Pharmacopoea Amstelredamensis, of d' Amsterdammer apotheek

(1)

Amsterdammer apotheek

in welke allerlei medicamenten, zynde tot Amsterdam in 't gebruik, konstiglyk bereid worden

bron

Pharmacopoea Amstelredamensis, of d' Amsterdammer apotheek, in welke allerlei medicamenten, zynde tot Amsterdam in 't gebruik, konstiglyk bereid worden. Jan ten Hoorn, Amsterdam 1698 (vijfde

druk)

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_pha001phar04_01/colofon.php

© 2015 dbnl

(2)

D'Amsterdamse APOTHEEK

T' AMSTERDAM. Bij Jan ten Hoorn. 1698.

Pharmacopoea Amstelredamensis, of d' Amsterdammer apotheek

(3)

Boek-verkoper tot den Leser.

IK mein dat ik de Wereld geen ondienst heb gedaan, met een Boeksken te laten vertalen, daar de gansche bende van Duitse Apothekers en Chirurgyns is na verlangende: soo is 't dat ik met een goed Genees-Heer raad-plegende, my sulx aangepresen heeft, om 'et met een duits-kleed te doen drukken, daar en boven heeft den selven de moeite genomen, om de kragten van

(4)

yder compositie in 't besonder te beschryven, en 't gewigte om 't selve te gebruiken, 't welk te voren in 't Latynse Werk niet en was; behalven dit, heeft den selven de bereidingen van yder Medicament in 't bysonder by gevoegt: waar uit de jonge Jeugt (die anders by een meester dry of vier jaar, syn tyd met weinig te leeren, verslyt) ten eersten groot ligt kan krygen, voornamelyk die de Latynse taal niet en verstaan: want anders konnen daar ligtelyk veel abusen begaan werden, daar de Lyders qualyk souden by toekomen.

De spreuk van den H.

(5)

Paulus past hier wel, dat men niet alleen voor de ziel, maar ook voor het lighaam moet sorgen.

Derhalven zynder spyzen gewassen om het lighaam te voeden, en wederom Medicinen om het vervallene en swakke lighaam t'ondersteunen en tot syn gesondheid te brengen.

In dese vyfde Druk heb ik de quantiteiten laten in letters schryven, opdat 'er geen fouten souden konnen begaan werden, want de eene Character werd in 't drukken, dikwyls voor d'andere geset, 't welk in de compositie te maken veel soude konnen ontschieten.

(6)

Nu dan Leser, doet hier uw voordeel mede, zynde alles tot liefde van myn naasten, en des selfs profyt; welke ik, afbrekende, altyd sal zyn en blyven.

Amsterdam uit myn Boekwinkel den 1. Junii 1698.

Harer ootmoedige Dienaar

JANten HOORN.

(7)

Pharmacopoea Amstelredamensis,of d'Amserdammer Apotheek.

Sectio Prima. Van de Enkele Medicamenten die men in de Winkels bewaren moet.

Wortelen. Radices

Acetosae, oxalidis en oxylapathi, zuuring wortel, surkel.

Acori, oft Calami aromatici, welriekende lis.

Alkannae, Alkanet wortel, Blanket wortel.

Alii, Look

Althaeae, oft Ibisci en Bismalvae, Heemswortel.

Angelicae, Angelika wortel, Engel-wortel.

Apii, Juffrouw mark-wortel.

Ari, Kalf-voeten.

(8)

Aristolochiae cavae, Hol-wortel Fabaceae, Boontjes Hol-wortel, Longae, Lange Hol-wortel,

Rotundae, ronde Hol-wortel, Tenuis, dunne Hol-wortel, Asari, Mans-oor.

Asparagi, Aspergies.

Bardanae, oft Lappae Mai, klissen.

Bistortae, Herts-tong.

Brusci oft Rusci, Stekende palm.

Bryoniae, Wilde-Wijngaart.

Calami aromatici, siet acori.

Capparis, Kapper-wortel.

Cardui Benedicti, Gesegende distel.

Carlinae Ever-wortel.

Caryophyllatae, Nagel-wortel.

Cavae, Hol-wortel.

Cepae, Ajuin.

Chelidoniae majoris, Stinkende gouw. Minoris, Speen-kruid.

Cherefolii, Kervel-wortel.

Chinae Chineese pok-wortel.

Cichorei, suikereyen.

Consolidae majoris, oft Symphyti mai. Smeerwortel, waal wortel.

Contrayervae, tegen gift wortel.

Costi utriusque, balsem, kost.

Cucumeris asinini, esels komkommers, en wilde komkommers.

(9)

Curcumae, indise saffraan.

Cyclaminis, verkens brood.

Cynaglossae, honds-tong.

Cyperi longi, wilde lange galega. rotundi ronde wilde galega.

Dentis leonis, oft taraxici, paardeblom, hengsteblom.

Dictamni albae oft Fraxinellae, leege essche.

Doronici Romani, kleine sonneblom.

Ebuli, hadich, water-vlier.

Enulae campanae, oft Helenii alants-wortel.

Eringii, kruis-distel, duivels naigaren.

Esulae utriusque, wolfs melk.

Filicis, varen.

Foeniculi, oft, dictamni albae, lege esschen, essen kruid.

Galangae majoris, maag-wortel.

minoris, maag-wortel.

Gentianae, kruis-wortel.

Glycyrrhizae, oft liquiritiae, soet hout, kalissi hout.

Graminis, gras-wortel.

Helenii, oft Enulae campanae, alans wortel.

Hellebori albi, witte nies-wortel, nigri, swarte nies-wortel.

Hermodactylorum, herties wortel.

Hirundinariae oft Vincetoxici, swaluw wortel.

Hyoscyami, bilsem kruid.

Jalappae oft Gialappae, swarte purgeer wortel. wonder bloem van peru.

(10)

Ibisci oft althaeae, en Bismalvae, heems wortel.

Imperatoriae oft ostrutij, meester wortel.

Iridis Florentinae, liswortel.

nostratis. liswortel.

Lapati acuti, wilde patientie.

Lappae majoris, oft bardanae klissen.

Levistici, lavas wortel.

Liliorum alborum, witte leli bollen.

Liquiritiae oft glycyrrhizae, soet hout.

Malvae, kaasjes bladen.

Mandragorae, mandragers.

Mechoacannae, witte purgeer wortel.

Mei, beer wortel.

Narcisci, Tydelosen.

Nymphaeae, plompen.

Ononidis oft Restae bovis, prang wortel, Stal kruid.

Osmundae regalis, oft Filieis palustris, water varen.

Ostrutii, oft imperatoriae, meester wortel.

Oxalidis oft acetosae, siet oxylapathi.

Oxylapathi, oxalidis siet acetosae.

Pastinacae hortensis, pinxternakels.

Paeoniae maris, peoni bloem.

foeminae.

Pentaphylli, vijf vinger kruid.

Petasitidis, pest wortel.

Petroselini, peterseli wortel.

Peucedani, verkens venkel.

Phu, oft valerianae, speer-kruid, Sint Joris kruid.

(11)

Pimpinellae, pimpernel.

Plantaginis, weeg-bree.

Polypodii querni, eiken varen.

Porri capitati, knof-look.

Pyrethri, bertram.

Raparum, rapen, knollen.

Raphani Hispanici, Ramelassen.

Hortensis, radijs.

Rusticani, peper wortel, mierx wortel.

Restae bovis oft ononidis, stal kruid.

Rhabarbari oft Rhei, melesoen wortel.

Monachorum, patich.

Rhapontici oft centaurij majoris en

Rheu pontici lange melesoen wortel.

Rubiae tinctorum, krappe, mede.

Rusci oft brusci, stekende palm.

Sambuci, vlier.

Satyrii, standel kruid, kullekens kruid.

Saxifragiae, steen breke.

Scorzonerae, adder kruid.

Scillae, zee ajuin.

Scrophulariae, groot steen kruid.

Sigilli salomonis, salomons zegel.

Spicae nardi celticae, spijk.

indicae, spijk.

Symphyti mai, oft consolidae mai, smeer wortel, waal wortel.

Taraxici oft dentis leonis en dentis canini paarde blom, hengste blom.

(12)

Tormentillae, seven-blads-kruid.

Turbith, vreemde purgeerende heemst.

Tusilaginis, hoef blad.

Valerianae oft phu, speer-kruid, sint joris kruid.

Vincetoxici oft hirundinariae swaluw wortel.

Zarzae parillae Westindische pok wortel.

Zedoariae zever-wortel.

Zingiberis, gember.

Uitwassen oft Fungi.

Agaricus, lorkenbooms kampernoilje.

Auriculae judae, judas ooren.

Fungus vulg. arboribus adnascens boom kampernoilje.

Moxa, wolligheit der bladen van byvoet.

Orbiculatis, bovist, en wolfs veest.

Basten, Cortices.

Arantiorum, arangie schillen.

Cassiae ligneae of xylocassiae kleine kaneel.

Cinamomi kaneel.

Citriorum, citroen schillen.

Castanearum interiorum, kastanje schillen.

Ebuli, bast van water vlier.

Fraxini bast van essen hout.

Glandium calices, dopties van ekelen.

Granatorum, oft Malicorii, granaat schil.

Juglandium okker noten bast.

Kinae kinae, koors basten.

Ligni guajaci, pok houts bast.

(13)

Limonum limoen schil.

Macis, blom, foelie.

Mali chinensis, sinaas appel schil.

Malicorij oft granatorum, granaat schil.

Quercus, eike bast.

Rad. capparum, kappers bast.

Sambuci mediani, vlier bast.

Tamarisci, tamaris bast.

Xylocassiae oft cassiae ligneae, kleine kaneel.

Winterani, magellaans kaneel.

Houten, Ligna.

Aloes oft xyloaloes, en van sommige Agallochum, aloes hout, paradijs hout.

Aspalathum, aspalt hout.

Brasilianum, brasilien hout.

Buxinum, bos boom hout, gemeenlijk, doch qualijk, palm hout.

Colubrinum, slangen hout.

Guajacum oft Sanctum, pok hout.

Juniperinum, jenever hout.

Mollucense oft panava.

Nephriticum, oft santalum caeruleum, graveel hout.

Rhodium, rosen hout.

Sanctum oft guajacum, pok hout.

Santalum album, wit sandel hout.

citrinum geel zandel hout.

rubrum rood zandel hout.

Sassafras sweet hout.

Visci quercini, maren takken.

(14)

Xyloaloës oft lignum aloes.

Agallochum, en lignum paradisi, paradijs hout.

Bladen en Kruiden, Folia & Herbae.

Abrotoni maris averuit, averoone.

Absinthii romani oft tenuifolii, roomse alsem.

Marini oft Seriphii zee alsem.

Vulgaris oft Latifolii, gemeene alsem.

Acetosae, oxalidis, oxyalapathi Hispanici zuuring, surkel.

Romani. zuuring, surkel.

Silvestris. zuuring, surkel.

Trifolii. zuuring, surkel.

Acetosellae, alleluyae, Lujulae oft Trifolii acetosae, en Oxytriphylli. koekoex brood.

Adianti albi oft Rutae murariae wit eiken varen. nigri oft Capilli veneris swart eiken varen.

Agrimoniae, ontstoppent kruid.

Alchimillae, onser vrouwen mantel.

Alsines, muur-kruid.

Althaeae, Ibisci en Bismalvae. heemst, witte malve.

Anethi summitates, dil.

Apii juffrouw mark.

Argentinae, silverkruid.

(15)

Artemisiae, byvoet, sint jans kruid.

Asari mans oor.

Asplenii, oft Ceterach, steen varen, milt kruid.

Atriplicis, melde.

Basilici oft Ocimi, balsem.

Becabungae oft Anagallidis aq. bekeboom.

Bellidis, weiblom, madelieven.

Betae, bete.

Betonicae, betoni.

Bismalvae, Althaeae, oft Ibisci, witte malve, heemst.

Boraginis, bernasie.

Botryos, druiven kruid, piment.

Brancae ursinae beren klauw.

Brassicae oft Caulium, kool.

Buglossae buglos, koe-tong.

Bursae pastoris, herders tas.

Calaminthae montanae, berg calament.

Capilli veneris oft Adianti nigri. venus hair.

Caprifolii, geiteblad, kamperfoelie.

Cardui benedicti gesegende distel.

Mariae, marien distel.

Caudae equinae oft Equiseti paarde staart.

Caulium, oft Brassicae, kool.

Centaurii minoris summitates santorie, duisend gulden kruid.

Ceterach oft Asplenii, steen varen, milt kruid.

Chamedryos, gamanderlijn.

Chamaepytios, sive Arthetica, veld cijpres.

Chelidonii majoris, stinkende gouwe.

(16)

Chere folii, kervel.

Cichorei, cichorei blad.

Cicutae, scheerling.

Cochleariae, lepel bladen.

Cuscutae cum floribus, wrange, schorfte.

Dentis Leonis oft taraxici, paarde bloem, hengste bloem.

Dictamni creticae, kandisch kraam kruid.

Ebuli, hadich, watervlier.

Endiviae oft intybi endivî.

Epithymi schorfte, wrange.

Equiseti oft Caudae equinae en Hippuris paarde staart.

Erysimi, hees kruid.

Eupatorii aquatici water boelkens kruid.

Cannabini, hennep boelkens kruid.

Euphragiae cum floribus, oogen troost.

Farfarae, oft Tussilaginis, hoef bladen.

Foeniculi venkel.

Fragariae, aard besie bladen.

Fumariae, of Fumi terrae duive kervel.

Gallitrichi oft Scarleae, scarlei.

Hederae arborescentis klim op.

Terrestris, honds draf.

Hellecebrae, muur peper.

Hepaticae, lever kruid.

Hyoscyami bilsem kruid.

Hyperici summitates sint jans kruid.

Hyssopi, hysop.

Ibisci, Althaeae, Bismalvae, heemst, witte malve.

(17)

Lactucae, sla, salade.

Lapathi sativi, patientie.

Lavendulae, lavendel.

Lauri, lauwrier.

Lentis palustris, kroost, water-linsen.

Lichenis, longe-kruid.

Linguae cervinae, siet Scolopendriae.

Lupuli, hop.

Majoranae, majorein.

Malvae kaasies blaan, malve.

Mandragorae, mandragers.

Marrubii oft Prassii malrouw.

Matricariae, moeder kruid.

Melissae, Confielje de grein, citroen kruid.

Menthae sativae oft crispae, kruis munt.

Aquaticae, watermunt.

Mercurialis bingel kruid.

Millefolii, duisent blad, geruwe.

Musci Cranii humani, doods-hoofden mosch.

Quercini, eiken mosch.

Myrti mirte bladen.

Nasturtii aquatici, oft sisymbrii aq. water kers.

Hyemalis oft barbareae winter kers.

Hortensis, tuinkers, ster-kers.

Nepetae, nip, katte kruid.

Nicotianae oft Tabaci, tabak.

Nummulariae, penning kruid.

(18)

Ocymi oft Basilici balsem.

Origani Cretici, orego.

Vulgaris, grove majelein.

Oxalidis oft acetosae, oxylapathi, zuuring, surkel.

Papaveris Hortensis tuin-mankop.

Nigri swarte mankop.

Parietariae, glas kruid.

Persicariae, persik kruid.

Petroselini, peterseli.

Phellandrii, water eppe.

Phyllitis oft linguae cervinae, herte tong.

Pilosellae, nagel kruid.

Pimpinellae pimpernel.

Plantaginis, weeg bree.

Polii montani, berg polei.

Polygonii duisend knoop, knoop gras, verkens gras.

Polytrichi oft trichomanes, weder dood.

Portulacae, porcelein

Primulae veris sleutel kruid.

Prunellae, Prunelle.

Pulegii, polei

Pulmonariae albae oft lichenis, longe kruid.

Maculosae, longe kruid.

Pyrolae, winter groen.

Quercus, eike bladen.

Ribesii nigri; Swarte aalbesien.

Rorismarini, rosemaryn.

Rosarum, rose bladen.

Rubi summitates, bramen.

(19)

Rutae, wijn ruit.

Rutae murariae, oft salviae vitae en adianthi albi, steen ruit.

Sabinae, savel boom, seven boom.

Salicis, wilge.

Salviae, sali.

Saniculae, wond kruid, sanikel.

Saturejae, boonkruid, kunne.

Scabiosae, aposteem kruid.

Scarleae, scherlei.

Schaenanthi oft squinanthi, arabisch hoy, kemels hoy.

Scolopendrii oft linguae cervinae herts tong.

Scordii, water look.

Scorzonerae, adder kruid.

Sempervivi majoris, sedi majoris, groot huis-look.

Minoris, klein huis look.

Senae, sene bladen.

Serpilli, quendel, wilden thijm.

Solani, nacht schade.

Soldonellae, purgerende zee kool.

Solidaginis Saracenicae heidens wond-kruid.

Sonchi laevis, hasen latuwe.

Tanaceti, reinvaar, worm kruid.

Tapsi barbati oft verbasci, wolle kruid.

Taraxici, oft dentis leonis paarde blom, hengste blom.

Thee chinensium, graveel boom.

Thymi cum floribus thym.

Trifolii aquatici, water dryblad.

(20)

Tussilaginis oft Farfarae, hoef bladen.

Verbasci, wolle kruid.

Verbenae, yser hart.

Veronicae, eeren prijs.

Vincae pervincae vinkoorde.

Violariae viole bladen.

Virgae aureae, gulde roede.

Urticae, netelen.

Flores, Bloemen.

Anethi, dil bloemen.

Balaustia, granaat bloemen.

Betonicae, betoni bloemen.

Boraginis bernagie bloemen.

Buglossae, buglosse bloemen.

Calendulae, gouts bloemen.

Camomillae siet chamaemeli.

Caprifolij, camperfoelje.

Caryophylleus oft tunicae, ginoffel, anjelier.

Chamaemeli en camomillae romanae, roomse kermillen.

Vulgaris, kermillen.

Cheiri en keiri, muur bloemen.

Crocus, saffraan.

Cyani oft frumenti, koorn bloemen.

Genistae, brem bloemen.

Hyperici, St. Jans bloem.

Keiri, siet cheiri.

Lavendulae, lavendel bloemen.

Liliorum alborum, witte lelien.

(21)

convallium lelities van den dalen.

Malvae arboreae, of hiemalis stokroosen.

vulgaris, keesjes bloemen.

Meliloti, melote bloemen.

Nymphaeae albae, plompen.

Paeoniae, peoni bloem.

Papaveris erratici en rhaeados koren rosen.

Rorismarini, of anthos, rosemarijn bloemen.

Rosarum pallidarum, provinci rosen, bleeke rosen.

Rubrarum, roo rosen.

Salviae, sali bloemen.

Sambuci, vlier bloemen.

Schaenanthum kemels hoy oft arabisch hoy.

Staechadis, vreemde lavendel.

Tiliae, linde bloeysel.

Trifolii odorati, seven getyde bloemen.

Verbasci wolle kruids bloem.

Violarum, viole bloem.

Saden, Semina.

Acetosae, suuring zaad.

Agni casti, kuis boom zaad.

Ailii, look zaad.

Althaeae, bismalvae, heemst zaad.

Ammios, koninks komijn.

Amomi, garyophylli plinii, ronde nagels, nagels van plinius.

Anethi, dil zaad.

Anisi, anijs.

(22)

Antherae oft rosarum, rose zaad.

Apii, juffrouw mark zaad.

Aquilegiae, akelei zaad.

Asparagi; aspergies zaad.

Atriplicis, melde zaad.

Barbanae, oft lappae, klissen zaad.

Basiliconis oft ocymi, balsem zaad.

Berberorum, berberissen zaad.

Bombacis, katoen zaad.

Buniadis oft napi, stek-rapen zaad.

Caepae, ajuin zaad.

Cannabis, kennip zaad.

Cardamami minoris, kardemom zaad.

Cardui Benedicti, gesegende distel zaad.

Mariae marien distel zaad.

Carei, kerwe.

Carthami oft cnici, bastert saffraan.

Caulium, kool zaad.

Cicer rubrum, roode cicers.

Citri, citroen zaad.

Citrulli, anguriae, agurk, kicheren zaad.

Cnici oft Carthami, bastert saffraan.

Colocynthidis quint appel zaad.

Coriandri, coriander zaad.

Cubebe, steert peper.

Cucumeris, comcommer zaad.

Cucurbitae, kawoerde zaad.

Cumini, komijn.

Cydoniorum, que korrels.

Dactylorum ossa, dadel steenen.

Dauci cretici, vulgaris, vogelnest zaad,

(23)

oft kroontjes zaad.

Endiviae, endivi zaad, Erucae, raket zaad.

Fabae, boonen.

Foeniculi dulcis, zoet venkel zaad.

Vulgaris, venkel zaad.

Foenugraeci, fenegrik, griex hoy.

Fraxini oft linguae avis essen boom zaad.

Fumariae, duive kervel.

Genistę brem zaad.

Grana paradysi oft cardamomum majus, grein.

Hordeum integrum gerst.

mundatum, gepelde gerst.

perlatum, gepaerlde gerst.

Hyperici, sint jans kruid zaad.

Lactucae, sla zaad.

Lentium wikken.

Levistici lavas zaad, lubbestuk.

Linguae avis, siet Fraxini.

Lini, lijn zaad.

Lupini, boxbonen.

Malvae, kaesjen bladen zaad.

Melonum meloen zaad.

Milii folis, parel zaad.

Vulgaris, geers.

Napi siet Buniadis.

Nardi siet nigellae.

Nasturtii, kerse saad.

Nigellae, oft nardi, nardus saad.

Nusclei cerasorum, kerse steenen.

(24)

Persicorum, persik steenen.

Prunorum, pruim steenen.

Pinei, pingelen.

Pistachiorum, pistasies.

Oletis atri, groote eppe, en peterseli van alexandrien.

Orobi, erven.

Oryza, rys.

Paeoniae, peoni zaad.

Papaveris albi, wit mankop zaad.

Nigri, swarte mankop zaad.

Pastinacae, pingsternakel zaad.

Petroselini macedonici, vulgaris, peterseli zaad.

Phellandrii, waater eppe.

Plantaginis, weegbree zaad.

Porri, parei zaad.

Portulacae porcelein zaad.

Psyllii, vloy zaad.

Raphani radijs zaad.

Rusci oft brusci, stekende palm.

Rutae, wijn ruit zaad.

Sambuci vlier zaad.

Santonici, zedoariae, ad vermes, sever zaad, worm kruid.

Saxifragiae, steenbreeke zaad.

Scariolae scherlei zaad.

Seselios Masciliensis, gekronkelde venkel van marselien.

Sileris Montani, esels commijn.

Sinapi, mostert.

(25)

Sophiae, sien oft sophien zaad.

Staphidis agriae, luis kruid Sumach, smak.

Thlaspios, wilde kerse, bessem kruid.

Urticae netel-zaad.

Zedoriae, siet Santonici.

Vrugten, Fructus.

Alkekengi, Halicacabi, krieken van over zee.

Amygdala amara, bittere amandelen.

Dulcia soete amandelen.

Anacardi, herties.

Baccae Ebuli, water vlier besien.

Hederae, klimbessen.

Juniperi, jenever, wagholter.

Lauri, bakelaar, laurier bessen.

Mezeraei, miseri boom, berg-peper.

Myrti, myrtilli, myrte bessen.

Sambuci, vlier bessen.

Rebesiorum rubr. roo aalbessen, jenivers.

nigri swarte aalbessen.

Berberorum, berberissen.

Cacoa, chocolaade boontjes.

Capita papaveris, mankoppen.

Capparis kappers.

Caricę siet ficus.

Carpobalsamum, balsem vrugt.

Caryophylli, nagelen, kruidnagels.

Cassia fistula, pijp cassi.

(26)

Cerasa, kersen.

Coccus Baphica siet grana kermes.

Coffi, coffi boontjens.

Colocynthis, quint appelen.

Corni, kornoeljen.

Cucumer asininum, esels komkommers, wilde komkommers.

Dactyli, dadels, dayen, palm vrugten.

Ficus, caricae, vygen.

Fraga, aard besien.

Gallę, galnooten.

Garyophylli plinii oft amomi nagels van plinius, ronde nagels.

Glandes, akers, eekels.

Grana kermes of coccus Baphica, karmosijn bessen.

Jujubę, jujuben, borst pruimen.

Kermes grana, siet grana kermes.

Mespila immatura, onrype mispels.

Myrobalani bellericę.

Chebulę purgerende roo loop noten.

Citrinę purgerende roo loop noten.

Emblicę purgerende roo loop noten.

indicę oft nigrę purgerende roo loop noten.

Myrtilli, siet myrti.

Nuces avellanę, hasenoten.

Nuces cerasorum, kerse pitten.

Nuces cupressi, cupres noten.

Nuces Juglandium, Walnoten, okkernoten.

Nuces mespilorum, mispelsteenen.

Nux moschata, myristica, Unguentaria note moschaat.

(27)

Nuces persicorum, persik steenen Nuces pini, pingelen.

Nux pistachiorum, pistasjes.

Nux vomica, kraan oogen.

Olivae, oliven.

Passulae Majores oft uvae passae, rasijnen.

Passulae minores, corinthiacae krenten.

Piper album oft leucopiper witte peper.

Piper Brasiliense, achi, oft bresilien peper.

Piper longum, oft macropiper, lange peper.

Piper nigrum; melanopiper, swarte peper Poma acida zuere appels.

Aurantia arangie appels.

Chinensia, sinaas appels.

Citria, citroenen.

Cydonia, quee appels, queen.

Dulcia, soete appels.

Granata, punica granaat appel.

Immatura, onrype appels.

Limonia, limoenen.

Mala, siet in poma

Morum celsi, moerbesien.

Pruna brignolensia, prumellen, prumiolen.

Pruna catharinae, katrine pruimen.

Pruna damascena pruimen van damast.

Pruna gallica oft rotunda ronde pruimen.

Pruna silvestria, slee-pruimen.

Rubi idaei, brommelen, braamboisen, hinne besien.

Sebesten, hoest pruimen.

(28)

Siliquae dulces, Sint Jans brood.

Tamarindum, tamarinde.

Uvae, druiven.

Farinae, Meel.

Amylum, stijfsel, ameldonk.

Fabarum, boone meel.

Foenugraeci, Fenegriek meel.

Hordei, gerste meel.

Lupinorum, boks boone meel.

Rad althaeae, meel van Heemst

Consolidae maj. smeer wortel meel.

Sem lini, lijn zaad meel.

Volatilis, stuif meel.

Vogtige Sappen, Succi Liquidi.

Acetum, azijn, eek, edik.

Agrestae, omphacium, verjuis.

Aurantiorum arangie sap.

Berberorum, berberissen sap.

Citriorum, citroen sap.

Cydoniorum, que sap.

Fumariae, duive kervel sap.

Granatorum, granaat appel sap.

Limonum, limoen sap.

Oleum, Oly.

Omphacium, siet agrestae.

(29)

Rosarum pallidarum rosen sap.

Vinum canaricum, Canarise sek.

Gallicum; Franse wyn.

Hispanicum, Spaanse wijn.

Moeselanicum, Moesel wijn.

Rhenanum, Rinse wijn.

Uitgedroogde Sappen, Gummen en Harsten, Succi Condensati, Gummi

& Resinae.

Absinthii vulg. Succus, sap van alst.

Acacia Vera.

Aloë Succotrina, beste aloe.

Aloe Hepatica oft Caballina, paarde aloe.

Ammoniacum.

Amylum, styfsel, ameldonk.

Asla faetida, duivels drek.

Bals. Peruvianum album, peruviaanse balsem.

nigrum.

Bals. Copayvae wond balsem.

Bdellium.

Benzoinum.

Bitumen judaicum oft aspaltum, jode lijm.

Caphura en Camphora, campher.

Colophonia, spiegel hars.

Elaterium, esels komkommer sap.

Eupatorii aq. succus boelkens kruids sap.

Euphorbium. sap van toortse van Peru.

Fuligo, roet, bitter.

Galbanum.

(30)

Ghitta jemon siet gutta gamba.

Gluten, lym.

Glycyrrhizae succus, sap van het zoet hout, Klyssisap, drop.

Gutta Gamandra, en

Gutta Gamba, Ghitta jemou, en Gummi de Peru.

Gum anime.

arabicum, arabise gom.

caranna.

ceraforum, kerse gom.

copal.

elemni, elemi.

Hederae, gom van klim.

juniperi oft sandaracha, sandrak.

Persicorum, gom van perseboomen.

Prunorum, gom van pruimen, Tacamahaca.

Hypocistidis succus.

Lacca; Lak.

Ladanum en Labdanum.

Liquid ambar, vogtige barnsteen.

Manna, man, hooningh-dauw.

Mastiche, mastik.

Myrrha, myrrhe, Olibanum, siet thus Opium, turks heulsap.

Opobalsamum, balsem sap.

Opopanax.

Pix, pik.

Pix liquida, teer, tar.

(31)

Resina abietina, denneboomen harst.

citrina, geel harst.

Laricea, lorke boomen harst.

pini, rinsen harst, pyn harst.

terebinthinae, siet resina citrina.

Saccharum album, witte zuiker.

rubrum, roo zuiker.

cantum album, wite kandy.

rubrum, roo kandy.

penedium, drai zuiker, drol zuiker.

Sagapenum

Sandaracha arabum oft gummi.

juniperinum, jenever hars.

Sanguis draconis, drake bloed.

in lachrymis vogtig drakebloed.

Sarcocolla, vis-lym.

Scammonium, scammoni Styrax calamita oft asla dulcis.

liquida.

Succinum album, carabe, brandsteen, barnsteen.

citrinum.

Tartarum rhenanum wynsteen.

rubrum wynsteen

Terebinthina vulgaris, terpentyn.

Veneta, veneetse terpentyn.

Thus, olibanum, wierook.

Tragacanthum. gom dragant.

(32)

Dieren, des selfs deelen en uitwerpselen. Animalia eorum partes &

excrementa.

Adeps anatis, vet van eind vogels, Anguillae, vet van paling.

Anseris, vet van gansen.

Canis, vet van honden.

Cervi, vet van herten.

Felis, vet van katten.

Gallinae vet van hoenders.

Hominis. vet van menschen.

Taxi of melis, vet van dassen.

Ursi, vet van beeren.

Album graecum, witte klemei, honde keutels.

Angues, slangen.

Araneae, spinnen.

Aselli siet millepedes.

Axungia porci, verkens reusel.

Bezoar occidentale, westindise beser.

orientale oostindise beser.

Bufo, padde.

Butyrum, boter.

Cantharides, spaanse vliegen.

Caseus, kaas.

Castoreum, beverswyn.

Cera alba wit wasch, maagde wasch.

Citrina of flava, geel wasch.

Cochleae. Slakken.

Conchenilia, concenylie.

(33)

Cornu cervi, herts hoorn.

Rhinocerotis rhinoceros hoorn.

Cortices ovorum, eyer schillen.

Cranium Hominis violentâ morte extincti, menschen hooft-pan, die door ongeluk doot gebleven is.

Dens apri wilde verkens tand.

Ebur, elpen-been.

Fel tauri, stiere gal.

Hirci sanguis praeparatus, bokke bloed.

Hirudines, siet sanguisugae.

Ichthyocolla, vislym, huisen blas.

Lac animalium, melk.

Lapides asellorum, steentjes uit schelvis hoofden.

Lumbrici terrae, aard-wormen.

Mandibulae lucii snoeks kaekebeenen.

Medulla ossium, beender merg.

Mel album, maagden honing, ongepynden honing, witte honing.

Mel flavum oft citrinum bruinen honing.

Millipedes, aselli, pissebedden, zeugen.

Moschus, Muscus.

Mumia, mumie, gebalsemt mensche vleis.

Oculi cancri, kreeft-oogen.

Os è corde cervi, beentjes uit een harten hert.

Ova, eyeren.

Priapus cervi, herte peest.

Ranae, kik vorschen.

Sanguisugae, oft Hirudines, bloedzuigers.

(34)

Sapo niger, gemeene zeep.

Sapo venetus, veneetse zeep Scincus, minder krokodil.

Sepiae os oft spuma maris, zeeschum.

Serici folliculi, rouwe zijde.

Sevum hircinum, bokke talk.

Ovinum, schape talk.

Sperma ceti, wal schot.

Ranarum, kikkers schot.

Spodium ex ebore, gebrand yvoor.

Stercus capri, geite keutels.

Columbi, duive mist.

Equi, paerde keutels.

Gallinae, hoender mist.

Hominis, mense dreck.

Ovis, schaaps keutels.

Vaccae, koe mist.

Tela aranearum, spinne-web.

Testae chamarum, haantjes schulpen met vooren.

Cochlearum slekke huysjes.

Concharum, mossel-schulpen.

Ostreorum, oester-schulpen.

Tellinarum, haantjes schulpen zonder vooren.

Viperae, viper slangen.

Ungula alcis, eland-klauw.

Unicornu, een-hoorn.

Vulpes, vossen.

Zibetum, civet.

(35)

Mineralen, Metallen, steenen, Mineralia, Metalla, lapides.

AErugo, viride aeris spaans groen.

Aes ustum, gebrand koper.

Alumen rubrum, roode aluin.

Rupeum, gemeene aluin.

Plumeum, pluim aluin.

Ustum, gebrande aluin.

Alabastrum, albaster.

Antimonium, stibium, spies-glas.

Argentum foliaceum, blad-zilver, geslage silver.

Vivum, Mercurius vivus, quik-zilver, quik.

Arsenicum album, rottekruid.

Rubrum, sandaracha graecorum, rus-geel.

Auripigmentum, piment.

Aurum foliaceum, blad goud, geslagen goud.

Bolus armena roode klei Vulgaris, roode klei.

alba. Witte klei.

Borax, Chrysocolla, goud lijm.

Calx viva, levende kalk.

Cerussa, ceruis, loot wit.

Chalcitis, koper-rood.

Chalybs, staal.

Chrysocolla, siet Borax.

Cinnabaris, Vermilioen.

Creta alba, krijt.

(36)

Crystallus, krijstal.

Ferrum, yser.

Granatus, granaat steen.

Hyacinthus, hyacint steen, jacint.

Lapis Armenius, armeni steen.

Calaminaris, klemei steen.

Clement steen.

Haematites, bloed steen.

Judaicus, Jode steen.

Lazuli, Lazuur steen.

Nephriticus graveel steen.

Scissilis, leijen, schaaljen.

Silicis, keyen.

Lithargyrium argenti, silverglit.

auri, goudglit.

Magnes, magneet steen, zeil steen.

Mercurius vivus, siet argentum vivum.

Minium, meni.

Nihil album, siet Pompholix.

Nitrum siet Salpetra.

Osteocolla, been-lijm.

Plumbum ustum, gebrand lood.

Pompholix oft Nihil album. niet, niet wit.

Rubinus, rubyn steen.

Rubrica, rood-aard.

Sal. armoniacum, armoniak sout.

Gemmae, gegrave sout.

Petrae, nitrum, salpeter.

Vulgare, gemeen sout.

Sandaracha graecorum, siet arcenicum rubrum.

(37)

Saphirus, saphyr steen.

Sardus, sardix steen.

Scoria ferri, hamerslag.

Smaragdus, smaragd steen.

Stibium, siet Antimonium.

Sublimatum, sublimaat, opgeheve quik.

Sulphur, swavel, sulpher.

Terra lemnia, aard uyt 't Eyland Lemnos.

Sigillata, gesegelde turxse aard.

Topasius, topaas steen.

Tutia, cadmia graecorum, niet, oog niet.

Vitriolum album, wit kooperoot, witte klemei.

Anglicum, engels kooperroot.

Cyprium, cypers kooperroot.

Hungaricum, Ungers kooperroot.

Romanum, Rooms kooperroot.

Viride Aeris, siet Aerugo.

Vitrum antimonii. antimoni glas.

Zee gewassen, Marina.

Ambra grisea, amber grijs.

Blatta byzantia, ruikende nagel slekken-huis, het deksel van de purper-hoorn.

Coralli albi, witte koraal.

rubri, roode koraal, bloed kraal.

Corallina, koral mos.

Margaritae, uniones, perlae, paerlen.

Mater perlarum, paerel-moer.

Pumex, Puimsteen, drijfsteen.

Spongia, spons.

(38)

Wijse om eenige simpelen te vergaderen.

HEt is behoorlijk, dat yder Apotheker sijn eigen tuin hebbe, om geduurig de Wortelen, Kruiden en Bloemen, volgens de voorschriften der Doctoren, varsch te gebruiken;

want wy weten dat door het droogen de fijnste deeltjes weg-vliegen, en deselve van een anderen aard werden als 't oogmerk der Doctors is: soo niet, sal men die ten minsten in sand zoeken te bewaren, voornamentlijk in de winter; ook willen zommige wortelen gansch geen droogte lijden, gelijk de Radices acetosae, asparagi, cichorei, liliorum alborum, pastinacae, taraxici, &c. Derhalven moet men die noodzakelijk in 't zand bewaren, en 't ware best dat men met alle die soo handelden, die hier te lande wassen; met sulks te doen, sou men de wormen en schimmel uit de laden houden.

Wat aangaat de tijd om die tot het droogen (wanneer men die juist wil droogen) uit te kiesen, agt ik die best wanneer het loof met geen bloemen, of zaad is

opgeschooten, want anders al de zappigheit uit de wortel is. Welk blijkt uit hare stokkigheid, derhalven moet men die in de herfst, winter en lente uit d'aarde halen, wassen en schrappen die; zijn zy dik, snijd men die in schijven, of zijn sy lang, spouwt men se in vieren, en men snijdse in stukjes so lang als een vinger, en

(39)

men hangtse buiten de zon te droogen. Daar zyn ook wortelen die stokagtig zyn als van oude venkel, en peterselie, dese kneust men met een hamertjen tot de schil week werd, en men haalt het stokkige hart daar uit. Want de stokkige herten zyn gans onnut.

De vreemde wortelen, moet men soo versch sien te krijgen als mogelijk is, de vermolmde en doorwormde moet men niet gebruiken, daar moet wel op gelet werden;

want de bedriegende Droogisten weten de worm steken weer toe te smeeren, en die quansuis wat op te pronken, waar door zy haar Ziel, de Kooper, Doctor en Zieke bedriegen. Hier over heeft Dioscorides te sijnen tijden al dapper weten te klagen.

Daarom moet men een Apotheker liever wat duur betalen, en de beste waar hebben:

dan weet een Doctor sekerder te gaan, een Apotheker vermeerdert sijn naam daar mede, en de zieken werden haastiger geholpen.

De basten moeten van de vrugten afgeschilt werden, wanneerse ryp zyn, en aldus in de schaduwe gedroogt werden. Maar de basten van de boomen zyn best in de Herfst, winter en Lente te vergaderen.

De houten, die hier te lande wassen, vergadert men, wanneer sy sonder bladen, vrugten en bloeysels sijn, of indien sy niet ontbladeren, moet men die in de Herfst of vroege Lente vergaderen.

(40)

Alle bladen en kruiden sijn best te plukken, tegen dat deselve in de bloem gaan schieten, of wanneer sy nog in 't zaad niet geschooten zyn, want anders de jeugd uit de bladen is: ten sy de bladen laag wiessen, als Violaria, bellis, salvia, sanicula, en diergelyke.

Men moet ook agt geven dat men alle kruiden niet droogen kan, gelyk als Taraxicum, acetosa, bellis, lactuca, sempervivum, solanum, cochlearia, endivia, nasturtium &c. dese sal men altyd in sijn tuin groen houden, want gedroogt sijnde, blyven sy van haar kragt berooft. Want alle bladen, die een scherp of zuur zout, of veel waterigheit by sig hebben, verliesen het selve: maar is 't dat daar eenige olyagtige, slymige of wrange en vast soute deeltjes byzyn, konnen beter tegen het droogen, gelyk men siet in al de riekende bladen, van Thym, Laurier, Hysop, Majorein &c.

en in de slymige van Heemst, Violen, Malve, en diergelyke. Welkers deeltjes veel taeyer sijn, en by gevolg beter konnen aan een hangen, als wel de andere, die ligt vervliegen.

De tyd van de bladen en kruiden te vergaderen is op de middag, wanneer de zonne helder schijnt, want zoose bedauwt, beregent of vogtig waren, souden sy swart opdroogen. Afgeplukt sijnde, strooyt men die op een solder, al waarse in de schaduwe droogen moeten, strooyende die niet al te dik op

(41)

malkander, anders verstikt het kruid, en droogt niet alleen leelik op, maar verliest zyn beste kracht.

De bloemen moeten op een helder dag, voornamentlijk op de middag geplukt, en in de schaduw gedroogt werden, ten zy men daar terstond Conserven, Syropen of Wateren van maakte. De roode Rosen laat men niet ten vollen open gaan, maar men pluktze af, wanneer die in 't knoppen sijn: en het rood sig buiten begint te vertoonen, welkers blaadjes afgeplukt werden, het gele afgesneden en gedroogt.

De vrugten moeten behoorlyk ryp zyn eerse afgeplukt werden, ten zy men die onryp gebruiken moest, als Okkernoten, Mespelen en diergelyke, dewelke vergadert sijnde in den oven, of soo het wesen kan op een zolder gedroogt werden, daar het redelyk heet is. Want de Ovens droogen gemeenlyk al te sterk, en maken om haar groote hitte dat alle de vrugten uytdroogen.

De Saden vergadert men, wanneer sy ryp sijn, en in haar huisjes rammelen, of willen afvallen, welke dan volkomen ryp sijn, of soo die in vrugten besloten sijn als Queen. Comcommers &c. moeten die ryp, en de zaden daar uit genomen zynde, zagjes gedroogt worden.

(42)

Sectio II. Van de Wateren en Azijnen, de aquis

& acetis.

Enkele neergedrupte Waters.

Absinthii.

Acetosae.

Artemisiae.

Betonicae.

Boraginis.

Camomillae.

Caprifolii.

Cardui benedicti.

Chelidonii majoris.

Cichorei.

Cochleariae.

Euphragiae.

Foeniculi.

Florum caryophylleorum.

fabarum.

Lavendulae.

Liliorum alborum.

Liliorum convallium.

Paeoniae.

Rosarum.

Sambuci.

Tiliae.

Fumariae

Hederae terrestris Hyssopi

Lactucae Levistici Malvae Matricariae Melissae Menthae

Papaveris erratici.

Petroselini Plantaginis.

Portulacae Pulegii

Raphani rusticani.

Rorismarini.

(43)

Scordii Solani

Spermatis ranarum.

(44)

Manier om de Wateren te distilleren.

MEn neemt de kruiden, na datse op de volle middag geplukt zijn, en men stootse matig fijn in een mortier oft vysel, welk men in een distileer-ketel doet, totse omtrent half vol is. Hier roert men dan onder een weinig gest van bier, of tot yder pond kruiden een dragme Tartari, dit laat men een dag of twee staan digeren, op dat de fijne deeltjes des te gereeder werden, om onder het distilleren over te vliegen.

Dese kan men beter uit haar eigen sap distilleren, welker water seer kragtig is, of men doet by yder pond kruid een pinte nats, en men haalt dan van yder pond een muddetjen (dat is vyf oncen nat) af.

De Helm toegeluteert zijnde met styfsel, lynsaad meel, of tarwen meel, distilleert men sagjes, op dat de ketel niet open berste, nog de kruiden aan branden. Zoo het te hard distilleert giet men wat water in het vuur, en boven op de helm, 't welk terstond alle hitte uit dooft.

Aan de pyp van den helm, werd nu een ton gevoegt, door welke een tinne of lode slange loopt, de ton werd dan met kout water gevult, op dat het gedistilleerde water terstont soude kouwt zijn, en niet door wasem vervliegen. Onder aan de ton is het recipient, of den ontvanger vast gemaakt, wan-

(45)

neer het daar in tappelinx d'een druppel na d'ander drupt, is 't wel.

Wanneer ghy Venkel water distilleert, is 't best dat gy daar een goed deel

ongestooten Venkel zaad by doet, want gestooten zijnde, wil d'oli sig met het water niet mengen, en by gevolg sou men geen olie overkrygen. Dit Venkel zaad doet men daar by, om het water des te krachtiger te maken.

De bloemen zijnde ook beter ongestoten gedistelleert, ten zy men die souten wilde, 't welk in de rosen beter is dan van versche gemaakt, want door het zouten, gesten de rosen beter, en de fijne deeltjes zijn dan bequamer om over te vliegen De riekende waters zijn ook beter wanneer sy een half jaar zijn gedistilleert geweest, dan dat sy vers zijn.

Wanneer men Aqua Spermatis ranarum maakt moet men de ketel maar een derde vullen, of anders heeft de ketel licht nood van overkoken.

Aqua Centaurii Minoris. Graminis.

GEstooten sijnde, giet 'er water op, tot de hoogte van twee vingers hoog met een weinig souts, laatse soo eenige tyd digereren, tot ze wat murw en goorachtig beginnen te werden, daar na distilleert men die in B. M. tot de helft van het water afgetrokken is.

(46)

Is beide bequaam voor de wormen en koors.

Aqua Cinamomi simplex.

Recipe. Cinamoni, anderhalf pond, Aquae hordei, agt pond.

De Kanneel van de sterkste soort, gestooten zynde, giet men daar het gerste water op, en men distilleert soo lang als het water wit is, want klaar werdende is 't slap.

Versterkt het bloed, en doet de geesten weder verquikken, alleen, of in eenig vogt in genomen.

Aqua Mellis Recipe. Mellis. q.s.

Laat het tiende deel van uw glasen of stenen kolf hier mede vervult werden, en distilleert in 't kokent bad. Wanneer de druppelen beginnen zuur te werden, set men de kolf in 't sand, en het vuur vermeerderende, haalt men daar een tweede en derde vogt af. Om het opbruisen van den honing eenigsins te beletten, doet men daar wel wat zand by.

Dit water is bequaam om het uitvallende hair te doen wasschen, wanneer men de kale vlekken daar mede wast. Het dient ook om wratten te verdryven, en om Tinctura Corallorum te maken.

(47)

Aqua alexipharmaca.

Recipe. Okkernoten met de basten in de maand van Junius vergadert vier pond.

Herb. Cardui benedicti.

Melissae Rutae Scabiosae

Scordii ana vier oncen.

Doet hier over een genoegsame quantiteit wyn azyn, tot het twee of dry vingeren bedoken is, eerst d'okker noten en de kruiden klein gestampt sijnde, laat het alsoo een week of twee staan, en distilleert door de kolf in 't zand, tot het vogt, sonder aanbranden daar afgetrokken is.

Dit water wort gebruikt in pest en heete koorsen onder Julapia en Sweetdrankjes gedaan tot een half once. Het doet sweeten, en doorsnyd alle swavelige en ziltige fenynen, de zelve t'onderbrengende, of door sweeten uitdryvende.

Aqua ant-epileptica.

Recipe. Rad. Paeoniae maris gedroogt een half pond.

Angelicae, Fraxinellae, Fol origani cretici.

Rutae,

Salviae ana een once.

Flor. Paeoniae maris,

(48)

Betonicae,

Liliorum convallium, Rorismarini,

Tiliae, gedroogt, Sem. Ammios orientalis,

Nigellae ana een half once.

Paeoniae twee oncen.

Cassiae ligniae.

Caryophyllorum, Cardamomi minoris, Nucis Moschatae,

Olei Vitrioli, ana twee dragmen.

Laet alles grof gestooten werden, giet dat over tien pond Spiritus vini, laatse agt dagen of langer in een toegestopte fles staan weiken, sijgtse dan door een zift die wat nauw is, of door een doek, en bewaart het in een naeuw gehalsde fles.

Dit water is bequaam in de vallende ziekte, als ook in eenige andere hersen siekten, als hooft-swijmel, pijn in 't hooft uit dicke slijmige vogten, en diergelijke: 't is ook niet ondienstig in de kinderstuipen en koude maag-ziekten.

In oude persoonen geeft men het lepelwys elders anders in (tot een once) onder gemengt. In de kinderen doet men dat altijd onder eenig bequaam vogt tot twee drachmen in een half once.

(49)

Aqua Prophylactica.

Recipe. Rad. Angelice,

Zedoariae, ana unc. unam Petasitidis, unc. duas, Fol. Rutae, unc. quatuor.

Meliss. Scabios.

Fl. Calend. ana unc. duas.

Nuc. Jugl. immat. conc. libr. duas.

Pom. Citri rec. conc. libr. unam.

Aceti Vini opt. libr.XII.

Distilleert na de konst dry vierendeelen af door den kolf in 't sand.

Aqua anti-nephritica.

Recipe. Rad. Raphani sylvestris vier on.

Glycyrrhizae, Ononidis, Petroselini,

Pimpinellae ana twee oncen.

Ligni Nephritici interioris, Sassafras ana drie oncen Fol. Hederae terrest. M. vier.

Ribesiorum nigrorum, Betonicae,

Cherefolii,

Fragariae ana M. twee.

Sem. Faeniculi, Urticae,

Bacc. alkekengi ana twee oncen.

Juniperi een once.

(50)

Laat alles in half Succus Hederae terrestris en half Rinsche wijn, soo veel tot de kruiden ruim bedoken zijn, dry dagen, weiken. Distilleert dan na de Konst, het water digt bewarende.

Dit water drijft alle graveel af, gebruikende het enkel lepelwijs, of tot een once of meer elders onder gemengt, men gebruikt het oock in Stranguria , dyjuria, urina ardente en diergelijcke.

Aqua anti-paralytica.

Recipe. Rad. salsae parillae.

Ligni Guajaci aa anderhalf pond.

Sassafras dry oncen.

Herb. Betonic.

Calaminthae montanae, Chamaedryos,

Chaemaepytios, Hyssopi.

Majoranae, Origani, Prassii,

Primulae veris, Pulegii,

Rorismarini, Salviae Serpilli, Thymi,

(51)

Flor. Calendulae

Staechados aa M. unum.

Bacc. Juniperi een once.

Laat dit alles dry dagen lang in goede Spiritus Vini weiken, daar soo veel op gietende tot het vier vingers daar boven op staat: distilleert dan door het glas, weikt dan de volgende in 't gedistilleerde vogt.

Recipe Rad. Costi amari Pyrethri,

Zingiberis, Sem. Sinapi albi, Caryophyllorum, Piperis,

Cinamomi,

Styracis calamitae, Castorei, aa een dragme.

Distilleert weder door het glas na de konst, en bewaart het in een nauw toegesloten glas.

Dit water werdt innerlyk en uiterlijk voorgeschreven in de lamheid, geraaktheid, hooftswijmel, kouwe hoofd-pijn, &c. men giet het in 't oor voor ruisingen en doofheyt;

opgesnoven, is goed voor een Coryza, en Odontalgia. In de mond gehouden verdrijft mede koude klieren, geronnen bloed &c. verdrijft ook de winden, en sterkt een koude maag. Men gebruikt het innerlijk

(52)

en om sijn sterkigheyit zelden alleen, en daerom mengt men een once of twee, in't eene of 't ander vocht. Uiterlijk gebruikt men het gemengt.

Aqua Hysterica, Moer-water, Recipe. Rad. Bryoniae gedroogt.

Bacc. Sambuci die rijp zijn, en in matige warme oven gedroogt, van haar steeltjes gesuivert, twee oncen.

Fol. artemisiae,

Dictamni creticae, Matricariae.

Nepetae, Ocimi, Pulegij, Rutae,

Sabinae, in de schaduw gedroogt aa unc. sem.

Cort. arantiorum, het buitenste daar af gedroogt unc. unam & sem.

Myrrhae,

Castorei, aa drach. tres.

Croci, drach. unam.

Gestampt zijnde laat ze agt dagen weiken in vier pond Spiritus vini: zijgtse dan door een zeer nauwe seef, en bewaart het in een nauw glas.

Dit water gebruikt men in de vrouwe op-

(53)

stijgingen, lepelwijs of elders anders onder gemengt tot een half once en meer.

Aqua Theriacalis, & Spiritus Theriacalis Destilat.

Recipe Cort. citriorum de buitenste gedroogde geeligheit.

Radicum petasitidis, Rad. glycyrrhizae,

pimpinellae,

tormentillae aa twee oncen.

angelicae dictamni albae, gentianae imperatoriae vincetoxici zedoariae, Fol. cardui benedicti

rutae.

scabiosae

scordii gedroogt aa een once.

sem. acetosae

Cardui Benedicti aa een half once.

Croci britannici twee drachmen.

Laat alles een grof poeder werden, en acht dagen weiken in twaalf pond Spiritus vini, in een wel toegestopte fles: gietse door een nauwe teems, en mengt daar by

Theriacae die oud is drie oncen.

Olei sulphuris per campanam destillati, drach. duas.

(54)

Bewaart alles in een toegesloten fles. Wanneer dit water gedestileerd werd is het Spiritus theriacalis, en des te aangenamer te gebruiken.

Het wert alleen lepelwijs of elders anders onder gemengt, ingegeven, in koors, pest, en alle quaataardige ziekten, winden, verkouwtheden, wormen, en diergelijke, en doet fraytjes sweeten.

Aqua Vitae Composita.

Recipe Cinamomi drie oncen.

Santalorum omnium aa een draagmen.

Rad. caryophyllatae, galangae.

Zingiberis, Cort. aurantiorum

citriorum, het buitenste gedroogt aa derde half dragme, Nucis Moschatae,

Cardamomi minoris, Macis aa dry drachmen.

Sem anisi,

dauci cretici, Foeniculi dulcis,

Ocimi aa anderhalf dragme.

Fol. majoranae saliae

saturejae aa een half once.

(55)

Flor. caryophylleorum fragrantium.

Rorismarini,

Rosarum rubr. aa twee dragmen.

Stoot dit tot een grof poeder, welker helft in dry pond Spiritus vini geweikt wert, agt dagen lang: 't welk men dan door een digte teems doorzygt. By d'andere helft doet men

Pulv. diamargariton frigidi, diambrae aa dry dragmen.

Laatse in gelijke quantiteit spiritus vini weiken, en doorgesygt werden als voren:

mengt daar dan by Ambrae griseae,

Muschi, in een doekje gedaan aa een half scrupel.

Julapii rosacei ses oncen.

Giet dan beide by elkander, en bewaart het in een toegesloten glas.

Het verquikt de geesten en het bloed, helpt alle ziekte uit kouw en slijm voort komstig, als hooftpijn, swijmeling, quade maag, winden, zurigheden en ziltigheden, walgen, braken, hik &c.

Men geeft het alleen, of elders anders onder gemengt, lepelwijs, tot een once en een half once.

(56)

Spir. Salis Armoniaci.

Recipe. Sal. Armon.

Tartari, elck even veel.

Aq. Simpl. q.s.

Het water zy so veel dat beide souten gesmolten werden, distilleert dan in het sand, door een glasen kolf, tot dat'er geen reuk meer over komt.

Het tempert kragtig het suur, maakt verstoptheden los: dient tegens Scheurbuik, jigt, hert-kloppingen, braken, walgen, graveel, droppel-pis: tien of twaalf droppelen in een glaasjen Wyn gedaan, en gedronken. Wanneer men daar aan riekt, of de zieken onder de neus houd, stilt het hoofd-pyn, tand-pyn, vallende ziekte, stuipen, apoplexien, slaap-siekten, opstygingen &c.

Aqua Vitae Matthioli.

Recipe. Cinam. unc. unam.

Zingib. unc. sem.

Santal. omnium, aa dr. sex.

Caryophyll. Galang.

Nuc. Molch. aa dr. duas & sem Macis, Cubeb. aa dr. unam.

Cardam. Utriusque,

Sem. Melanthii, aa dr. tres.

Zedoariae unc. sem.

(57)

Sem. Anisi, foenic. dulc.

Pastinac. sylv. ocimi, Rad. angel. caryophyllat.

Glycyrhiz. Calami odor.

Fol. Sclaraeae, Thymi, Menth.

Calamint. Pulegii,

Serpilli, Amaraci, aa drach. duas Flor. Ros. rubr. salv. bugloss.

Beton. rorism. staechad.

Borag. aa drach. unam & sem.

Cort. Citri, dr. tres.

Pulv. Diambr. arom. rosac.

Diamusci dulc. diamargar.

Diarrhod. Abbatis, El. de Gemmis, aa dr. tres.

Stoot, en snyd alles, en doet het in een glasen kolf, giet daar twaalf pond van de alderbeste brandewyn op: laat het veertien dagen weiken, en distilleert na de konst in B. M. by het gedistilleerde doet men dan twee dragmen riekend sandel-hout, muscus en amber grys elx tien grein, dese hangt men in een popjen daar in, daar by gietende een pond julapium rosaceum, schommelt het te degen om, en laat het staan weiken. Dese beschryvinge is uit Mattiholus selfs genomen, alsoo de beschryvingen van andere niet te vertrouwen syn.

Het beneemt alle verrottingen, en verlengt het leven: het versterkt de maag, en

(58)

hersenen, scherpt het verstand en gesigt, en herstelt de geheugenisse, verquikt de geesten, verheugt het hert, geneest de hertkloppingen en bevingen, flauwten, Swymelingen des hoofds, verdryft winden, versterkt de maag, verdryft kolyk, en moeder qualen, geeft de stervende kragt. Men neemt het lepel-wys, gemengt of ongemengt. Ook doet men wel een once by de clysteren, tegens de buik-pynen.

Sal Volatile Oleosum.

Recipe. Rad. Galang. acori, Zedoar. angelic.

Ostrutii, aa dr. unam.

Ligni aloës, cinamomi.

Macis, Caryophyll.

Cort. citri, arantior. aa dr.duas.

Sem. Carei, coriandri,

Cardamomi, aa drach. duas & sem.

Alles gestooten en gesneden synde, laat eenige dagen in een mingelen goede brandewyn weiken, doet daar by Salis tartari en Salis armoniaci, elx twee oncen, en distilleert in het sand in een kolf, tot daar de helft is afgekomen.

Men gebruykt het tegens de flauwten, verslymde maag droef-geestigheid, winden, scheurbuik, jigt, hertkloppingen, wal-

(59)

gen, braaken, hoofd-swymel, wormen, graveel &c. Tempert suut en beneemt de slym.

In een roemer wyn, over tafel soo veel droppelen gedaan tot die koomt van koleur te veranderen.

Elixir Proprietatis Par.

Recipe. Aloës Lucidae, Myrrh. Croci, aa part. aeq.

Spir. vini q s.

Giet daar soo veel brandewyn op, tot die daar dry vingeren breed opstaat, laat dit te samen in het sand eenige dagen digeren, giet het klare af, drupt daar soo veel Sp.

Sulph. per camp. by tot het een weinig amper is.

Verwekt honger, dood wormen, verdryft koorsen, verteert slym, maakt den buik week. Van tien tot twintig droppelen, des ogtens of s'avonds, met eenig vogt ingenomen.

Van de Azynen.

Acetum calendulae.

lavendulae.

rosaceum.

sambucinum.

Desen werden alle op een wijse gemaakt, als

(60)

Recipe de bloemen middelmatig gedroogt. q.v.

aceti vini q s.

Tot een deel bloemen mag men wel vier deelen beste edik nemen: maar andere nemen tot een deel bloemen, agt deelen eek.

Doetse in een fles wel toegestopt, of in een ander verglaasde kan, en laatse in de heete Sonne somers veertig dagen of langer staan, wanneer de kragt uit de bloemen getrokken is, doet men die door een doek of teems: en men bewaartse tot het gebruik.

De Acetum Calendulae werd meest in Pesttijden gebruikt. Lavendulae en Rosarum om met natte doeken op het hooft te leggen, rooskoeken te vervogtigen of onder voetpappen te mengen: de rose eek mengt men ook onder Lavamenten, en Empl.

Diapalmae, om die te dissolveren en tegens eenige ontstekingen te gebruiken.

Sambucinum gebruikt men tot het eigenste oogmerk, maar is ook bezonder in de roos, met natte doeken opgeleid.

Acetum Scilliticum.

Recipe Radicum scillae (Zee-Ajuin) schilfert die in schubben, rijgtze aan een draatje, en laatse matig droogen, een pond

Aceti vini agt pond.

Laatse als vooren in de zonne staan, doetse door, en bewaartse tot het gebruik.

Zy verdunt alle slijm in 't lighaam,

(61)

somtijds tien of twintig droppels in bier gedaan en gedronken.

Sectio III. Van de Syropen, Honing en Rob.

Syrupus aceti.

Recipe geklarificeerde zuiker, kooktse tot de dikte van tabellen vier pond.

Giet en mengt hier by in een steene pot Aceti vini albi twee pond.

Laat dit sonder koken tot een Syroop gebragt worden.

Het suiker te klarificeren geschied aldus, men neemt de zuiker, en men doet daer soo veel regenwater by, datse genoegsaam kan smelten; neemt dan tot yder pond zuiker twee hoender eijeren, doet daar de doiren uit, slaat het wit met een weinig van 't suiker-mengsel of kooksel tot schuim, en giet het by uw zuiker, roert het ter degen om, en laat het eens louter opkoken, so sullen de gestremde deeltjes van 't ei de vuiligheit van uwe kooksel of suiker met sig slepen, want die eenigsins met elkander vereenigen; die giet men dan door een schoone wolle lap, die op een raam gespannen is, dan soo blijft alle vuiligheit daar in sitten, en het kooksel loopt klaar door. Dit werd in alle Syroopen

(62)

gedaan, behalven wanneer sy purgeren. Item niet in de Syrupus violarum, limonum

&c,

De wijze om tot de dikte van tabellen te koken, ziet hier na, alwaar wy van de tabellen spreken.

Dese Syroop is selden in gebruik, maar is goed in gorgel dranken gedaan, wanneer de keel ontsteken is. Item is doorsnijdende, en de verstopte ingewanden ontstoppende.

Merkt dat men alle Syropen en Apozemaas of Juleppen, van xx en xxx oncen, van een tot vier oncen gebruiken kan. In een mixtuur van een half tot anderhalf en twee oncen. Voor een Linctus tot twee oncen alleen, of met andere gemengt. De purgerende Syropen geeft men alleen van een dragme tot een once in kinderen, indien 't noodig is, gemengt.

Syrupus succi acetosae.

Neemt geklaarde zuiker, gesuivert als gesegt is, en in dikte van tabletten gekookt vier pond: mengt daar onder in een stene pot sap van zuuring, dat door nedersinken geklaart en doorgegoten is twee pond.

Laat dit sonder koken tot een Syroop gebracht werden.

Sy doorsnijd, verdrijft de gal in koorsen, pest, beneemt de hitte der mond en ingewanden.

(63)

Syrupus agrestae, oft Syroop van Verjuis.

Recipe Sacchari clarificati tot een dikte van tabellen gekookt vier pond.

Giet en mengt daar onder in een steene pot Verjuis dat versch geprest is, sonder sout daar by twee pond.

Roert dit met elkander om, en laat het sonder koken een Syroop werden.

Sy verslaat alle brand, en brengt alle swaveligheit, vlugge en vaste zoutigheit in 't lighaam t'onder: en daarom goed in heete koorsen, gal, pest, heete maag, dorst, bort, braken en innerlijke ontstekingen.

Op dezelve wijse maakt men ook:

Syrupus Cydoniorum. Granatorum acidorum. Limonum.

Merkt aan dat alle Syropen, welke zuur zijn, of vlugtig, of eenige schoone koleur hebben met geklaarde zuiker tot de dikte van tabellen gekookt, moeten gemaakt werden, anders verliesen zy haar kragt en koleur. Als van de zuure zijn Syrupus aceti, acetosae, argrestae, berberorum, granatorum acidorum, limonum, citri. Van de vluge als Syr. Cochleariae, julipii rosacei, rubi idei, frago-