Bezoek aan Java Hill:
Als ik aan de rand van hlmma uit de bus stap, heb ik niet veel meer dan een briefje met twee namen. Hart U hen, oud-Java-strijdcr, in 1880 a/s\ koster in diëtist getreden bij de rooms-katholieke
pa rot nie van h/mina, hn Jan Wit, zoon van ~~~ " Kicaku Fetty en Kkua hsson, geboren in 1848 in
Act ra, in 1808 in hlmma 'm dienst getreden van liet Koninklijk Neaerlandscn-Indiscn Leger en na afloop van een twaalfjarig con-tract gerepatrieerd naar de öoudkust (net huidige tfhana), waar hij op 12 september 1880 werd ontscneept. Ik ben op zoek naar afstammelingen van Afrikaanse soldaten die na nun diensttijd kozen voor terugkeer naar Afrika.Keer naar
I
n de negentiende eeuw heeft N ederland zo'n di leduizendWest-\hikaanse soldaten geiekiuteetd \ooi het KNIL Na afloop van hun con-tract hadden ze de keus nassen repatrië-ring ot bijtekenen De soldaten die een meu\\ contract aangingen, werden de starm aders van een kleine, maar hechte gemeenschap Indo-Afrikanen Met hun
inheemse \rouwen \\oonden /e bij Poeru oredjo m een 'Afrikaanse kam-pong' op Midden-Ja\a, waar ze al spoe-dig bekend stonden als 'Belanda Hitam' Müitane dienst bij het KNIL werd een familietradiüc, die overging van vadei op zoon, tot aan de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië De meeste afstammelin-gen kozen toen voor repatriëring naar
Kasteel St George Hiervandaan ver-trokken de soldaten naar Java
Nederland, waar de onderlinge contacten levendig /ijn geble\ en, ondei mcei dank-7i] een tweejaarlijkse reunie
Java Uil l
Maar hoe is het verder gegaan met de ex-soldaten die in de vorige eeuw kozen voor terugkeer naar Afrika5 Ik weet niet
eens of ze na terugkeer de hun toebe-deelde Nederlandse namen /ijn blijven gebiuiken De meesten vestigden /ich in hlmma, waar hun legerpensioenen wei-den uitbetaald m het kasteel van St George d'Elmma, het hoofdkwartier van de Nederlandsche Bezittingen ter Kuste van Guinea De heuvel waar 7e hun hui-7cn bouwden, staat nog steeds bekend als Java Hill
Het lijkt een speld in de hooibeig, maai binnen een uur ben ik volop 'm busi-ness' Ik ben te vioeg uit de bus gestapt, en loop bovendien de verkcei clc kant op Zodoende ontmoet ik een jongen in schooluniform, die zich voortvaicnd ontfermt over mij en mijn koffer Hrnest Boham levert mij af bij het Oyster Beach Hotel en besluit dan dat ik nu kennis moet maken met zijn mocdci Ik ken geen mens m hlmma, dus alle nieuwe kennissen zijn meegenomen
'O, maar dan moeten wc naai mijn oom', besluit moeder Georgina na het
Het famihehuis van Jan Wit op Java Hill, Elmina
Java Hill, Elmina.
\
omdat ze handel dreef met de mensen van Kasteel St. George. En ze zong en danste op Hollandse liedjes, samen met Nederlandse nonnen. Oom Anthony pakt sierlijk zijn broekspijp alsof het de zoom van een rok is, danst en zingt: 'Solange, Solange, boem-boem'.
Zicht op kasteel St. George, vanaf fort St. Jago in Elmina.
aanhoren van mijn reisdoel. Oom Anthony, aan de overkant van de weg, is de gepensioneerde senior postmaster van Klmina en kent dus iedereen in het stad-je. De familie Ulzen? Maar natuurlijk, dat is een bekende familie die veel intel-lectuelen heeft voortgebracht. Wit? Zeker, dat is ook een heel bekende fami-lie, en ook Esson en Fetty zijn veelvoor-komende namen. Zijn eigen
grootmoeder sprak nog Nederlands,
Op zoel? naar hoogbejaarden
Nadat hij nadere instruc-ties heeft gegeven, ga ik met Georgina en Ernest in de avondschemering op zoek naar de families op Java Hill. Rondlopend
tus-sen vervallen huizen en hei-en der verspreide kanon-nen stuitten we al gauw op het familiehuis van de Ulzcns. Maar de bewoners blijken allemaal huurders: de familie Ulzen woont zelf niet meer in Elmina. Georgina, een onderwijze-res, stapt voortvarend links en rechts de huizen bin-nen, op zoek naar hoogbejaarden. Aan de rand van her Durch Cemetary staat het familiehuis van likua Esson. Binnen zit een breekbare oude man, die zich welwillend overeind hijst in de kussens. Voor het raam en in de deuropening verdringen zich nieuwsgierige gezichten, hun tanden en oogwit blakerend wit in het licht van de pelrolcumlampcn, Georgina vuurt in hel Fanti een spcr-vuur van vragen af. I Iet antwoord is
steeds: 'Nee, hoe kan ik dat nu weten. Ik was nog niet eens tien jaar oud, toen die dingen gebeurden'. Een refrein dat ik de komende dagen nog veel zal horen. Enenezer
De volgende dag heb ik al voor zeven uur 's ochtends volop bezoek in mijn hotelkamer. Ernest komt melden dat hij nu naar school moet, maar direct na schooltijd weer zal komen om me verder te helpen. Vervolgens klopt Georgina aan met Ebenezer, een telg uit een voor-aanstaande Eurafrikaanse familie in Elmina. Ebenezer zal me in contact brengen met afstammelingen van Jan
Wit.
's Middags verschijnt hij inderdaad met Francis Kwesi Witts, een nogal zwijgza-me jonge man, die bevestigt dat zijn overgrootvader diende in het
Nederlandse leger. Zijn samenvatting van die geschiedenis is uiterst summier: 'He went outside, came back and mar-ried.' Francis Witts is analfabeet en werkloos, en moppert een beetje dat hij niets wijzer wordt van deze geschiedenis Hij wil graag contact met zijn verre familie in Nederland: Jan Wit stichtte namelijk ook een gezin op Java, waarvan de afstammelingen nu in Nederland wonen. Voor de familie Wit in
Rotterdam maak ik foto's van Francis, en van het huis van Jan Wit op Java Hill.
The cliicf of Java H i l l
De bewoners van de Westafrikaanse kust zijn vertrouwd met het verschijnsel van Afro-Amerikanen op zoek naar hun root!,. De gedachte aan - helst welgestel-de - familie in Amerika of Europa heeft grote aantrekkingskracht. In Elmina
l'oto uit de jaren '30, mogelijk van de Kaderschool Ie Magelang. Links Frans Roolant, midden Pierre A/e//?, rechts onbekend.
/ingt al spoedig rond dat ik op zoek ben naar Afrikaanse familieleden. Zo word ik een paar keer warm omhelsd door bejaarden die zich aandienen als 'Ulzen', in de veronderstelling dat ik zelf op zoek ben naar mijn verloren Afrikaanse fami-lie. Rn die van mij een kleine finaneiële bijdrage verwachten. Rrnest, die heeft getolkt, haalt opgelucht adem als ze zijn vertrokken.
'Die mensen deugen helemaal niet', fluistert hij met bolle schrikogen. 'Ze dreigden mij te beheksen als u geen geld zou geven.'
Nog een paar 'Ulzens' later \erschijnt Roben, een lid van de familie die zijn naam kan schrijven. Nu blijkt dat de 'Ulzens' in werkelijkheid Rssien heten. Radio Trottoir heeft ook zijn nadelen. In weer een ander huis op Java Hill krijg ik de zekerheid dat de huidige Witts inderdaad afstammen van Jan Wit. Master Quaye, de organist van de katho-lieke kerk, haalt van onder zijn bed een kou er met vergeelde documenten vol lakzegels, waaronder een koopacte. Waarachtig: in 1902 kocht de vader van Quaye dit perceel van 'Yau Witt, pensio-ned soldier of the Dutch governmcnt'. Jan Wit wierp zich op als 'chief of Java I lul' en was kennelijk een man van aan-zien geworden, na zijn terugkeer uit Java.
Ycng'cr
Toch stonden de Afrikanen m de vorige eeu\\ bepaald niet te trappelen om dienst te nemen bij het KNIL. 'Vroeger,
's je schulden had gemaakt \an meer /even pond, stuurde de clncj of je
' je naar het Nederlandse leger. Zo dan je schulden afbetalen.
Iemand naar "Ycager" (Java) sturen was een zware straf', vertelt de oude meneer Ackwonu in Government Garden, de vroegere tuinen van de Westindische Compagnie. 'Overseas, dat was onbe-kend gebied, je wist niet waar je terecht •zou komen. Bovendien waren de men-sen bang van die grote schepen van de Europeanen.' Rr deed zelfs een gezegde de ronde in Rlmina, ter vermaning van jonge mannen met een gat in hun hand: als je zo met geld blijft smijten, sturen ze je nog naar Java.
In Accra, de hoofdstad van Ghana, vind ik later eindelijk de echte Rdward Ulzen, gepensioneerd hoogleraar en universi-teitsbestuurder. Hij had na zijn pensioen in de familiegeschiedenis willen duiken, maar dat is er wegens hartklachten niet van gekomen. Helaas is hij in oktober 1999 overleden, enkele weken na mijn bezoek. Maar inmiddels onderhoud ik een levendig e-mail contact met zijn zoon, professor Thaddeus Ul/en, hoog-leraar geneeskunde in North Carolina. Stamvader
De naam van Bart Ulzen, de koster in Rlmina, komt hem niet bekend voor. Maar als ik enkele maanden later een nieuwe Ulzen tegenkom in de archieven, is het raak. Korporaal Manus Ulzen was een van de 44 Afrikanen, die in 1832 in Rlmina werden geworven met een con-tract voor zes jaar. Dit was de allereerste proefzending uit Rlmina naar Java. Na de enthousiaste reacties van de Indische legerleiding over de militaire kwaliteiten van de Afrikaanse soldaten, werd de werving in Afrika vervolgens grootser aangepakt.
Mumis Ul/en zette op 29 augustus l X ^2 voet aan v\al bij Balaua. In 183S liep hij een scholuond op in zijn dijbeen tij-dens een campagne in de l ,ampongse districten, in de Padn-oorlog op Sumatra. Korporaal Ulzen werd overge-bracht naar
Nederland, waar hij een jaar lang werd behandeld in het militair hospitaal in Utrecht. Wegens zijn verwonding werd hij vervroegd gerepatrieerd naar de
Goudkust (Ghana). In 1837 keerde hij, vijfent\\ intig jaar oud, weer terug in Rlmina, waar hij levenslang een leger-pensioen van 142 gulden per jaar kreeg uitgekeerd.
Manus Ulzen werd de stamvader van een aanzienlijke Westafrikaanse familie, met vertakkingen in Ghana en Nigeria, en tegenwoordig ook in Canada en de Verenigde Staten. Professor Ulzen in North Carolina reageert enthousiast. Manus Ulzen moet zijn betovergrootva-der zijn. Volgens de familie-overlevering heette de stamvader Hermanus Ulzen, een naam die sindsdien in de familie is gebleven. Zelf heet hij voluit Thaddeus Patrick Manus Ulzen.
