï s o eerdl bel eid dient een en ander vol gens het kabi n et naderingebed te zijnin

14

een bredere samen h a n gen de vi si e,die aan een zestal ei s en dientte vol doen.All ereerst zoekt de agenda een bel a n grij ke oorzaak voor de hard n e k ki gh eid van de te ad re s s eren mili eu probl em enin het ontbre ken van het dra a g vl a k,op zijn beu rt het gevolg van een geri n ge herken b a a rh eid van het milieu bel ei d.De agenda stelt daarom de eis dat het mili eu bel eid dichter bij de men s en moet worden gebracht (1).G erel ateerd hieraan zij n de ei s en het milieu bel eid uit te dru k keninterm en van duurzame ont wi k keling (2) en h

et bel eid telatenlei den door herken b a re coll ecti eve waarden (3).De drie andere ei s en zij n:h et milie belu eid baseren op nu chtere afwegi n gen (4),pl a at s enin eenintern ati on al e context (5),enlaten wortel enin ei gen vera nt woordelij k h eid (6).Het‘cem ent’voor dete ont wi k kel en visieis het begrip‘k w aliteit vanleven’.De ze kwaliteit zal voortaan ri chti n g- gevend zijn voor deinvulling van het milieu bel ei d.Het gaat dan om hetlevenin brede zin voor men s,di er en plant.“ Dit klinkt hoogd ravend en ambiti eu s,maar past”,zo mel dt de agen d a,“bij de on wti k keli n gen bij het den ken over du u r z a a m h ei d,over de rol van de overh eid en over welva a rt en gelu k”.

Vervol gens wordt tegen de achter grond van term en zoals overl even,ge zondleven en duurzaamleven gekozen voor een aanpak waarbij een viertal ambities wordt geformu- l

eerd die de naam kwaliteit s beel den hebben ge k regen.De ze kwaliteit s beel den zij n:

¬ m on di a al:een vol doen de be s chi k b a a rh eid van natu u rlij ke hul pbron n en en be s ch erming bi odiversiteit;

¬ Nederl a n d:de aanwe zi gh eid van hoog w a a rdi ge en on derling verbon den natu u r- gebi eden;

¬ Nederl a n d:eenleefom geving die zo sch oon en veiligis dat de daarm ede samen - h

a n gen de ge zon d h ei d s r sii co’s verw a a rl oosbaar zij n;

¬ Nederl a n d:de aanwe z ghi eid van een hoog w a a rdi geleefom geving (vit aliteit plat- tel a n d,n atu u r,rec re ati em ogelij k h eden,diversiteitlandsch a ppen,di recte woon- om gevi n g,et cetera ).

Het kabi n et ziet de ze beel den niet als een bl a uwd ru k,maar alslei d ra ad voor milieubeleid en al het andere beleid dat kan bijdragen aan de realisatie van deze ambities.

Na hetformul eren van de gen oem de kwaliteit s beel den wordt een sch ets gegeven van de milieu probl em en die bij het hui di ge bel eid niet worden opgel o st.Omdat het NMP4 niet op alle probl em enin zal ga a n,zijn de hard n e k ki gste ge s el ecteerd op basis va n een tweetal criteri a,n a m elijk de rel eva ntie voor de kwalitei st beel den alsmede de mate van beh eers b a a rh e di.Delijst met de hard n e k ki gste milieu probl em enlui dt:

18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 14

15

Mondiaal: beschikbaarheid natuurlijke hulpbronnen en bescherming bi o di v er sit eit

1 be s chi k b a a rh eid verni euwb a re hul pbron n enin rel atie tot Nederlandse produ cti e en con su m pti e;

2 achteruit gang bi odiversiteitin rel atie tot Nederlandse produ ctie en con su m pti e; 3 ni et - verni euwb a re hul pbron n en:effecten winning en gebruik op verni euwb a re

voorraden,bi odiversiteit en klimaat;

Nederland: natuur en biodiversiteit

4 achterblij ven de re ali s atie Ecol ogi s che Hoofd stru ctu u r;

5 afname groene rui mte en vers n pperi ing re steren de groene rui mte; 6 blij ven de milieu d ruk door ver z u ri n g,verm e sti n g,verd rogi n g;

7 verontrei ni ging water metfo sf a at,nitra at,be strij di n gs mi d del en en zware m

et al en;

8 vera n dering natuur en bi odiversiteit door klimaatvera n deri n g;

Nederland: gezond en veilig

9 fijn stofen zom ers m og gerel ateerd aan en er gi egebrui k; 1

0 ri si co’s als gevolg van klimaatvera n deri n g; 1

1sl a a p stoorni s s en als gevolg van gelui d hi n der; 1

2 ge zon d h ei d s effecten als gevolg van cumu altie vanlu cht verontrei ni gi n g,gelui d- hi n der,bodemverontrei ni gingin steden;

Nederland: hoogwaardigeleefomgeving 1

3 gelui d hi n der door het verkeer en bu ren; 1

4 ru st,stilte en don kerte; 1

5 k w aliteit van hetlandelijk gebi ed.

De hiervoor bedoel de probl em en zijn ten sl otte vertaaldin maatsch a ppelij ke bel ei d s opgaven die de agenda van het NMP4 vorm en.De bel ei d s opgaven zijn als vol gt geformul eerd:

¬ h etleveren van een gel oof w a a rdi ge bij d ra ge aan het waarbor gen (werel dwij d ) van bi odiversiteit en vantoegang tot natu u rlij ke hul pbron n en;

¬ h et beh eers en van de on ze kerh eid van g zone d h ei d s ri si co’s;

¬ h et tot stand bren gen van een hoog w a a rdi geleefom geving en een du u r z a m e l

a n d bo uwin harm onie met natuur en bi odiversiteit;

¬ h et duurzaam voor zi enin de en er gie- en mobiliteit s beh oefte of wel het re ali s eren van een duurzame econ omi e.

16

Omdat de mee ste ge s ch et ste probl em en hardnekkig zijn en de verweven h eid met s

oci a al - econ omi s che uitd a gi n gen grootis,li ggen bel ei d s a nt woorden niet voor het opra- pen.In het NMP4-proces zal daarom,al dus de agen d a,een groot aantal algem ene en s

pecifi e ke vra gen be a nt woord moeten worden om greepte krij gen op de probl em ati e k. Bij voorbaat wordt al verm eld dat aandacht nodigis voor stu ri n gs vra gen (andere ver- houding tu s s en Rijk en andere overh eden,vera n deren de houding tu s s en bu r ger en over- h

ei d ),voor het be s chikbaar maken van de nood z a kelij ke kennis en tech n ol ogie en voor de rol van de rui mtelij keinri chting van onsland,i n clu si efi nf ra stru ctu u r.

1. 3 De status van de agenda en de ambities van het VROM- r a a d a d vi e s

Bij een eerste be s ch o uwing van de advi e s a a nvraag valt op,dat de door de Mi ni ster ge stel de vra gen een dui delijk strategi s ch kara kter hebben:zij ri chten zich niet zozeer op de agenda als ‘ werk doc u m ent’voor de tot st a n d koming van het NMP4,m a a r m

eer op de uitga n gs p u nten voor het geh ele milieu bel eid oplange termij n.De ze vra gen, al s m ede de breedte van de bel ei d s opgavenin de agen d a,roepen bij de Ra ad eni ge ver- w

a rring op over de te verw achten rei k wij dte van het NMP4.Zij wij zen er namelijk op dat de Mi ni ster eenintegra al,h et ge eleh milieu bel eid omvattend NMP4 beoogt con- form de voor ga a n de NMP’s.Aan de andere kant wijst de agenda ookin de ri chting va n een toegevoegd bel eidsplan dat zich beperkt tot een aantal vra a gstu k ken en maatregel en die niet ofonvol doen dein het vori ge NMP zijn aangevat.

D a a rnaast sign al eert de Ra ad on dui delij k h eid over de status van de agenda zelf. Wordt met het stuk beoogd een ri cht ni ggevend werkplan te maken voor het kom en de N

M P,w a a rin de ged achtelij n en worden neer ge zet zoals die grosso modo ookin het NMP zull en worden gevo gdl,en waarin de politi e ke keu zes op hoofdlij n en reeds zij n gemaakt? Ofis het veel eer de bedoeling dat de agenda een meer open strategi s ch discus- si e stukis,w a a rbij de uitwerking en de strategi s che en politi e ke afwegi n gen,ja zelfs de h

oofdlij n en van het NMP4 zelf,n og openliggen? Tij dens het proces van de op stelli n g van dit adviesis gebl e ken dat bei deinterpret aties mogelijk zij n,wat de Ra ad on der m

eer afleidt uit hetfeit dat hijin de agenda el em enten aantreft van bei de boven ge- n

oem defuncti e s.

De Ra ad on ders ch eidt de ze twee mogelij kefuncties van de agenda omdat el ke f

u n ctie andere e si en stelt.Zo verw acht de Ra ad bij een ri chti n ggevend werkplan voor h

et NMP4 een goede analyse van de hard n e k k gei milieu probl em en en een daarop geb a- s

eerde visie op de toe kom st,w a a rbij (politi e ke) afwegi n gen met betrekkingtot doel stel- li n gen en pri oriteiten hebben plaatsgevon den.Een discussiestuk echter beoogtimmers

‘sl echt s’re acties op te roepen,w a a rna nogin sterke mate openligt wel ke bel ei d slij n en ge kozen zull en worden en hoe de doel stelli n gen eninstru m enten uitei n delijk zull en 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 16

17

wordeningevul d.In dat geval dient echter wel du deli ijk te zijn via welk proces uitei n de- lijktot een NMP4 zal worden ge kom en.

Meestlogi s ch zou zijn de agenda primair opte vatten als ri chti n ggevend werk- plan voor het NMP4. Meerdere zaken wij zenin de ri chting van de zeinterpret ati e:de titel van het stuk (‘de agen d a’ ),de vra a gstellingin de advi e s a a nvra a g,de opbo uw en toon zet- ting van de agen d a,en ook de uitwerki n gs ro ute die thans wordt ge kozenin aansluiti n g op dein de agenda geformul eerde bel ei d s opgaven.D a a rnaast had de Ra ad zichin dit sta- dium van ont wi k keling van het NMP4 een stuk kunnen voorstell en,w a a rin een aantal politi e ke keu zes reeds waren gem a a kt.

Ni etteminis tij dens de voorberei d ni gen van het advies van de zij de van uw dep a rtem ent nad ru k kelijk ge stel d,dat de agenda vooral als discussiestukis bedoel d.De Ra ad heeft er daarom voor ge kozen zijn kantte keni n gen en su gge stiesintwee afzon der- lij ke hoofd stu k ken aante bi eden.Hoofd stuk 2 bevat opm erki n gen diein het bij zon der gel den voor de agenda als een open discussiestu k.Hoofd stuk 3 bevat vooral opm erki n- gen die van belang zijn voor het verdere proces van de op stelling van het NMP4. Va n zelfs pre kendis er een rel atie tu s s en de hoofd stu k ken 2 en 3,omdat een absolu ut on ders ch eid tu s s en het com m entaar over het discussiestu k,re s pecti evelijk op het verder proce s verl oop,ni et mogelijkis.

De nad rukin het adviesligtten sl otte sterk op de eerste vraag van de Mi ni ster:“ Is de agenda van het NMP4in de ogen van de V RO M - ra ad een goed uitga n gspunt voor het mili eu bel eid de kom en de 30ja a r ? ”D a a rbij kom en ook de rol enl van de vers chill en de actoren aan bod.Op de vra gen naar tech n ol ogie en stu ringis echter nauwelijksingega a n. De Ra ad betoogtin dit advies namelijk dat de ze vra gen nauwelijksin algem ene zin zij n te be a nt woorden,maar per probl eem vers chill end kunnen uitvall en.Om de tweede en derde vraag van de Mi ni ster te be a n woordent ,is het nodig te be s chi k ken over een meer toege s pit ste vra a gstelli n g,w a a rin wordt aangegeven voor wel ke probl em en de vra gen naar de mogelij k h eden en beperki n gen van tech n ol ogie en stu ringin de ogen van de Mi ni ster met name als klem m end worden erva ren.In di en daaraan beh oefte bestaat en de vra a gstellinginderd a ad kan worden toege s pit st,is de Ra ad bereid een nader advies over tech n ol ogie en stu ring (ookin hun on derli n ge wi s s elwerking) met betrekking tot en kel e s

pecifiek aangedui de milieu probl em en uitte bren gen.

18

2 De agenda a ls d iscuss iestuk

2. 1 I nl ei di n g

In dit hoofd stuk re a geert de Ra ad op de agenda als zij n de het een discussiestu k dat beoogtin het veldideeën en kantte keni n gen uit telokken,m ede op basis waarva n een vol gen de stapin het word ni gs proces van het NMP4 kan worden ge zet.

De Ra ad staat zowel po siti eftegen over het beoogde strategi s che niveau waaropin h

et NMP4 blij kens de agenda wordt gemi kt,als tegen over deintentie om eenfundamen- tele herbezinningin te zetten.De agenda sti pt boven di en een aantal on derwerpen aan die ze ker nadere be s ch o uwi n genin het NMP4 recht va a rdi gen.De Ra ad wil bij de ze on derwerpen echter een aantal strategi s che annotaties plaatsen.D a a rtoe gaat de Ra adin h

et navol gen dein op de on derwerpen:d ra a g vlak voor milieu bel eid (para gra af2. 2 ), m

oti even voor milieu bel eid (para gra af2. 3 ),h et gebruik van kwaliteit s beel den (para gra af 2. 4 ),de spanning tu s s en milieu en andere bel e di s a m bities (par graa af2. 5 ),de rol van de overh eid versus de roll en van andere actoren (para gra af2.6) en deintern ati onale dimen- sie (para gra af2. 7 ).

Op de ze plaats merkt de Ra ad echter nog op dat hij bij de agen d a,ge zi en als dis- c

u s si e stu k,m eer hel derh eid nodig acht over de ro ute die het Mi n siterie voorstaat om tot een NMP4 te kom en.Wel ke stappen worden wanneer ge zet? Wa n n eer wordt de stap va n i

deevorming om ge zetin conver gentie? Watis de rol van maatsch a ppelij ke or ga ni s ati e s, bed rijfsl even en weten s ch a ppelij keinstelli n gen? Hoeis de rol van de zogeh eten‘pol der- groep’tot nu toete dui den? Een dui delij ke be s ch rij ving van het proces datin de kom en de tijd wordt doorl open,is van groot be al n g,om misverst a n den en onjui ste ver- w

achti n gen,zoals nu reeds door de agenda werden opgeroepen,in de vervol gf a s ente voorkom en.D a a rbij kan worden overwogen een tu s s entijds doc u m ent uit te bren gen en voor teleggen aan betro k ken partij en waarin de hoofdlij n en en keu zes die naar het oor- deel van het kabi n et ookin het uitei n delij ke NMP4 terug zo u den moeten kom en,uiteen worden ge zet.De Ra ad plaatstin dit verband - overi gens ookin meer algem ene zin - vra a gte kens bij het uitbren gen van een discussiestuk waarin der gelij ke hoofdlij n en nog ni et zijn bep a al d.Het ri si cois dan aanwezig van een betre k kelijk on geri cht debat met een ren dem ent dat hoger zou kunnen zijn als de bel ei d s voorn em ens van meet afaan hel- derder waren ge ët al eerd.

2. 2 Draagvlak als faalfactor

Al geruime tijd bestaat bel a n gstelling voor het dra a g vlak voor milieu bel eid als voorw a a rde voor zowel de tot st a n d koming van dat bel eid als de uitvoering daarva n.In zijn advies over het NMP3 stel de de V RO M - ra ad dat het kabi n et een fundamentele dis- 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 18

19

cussie zou moeten voeren over de keu zes die moeten worden gemaakt om ont koppeli n g te re ali s eren,w a a rbij re kening moet worden geh o u den met het dra a g vlak dat voor zulke keu zes be st a at.In de agenda voor het NMP4 komt dit thema nad ru k kelijk teru g;h etis - al dan niet met zoveel woorden - terug te vi n denin vi er van de zes bo uwsten en die aan de agenda ten grondslagliggen.

De aandacht voor het on derwerp dra a g vlakin de agendais op zich po siti efte w a a rderen.Veron achtzaming van de zefactor kanimmerslei den tot een overs ch atti n g van de mogelij k h eden van het milieu bel ei d.D a a rbijis dra a g vlak ook geen con st a ntefac- tor,maar speelt de overh eid een bel a n grij ke rol bij het om zetten van potenti eel dra a g vl a k in actu eel dra a g vl a k.De Ra ad staat dan ook sympathiek ten op zi chte van het voorn em en in de agenda om het milieu bel eid dichter bij de men s en te bren gen enin minder tech ni- s

che term en te gi eten,om zo de herken b a a rh eid van en daarm ee het dra a g vlak voor het bel eid te ver groten.Ook on derkent de Ra ad dat eenfundamentele herbe zi n ni n g,w a a rop thans wordtinge zet,l e diend tot een (nieuwe)legit mi atie voor het te voeren milieu bel ei d, in bel a n grij ke mate kan bij d ra gen aan het mobili s eren van dra a g vlak voor dit bel ei d, ze ker als actoren bij dit proces zijn betro k ken.

Het uitga n gspunt dat er een algem een gebrek aan dra a g vlak be st a at,is echter een te simpele voorstelling van zaken.Hi ervoor zijn de vol gen de reden en:

¬ De milieu probl em atiekis een heterogeen men gs el van kwe sties die sterk vers chill en naar sch a al,a a rd en tij d s a s pect,en die ook op vers chill en de wij zen de bu r ger ra ken. Dit maakt het weinig zinvol om te spre ken over‘h et’d ra a g vlak voor‘h et’mili eu bel ei d. D

ra a g vlak moet dan ook per milie problu eem en maatregel worden on ders ch ei den.

¬ Ma at s ch a ppelijk dra a g vlak voor milieu bel eid kan worden on ders chat doordat de blik teveel wordt geri cht op het dra a g vlak bij en kel die groepenin de samenl e- ving op wie de milieu bel ei d s m a atregel en aangrij pen.

¬ Ma at s ch a ppelijk dra a g vlak voor milieu bel eid kan worden on ders chat doordat de blikteveel wordt geri cht op het ged rag van bu r gersin hun rol van con su m ent. Hetis mogelijk dat on der een groot gedeelte van de bevolking dra a g vlak be st a at voor bel eid dat stren ge ra n dvoorw a a rden stelt,juist omdat men niet wenst‘een beter milieu bij zich zelftelaten begi n n en’.Van die groep bu r gersis aan het con- su m enten ged rag niets aftelezen over het dra a g vlak voor milieu bel ei d.

¬ Er moet een on ders ch eid worden gemaakt tu s s en dra a g vlak voor milieu bel eid en de urgentie van de milieu probl em atiek voor de bevol ki n g.Zo kan milieu zakken op delijst van meest urgente maatsch a ppelij ke probl em en zon der dat het dra a g- vlak voor bel eid afneemt.

D

ra a g vlakis derh alve geen eenvormig begri p:er zijn - zoals ook de Ra ad voor h

et Mili eu beh eer eerder con clu deerdein zijn advies over dra a g vlak (Dra a g vlak voor het

20

mili eu bel ei d,RMB 95-05,1995) - grote vers chill en tu s s en de vers chill en de on derdel en van het bel ei d,en per on derdeelis een analyse op boven gen oem de aspecten nood z a kelij k om de bete kenis van de zefactor op waarde te kunnen sch atten.Een der gelij ke analys e per on derdeelis ook wen s elijk om te kunnen bep al en hoe dra a g vlak kan worden ver- groot,i n di eninderd a ad zou kunnen worden gecon clu deerd dat het dra a g vlak voor bepaald bel eid afneemt.De con clusiein de agenda dat de oorzaak van eventu eel afne- m

end dra a g vlakvoo ralis gel egenin de tech n si che term en waarin het milieu bel eid zo u zijn vervat,lijkt te snel getro k ken.Voor som mi ge on derdel en van het milieu bel eid kan dat ze ker het geval zij n.Men kan echter ook andere oor z a ken zoe ken.Zo con st ateerde de Ra ad voor het Mili eu beh eer op grond van door hem uitgevoerd on der zoek (weer gegeven in zijn advies‘ D ra a g vlak voor het Mili eu - bel eid’) dat de effectiviteit van milieu m a atrege- l

en,een eerlij ke verdeling van delasten en vertro uwenin de overh eid dra a g vl a k bep a- l

en defactoren zij n.

D a a rbij komt nog dat vol gens de Ra ad de aanwe zi gh eid vana ct eu eld ra a g vl a k ni et altijd een nood z a kelij ke voorw a a rdeis voor bel ei d.Bij de be s ch erming van het alge- m

ene belang en van kwet s b a re groepen,zoals toe kom sti ge gen eraties omdat de ze zich per defi nitie niet kunnen weren,h eeft de overh eid een speciale vera n woordelt ij k h ei d. Wel dient er potenti e eld ra a g vlakte b set a a n,dat wil zeggen dra a g vlak dat de overh eid kan m

obili s eren,bij voorbeeld door goede com mu n ci ati e,door het sti mul eren van nieuwe tech n ol ogi e,door hetinzetten van hel dere bel ei d slij n en ofdoor het cre ë ren van f ysi e ke f

aciliteiten.Bel a n g we k kendin dit verbandis een recent on der zoek (Be sluit vorm ers, p

u bliek en het milieu deb at,Mi ni sterie van V RO M,Pu bli c ati ereeks Mili eu strategi e 1

9 9 9/ 1 6,1999) over verw achti n gs p atron enin de samenl eving bij bu r gers re s pecti evelij k bij be stu u rders en politi ci.Dit on der zoek geeft aan dat bu r gers meer en stren ger bel ei d accepteren dan bel ei d s m a kers den ken.Een vers chil met ti enjaar gel edenis,al dus dit on der zoe k,dat de maatsch a ppij van de overh eid vraagt om meer de pers oonlij ke vrij h ei d van bu r gers te re s pecteren,h et geentot uitd rukking zou moeten kom en niet zozeerin het teru gtreden van de overh eid als welin een andereinstru m ent ati e:mi n der regel gevi n g, m

eer marktconformeinstru m enten alsfinanciële pri k kels en verh a n del b a re emi s si erechten.

Ten slotte sluit de Ra ad niet uit,dat de eis van dra a g vlakin de agenda va n i

nvl oedis geweest op de pri oriteit s stelling van de vers chill en de milieuvra a gstu k ken.Zo si gn al eert de Ra ad een sterke aandacht voor probl em en die aansluiten bij de directeleef- om geving van de bu r ger.Een der gelij ke keu ze kan gerecht va a rdi gd zij n.Maar welis de Ra ad van meni n g,dat een eventu ele keu ze en pri oritering van on derwerpen om reden van (gebrek aan) dra a g vlak zeer ex pli ci et moet worden gem a a kt.

Con clu derendis het on derwerp dra a g vlak terecht een on derdeel van de agen d a; h

et moet evenwel niet all e s bep al end zij n.De op zet van de agenda draagt dit ri si coin 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 20

21

zi ch.Waarin het verl eden bij de bel ei d s bepaling welli cht te weinig aandacht aan dit on derwerpis be steed,m oet zich nu niet het tegen deel gaan voordoen.Per milieu pro- bl eemis een analyse nood z a kelijk en zal een be eli d s strategie moeten worden ont wi k kel d (zie ook para gra af3. 3 ),w a a rbij de afwe z ghi eid van actu eel dra a g vlak geenlegiti m atieis om op voorhand afte zien van overh ei d si nterventi e:i n di en overh ei d s optreden op goede gron den nood z a kelijk wordt ge acht,kanlangs vers chill en de wegen dra a g vlak ont st a a n.

2. 3 Motieven voor milieubeleid

“

In het NMP4 moet het ‘ w a a rom’van het bel eid weer een promi n ente plaats krij- gen”,stelt de agenda (blz.24).De Raad onderschrijft deze benadering.Mochten burgersin h

et verl eden nog steun hebben betui gd aan bel eid simpelweg op basis van het vertro uwenin de overh eid en haar reden en voor bel ei d,de hui d gei mon di ge bu r ger verl eent die steun niet zon der toetsing van dat bel eid aan de ei gen moti even en wen s en.Hetis dus zaak om ookin h

et milieu bel eid de mot eiven zo hel der mogelijk op tafel teleggen,om zo op een effecti eve wij ze van actu eel dra a g vlak gebruik te maken ofpotenti eel dra a g vlak te mobili s eren.

Het moti ef‘om de kwaliteit vanleven’acht de Ra ad hierbij eeninteressant ver- tre k p u nt,m et name voor die milieu bel ei d sterrei n en waarbij degene bij wie dra a g vl a k wordt ge zocht de zelfde pers oonis als wi ens kwaliteit vanleven door dat bel eid verbetert. Dat geldtin het bij zon der voor bel e di,geri cht op verbetering van de directeleefom ge- vingin Nederl a n d.Voor die bel ei d sterrei n en waarbij het doelis om met name de kwali- teit vanleven el ders en/ ofl aterte verbeteren,acht de Ra ad het moti ef‘om de kwaliteit vanleven’echter te sch ra al.Ditis een te simpel antwoord op de vraag naar het waarom van bij voorbeeld klimaatbel eid ten be oeveh vanlatere gen erati e s,ofvoor bewon ers va n eil a n d st aten.In de pra ktijkloopt menimmers een ri si co dat het begrip‘k w aliteit va n l even’sl echts appell eert aan de beh oefte de kwaliteit vanlevenin de dagelijkseleefom ge- ving te verbeteren.Im m ers,zoals ook de agenda stelt,“door de toen em en de welva a rt vra- gen steeds meer men s en zich afw a a rinvoor hende kwaliteit vanleven zit.”( bl z.7 ).In h et den ken over het NMP4is dan ook een “bel a n grij kelijn de poging het milieu bel ei d een plaats te gevenin het meer algem ene zoe ken naar een grotere‘k w aliteit vanleven’.”

(

bl z.4 ).De ze ben adering brengt het ri si co met zich mee dat overwegi n gen ten aanzien van de kwaliteit vanleven el ders enlater buiten beeld vall en.

In het verl en gde hiervan maakt de Ra ad een aante kening bij de stellingin de a

genda dat on der‘k w aliteit vanleven’ook de kwaliteit vanleven van dier en plant moet worden verstaan (bl z.7 ).De Ra adis het hier op zich zelfm ee een s.Ni ettemin kan het centraal stell en van het moti ef‘om de kwaliteit van hetleven’tochlei den tot een (on be- doel de) antropocentri s che ben aderi n g.Ook uit de om s ch rij ving van de kwaliteit s beel den blijkt dit;ze ker bij eerstelezinglijkt het accent vrij sterk gel egd te worden bij de kwaliteit van hetleven van de men s.

22

Hetlijkt de Ra ad daarom verstandig om va nuit het moti ef‘k w aliteit vanleven’ achterli ggen de moti evente verken n en ente ad re s s eren,in het bij zon der de moti even die ten grondslagliggen aan een‘duurzaamleven’,zoals de agenda dat noemt.In de agen d a (

bl z.11) gebeu rt dit tot op ze kere hoogte oo k,waar ge s pro ken wordt over coll ecti eve w

a a rden,on derli n ge verbon den h eid en weder zijdse vera nt woordelij k h ei d,en solidariteit en gelij k w a a rdi gh ei d.De Ra ad wil de ze moti even echter nader uitwerken en aanvull en, en noemtin dit verb a n d:

1 De wens om anderen geen sch ade toe te bren gen.In so mmi ge gevall en zijn wij de oorzaak van milieu d ruk die de kwaliteit vanleven el ders enlater bed reigt en voe- l

en wij ons moreel vera nt woordelijk om die milieu d ruk te vermi n deren.Den k bij voorbeeld aan de milieu d ruk die wijin ont wi k keli n gs al n den veroor z a ken ten beh oeve van de Nederlandse con su m pti e.Ofdenk aan de ecol ogi s che ri si co’s die wij voortoe kom sti ge gen eraties veroo zr a ken door on ze grote uitstoot van broei- k

a sga s s en per capita.

2 De wens om anderen te hel pen.Ookindien wij niet de oorzaak zijn van milieu- d

ruk die de kwaliteit vanleven el ders enlater bed rei gt,k u n n en wij ons va nuit s

oli d a riteit moreel vera nt woordelijk voel en.Bij voorbeeld omdat on ze kennis en rij k dom ons bij uitstekin de po sitie plaatst omte hel pen.Ookindien wij geen

‘s chul d’zo u den hebben aan de milieu d rukin ont wi k keli n gsl a n den,lijkt on ze m

ateriële welva a rtimmers verpl chiti n gen met zich meete bren gen.

3 De wens om de conti nuïteit te waarbor gen van de tradities en activiteiten die wij- zelfhi er en nu als waardevol be s ch o uwen.Ten eerste hechten vel en waarde aan dat- gene wat de men s h eid bereikt op arti sti e k,weten s ch a ppelijk oftech n ol ogi s ch gebi ed,zelfs wanneer datgene pas verin de toe komst wordt berei kt.Ten tweede verli e zen veel van on ze activiteiten,zoalsfamiliel even ofbij d ra gen aan de weten- s

ch a p,aan bete kenis en zin wanneer wij er niet va nuit kunnen gaan dat de ze activi- teiten na ons kunnen worden voort ge zet.Wij hebben er dus belang bij om zorgte d

ra gen voor een goede kwaliteit vanleven van ons nage sl acht,zodat zij de wil en de mi d del en hebben om door te gaan met bij d ra gen aan die tradities eninstituties die nu voor ons van waarde zij n.In tegen stelling tot de twee voor ga a n de m o rel em oti e- ven gaat hetin dit geval dus om z ni gevi n g:h oe zo u den wij aan onslevenin het hier en nu zin en bete kenis kunnen geven zon der daarbij de toe komst te betre k ken? In dit verband kan de Ra ad het ex pl cii ete on ders ch eid dat de agenda voor het NMP4 maakttu s s en een z nivoll even en een du u r z a a ml even (bl z.9) niet vol gen.

4 De wens om on s zelfte be s ch erm entegen ri si co’sten gevol ge van milieu d ru k el ders.Eenlage kwaliteit vanlevenin anderelanden kanimmers ookinvl oed 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 22

23

h

ebben op de kwaliteit vanlevenin Nederl a n d.Zo kan verlies aan bi odiversiteit in Braziliëinvl oed hebben op de mogelij k h eden om gen ee s mi d del ente verva a r- di gen voor de Nederlandse markt;voed s el s ch a a rste el dersin de wereld kan geo- politi e keinstabiliteit met zich meebren gen die ook op Nederland vaninvl oedis. Het gaat hierbij dus om een vorm van ‘ verli cht’ei gen bel a n g.

Het spreekt voor zich dat boven st a a n de vi er moti even,die hierin abstracte ter- m

en zijn be s ch reven,ni et zon der verdere ‘ vert ali n g’en uitwerking bruikbaar zijnin de m

a at s ch a ppelij ke en politi e ke discussies over het milieu bel ei d.Wel meent de Ra ad dat de ze moti even aanknopi n gs p u nten bi eden voor zowel de bel ei d s m a kers zelfbij het bep al en van hun keu ze s,al s ook voor het per probl eem be zi en op wel ke soort moti even een appèl zou kunnen worden ged a a n,n og evenlos van de bewoordi n gen waarin dit a

ppèl dan zou moeten worden gegoten.De Ra ad bepl eit dus om,af h a n kelijk van het de s betreffen de probl eem,te be z eni oféén danwel en kele van de hiervoor gen oem de m

oti even kunnen worden geh a nteerd om het dra a g vlak voor hette ont wi k kel en bel ei d te ver groten.Aa nvull end wordt nog opgem erkt dat boven st a a n de moti even ook eenlei- d ra ad kunnen geven bij het bep al en van de po sitie en op stelling van Nederlandin de i ntern ati onale aren a’s:welk moti efofwel ke men g vorm van moti even wil Nederl a n d h a nteren als onsland zijn vera nt woordelij k h eid opintern ati onaal vlak wil vorm geven ? (zie ook para gra af2. 7 ).

2. 4 De betekenis van kwaliteitsbeelden

Bij het voorberei den van dit advi e s,w a a rvoor een aantal ge s pre k kenis gevoerd m

et pers on en eninstell ni gen die betro k ken zijn bij milieu- en econ omi s ch bel ei d,vi el op dat de term‘k w aliteit s beel den’zoals de zein de agenda wordt gebru kit,geh eel vers chil- l

en de associ aties oproept.De Ra ad hecht eraan eventu ele misverst a n den over de gebrui kte termi n ol ogie zoveel mogelijk te vermij den.Feitelijk kiest de NMP4-agen d a voor de kwaliteit s beel den uitsluitend een ecol ogi s cheinval s h oe k:h et gaat om ecol ogi s ch e a

m biti e s.E chter,in de optiek van vel enis de term‘k w alitei st beel den’nujuist gereser- veerd voor geïntegreerdetoekomstvisies,waarin de verschillende aspecten (ecologische, economische en sociale) ex anteten opzichte van elkaar worden afgewogen.De Raad waarschuwt er daarom voor dat determ‘kwaliteitsbeelden’,zoals dezein de agenda wordt gebruikt,in de maatschappelijke en politieke discussie misverstanden kan oproepen.

Een tweede kantte kening bij het gebruik van kwaliteit s beel denin puur ecol ogi- s che zinis de vraag naar de appell eren de waarde erva n,reden erend va nuit delijn van de N

M P 4 - a gen d a.De zeluidtin hoofdlij n en dat va nwege gebrek aan dra a g vlak een nieuwe i

nval s h oek voor het milieu bel eid nodigis,die aansluit bij de be elvi n gs wereld van bu r- gers.In di en de ze reden eerlijn wordt gevol gd,ligt het voor de hand kwaliteit s beel den oo k in een zod a ni ge vorm te gi eten dat de ze op deleef wereld van de bu r ger betrekking heb- ben.De bu r ger erva a rt echter de maatsch a ppelij k - econ omi s che probl em atiek als een

24

geh eel.Wie op de betro k ken h eid van de b ru ger een appèl wil doen,zal dan ook bij voor- keur maatsch a ppelij k - ecol ogi s che kwaliteit s beel den moeten aanbi eden,geen strikt ecol o- gi s ch e.E col ogi s che kwaliteit s beel den zijn daarnaast kwet s b a a r,omdatin de pra ktij k altijd minder zal kunnen worden gere ali s eerd dan de ecol ogi s che ambities zij n.Er wordt i

m m ers nog afgewogen tegen andere ambiti e s,en daarnaast wil de effectiviteit van het bel eid ook nog wel eens minder zijn dan tevoren werd geh oopt.Wa n n eer de bood s ch a p van de overh eidtel kens moet zijn dat minder kan worden bereikt dan nage streefd,zal dit ni et bevorderlijk zijn voor het maatsch a ppelijk dra a g vl a k.Ma at s ch a ppelij ke kwaliteit s- beel den ken n en dit ri si co minder,daar de afweging tevoren wordt geh a al d.

Sa m envattend plaatst de Ra ad vra a gte kens bij het gebruik van kwaliteit s beel den die slechts op eco ogil s che basis zijn vorm gegeven.Hij re ali s eert zich echter dat het op stell en vanintegrale kwaliteit s beel den,w a a rin de afweging reedsis vervat,geen een- vo u di ge opgave en waars chij nlijk op korte termijn geen haalbare kaart zal zij n.Wellij kt h

et de moeite waard om,al dan niet ge koppeld aan het NMP- proce s,na te gaan ofk w ali- teit s beel denin de hier bedoel de zin,alle spanningenin beeld bren gend en afwegen d, k

u n n en worden opge steld voor één oft wee deel gebi eden,bij voorbeeld mobiliteit en en er gi e.Dit zou kunnen ge s chi eden door va nuit ecol ogi s ch e,econ omi s ch e,s ociale en c

ultu rele criteria een kwaliteit s beeld te sch et s en,w a a rbij syner gieën zoveel mogelijk wor- den benut en afwegi n gen plaatsvi n den waar dat onvermij delijkis.Een der gelijk beel d zou alslange termijn doe sltelling wervend moeten zijn - hoewel uitera a rd niet stati s chin de tijd - en als afgel ei de daarvan zo u den voor vers chill en de terrei n en bel ei d s opgaven k

u n n en worden geformul eerd.G el et op het per defi nitieintegrale kar kater van der gelij ke k

w aliteit s beel denis het overi gens wel de vraag ofde ze exercitiein een NMP on der auspi- ciën van de Mi ni ster van V ROM zou moeten plaatsvi n den.

2. 5 De afweging tussen verschillende ambities

Vol gens de agenda dient va nuit het streven naar een duurzame ont wi k keling een af wegingte worden gemaakt tu s s en vers chill en de bel ei d s a m biti e s.Mil eui a m bities dien en te worden afgewogen tegen on der andere sociale en econ omi s che ambiti e s.Een zelfde visie komt terugin de sel ecti ec riteria voor de hard n e k ki ge milieu probl em en:“ De opl o s- sing van het probl eem … roept spanningen op met hun wen s en op andere terrei n en.”De Ra ad on ders ch rijft de ze ged achte.Hij heeft echter zor gen ofh et belang van de ze nood z a- kelij ke afweging tu s s en vers chil enl de ambities wel vol doen de wordt on derkendin de bel ei d s opgaven voor het NMP4.Hi ervoor zijn twee reden en.

De ze zorgis all ereerst geb a s eerd op de opm erkingin de agenda (bl z.22) dat mili eu behoud en econ omi s che groei goed kunnen samen ga a n.Ditidee draagt het ri si co in zich dat de spanning die tu s s en de vers chill en de ambities be s at at,uit de weg wordt gega a n.Hetidee dat milieu en econ omi s che groei handin hand kunnen ga a n,zou ertoe 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 24

25

k

u n n enlei den dat de wen s enlijst van de Mi ni ster van V ROM geen we zenlij keinvl oed h

eeft op de hoofd doel stelli n gen van de andere bel ei d sterrei n en,zoals ten aanzien van de werk gel egen h ei d,econ omi s che groei,de ont wi k keling van mobiliteit en berei k b a a rh ei d, en der gelij ke.Als die spanning er niet was,zou dat het vra a gstuk van externeintegrati e eenvo u di ger maken,a a n ge zi en het de vera nt woordelij k h eid redu ceert van andere minis- ters voor de doel stelli n gen die door de milieu mi ni ster zijn opge stel d.

De Ra ad gaat er echter va nuit dat milieu a m bities vaak wel degelij k,en ze ker op de korte termij n,we zenlij keingrepen kunnen bete ken en voor de ambities op andere bel ei d sterrei n en.In dit verband wil de Ra ad zijn advies over het NMP3 mem oreren, w

a a rin hij be adn rukt dat econ omi s che groei en milieu weliswaar op delange termij n k

u n n en samen ga a n,maar dat de kost veelal voor de baat uitga at.Dat wil zeggen dat nu de nodi geinspanningen moeten worden gepl eegd om het pad van een duurzame ont- wi k kelingin te slaan het geen op korte termijn een geri n geretoename van het vrij be steed b a reinkom en bete kent dan het gevalis als men de ze om bui ging niet nodig acht. Dit geldt zowel omdat private partij en recht streeks moeteninve sterenin milieu m a atre- gel en,al s ook omdat de overh eid minder ru mite heeft voor groei van dieinkom ens die uit de coll ecti eve middel en worden bet a al d.Verder roept de Ra ad de analyse van de Weten s ch a ppelij ke Ra ad voor het Regeri n gs bel eidin heri n n ering (in Duurzame ri si co’s: een blij vend gegeven,1994) dat milieu doel stell ni gen te all en tij de een afweging tu s s en mili eu- en econ omi s che ambities beh el zen.G een en kel milieu bel eid kan de ecol ogi s ch e ri si co’simmers geh eel tot nul redu ceren.Dat wil zeggen dat bij een milieu bel eid dat a pri ori geen repercussies met zich meebrengt voor de econ omie geen werkelij ke afwegi n g h

eeft plaatsgevon den tu s s en de vers chill en de ambiti e s.De hard n e k ki gh eid van veel mili eu probl em en kan dan ookjuist zijn gel egenin hetfeit dat men op het puntis aan- beland dat milieu en econ omie voor de ze probl em en ni etm eer handin hand kunnen ga a n.In het verl edenlijkt de system at si che aanpak van milieu probl em en ook wel gef ru s- treerd doordat hetidee dat milieu en eco omn i s che groei handin hand gaan niet als re sultaat uit het bel eid vol gde,maar voo rafals (on m ogelij ke) bel e di s opgaveis ge stel d.

Een tweede reden dat de Ra ad be zor gdis voor het wegdefi ni ë ren van de spanning tu s s en milieu en andere ambitiesligtin hetfeit dat - zoalsin para gra af2.4 reeds aange- geven - de NMP4-agenda de kwaliteit s beel den op een uitsluitend ecol ogi s chelee st s

ch oeit.In de den klijn van de NMP4-agenda vindt vervol gen s,in eenlater stadiu m,een af weging plaats tegen andere maatsch a ppelij ke en politi e ke wen s en zoals diein andere on derdel en van het kabi n et s bel eid tot uitd rukking kom en.Datis geen con si stente rede- n

eri n g,eerst dient de vraag te worden ge steld naar het wat. Wel ke keu zes maken we gel et op de spanningen tu s s en vers chill en de ambities? Watis de hoog w a a rdi geleefom gevi n g die we wen s en wanneer re kening wordt geh o u den met de ko sten en andere con s equ en- ties? Watis een gel oof w a a rdi ge bij d ra ge van Nederland op deintern ati onalefora ge zi en

26

deinspanningen die moeten worden getroost? De ze en der gelij ke vra gen,en vooral de a

nt woorden erop,di en en voorafte gaan aan de vra gen naar het h oedie de agenda zich bij delijst van bel e di s opgaven steeds als eerste stelt.

Met het voor ga a n de wil de Ra ad niet zeggen dat de agenda de spanning tu s s en mili eu en econ omie geh eel uit de weg ga at.Zo wordtin de agenda (bl z.29) ge s pro ken over “een vera nt woord evenwi cht tu s s en econ omi s che kracht en het behoud van de kwa- liteit van onsleef mili eu,tu s s en econ omi s che dynamiek en sociale recht va a rdi gh ei d ”.De Ra ad zou het evenwel goed vi n denindien - meer danin de Nota Mili eu en Econ omi e de stijdsis gebeu rd - de spanning tu s s en de vers chill en de ambitiesin beeld komt,even al s h

et be s efdat niet aan alle ambities voll edig tegem oet kan worden ge kom en.Het zicht- baar maken van de ze spanning,zowelin algem ene zin als voor specifi e ke milieuvra a g- stu k ken waar de ze spanning manifestis,acht de Ra ad van belang voor een goede poli- ti e ke be sluit vormi n g.

2. 6 De rol van de overheid versus rollen van andere actoren In para gra af2.2 wordt gerefereerd aan een on der zoek waarin de wens voor een a

n dere wij ze van stu ring door de overh eid naar voren komt.De bu r ger zou een overh ei d will en die aan de ene kant via ambit eius bel eid‘d ruk op de ketel houdt’en aan de andere kantin haarinstru m en keut ze de maatsch a ppij een optimale keu zevrij h eid bi edt om die mi d del enin te zetten die het be ste passen bij de situ atie van de doel groep.Hi erm eeis de vraag naar de rol van vers chill en de actorenin het milieu bel eid bij het streven naar du u r- zame ont wi k keling al ten dele be a nt woord.G el et op de kracht van de hui di ge marktom- st a n di gh eden,w a a rin sch a a rsten aan milieu en natuur nog maarin zeer beperkte matein m

a rktprij zen zijn weers pi egel d,zi et de Ra ad weinig heilin een veri n n erlij ki n gs ro utelou- ter via een appèl op vri wjilli ge keu ze s,a n dere houdingen en du u r z a m er ged ra gi n gen va n m

a rktp a rtij en.G e zi en de hard n e k ki gh eid van de te ad re s s eren milieu probl em en en de ben odi gdetech n ol ogi s che doorbra ken magjuistiniti ati efvan de overh eid worden ver- w

acht.Men zouimmers kunnen stell en dat de hard n e k ki gh eid van de milieu probl em en juistlaat zien dat zon der sterker overh ei d si n grij pen de probl em en niet worden opgel o st: c

ultu rele en stru ctu rele barri è res dien en te worden doorbro ken.Wel bete kent dit een a

n dere verhouding tu s s en overh eid en doe glroepen:een minder sterk accent op directe reg ul ering en doelvoors ch riften en meer nad ruk opinstru m enten die maximale keu ze- vrij h eid openl aten.Financiëleinstru m enten als heffi n gen en verh a n del b a re emi s si erech- ten passen hier bij voorbeeld uitste kendin,evenals sti mul eren deinstru m enten van bij- voorbeeldfiscale aard.

In ditlicht wil de Ra ad twee kantte keni n gen maken bij de opm erki n gen die de a

genda plaatst met betrekkingtot de vers chill en de roll en van actoren. 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 26

27

Ten eersteis het on dui delijk wat de agenda bedoelt met de eis het milieu bel eid te l

aten wortel enin ei gen vera nt woordelij k h ei d.Wordt hierm ee gedoeld op ont wi k keli n gen zoals‘m a at s ch a ppelijk vera nt woord on dern em en’,‘bewust con su m eren’en ‘ werel d bu r ger- s ch a p’? Ofbedoelt de agenda de mogelij k h eid voor maatsch a ppelij ke actoren om bi n n en h

a rde ra n dvoorw a a rden zelfde middel en uit te kiezen? De agendalijkt bei de paden te bew a n del en.Waar de agenda en er zijds mikt op een hoge mate vanintern ali s atie va n mili euw a a rden door marktp a rti ejn (con su m enten en produ centen) wordt naar voren gebracht (bl z.23) dat “een beter milieu begint bij de overh ei d ”,wat zou kunnenimplice- ren dat de overh eid de con dities wij zi gt,w a a rbi n n en marktp a rtij en hun doel stelli n gen opti m ali s eren.Zoals hiervoor al aangegeven,m eent de Ra ad dat de eerstelijn van een overh eid die con su m enten en produ centen aanspreekt op de ei gen vera nt woordelij k h ei d onvol doen de soelaas bi edt.

Tentweede wordenin de agenda de begri ppen bu r ger en con su m ent onvol- doen de on ders ch ei den;datis geen vru chtb a re ben aderi n gs wij ze.De bu r gerisiemandin zijn hoed a ni gh eid van deel n em er aan het maatsch a ppelij ke,p u bli e ke verkeer,die zij n w

a a rden kenbaar maakt via on der meer de verk ei zi n gen en via deelname aan maatsch a p- pelij ke en politi e ke bewegi n gen en activiteiten.De con su m ent daarentegen neemt deel aan het econ omi s che verkeer,aan tra n s acti e s,en be sluit zo over aankoop,gebruik en afdanking van goederen en dien sten.Hoewel bei de natu u rlijkin één en de zelfde pers oon vereni gd kunnen zij n,is het we zenlijk de ver chsill en de rol elnte on ders ch ei den.Een per- s

oonin zijn hoed a ni gh eid als bu r ger zalimmers op andere wij ze aange s pro ken moeten worden en andere vorm en van vera nt woordelij k h eid dra gen dan een pers oonin de hoe- d

a ni gh eid van con su m ent,f a bri e k s di recteu r,politicus ofwete sn ch a pper.In para gra af2. 2 wees de Ra ad erin het kader van de discussie rond dra a g vlak al op dat de bu r ger tegelij- kertijd de overh eid kan vra gen om harde ra n dvoorw a a rdente stell en,terwijl de zelfde bu r gerin zijn rol van con su m ent niet ofn a uwelijks bereid kan zijn milieuvri en delij k ged rag te verton en zolang nietiedereen meedoet.Een der geli kje c al c u elren d econ su m ent di ent dan vooralte worden aange s pro kenin zijn rol als politiek bu rgerop zijn vera nt- woordelij k h eid de overh eid te mandateren maatregel ente treffen,en niet zozeerin zij n rol als con su m ent opgeroepen te worden tot ander ged ra g.

2. 7 De internationale dimensie

Wat betreft het on derwerp‘deintern ati onale dimen si e’volstaat -in dit stadiu m van de ont wi k keling van het NMP4 althans - de con st atering dat de Ra ad het eensis met de ged achte het NMP4in veel sterkere mate eenintern ati onaleinval s h oekte geven.Veel van de nu als hardnekkig erva ren probl em enlij kenimmersin bel a n grij ke mate met i ntern ati on ali s ering van het zij de milieu probl em en,h et zij de econ omieën als veroor z a- kers van milieu probl em en van doen te hebben.Hetis dan on ont koombaarin het NMP4 in te gaan op deintern ati onale aspecten en hel der de rolte defi ni ë ren die Nederlandin

28

deintern ati onale aren a’s zou moeten spel en.De uitwerking diein het NMP4 aan de po sitie en rol van de Nederlandse overh eid op hetintern ati onale speelveld wordt gege- ven,zal uitei n delijk sterk bep al end zij n.Als er bij voorbeeld voor wordt ge kozen dat Nederland zichinzet voor de aanpak van mondiale probl em en op grond van overwegi n- gen van solidariteit,zal dat tot heel andere con clusies kunnenlei den dan wanneer Nederland dat doet op basis van de ged achte dat Nederland vera nt woordelij k h eid moet n

em en voor het vermi n deren van de milieu d ruk die de Nederlandse econ omie el ders en l

ater veroor z a a kt.Uit de voorli ggen de agenda kan wel worden afgel eid dat het NMP4 a

a n d acht zal be steden aan deintern ati onale dimen si e,maar nog niet wat de aardvan die a

a n d acht en de a chterli ggende overwegi n genvoor die aandacht zij n.G el et op de vèrstre k- ken d h eid van de keu ze die op dit punt wordt gemaakt en de con s equ enties die de ze keu ze heeft voor zowel de overh eid als de maatsch a ppelij ke actoren,is eeninten si eve discussie hierover op zijn plaats.De Ra ad verwijstin dit verband nog naar zijn advi e zen

‘Tra n sitie naar een kool stof a rme samenl evi n g’en‘ Mondiale du u r z a a m h eid en de ecol o- gi s che voet afd ru k’,w a a rin hij over deintern ati onale discussie het nodi ge heeft opge- m

erkt.

18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 28

29

3 Het vervo l gp roce s ;

de agenda a ls werk p l a n

3. 1 I nl ei di n g

In dit hoofd stuk wil de Ra ad,m ede naar aanleiding van de agen d a,een aantal opm erki n gen maken die hij van belang acht voor het verdere proces van de tot st a n d ko- ming van het NMP4 zelf.De ze opm erki n gen betreffen achtereenvol gens de verh o u di n g NMP4tot andere NMP’s (para gra af3 2. ),de noodzaak van een analyse van su cces- en f

a alf actoren (para gra af3. 3 ),de noodzaak van sel ectie en pri oritering (para gra af3. 4 ),een n

adere be s ch o uwing van de hard n e k ki ge milieu probl em en (para gra af3.5) en de maat- s

ch a ppelij ke bel ei d s opgaven (para gra af3. 6 ).

3. 2 De verhouding NMP4 tot andere NMP’s

In zijn advies over het NMP3 heeft de Ra ad aanbevol en dat het kabi n et halver- wege zijn zitti n gs peri ode een NMP4 zou moetenlaten vers chij n en,toegespitst op de strategi s che hoofdlij n en van het milieu bel ei d.Blij kens de agendais dit nu ook de bedoe- ling van het kabi n et,w a a rbij de aandacht vooral uitgaat naar de hard n e k ki ge milieu pro- bl em en.Er wordt van uitgegaan dat het overi ge,in de eerdere NMP’s uitge zette bel ei d m

et kracht wordt voort ge zet enin dit NMP4 “m et rust wordt gel aten”.De Ra ad on der- streept de zeinval s h oe k.Afge zi en van een strategi s che herbezinning op en kele fundamen- tele on derdel en kan het milieu bel eid worden voort ge zet op basis van de NMP’s 1 - 3,al s- m

ede de daarop geb a s eerde en nog te baseren progra m m a’s wel keja a rlijks bij de begroti n gs stu k ken zijn gevoegd.Wel zalin het NMP4 dui delijk moeten worden aangege- ven ofen zoja op wel ke punten de ze progra m m a’s als gevolg van eventu eel nieuw bel ei d m oeten worden aangepast ofa a n gevul d.De Ra ad gaat er op dat punt vooral s n og van uit dat de milieu doel stelli n gen,zoals die voor de korte en middell a n ge termijn zijn geformu- l

eerd,on gewij zi gd blij ven en dat het thans vooral gaat om een strategi s che herori ë nt ati e voor delange termijn (tot 2030). Welis het van belang datin het NMP4 klip en klaar wordt aangegeven hoe dit NMP zich verhoudttot zijn voor ga n ger,zowel qua doel stelli n- gen als qua bel ei d s m a atregel en.

3. 3 Analyse vooraf noodzakelijk

In de agenda zijn de conto u ren ge s ch etst van een samen h a n gen de visie op het mili eu bel ei d.De Ra ad sign al eert dat de ze conto u ren zijn geformul eerd zon der dat een a n alyse van su cces- enfaalfactoren perindivi du eel hardnekkig milieu probl eem heeft pl a at sgevon den.De Ra ad plaatst daarbij vra a gte ken s.O or z a ken van de hard n e k ki gh ei d zo u denimmers kunnen zijn gel egeninfactoren gen oemdin de agenda (zoals gebrek aan d ra a g vl a k ),maar ookin verkeerde norm stelling ofinfactoren die op het vlak kunnen

30

li ggen van stu ri n gs vra a gstu k ken,achterblij ven detech n ol ogi e,gebrek aanintern ati on al e overeen stemming ofi n stituties ofin een com bi n atie vanfactoren.Hetis mogelijk dat na a n alyse blijkt dat gem een s ch a ppelij ke oor z a ken aan de hard n e k ki gh eid van alle milieu- probl em enten grondslagliggen,maar dat hoeft geen s zi n s.Weliswaar wordenin de a

gendalessen uit het verl eden verm el d,maar de ze hebben het kara kter van een gro slij st en zijn niet toegespitst op afzon derlij ke milieuvra a gstu k ken.

De Ra ad acht het daarom voor het verdere vervolg van bel a n g,dat op basis va n de doel stelli n gen van de eerste drie NMP’s - aangevuld met verder wegliggen de milieu- doel stelli n gen voor delangetermijn (2030) en eventu eel ook aangevuld met milieu pro- bl em en die nieuwin beeld zijn ge kom en - eenlijst wordt gemaakt van de milieu probl e- m

en waarvan de oplossing met de tot nu toe gevol gde aanpak te kort schi et.Vervol gensis per milieu probl eem een analyse nodig van su cces- enfaalfactoren.Na de ze stappen kan worden be zi en ofer algem ene ei s en zijnteformul eren voor een samen h a n gen de vi si e,en zoja wel ke dat zij n.Een bij stelling van de conto u ren,zoals de zein de agenda zijn ge ko- zen,beh oort dan ze ker tot de mogelij k h eden.Ten slotte kunnen opl o s si n gs strategi e ë n worden geformul eerd.

3. 4 Prioritering van hardnekkige milieuproblemen

De Ra ad sign al eert dat de strategi s che herbezinningin de agenda heeft gel eid tot een wel breed scala aante ad re s s eren hard n e k ki ge milieu probl em en,va ri ë rend van uit- p

utting van natu u rlij ke hul pbron n en tot gelui d hi n der door bu ren.De re sulteren delij st acht de Ra adte veel omvatten d.

In dit verband merkt de Ra ad all ereerst op dat hij de sterke aandachtin de a

genda voor probl em en,die aansluiten bij de directeleefom geving van de bu r ger,vi n dt contra steren met eerdere uitlati n gen van de Mi ni ster,zoals zijn toe s praak bij de start va n h

et Nati onaal Initi ati efvoor Duurzame Ontwi k keling (NIDO ),eind vorigjaarin Leeuw a rden,w a a rin hijjuist pleit voor meer aandacht voor de hard n e k ki ge milieu pro- bl em en die el ders enlater optreden.De Ra ad on ders ch rijft op dit o derdeen l de stre k ki n g van de ze toe s praak en sluit daarop aanin de vol gen de reden eri n g.

Juist omdat het gaat om hard n e k ki ge milieu probl em en,zal waars chij nlijk per probl eem eenforse bel eidsinspanning nood z a kelijk zij n,m et mogelij ke repercussies voor a

n dere doel stelli n gen van het regeri n gs bel ei d.In di en bij voorbeeld gebrek aan dra a g vl a k een bel a n grij ke beperken defactor zou blij ken voor bel eid op bep a al de terrei n en,zal de overh eid - en het Mi n siterie van V ROMin het bij zon der - haar volle gewi chtin de sch a al m

oetenleggen om de maatsch a ppij op de ze on derwerpenin bewegingte bren gen.Een NMP4 dat zich over de volle breedte uitlaat,l oopt echter de kans dat zijn strategi s ch e sl a gk racht afneemt,dat geen van de probl em en de aandacht zal krij gen die nodigis en 18105 Vromraad 021 24-05-2000 16:18 Pagina 30

31

dat opl o s si n gen moeilij ker worden.Een bij kom end argument voor een sch erpere pri ori- teit stellingin het NMP4is de con st atering dat‘l eef b a a rh ei d s probl em en’ook al worden ge ad re s s eerdin andere nota’s zoals de Vijfde Nota Rui mtelij ke Ordening en de nota Natu u r,Bos en Landschap 21.

Mogelijkheden voortoespitsing van de ambities van de rijksoverheidin het NMP4 ziet de Raad met namein de mate waarin de problemen als bedreigend moeten worden gekenschetst.Het onderscheid dat de agenda maaktin niveau’s vanlevenskwaliteit,zoals

‘overleven’,‘gezondleven’en‘zinvolleven’lijkt wat ditlaatste betreft goede aanknopings- puntente bieden.De Raadis van mening dat daar waar de mogelijkhedentot‘overleven’ in het geding zijn,de aanpak van deze problemen prioriteit verdient boven de aanpak van problemen die de mogelijkhedentot wat de agenda noemt‘zinvolleven‘ bedreigen.Zo zouden de risico’sten gevolge van klimaatverandering en andere hardnekkige milieupro- blemen die eenirreversibel karakter hebben en waarbij de kost ver voor de baat uitgaat, vanuit deze visie een hogere prioriteit verdienen dan de hinderten gevolge van bijvoor- beeld geluidsproductie.De Raad signaleerttegelijkertijd dat,voorzover milieuproblemen het‘overleven’bedreigen,deze problemen vooral de natuur en mensen elders enlatertref- fen.De Raad sluit hiermee aan bij constateringen die ookin de agenda worden gemaakt:

“In het rijtje‘overleven’,‘gezondleven’en‘zinvolleven’kan een groot gedeelte van de Nederlandse samenleving zichinmiddels bezighouden metzinvolleven.”(blz.10) en“…

je zou kunnen zeggen dat overal waar de biodiversiteit en de hulpbronnenin het geding zijn …,ditte maken heeft met de noodzaak van het‘overleven’.”(blz.11).

Met het boven st a a n deis niet ge zegd dat probl em en als gelu di hi n der voor de hui- di ge gen eraties Nederl a n ders geen we zenlij ke milieu probl em en zijn en ook niet dat de ze probl em en niet hardnekkig zo u den zij n.Vol gens de Ra ad wordt de kwaliteit vanleven el ders enlater echter,zoals eerder aangegeven,op een ern sti ger en meerfundamentel e wij ze bed rei gd dan de kwaliteit vanleven hier en nu.Datleidt tot de ged achte dat de rij k s overh eid - ervan uitga a n de dat pri oriteit stelling nodigis - aan de ze probl em en extra a

a n d acht zou moeten geven.De vraag ofdeterm‘k w aliteit vanleven’n og steeds de over- koepel en de visie weer geeft op de aldus ge s el ecteerde hard n e k ki ge probl em en,zou na een boven bedoel de pri oriteri n gs exercitie overi gens nog eens opni euw kunnen worden be s ch o uwd (zie ook para gra af2. 3 ).

Boven bedoel de hogere pri oriteit van de rij k s overh eid voor probl em en van het type‘overl even/ el ders enlater’h oeft niet teimpliceren dat oplossing van probl em en va n h

et type‘ zi nvolleven/ hi er en nu’in de samenl eving minder aandacht krij gt.Die aan- d

acht kanin meer specifi e ke deel n ot a’s (als vervolg op het NMP4) vorm krij gen.Ookis h

et welli cht mogelijk de aandacht te‘reor ga n si eren’.Voor hard n e k ki ge milieu probl em en die hier en nu spel en,zoals gelui d h ni der,k u n n en de gehi n derdenimmers zelfvan zich