Ontwerpvormen, processen, systemen en hogetemperatuurkonstructies: voor natuurkunde

hogetemperatuurkonstructies

Citation for published version (APA):

Jansen, T. A. M. (1999). Ontwerpvormen, processen, systemen en hogetemperatuurkonstructies: voor natuurkunde. Technische Universiteit Eindhoven.

Document status and date: Gepubliceerd: 01/01/1999 Document Version:

Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record Please check the document version of this publication:

• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences between the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.

• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.

• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.

Link to publication

General rights

Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain

• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.

If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement:

www.tue.nl/taverne Take down policy

If you believe that this document breaches copyright please contact us at: openaccess@tue.nl

providing details and we will investigate your claim.

Faculteit

Werktuigbouwkunde

Vakgroep Ontwerpen en construeren

Sectie Energie- en procestechnologie

Technische Universiteit Eindhoven

TECHNISCHE UNIVERSITEiT EINDHOVEN

ON1WERPVORMEN, PROCESSEN, SYSTEMEN EN HOGETEMPERA TUURKONSTRUCTIES.

VOOR NATUURKUNDE

Samengesteld door : T.A.M. Jansen. Nederweert.

Layout en ingekleurde ontwerptekeningen Theo Jansen.

Schema's, schetsen en ontwerptekeningen voor studenten van Natuurkunde zijn in de computer opgenomen.

Faculteit der Werktuigbouwkunde V akgroep Ontwerpen en Construeren Sectie: Energie- en Procestechnologie

Inhoudsopgave: blz.

Literatuurlijst 3

Inleiding ontwerpvormen van procesinstallaties 4 Historische achtergronden van het Ned. Stoomwezen 4

Schema's als communicatietechniek. 7

Symbolen voor het tekenen van vaten 8

Symbolen voor het tekenen van pijplijdingen 9

Symbolen voor het tekenen van apppendages 10

Vereenvoudigd blokschema 11

Schema van een optiek 12

Blokschema voor algenkweek 13

Principeschema van een bierfabriek 14

Werking van het brouwproces 15

Principeschema van het kringloopproces 17

Hoeveelheidsschema van een sorteerinstallatie 18

Hoogte-of bedrijfschema 19

Procesflowschema van een anaerobe gisting proefinstallatie 22

Werking anaerobe gisting 23

Symbolen van apparaten 23

Lijdingloop in een lage- open en hoge bouwconstructie 24 Thermische isolatievormen voor leidingsystemen 24

Procesleidingen met verwanning 25

Scharnierbaar isolatie omhulsel 26

Doorsnedetekening van een veiligheidsventiel uit 1893 27

Ruimelijk procesflowschema 28

Staalconstructie voor proefinstallatie 29

Processchema hogedruk proefopstelling 30

Normen voor P&I schema's 31

Proces- of eneerschema (P&I) 32

Meet- en regelsymbolen voor de procesindustrie 33 Principeschema van een H.D/H.T proefinstallatie 34 Procesengineer-P&I van een H.D/H.T installatie 35 Blokschema van een 30 k.watt. koelsysteem (voor onderwijsdoeleinden) 36

On twerp van een 30 k. watt. koelsysteem 37

P&I schema van een 30 k. watt. koelsysteem 38

Proces- en uitility-schema 39

P&I- en utility-schema voor een energiesysteem 40 De werking van warmtestraling op een collectordak 41

Werking van het energiesysteem 43

P&I en utility-schema van het zonne-energiesysteem 44 · Constructieve aspecten bij het ontwerpen van systemen en leidingstelsels 45 Ruimtelijk (3D) detailleidingloop in de fabriek 46 Codeletters en volgnummers voor procesleidingen 47 Afschot, ontluchting en aftap in een procesintallatie 48 Uitzettingsproblematiek van leidingen in systemen 49 Veiliging tegen overdruk in systemen en apparaten 50

Toestellen onder druk 51

Vat voor lagedruk met binnenwerk met vaste pijpplaten uit 1920 52 Ontwerpschets lagedruk gasgenerator waterzuivering 53

Ontwerpen van lage-en middeldruk vaten 54

Bodem- en dekselvormen voor lage- en middeldruk vaten 55 Ontwerpvormen en lasdetails voor hogedruk bodems 57 Materiaal attest voor de fabricage van drukvaten 61

Mijn leraar, wetenschappelijk hoofddocent de heer ir.SimonThomas, voorheen werkzaam aan de Technische Universiteit Eindhoven, ben ik zeer veel dank verschuldigd. Van hem heb ik

het vak "warm construeren" geleerd. Prof. ir. W. van der van der Hoek en dr.ir. N. Rosielle wil ik ook graag danken voor de vele adviezen. Hiermede is dan het "vertreksein" voor de aanmaak van het "warm duivelsprentenboek" gegeven; wensen haar een goede reis en goede

ontvangst bij de lezers. LITERA TUURLIJST.

Blok-en hoogteschema ... de procestechnoloog .. .

Procesgegevens ... . Principeschema van een fabriek ... .. Afval en milieu ... : ... ..

Tekening 30 "zonnehuis" .... van J. Onink ... .

Symbo~en yan a~pendages ... .. Stoom IS ntet antiek ... ..

Ontwerptekeningen en schetsen uit het "werkboek"

ir. K. Jansen Hutteman. ir. P. Herben.

Bavaria brouwerij Lieshout. Prof.ir. J.K.Nieuwenhuizen. Prof.ir.C.W. J. v. Koppen. Prof.ir.C.G. v.d. Wateren. ir.P.van Rossen.

lnleiding: industriele vormgeving van constructies voor de procestechniek.

Samengesteld uit het in wording zijnde "warm" duivels prentenboek". Gezien de grote verscheidenheid aan vormen van industriele producten voor onderzoeksprojecten, is het niet mogelijk a1 deze veelal afwijkende ontwerp-details uit de "warme werktuigbouwkunde" volledig in beeld te brengen. De constructieve ervaringen op het gebied van "warmwerktuig-bouwkundig ontwerpen" in 35 jaar worden gebundeld metals doel deze kennis over te kunnen dragen. Aan de hand van ervaringen bij de D.S.M. en de T.U.E. op dit vakgebied beschrijf ik enkele bijzondere onderwijs- en onderzoeksprojecten aan de hand van schetsen, schema's en ontwerptekeningen. De constructieve oplossing van een probleem is sterk afhankelijk van het gestelde eisenpakket. De uitwerking van het probleem, wordt afhankelijk van de omvang op een daarvoor speciaal ontwikkelde tekentaal weergegeven zoals:

ontwerpschets, schema, perspectief- en of werktekening in A.M. projectie. Volgens Van Dale is het ontwerpen "uitdenken en in schets brengen". Het schriftelijk weergeven van het idee wil ook hier zeggen, weergeven in de genormaliseerde technische tekentaal. Deze niet weg te denken intemationaal genormaliseerde taal werd door de werktuigbouwkundige bij het brainstormen dan ook veel toegepast. Tegenwoordig kan de werktuigbouwkundig ingenieur deze taal bijna niet meer lezen, laat staan toepassen. Het bespreken van werktuigbouwkundige vraagstukken geeft dan ook steeds meer problemen. Aan de hand van diverse schetsen,

bedenksels met processtromen, systemen en apparaten wordt een bijna altijd afwijkende ontwerpvorm zichtbaar gemaakt. Voor vormgeving, materiaalkeuze, berekeningen en verbindingstechnieken heb ik gebruik gemaakt van het Ned. Stoomwezen. In de

ontwerptekeningen, detailconstructies van apparaten en procesflowsystemen is veelal gebruik gemaakt van de daarvoor bestaande normen en richtlijnen. De onder keur Stoomwezen vallende ontwerpen van apparaten en installaties werden aan deze keuringsdienst voorgelegd of besproken. In deze ontwerpen van "warme- hogedruk-constructies" zoals: apparaten letten we vooral op vormgeving, materiaalkeuze, verbindingstechnieken en de methodische-aanpak. Enkele ontwerpdetails en samenstellingen van bijzondere constructies zijn voor de

duidelijkheid ingekleurd. U maakt ook kennis met de soms bijzondere vormgeving van nieuwe meetapparaten die vanwege het experimentele karakter veelal inwendig ook nog van een "experimenteel-binnenwerk" voorzien zijn. Toch zal het accent vooralliggen bij de complexiteit en de daarbij behorende ontwerpproblematiek. Om er maar enkele te noemen, montagetechnieken van experimenten in een warm drukvat, doorvoemokken voor

experimentele meetinstrumenten, stroomvoerende klemmen door een elektrisch geYsoleerde drukhuid, aansluitingen voor uitwisselbare meetapparatuur, tubelures (uitstulpingen),

materialen, bijzondere draad en lasverbindingen, afwijkende en elektrisch geYsoleerde flenzen en afdichtingstechnieken.

Historische achtergronden van bet Ned. Stoomwezen.

De nu 83 jarige Ir.P. van Rossen oud medewerker van het Stoomwezen gaf mij de nodige gegevens over het ontstaan van het Ned. Stoomwezen. De zorg voor druktoestellen en

leidingen is een zaak van levensbelang voor de veiligheid, en het milieu. Wie de naam van het Stoomwezen hoort, denkt onwillekeurig aan antieke machines, aan nostalgie. Een heel

verkeerd begrip, want er wordt tegenwoordig meer dan ooit stoom gebruikt in de procesindustrie, centrales voor de energievoorziening en natuurlijk ook voor het

wetenschappelijk onderzoek. De dienst voor het Stoomwezen was voor heen een van de oudste overheidsdiensten, die zich a1 heel vroegtijdig druk maakte om de veiligheid van mens en milieu. Daarom wordt het Stoomwezen ook nu nog heel intensief betrokken bij het

adviseren over voorzieningen die nodig zijn om aan de bepalingen van de hinderwet te voldoen. Reeds in het begin van de 19e eeuw werd ingezien, dat het tot de taak van de overheid behoorde maatregelen te treffen om ongevallen met stoomtoestellen te voorkomen. In dat zelfde jaar van zijn regering, op 6 mei 1824, tekende koning Wihem 1 daarom een Koninklijk besluit, dat inhield:

;voorlopige veiligheidsmaatregelen bij bet aanwenden van stoomwerktuigen. zoo voor de vaart, als voor de fabrieken: ter voorkoming van onheilen, welke zoo wel uit ene gebrekkige vervaardiging als uit een onvoorzichtig gebruik dezer werktuigen kunnen ontstaan.

Dit besluit bepaalde onder meer, dat stoomketels voor de ingebruikneming moesten worden beproefd door twee of meer deskundigen. Zij stelden van hun bevindingen een rapport op, en was dit gunstig, dan reikte de minister voor nationale Nijverheid en Kolonien, door

bemiddeling van de betrokken Gouverneur der Provincie, aan de adressant een akte van pennissie uit. Dat men toen al beducht was voor een ontoelaatbare overbelasting van de veiligheidskleppen, blijkt uit bet voorschrift dat een van de kleppen moest zijn omgeven met een kast die voor de bediener van bet toestel niet vrijelijk toegankelijk mocht zijn. De sleutel van de kast moest bij de eigenaar van bet toestel berusten. Deze klep gaf men wel de naam van; gouvemementsklep.

De eerste deskundigen op bet gebied van drukvaten.

De eerste deskundigen, die stoomketels voor de ingebruikneming moesten beproeven, werden incidenteel door de minister benoemd.

De eerste van hen die als deskundige bekendheid verwierf, was G .M Roentgen, adviseur in zaken van werktuigkunde bij bet Departement van de Nationale Nijverheid de Kolonien en directeur van de in 1824 opgerichte Nederlandse Stoomwezen bootmaatschappij te

Rotterdam. Aan dit bedrijf werd in 1826 de fabriek "Feijenoort" verbonden, waarvan gezegd wordt dat daar de eerste stoomschepen gebouwd zijn, die op de Rijn, de Schelde, zelfs op de Donau en de Wolga voeren. In 1829liet Roentgen de eerste compoundmachine vervaardigen voor een radarboot, die waarschijnlijk onder een druk van 3,3 atm. heeft gewerkt.

Men kon toen nog niet lassen! Drukvaten werden gesmeed en de verbindingen geklonken. Enkele klinknagelverbindingen zijn in de voorbeelden van een warmtewisselaar opgenomen. Koninklijk Besluit: Toen in1829 door bet lek raken van een stoomketel aan boord van bet s.s.Mercurius, varend tussen Antwerpen en Gent, een aantal passagiers bet leven verloor, vervulde dit de overheid met grote zorg. De schade was groot, de eerste kajuit lag boven de stoomketel en vermeld wordt, dat de slachtoffers stikten in de stoom die tussen de slordig bevestigde planken vrij toegang tot de kajuit had.

In 1829 kwam de overheid met een Koninklijk Besluit waarin bet, in afwachting van een algehele herziening van bet KB van 1824, werd verboden aan boord van schepen

"middelbare" en hogere druk dan 0.5 atm te gebruiken. Op 26 september 1833 werd dit besluit weer ingetrokken. Een andere deskundige, die in deze kwaliteit naam maakte, was G.J.Verdam. Hij was directeur van een middelbare school te 's-Gravenhage en werd in 1848 hoogleraar te Leiden.

Van hem is een merkwaardige brief bewaard gebleven, gericht aan A.A.G.de Vries Robbe'(destijds eerste ingenieur-chef werkplaats van de Hollandsche ijzeren

Spoorwegmaatschappij), betreffende de keuring van de locomotief die in Nederland werd vervaardigd.

Verdam verrichtte de keuringen in zijn waarschijnlijk schaarse vrije tijd. De brief begint althans zo:

:Z.E. de Minister van Binnenlandse Zaken komt mij geweldig storen met eene

Commissie ter inspectie van de goederen-Iocomotief Lei den. lk zie uit de aangifte, dat er nog al veel nieuw maaksel aan dit mecbanieke paard is, of, anders gezecbd, afwijkingen van bet tot biertoe gewone.

Ook is er al wederom baast bij bet werk, maar ik kan onmogelijk zoo terstond. lk moet den tijd uitbreken tot groote stoorenis ... "

De "geboortedatum" van de dienst voor bet Stoomwezen kan worden gesteld op 1 april 1855. De eerste Stoomwet kwam in 1869 tot stand.

Stoombesluit van 1869; "dat de werkelijke stoomdrukking nooit overschrijde bet maximum vermeld in de akte van vergunning, behalve tijdelijk op stoomvaartuigen zoo men op geene andere wijze grooter gevaar kan ontkomen."

De opstellers hebben vermoedelijk gedacht aan schepen waarvan de gezagvoerders in gevai van storm zouden kunnen afwegen welk risico het grootst was; met het normale vermogen op de klippen worden geworpen of de kans om in de lucht te vliegen ais door het vastzetten van de veiligheidsklep zo'n noodlottige stranding kon worden vermeden. Later ging men beseffen, dat een dergelijke vrijbrief voor bet overbelasten of bet vastzetten van de kleppen, de

veiligheid toch te veel in gevaar bracht. In ieder gevai wordt deze bepaiing na' 1896 niet meer aangetroffen. Dit wil echter niet zeggen, dat overbelasting nooit meer werd gepleegd. Van zeeschepen met vlampijpketels gaat bet gerucht, dat in dat opzicht de bemanningsleden aileen dan door hun meerdere werden berispt, ais zij de knevels die men op de kleppen plaatste zodra men buitengaats was, niet tijdig hadden weggehaaid wanneer in de thuishaven een ambtenaar voor keuring wachtte.

Het vastzetten van de veiligheidskleppen.

Het vastzetten van de veiligheidskleppen had meestal niet bet doel de toegestane druk te overschrijden, maar men wilde de installatie op de "rode streep" gebruiken zonder telkens gestoord te worden door druk- en stoomverlies ten gevolge van blazende kleppen. Anderzijds zullen er door tot nu toe onbekende oorzaken schepen zijn vergaan, waarvan de keteldruk als gevolg van bet vastzetten van veiligheidskleppen uit de hand is gelopen. Ook is bekend, dat bij sleepboten nogal eens overbelasting werd toegepast om (te) zware slepen te trekken. Duitse bronnen vermelden, dat in het begin van deze eeuw rondom het in de Rijn gelegen Ingelogd, waar de stroom extra sterk is, de ontplofte sleepbootketels menigmaal in de borneo kwamen te hangen.

Toezicht toestellen onder druk

Betrof bet toezicht tot 1949 uitsluitend stoomtoestellen, de opkomst van de

petroleumraffinaderijen, en chemische industrie confronteerde de dienst met de ontwikkeling van nieuwe apparaten waarin niet aileen stoom, ook allerlei andere dampen onder druk voorkwamen. De voor nu geldende afspraken (Stoomwet) is ondergebracht onder bet hoofdstuk "G" in bet Stoomwezenboek

*

.

Stoom is niet antiek.

De zorg voor toestellen en leidingen onder druk is veiligheid en het milieu van levensbelang . Wie de naam Stoomwezen hoort, denkt onwillekeurig aan antieke machines en nostalgie. Een heel verkeerd be grip, want er wordt tegenwoordigmeer dan ooit stoom gebruikt zoais, in de procesindustrie, energiesector van het bedrijfsleven en energiecentrales. De dienst van het Stoomwezen is een van de oudste overheidsdiensten, die zich ai heel vroegtijdig bezig hield met de veiligheid.

Technische schema's als communicatietechniek voor het bouwen van installaties. Procestechnische installaties of systemen worden veelal in schemavorrn getekend.

Wanneer een systeem onder hoge druk staat spreekt men van een H.D. installatie. Werkt bet systeem onder hoge druk en hoge temperatuur, kort men dat ook af met H.D- H.T.

Men kan, afhankelijk van bet gebruiksdoel kiezen uit verschillende schemavorrnen. Blokschema

Het blokschema van een fabriek is een sterk vereenvoudigd procesflow schema met bet accent op de hoeveelheden van energie- en processtromen blz.11. In bet blokschema voor onderwijs en onderzoek wordt vooral de aandacht gericht op de meet en regelbaarheid van bet systeem en geeft dat aan met de daarvoor bestaande genormeerde symbolen blz.33

Principeschema

Een eenvoudig leesbaar schema voor algemeen gebruik bij voorlichting blz. 14 en 17. Hoeveelheidschema

Geeft inforrnatie over de aan- en afvoer van producten met de daarbij behorende hoeveelheden zie blz. 18.

Bedrijfs - of hoogteschema

Werkelijke montagehoogte van de apparaten, appendages, meet- en regelinstrumenten in de staalconstructie of metalen skelet blz.l9.

Processchema

Het processchema is samengesteld, uit bet procesflow schema met daarbij de utility schema's.

Engeneeringsschema van de installatie is een processchema met extra inbreng van signalering, meet- en regelapparatuur blz. 35 en 38.

Ruimtelijk procesflowschema

De ruimtelijke weergave van bet systeem geeft meer inzicht in de mogelijkheden voor leidinglopen, ondersteuningen, montage van verbindingen met betrekking tot de

expansiemogelijkheden. Voor een ruimtelijke weergave kan men kiezen uit verschillende tekentechnieken zoals perspectief, isometrie en dimitrie blz.28 en 37.

Utility schema's.

Hieronder worden verstaan de distributiesystemen voor bet bedrijf of installatie benodigde energie en hulpstoffen. Voor de verschillende soorten utilities zullen afzonderlijke schema's getekend worden. Deze schema's worden zo getekend, dat de apparaten in bet bovenaanzicht van de installatie op de juiste plaats worden aangegeven, waardoor men in staat is om

afmetingen van de hoofd toe- en afvoerleidingen te berekenen. Op deze schema's worden de hoeveelheden, per apparaat afgenomen (mogelijk in tabelvorm) opgegeven zodat men een goed overzicht k:rijgt van de totale consumptie.

De voornaamste utililities schema's . - Elektriciteit.

- Olie als brandstof of koelvloeistof. - Koelwater (zoet, brak of zout).

- Proces-of demiwater (koud en of warm). - Instrumenten- en werklucht/perslucht. - Inert gas en gas voor de energievoorziening.

- Afblaassysteem (veiligheid zoals: drukveer of breekplaat). -Reiniging en neutralisatie van afvalproducten.

- Opslag- van producten en transportsystemen. - Bluswater.

In de praktijk worden deze utilityschema's (verschillende vloeistof- of gasstromen) ruimtelijk in een computertekening ondergebracht of samengesteld. De installateur k:rijgt, afhankelijk van de aan hem verstrekte montageopdracht een uit de samenstelling geselecteerd

Tekensymbolen voor vaten.

De ontwerper maakt bij bet opzetten van een processchema gebruik van genormaliseerde sterk vereenvoudigde symbolen. Dat zijn symbolen voor apparaten, werktuigen,

procesleidingen, regel- en stuurleidingen, meetleidingen en pijpleidingen.

Door de grote verscheidenheid van apparatuur is bet niet altijd mogelijk voor elk apparaat een standaard-symbool in de normalisatie te vinden. In dat geval zal men er zelf een aanduiding voor moeten maken en wel zo, dat men het apparaat hieruit herkent. Zo komt u in bet P & I schema, van op T.U.E ontwikkelde meetinstrumenten, ook zelfbedachte symbolen tegen, die nog niet in de normalisatie zijn opgenomen. Veellanden, maar ook Nederlandse bedrijven hebben eigen symbolen ontworpen. Hier volgen enkele genormaliseerde symbolen van apparaten. Let wel, het is best mogelijk dater in de normalisatie alweer wijzigingen zijn aangebracht!

Atmosferische vaten Drukvaten Betekenis Betekenis

u

open

G)

_. vertikaal

D

gesloten

eJ

met deksel .

u

met deksel

v

met kegelvormige bod em

D

liggend

c

i)

liggend

0

bunker

~

met inwendige verwarming

.

betonnen bak

~

met inwendige koeling

Symbolen voor het tekenen van pijpleidingen.

+

+

+

I

SF

-n-Betekenis.

Hoofdprocesleiding met stroomrichting.

Utilityleiding met stroomrichting.

Kruising hoofd procesleiding.

Verbinding hoofdprocesleiding.

Verbinding uitilityleidingen.

Reduceren van leidingdiameter ( excentrisch).

Leiding met blindflens.

Leiding met steekflens.

Leiding voor instrumenten.

Leiding met uitwendige venvarming (seperate leiding).

Leiding met uit:wendige venvarming (mantelpijp).

Symbolen voor bet tekenen van appendages in Ieidingstelsels.

Afsluiter algemeen.

klepafslui ter.

In de leiding gelaste afsluiter.

Membraanafsl ui ter.

Bodemafsluiter.

Terugslagklep.

Driewegafsl uiter.

Kraan niet gesmeerd.

Kraan gesmeerd.

Naaldafslui ter.

Y-type afsluiter.

Condenspot.

Het opzetten van een sterk vereenvoudigd blokschema voor een fabriek .

De procestechnoloog maakt een blokschema van een nieuw te bouwen procesinstallatie. Alvorens bet schema te tekenen zal hij eerst de basisgegevens gaan uitzoeken zoals: hoe groot moet de minimum- en maximum ontwerpcapaciteit van de fabriek worden? De hoeveelheden en eigenschappen van te gebruiken grondstoffen, hulpstoffen en eindproducten moeten ook al in een vroeg stadium bekend zijn: zoals aanvoer, opslag en verwerking van grondstoffen, tussen- en eindproducten, chemische eigenschappen en reacties in samengaan met andere producten, brandbaarheid, explosiegevaar, giftigheid en agressiviteit. De leidingloop en stroomrichting van alle procesleidingen, worden in bet schema van een (kleuren)-code of systeemnumrner voorzien.

propu.4-propyle•n

2260 I<Uh

WO•l6•S qt/cal onrdruk \•)0 C "W-42,C Pt'opua-propyl••• 500 kg/b JD·l~ k.g{/c.:l. onrdnak l•JO C pi:Opa.&!l.-flropyl . . a 1760 kg/b opaan-proPJl . . c 600 qJh 0-l.),S qt/c.J overdruk •JOOC "W..&2,C

Het blokschema met de belangrijkste gegevens zoals: medium, hoeveelheden, drukken, en temperaturen wordt zorgvuldig besproken met de constructeur. Deze zal er vervolgens aan de hand van bet eisenpakket met sterk vereenvoudigde doch herkenbare en genormaliseerde symbolen een proces-flowschema van maken. Herkenbare symbolen voor zoals: voor vaten, apparaten, systeemleidingen, meetleidingen en regelinstrumenten enz.blz .. 8, 9 en 10.

Schets van de procestechnoloog en de uitwerking 3D door de constructeur. In een hogedruk proefopstelling wil men met behulp van een optiek de opstijgende bellenstroom gaan filmen. Uit experimenteel onderzoek is gebleken dat het 300 graden warme proceswater de lens van het optiek aantast. Daarom men nu heeft gekozen voor een diamanten lens. De constructie zal met een vemuftig systeem gekoeld worden. Om te kunnen filmen in de donkere buis, maakt men gebrui.k van een koelsysteem en een aangepaste

&hfuron.

-1. 2 3 4 5 6 7

Schets optiek van de procestechnoloog

2

Uitwerking van de constructeur.

6 7 + 8 8 9

Blokschema met duidelijke en herkenbare tekeningen voor bet bouwen van een

rioolwaterzuivering d.m.v. versnelde algenkweek.

Uit eenvoudige laboratoriumproeven op de T.U.E, heeft de procestechnoloog

Jansen-Hutteman ontdelt, dat algen in rioolwater, bij aanwezigheid van koolzuur en licht snel groeien. In zijn proefopstelling kan per 100 liter rioolwater na gemiddeld 10 uur daglicht en een temperatuur van 18 graden Celsius niet minder dan 30 gram droge algen worden geoogst Dit betekent, dat bij een vijveroppervlak van 10.000 vierkante meter of wel een hectare en een werkzame diepte van 0,5 meter, per 10 uur daglicht, gemiddeld 1500 kilogram. droge algen kunnen worden geoogst. Algen kunnen op betrekkelijk eenvoudige wijze tot een hoogwaardig eiwit veevoeder worden verwerkt. Op deze wijze wordt niet alleen het grootste van de in het afvalwater aanwezige plantenvoedingstoffen verwijderd en terug gewonnen, maar ook een belangrijk gedeelte van de eiwitten in de stikstofcyclus teruggevoerd.

Nu wil de procestechnoloog tot schaalvergroting overgaan en een fabriek Iaten bouwen. Om dat te bespreken met andere vakdisciplines maakt hij gebruik van een blokschema. Aile meest noodzakelijke statistische gegevens worden ook nu weer in het blokschema opgenomen. In het blokschema is duidelijk te zien, dat de uitlaatgassen van de turbine zoals: koolzuur en eventuele stikstofoxiden in het productieproces gebruikt gaan worden.

Principeschema van een fabriek.

Het "principeschema", moet duidelijk en eenvoudig van opzet zijn en is daarom een uitstekend hulpmiddel om te gebruiken bij het geven van voorlichting. Het is dan hier, in tegenstelling met het hoogteschema, nog niet zo belangrijk of de apparaten zoals: filters, brouwketel, wortketel enz. op de juiste inbouwhoogte getekend staan.

Jdaro1

Het principeschema is over het algemeen aileen te begrijpen met een extra uitleg. Het is mogelijk voor meerdere doeleinden bruikbaar zoals: bij het geven van een historisch overzicht, werking van de fabriek of in dit geval uitleg geven aan studenten, die het eindproduct wei drinken maar niets over de werking van het unieke "brouwproces" weten.

De werking van bet brouwproces.

Laurentius Moorees en het Bavaria brouwproces.

De aandacht die Laurentius Moorees al in 1719 aan zijn bier bestede en zijn liefde voor het brouwersvak, zijn de grondslag geweest voor het huidige modeme, maar nog steeds

ambachtelijk brouwproces bij de Bavaria brouwerij in Lieshout.

Het brouwproces van gerstekorrel tot een overheerlijk Bavaria pilsje of een niet te versmaden Moreke duurt ongeveer drie maanden. De kwaliteit van het product wordt gewaarborgd door te werken met modeme brouwketels, meet- en regelsystemen, apparaten, kunde en met de grootste liefde voor het brouwersvak!

Het moutingsproces is niet in het principeschema opgenomen! Van gerstekorrel tot mout.

Bij aankomst op de brouwerij worden de gerstekorrels gewassen en ingeweekt. Daardoor

wordt het vochtgehalte van de gerst verhoogd van 15% > 40% .Vervolgens komt de gerst op

de kiemvloer en dan begint het zesdaags kiemproces. Tijdens het kiemen vormen zich enzymen welke het zetmeel omzetten in suikers. De combinatie van de juiste temperatuur, vochtigheid en het zuurstofgehalte zijn hierbij van wezenlijk belang.

Eesten (drogen van de mout).

Bij het drogen van de mout met warrne lucht, is de temperatuur bepalend voor de uiteindelijke kleur en de smaak van het gerstennat. Voor het brouwen van "Bokbier" of "Moreke" is deze bedrijfstemperatuur anders dan bij het u wel bekende "Pilsener blond". Poetsen of poleren van de moutkorrel.

Tijdens het kiemproces ontkiemt de korrel waardoor deze kiemworteltjes krijgt. Deze zijn echter ongewenst voor het brouwproces. Tijdens het poetsen wordt de korrel dan ook van deze worteltjes ontdaan en kan de mout verder rustig gaan rijpen om aldoende goed op smaak te kunnen komen.

Rijpen.

Het mout heeft 6 weken nodig om te rijpen. Na het rijpen is de mout gereed om door de brouwers verwerkt te worden.

Principeschema: moutaanvoer, moutopslag schrootmachine enz. (volg het brouwproces via de pijlen)!

Schroten van de mout.

Het mout wordt in een speciale machine geplet, waarbij de pellen (vliezen) van de moutkorrel intact blijven.

Beslaan.

De geplette moutkorrel wordt in de "brouwketel" met brouwwater gemengd en verwarmd. Het zetmeel uit de moutkorrel wordt omgezet in moutsuiker, dat in een later stadium kan worden vergist. Gelijkertijd lossen de eiwitten uit het mout op die belangrijk zijn voor het bierschuim.

Klaren.

Het versuikerde beslag "beslagketel" wordt verder verpompt naar een "klaringsketel" om gefilterd te worden. Bij het filterproces wordt gebruik gemaakt van "waswater". De

klaringsketel is een grote ketel met een geperforeerde bodem. De pellen van het mout die bij het schroten zijn behouden, vormen nu een natuurlijke filterlaag op de bodem van de

klaringskuip. In de klaringsketel blijven uiteindelijk aileen de nog opgeloste delen over. Dit

vezel- en eiwitrijke product beet "hostel" en is uitermate geschikt om gebruikt te worden als veevoer. Het uitgaande product beet nu "filtraat".

Wort

De helderheid van het filtraat bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van het bier. Dit product, filtraat uit de klaringsketel afkomstige vloeistof gaat vervolgens naar de

wortketel. In de wortketel wordt het filtraat gekookt om al doende het overschot aan waswater door verdamping af te kunnen voeren. Tijdens dit kook- en verdampingsproces vlokken tegelijkertijd een deel van de eiwitten uit die niet van belang zijn in het verdere

fabricageproces.Tijdens dit kook- en verdampingsproces worden ook de hopbellen toegevoegd. Deze zijn bepalend voor de fijne aromatische bitterheid in het Bavariabier. Het product wordt verder naar een settlingtank of ook wel whirlpool gepompt.

Whirlpool.

De tijdens het kook- en verdampingsproces uitgevlokte eiwitten bezinken in de whirlpool en worden afgescheiden met behulp van een centrifuge.

Het heldere "wort" loopt vervolgens door een speciale roestvrijstalen platenkoeler. De platenkoeler is een apparaat dat samengesteld is uit meerdere platen, waarbij het product aan de ene- en het koelwater aan de andere kant van de platen stroomt. Met een dergelijk

apparaat, afhankelijk van het koeloppervlak (aantal platen) kan men de temperatuur onderling vrij nauwkeurig uitwisselen zoals verhogen of wei verlagen. In dit geval zal het product afkoelen tot 8 graden en het koelwater, afhankelijk van de ingangstemperatuur weer gaan verhogen.

Gisttank.

Het afgekoelde product gaat nu naar de gisttank. De gistank kan tot 500.000 liter

"tussenproduct" bevatten. Tijdens het vullen van deze tank wordt gist toegevoegd. De gist zet tijdens het gistingsproces de moutsuiker om in alcohol en koolzuur.Tegelijkertijd wordt door de gist een aantal aroma's gevormd, die zo typerend zijn voor het Bavariabier. Na ongeveer een week is nagenoeg alle moutsuiker omgezet en zet de gist zich op de bodem van de tank af. Door de bijzondere vormgeving van deze tank kan de gist gemakkelijk van het "jongbier" worden gescheiden. Het nog troebele jongbier wordt naar een "lagertank" gepompt.

Lageren.

In de lagertank, die eveneens een inhoud van 500.000 liter heeft, wordt het jongbier afgekoeld naar 1 graad Conder nul. De nog in kleine hoeveelheden resterende moutsuiker wordt bier nog omgezet en de daarbij gevormde koolzuurbelletjes nemen tijdens het opstijgen de jongbiersmaak weg.

Rijpen

Het bier wordt ook steeds helderder omdat eiwitvlokjes en de nog resterende gistcellen bezinken. Aan het einde van de lagering wordt iedere lagertank door het laboratorium volledig geanalyseerd, zodat kan worden gestandaardiseerd op een vast alcoholpercentage. Eindfiltratie.

Het uitgelagerde en gestandaardiseerde bier is weliswaar al behoorlijk helder, maar heeft nog niet die glanzende helderheid die een Bavariabier kenmerkt.

Een eindfiltratie met fijn filtermateriaal brengt uiteindelijk deze kwaliteit. Vanuit de filterzaal wordt het bier naar de druktanks gepompt en vervolgens afgevuld in fles, blik of fust.

Principeschema van bet kringloopproces.

Het ontwerpen van een fabriek voor afvalverwerking. De procestechnoloog maakt een

principeschema van het kringloopproces. Hij laat met behulp van dit schema zien, dat

afvalstoffen (planten-meststoffen) of m.a.w. planten-voedingsstoffen weer in de biologische kringloopprocessen opgenomen kunnen worden. De afgestorven planten en dieren worden immers door micro-organismen ontleed, waarna de aanwezige bruikbare stoffen in de grond of bet water terugkeren.

Licht

Voedlngselementen

I stlkstof-, kalium-, fosfor

en zwavelverblndlngen + spoor-elementenl Organlsche zuren. tevens voedlngselementen doorvoer

In onze modeme tijd worden enorme hoeveelheden organisch afval geproduceerd. Het principeschema laat bier duidelijk zien, dat bepaalde afvalbehandelingen van de aanwezige planten-voedingsstoffen aan de natuur onttrokken en weer teruggegeven kunnen worden. De meeste voorstellen tot terugwinning en een nuttig hergebruik van afvalplanten

Hoeveelheidschema van een sorteerinstallatie voor het afval.

Een eenvoudige en begrijpelijke voorstelling in bet boeveelbeidscbema voor een

sorteerinstallatie. Reusacbtige boeveelbeden afval wordt met de trein aangevoerd naar de afval verwerkingsinstallatie. Het afval is grotendeels vast, maar bevat ook een gering percentage balfvast of vloeibaar materiaal. Het gevaarlijke cbemiscb afval wordt streng gecontroleerd en in afzonderlijke processen tot onscbadelijk materiaal omgezet. De brandbare vloeistoffen worden in combinatie met bet biervoor bestemde afval in de gasgenerator

verwerkt. Het vaste afval gaat eerst naar de breekinstallatie waar blik wordt geplet, glaswerk gebroken en plastic uitgereten om vervolgens naar de sorteerinstallatie te gaan. Hiema worden de afvalstoffen in bet daaropvolgende flotatiebassin in drie fracties verdeeld: a . drijvend materiaal zoals boud en plastic.

b . zwevende delen boofdzakelijk zetmeel en eiwithoudend materiaal. c . zinkend materiaal zoals metaal glas, stenen en zand.

AFVOER VAN WEER BRUIHBARE STOFFEN

Dri jvende en zinkende delen worden met mecbaniscbe middelen afgevoerd, terwijl de zwevende fracties met pompen worden opgezogen en vervolgens naar de gistingsinstallaties getransporteerd. Zinkende materialen, omvattend materiaal, glas, stenen en zand, kunnen bijvoorbeeld verder worden gescbeiden door magneten, ballistiscb sortering in lucbt, flotatie in zware vloeistoffen of door bette zeven.

Hoogteschema of bedrijfsschema van een primaircircuit voor de kernenergie.

Max. bedrijfsdruk: 300 atm. Max. bedrijfstemperatuur: 400

oc.

Medium: gedemiraliseerd proceswater.

AI voor de ontwerper een hoogteschema kan gaan opzetten moeten er al heel wat gegevens bekend zijn. Een "hoogteschema" wordt altijd in het platte vlak en op schaal getekend. De meest gebruikelijke schaal hiervoor is 1 em= 1 meter. De belangrijkste "hoogtematen" worden in het hoogteschema aangegeven. Men zal het hoogteschema als gebruikelijk, van links onder naar rechts hoven tekenen. Men spreekt dan van het "vastepunt". Indien er geen symbolen voor bepaalde apparaten bestaan zal men zoveel mogelijk naar vorm en grootte en in de juiste verhouding tekenen. Voor instrumenten zoals: afsluiters en appendages zal men zo mogelijk gebruik maken van de daarvoor bestaande sterk vereenvoudigde en

genormaliseerde symbolen.

- - - _ ______ t-?_JOC'

- 1 --

-- -- -- -- --- --:__1_3_18

Bij bet opvoeren van de temperatuur in bet systeem (thermische uitzetting) mogen de

apparaten niet van plaats verschuiven, de leidingen gaan van hieruit (bet vaste punt) uitzetten en krimpen. Vooral bij dikwandige H.D. zeer zware en stijve leidingen kan dat nog wei eens wat problemen geven, een juiste vormgeving van de leidingloop, kan daar een passende oplossing voor bieden. Pompeo, zware vaten, en apparaten staan, indien mogelijk,

bijvoorkeur op de begane grond. De leidingloop in bet hoogteschema is in belangrijke mate afhankelijk van de pompkeuze, druk en systeemtemperatuur. De pomp heeft maar een

beperkte "natuurlijke" aanzuighoogte van 9,8 meter! Vandaar dat de pompkeuze soms beperkt is. Indien de opvoerhoogte van de pomp door invloed van diverse weerstanden van bochten, afsluiters en met te kleine leidingdiameters niet voldoende is voor een bepaalde hoeveelheid vloeistof te transporteren, dan kunnen meerdere pompen in bet leidingcircuit geplaatst worden om zodoende de druk te verhogen. Mede daarom ziet de leidingloop bij de pompaansluiting er meestal erg ingewikkeld uit. Juist daar, worden immers ook de meest noodzakelijke meet-en regelafsluiters aangebracht, welke tevmeet-ens dimeet-enst moetmeet-en domeet-en bij bet vervangmeet-en van de nieuwe- of gereviseerde pomp. Daar komt nog bij, dat voor bet instellen van een juiste hoeveelheid vioeistofstroom een bijpas (vioeistofomloop) noodzakelijk is. Een gedeelte van de vioeistofstroom zal dan steeds van de persieiding naar de aanzuig van de pomp circuleren. (zie onderstaande schets). Aileen de centrifugaaipomp mag tegen een geknepen persieiding pompen, maar mag nooit geheei gesioten zijn daar de bedrijfstemperatuur snel kan opiopen! Voor de niet zelfaanzuigende centrifugaalpomp is de valhoogte of wei "toeloophoogte" van de vioeistofkoiom naar de zuigzijde van de pomp erg belangrijk. Vanwege de dynamische onderhoudsgevoelige pompas-afdichting (stopbus) kan de keuze voor een montagepiaats op een lager geiegen niet lekgevoelige montageplaats noodzaak zijn. De vloeistofpomp mag nooit droog pompen (zonder vloeistof), daar de stopbuspakking door de te verpompen

vloeistof gesmeerd dient te worden. Een biijvende beschadiging op de as noemt men ook wei inbranden. Bij bet verpompen van schone producten kan men gebruik maken van niet

lekkende sailringen, waarbij twee over elkaar glijdende ringen voor een perfecte afdichting zorgen. In bet Ieidingsysteem is naast de leidingweerstanden meestal ook een niveauverschil aanwezig tussen de vioeistofspiegels van de zuig en de perszijde van de pomp, men spreekt van de statische opvoerhoogte. De statische opvoerhoogte (pershoogte) kan men

onderscheiden in de statische zuighoogte en statische pershoogte. Onder de statische (aan) zuighoogte verstaat men weer het hoogteverschil tussen de vioeistofspiegel aan de zuigkant en bet hart ven de pomp. lndien de vioeistofspiegel aan de zuigzijde van de pomp boven de pomp ligt, spreekt men van toeioophoogte. Onder de statische pershoogte verstaat men bet hoogteverschil tussen de vloeistofspiegei aan de perszijde en bet hart van de pomp.

Maak een schema of schets van een bijpas

I

omloop.

Procesflowschema.

Een procesflowschema bestaat uit een hoogteschema voor de apparaten met als extra

aanvulling van de utilityschema's. In het procesflowschema komen de volgende aspecten aan de orde zoals: vul en aftapleidingen, ontluchtingen van het systeem, veiligheid,

toegankelijkheid voor toe- en productafvoer, productopslag, productcontrole, ondersteuning van apparaten en leidingen, het plaatsen van meetinstrumenten, bereikbaarheid bij brand en calamiteiten. In het processchema worden extra gegevens , adviezen en voorschriften van betreffende apparatuur boven de stuklijst (rechtsonder) vermeld.

Toch blijven er nog heel wat vragen over die tijdens tekenen van bet procesflowschema om een oplossing vragen zoals :

a. ruimtelijke leidingloop, expansiegedrag van de leictingen na montage in de staalconstructie. b. welke voorzieningen moeten in een bepaald systeem zeker aanwezig zijn met betrekking

tot de bedrijfsveiligheid en waar zitten de zwakke plekken ?

c. Wat te doen bij, calamiteiten,lekkage en bij het plegen van onderhoudswerkzaamheden? d. Welke voorzorgsmaatregelen moeten in de ontwerpfase (begin) getroffen worden indien

men de installatie wil modificeren en of uitbreiden ?

Het vermelden van extra gegevens bij een stuklijst in de samenstellingstekening.

Enkele voorbeelden die men zoal bij H.D/H.T installaties tegen kan komen:

Een lagedruk colonne (verdampings- en condensatievat voor afscheiding):

Inwendige diameter van de colonne ( zeer slank en meestal dunwandig drukloos vat voor in de procesindustrie zie blz. 55.

Gewicht leeg, gevuld met het medium en mogelijk de hoofdafmetingen.

Normale werkdruk, afpersdruk en maximale werkdruk en maximale werktemperatuur. In-en uitlaattemperatuur van het medium.

Aantal schotels.

Type schotels met de onderlinge montage afstanden in de colonne. Materiaalkeuze: aankoop, keur en het soon materiaalattest .

Keuren van lasdetails door het Stoomwezen volgens de normalisatie van lasvoorschriften. Codenummering van drukvaten , aansluitstukken en procesleidingen.

Voor drukvaten:

Volume, gewicht leeg en gevuld en het medium. Uitwendige diameter, wandctikte en lengte.

Afpersdruk, maximale werkdruk en de normale werktemperatuur.

Boven de stuklijst, bijzonderheden zoals: toe te passen keuringstechnieken. Voor- en nabewerkingen, lasverbindingen, lasnormen en attesten van de te kopen materiaal. Bij drukvaten met "zwerfvuil" ( zwevend vuil) voorzien van een extra aftapkoelspiraal. Wanneer inwendig speciale voorzieningen moeten worden aangebracht geeft men deze schematisch aan.

Keur Stoomwezen met afname en controle al voor deze in bedrijf gaat Codenummering en mogelijk een volgnummer met datum van fabricage.

Voor H.D/ H.T. warmtewisselaars:

V.O. (verwarmd- en of gekoeld oppervlak). Over te brengen warmte normale capaciteit (uit te wisselen warmte).

Gewicht leeg, gevuld en het soort medium in en rond de bundel pijpen of spiraal. In- en uitlaat temperatuur van alle vloeistoffen of gastromen.

Maximale werkdruk en maximale werktemperatuur.

Afpersdruk en warmtewisselaar voorzien van een codenummering en mogelijk een kleur. Keur Ned. stoomwezen en afname.

Procesflowschema van een anaerobe gisting proefinstallatie.

Het procesflowschema geeft meestal een overzicht van bet totale systeem, daar behoren ook de utility schema's (distributiesystemen)bij: zoals ook leidingloop, de montageplaats van de verschillende apparaten, stroomrichting met de daarbij behorende meet- en regelapparatuur. De stroomrichting van bet medium, product of hulpstoffen worden in dit schema ..

vastgelegd. In veel gevallen wordt gebruik gemaakt van sterk vereenvoudigde, nog "herkenbare" genormaliseerde tekensymbolen zoals voor : drukvaten, apparaten,

warmtewisselaars, pompen, systeemleidingen, meetleidingen, verwarmingselementen. Zo, kan een vloeistofpomp ook met een cirkel aangegeven worden, die inwendig voorzien is van een driehoek welke tevens de stroomrichting van bet medium aangeeft. Wanneer bet de duidelijkheid bevordert mag een gedetailleerde tekenwijze worden toegepast zoals in deze proefinstallatie is toegepast.

In de meeste gevallen wordt in een dergelijk schema de reserve-apparatuur nog niet getekend. De appendages, apparaten en leidingen worden voorzien van een letter en volgnummer. Het type apparaat dient duidelijk doch schematisch te worden weergegeven. Het plaatsingsniveau van de apparaten, drukvaten en appendages in de staalconstructie komt overeen met een hiervoor reeds getekende hoogteschema.

Werking proefopstelling van de anaerobe gisting volgens de procestecbnoloog.

Voor bet verwerken van grote hoeveelheden slib uit rioolwater, mest uit bio-industrie en verteerbaar vast afvallijkt de anaerobe vergisting bijzonder gunstig. Bij dit proces worden immers de stikstofverbindingen anders dan bij verbranding vemietigd. Het uitgegiste materiaal is als plantenmest te gebruiken. Terwijl het vrijgekomen methaan (CH4) tezamen met bet generatorgas in de gasturbines kan worden verstookt. Het gistingsproces speelt in de natuur een overwegende rol bij de afbraak van bet door fotosynthese opgebouwde organisch materiaal. Hierbij zijn rnicro-organismen of bacterien werkzaam die zich, zoals bekend, zeer snel kunnen vermenigvuldigen. De natuurlijke gisting verloopt langzaam, doordat elkaar vijandige fasen bet gehele verwerkingsproces afremmen. Dit is ook het geval bij de huidige conventionele vergistingsinstallaties, die onder meer bij waterzuivering worden toegepast. In dit experiment zal de experimentator proberen, de anaerobe- en aerobe gisting in een aantal opeenvolgende, onderling gescheiden fasen te laten plaatsvinden. Op deze wijze zal een aanzienlijke versnelling van bet vergistingsproces kunnen worden bereikt.

Symbolen voor bet tekenen van apparaten.

Zoals u ziet, zijn er al meerdere symbolen in omloop voor hetzelfde apparaat!

In bet P&I schema van het "zonnehuis" (voor een Amerikaanse publicatie) zijn de symbolen voor daar geldende normen aangepast.

Alle instrumenten worden met een lettercodering en volgnummer aangegeven. Voor bet verkrijgen van meer details zoals: leidingloop, aantal bochten en leidingafschot, is een ruimtelijke tekening noodzakelijk.

symbool

Vloeistofpomp.

Warmtewisselaar (tegenstroom)

Warmtewisselaar (gelijkstroom)

Leidingloop in een lage - of hoge bouwconstructie.

De positie (montageplaats), voor bet plaatsen van apparaten, experimenten en of drukvaten in een lage- of hoogbouwconstructie is afhankelijk van verschillende aspecten zoals: gewicht,

afmetingen van bet apparaat, afblaas van de veiligheid, eigenschappen van bet medium, druk

in bet systeem, aanvoerhoogte (valhoogte) van bet medium naar de pomp,bedrijfstempera-tuur, stroomrichting, leidingweerstand, vul en aftap, bereikbaarheid van de appendages bij bet experimenteren, hijstechnieken bij demontage, onderhoud en aansluitmogelijkheid van

systeemleidingen bij een eventuele schaalvergroting enz. Al deze gevonden elementen bepalen mede de vormgeving van de installatie met de daarbij behorende passende staal-constructie. Uit onderzoek voor de kernreactorbouw is gebleken dat niet aile experimenten van energiestromen kleinschalig beproefd kunnen worden, daar de natuurlijke eigenschappen van bet medium dat in veel gevallen niet toelaat. Wanneer er moeilijkheden worden verwacht bij bet verpompen van vloeistoffen, stoom-watermengsels en of poeders met een beperkte toevoerhoogte kan men besluiten tot hoogbouw. De processtromen of tussenproducten kunnen dan onder eigen val (zonder pomp) door de installatie stromen, terwijl bet product op een lager gelegen niveau wordt afgetapt. We krijgen dan een hoge, mogelijk slanke

procesinstallatie met meerdere verdiepingsvloeren. In bet hoogteschema van de H.D-H.T. installatie (gasgekoelde reactor), gebruikt men de extra aangebrachte valhoogte om bet stoom- en water-mengsel tijdens bet kookproces te kunnen scheiden zie blz.34.

Het ontwerpen van een dergelijke installatie is voor de constructeur een intensief zoeken in normen, wetten en afspraken.

Leidingloop in een gesloten of open bouwconstructie.

Voor vluchtige en giftige stoffen zal men uit veiligheidsoverwegingen tot een openbouw of staalconstructie overgaan, zo dat de muren en ramen overbodig zijn. De installatie hangt dan

in een stalen balkconstructie op bordessen. In de gesloten of gedeeltelijk gesloten

bouwconstructie is een goede ventilatie noodzakelijk. Men zal zodoende bet gebouw beveiligen tegen gevaarlijke concentraties aan toxische of brandgevaarlijke gassen en dampen. Zo zal giftige freondamp bij een eventuele lekkage op een lager gelegen niveau terechtkomen (kelder), want dat is weer zwaarder dan Iucht.

Freon is giftig wanneer bet in aanraking komt met vuur. Er mag dus nimmer in deze fabriek gerookt worden. De installatie moet, indien nodig snel en doeltreffend afgetapt kunnen worden. Hiervoor is de bereikbaarheid van de appendages van groat belang.

De te kiezen meet- en regelafsluiters zijn hiervoor altijd voorzien zijn van een niet lekkende metal en balg -s pindeldoorvoer.

Thermische isolatievormen voor leidingsystemen en apparaten.

Voor bet isoleren van warme- en koudeleidingsystemen en vaten zijn verschillende

oplossingen mogelijk. Waar moeten we op letten bij bet opstellen van een eisenpakket voor bet maken van een juiste isolatiekeuze? Elk isolatiemateriaal heeft immers weer zijn

specifieke eigenschappen, waarvan de isolatiewaarde (k) bet meest belangrijkst is. lsolatie tegen warmte en koude hebben een zelfde doel. Apparaten, vaten en procesleidingen worden afhankelijk van temperatuur, trillingen en verweringsinvloeden bekleed met slechte

warmtegeleiders. Staan de te isoleren delen buiten dan is bet aanbrengen van een damp- en waterdichte en slagvaste bescherming noodzakelijk. Voor bet verrichten van

onderhoudswerkzaamheden aan flenzen en afsluiters is bet van belang dat deze

isolatie-bescherming demonteerbaar wordt aangebracht. De medium-en procestemperatuur mogen bet bindmiddel van de isolatieplaat, doek of schaal niet aantasten. Zo mag bet isolatiemateriaal ook geen schadelijke inwerking hebben op de te isoleren materiaaloppervlakte. We proberen zoveel mogelijk aan bet eisenpakket te voldoen ofschoon bet niet altijd van zelfsprekend is. Enkele veel toegepaste isolatiematerialen zijn: steenwol, rnineraalwol, glaswol, kurk- of Al203 schalen of geweven doek. Het isoleren van procesleidingen en apparaten met een

isolatiedikte van 25 em, wordt al vlug een besparing op bet warmteverlies van ongeveer 70%

Isolatieberekeningen.

Isolatieberekeningen voor warme- en koude leidingconstructies, vormgeving, montage-technieken, voorschriften en de daarbij behorende materiaalkeuze zijn ondergebracht in het handboek voor practische-isolatietechniek Lapines.

Procesleidingen beschermen tegen vorst.

Delen van het leidingsysteem en of apparaten met het risico te bevriezen, zullen met een daarvoor speciaal klimaat bestendig isolatiemateriaal afgeschermd worden. Bij bevriezing wordt de structuur van bepaalde constructie materialen bros. Om dat verschijnsel te voorkomen zal men, indien mogelijk gebruik maken van materialen, die daar wel tegen kunnen zoals: zacht koper (uitgegloeid). Bij grote leidingdiameters gaat men veelal over naar een roestvrijstaal type zoals: kwaliteit (316 Ti of 316Nb).

Aantekeningen (ruimtelijke schets) van een isolatieconstructie:

Procesleiding verwarming met behulp van stoom.

Voor het isoleren en bijverwarmen van warme producten, welke tijdens het transport niet mogen afkoelen zal men gebruik kunnen maken van een andere beschermende oplossing zoals: stoom. Het is voor het verkrijgen van een onderlinge goede warmteoverdracht belangrijk, dat deze concentrisch aangebrachte leidingen elkaar niet raken of "aanliggen". Men gaat een van de twee concentrische over elkaar geschoven proces- en verwarming of mantelbuis voorzien van centreerplaatjes, zo dat deze onderling geen metallisch contact kunnen maken. Het aantal stripjes en de afmetingen hiervan zijn strek afhankelijk van de doorstroomweerstand en de warmtedoorgang van het medium, maar worden meestal

stervormig of spiraalsgewijs op de procesvoerende (binnenleiding) leiding opgelast zie schets bl.z.9. De stripjes worden gemaakt van eenzelfde lasbaar buismateriaal met de daarbij

passende goedgekeurde las-electroden. Is dat niet toegestaan, dan kiest men voor een klemconstructie. Voor apparaten met een stoomwezenkeur laat men zich informeren bij de elektrodefabrikant (Smit) en de keuringsinstantie (info. Ned.stoomwezen).

Vorstbeveiliging met behulp van elektrische verwarmingselementen.

In de handel zijn goede en veilige elektrische scharnierbare verwarmingselementen

verkrijgbaar. Sommige elektrisch ge'lsoleerde verwarmingselementen bezitten de vormgeving van passende leidingschalen of kunnen worden voorzien van waterdichte verwarmingsdraad (weerstandsdraad Kanthall). Mogelijk kan men deze schalen nog voorzien van een

Scharnierbaar isolatieomhulsel als beschermmantel bij calamiteiten.

Voorbeeld: in bet laboratorium staat een experimentele opstelling waarvan de isolatie regelmatig los gemaakt dient te worden voor bet aanbrengen en of bet vervangen van

meetdraden of drukleidingen. De mogelijkheden in isolatiekeuze zijn vrij beperkt. Bekend is dat een bindmiddel, welk de fijne stofdeeltjes van mineraalwoldraden aan elkaar moeten klitten onder zulke condities gaat verdampen. De keuze voor glaswol zonder bindmiddel is dan een voor de hand liggende zaak mits de verbinding niet meer losgemaakt behoeft te worden. Glaswol bestaat uit een lange naaldachtige structuur en deze kan bij aanraking diep in de huid dringen. Voor een losneembare constructie is Al203 geweven doekconstructie mogelijk de juiste oplossing.

Wil men veilig experimenteren dan is het aanbrengen van een stevig scharnierend stalen beschermmantel geen luxe. De druk 300 bar met een temperatuur van 4000C is wel erg hoog. De onder de isola tie verstopte thermokoppels of meetdraden kunnen namelijk tijdens het experimenteren het koppelmechanisme wel eens met de nodige snelheid en met daarbij behorende aantal decibels verlaten, met alle gevolgen vandien!

Doorsnedetekening van een veiligheidsventiel uit 1893 voor een luchtpompmachine.

Bij een te hoge systeemdruk wordt de klep omhoog gedrukt. Dat is afhankelijk van de ingestelde voorspanning (veerdruk) op de klep.

L..JJt•-t-~J..:... SB~J•o•po ~J.,+j...J. . -x.o:.l..., ....

J.

~ (J lbl' J..,.._..,t.._.,..!.,_.._ v.-t~- -.__~Jill ' .~ /of~ • Jf,_.,.,i.~

.,_,

""r."l"'·

·-

~

/;;

.;~~ L(~ clz?o~Jzrmac4_fne

Soar8&t74i'.D 1'-~--:-!:--~.._,·92. -4·/,;,_f

1/';;;..Awc?a~t-Van deze "werktening" werd de ventiel gesmeed of wei gegoten.

Bij het openen van de klep zal het medium het systeem verlaten tot dat de ingestelde veerspanning deze weer afsluit.

Ruimtelijk procesflowschema van een zonne-energiesysteem voor huisverwarming.

-

G)

czr

-

,

I ! Experimenteeropstelling.

Staalconstructie/skelet voor bet plaatsen van een proefinstallatie in een gebouw.

De zeer slank:e"testbuis" van de proefopstelling, kan met behulp van een scharnierbare hijsbrug vanuit een verticale naar naar een horizontale positie worden gebracht. Tijdens deze manoeuvere wordt de sectie op verschillende plaatsen tijdelijk ondersteund.

Meetinstrumenten op detestbuis worden regelmatig op werk:ing gecontroleerd en indien nodig vervangen. .L I

-I

!tL~

_H

-

,--

--Q~~p _{I' .} 1--·=· ~ ~ ~-0 ~·: L.J __ ; i~--=±:: I= 1=:=-0 '• I , . '

o.

_{t - - -} I

.,·c

0 '- d i._ J J _j, I I i

I

I I \--/)·~ \ \ \ \ \ \ \~ \ \ \ \ \~~ \ \ \ \ \ ~

Het skelet wordt op vier plaatsen met het gebouw verbonden, vandaar dater geen diagonalen (windbelasting) zijn toegepast.

Processchema van een H.D-H.T. proefopstelling.

Max. werkdruk: .... bar. Max.bedrijfstemp: ... °C (zeer hoog). Keur: Ned. Stoomwezen.

Het experiment uit te voeren in een goed geventileerde open bouwconstructie

Een bestaande, gasgekoelde kernreactor is aan modificatie toe en hiervoor zal de onderzoeker een passend eisenpakket voor gaan schrijven. Het eisenpakket zal de laatste nieuwe gegevens uit onderzoek en ontwikkeling op dit vakgebied gaan bevatten. Soms zijn deze aileen te verkrijgen met behulp van een experimenteel onderzoek. De aandacht in dit onderzoek gaat vooral naar de meet- en regelstrategie van verschillende energiestromen. Om de kunstmatig ingebrachte temperatuurgradienten van het gas, proceswater, damp, condensaat, stoom uit te kunnen wisselen en zo mogelijk ook weer ongedaan te kunnen maken, gebruikt men

apparaten (warmtewisselaars). Men spreekt hier dan ook van een gesloten ketelinstallatie. In het processchema van de proefopstelling zijn deze apparaten getekend met herkenbare symbolen. De ronde vormgeving hiervan geeft al aan, dat we hier te maken hebben met hoge drukken en temperatuur (H.). De stroomrichting van de verschillende processen wordt aangegeven met pijlen op leidingen of in het symbool zoals: pomp en circulator.

COOLING WATER PUMP

GAS CIRCULATORS

Enkele vaktermen en gegevens voor de warmtewisselingstoestellen die in dit procesflowschema (gesloten ketelinstallatie) voorkomen:

Superheater Separator Deaerator Trimcooler Feed water Economizer Electrical gasheater Separator Steamcooler Gascirculators Evaporator

=

stoom-oververhitter ongeveer 600 graden Celsius.

=

stoomafscheider.

=

ontluchter.

=

nakoeler of restkoeler van 100 > 30 graden Celsius. = voedingwater.

=

voorverwarmer ongeveer 100 bar.

=

(argon) gasverwarmer ongeveer 900 graden Celsius.

=

stoom-waterafscheider.

=

stoomkoeler ongeveer 200 graden Celsius.

=

gaspomp toerental regelbaar van 0 > 1000 omwentelingen

I

min.

Normen (internationale afspraken) voor het tekenen van P&I processchema's in symbolen.

De meeste apparaten, appendages en onderdelen van systemen worden zo mogelijk in

gangbare basissymbolen (vereenvoudigde tekenwijze) weergegeven. Het P&I processcbema (voorzien van meet en regelapparatuur) bevat een regeling voor bet bebeersen van bet

flowproces. Aan bet symbool voor meet en regeltecbniek (appendages) is duidelijk te zien of deze wel dan niet met de computer verbonden is. Apparaten en leidingen worden met een voorgescbreven lijnclikte getekend.

Afspraak:

Alle buitenomtrekken van apparaten worden bij bet gebruik van de pen met 0,7 mm getekend. Gebruikt u de computer dan wordt deze lijn 0,96 mm clik.

In onze bibliotbeek liggen de NEN normen (normbladen) voor het tekenen van systemen. ter inzage:

NEN 3048 tekensymbolen voor pijpleidingen met toebeboren.

NEN 2663 tecbniscbe tekeningen met vereenvoudigde tekenwijze.

NEN 3157 tecbniscb tekenen met symbolen voor meet- en regeltecbniek en basisymbolen voor de proces en instrumentatie.

NEN 3347 tecbniscb tekenen, symbolen voor de meet- en regeltecbniek met uitgewerkte symbolen voor de procesindustrie.

NEN 3348 symbolen voor bydroliek en pneumatiscbe installaties.

NEN 2195 leidingen en symbolen.

DIN 2481 symbolen voor warrntescbema's.

Regels deel 1, 2 en 3 van het Ned. Stoomwezen (Rules for pressure vessels) voor bet ontwerpen, tekenen van apparaten en toestellen onder druk.

De meeste ontwerptekeningen en scbetsen uit bet "warm duivelsprentenboek" zijn volgens deze regels ontworpen.

*

Enkele voorbeelden van Normbladen staan ook in bet blauwe lesboek " "Normen voor de werktuigbouw"

Procesengineer- of P&I schema.

Aansluitend op bet procesflowschema wordt bet P&I (procesengineer-schema) opgezet. In tegenstelling tot bet procesflowschema, wordt bier wel de reserve-apparatuur ingetekend. Dit is noodzakelijk om de juiste meet- en regelapparatuur te kunnen plaatsen. De

reserveapparatuur moet in de praktijk de bedrijfszekerheid van de installatie waarborgen.

Te denken valt aan bijvoorbeeld warmtewisselaars, boilers, condensors, en pompen enz. Al deze apparaten kunnen tijdens bedrijf uitvallen door een mogelijke storing of welke reden dan ook en zullen zodoende bet productiesysteem negatief be'invloeden of zelfs stagneren. In ieder geval moeten bet meet- en regelsysteem voldoende garantie geven voor bet verkrijgen van een goede bedrijfsvoering. De constructeur zal zeker trachten aan de minimale

kwaliteitseisen, die gesteld worden aan bet ontwerp, fabricage, beproeving, keuring en registratie zoals: (stoomwezenregels) te voldoen. Het maken van een goed proces-engineerschema is dan ook in de eerste instantie een samenspel van de ontwerper met de procestechnoloog/onderzoeker. Zo is bet voor de onderzoeker van groot belang om tijdens bet experimenteren een voldoende aantal meet en regel mogelijkheden ter beschikking te hebben "meten is weten"! Regelmatig komt bet voor dat bij onvoldoende werking of een vreemd verschijnsel van de installatie die we niet direct begrijpen, hele lange discussies worden gehouden terwijl toch dik:wijls een betrekkelijk eenvoudige meting ons duidelijkheid had kunnen verschaffen. Met een goed ontwerp van de te bouwen installatie en de juiste meet- en regeltechniek moet bet dan mogelijk zijn voldoende gegevens te kunnen vinden om bet proces te kunnen signaleren en te analyseren. Dit laatste betekent dat de constructeur bet probleem vanaf bet eerste begin (opzet) ook moet bestuderen om zodoende tot een goede constructieve oplossing voor bet te ontwerpen systeen of apparaat te kunnen komen.

Enkele belangrijke en veel voorkomende kenmerken bij bet lezen van meet- en

regelsymbolen voor de procesindustrie.

Er bestaan veel normbladen met tekensymbolen voor de procestechniek.

Zoals u ziet wordt het basissymbool van temperatuur Tl met volgnummer 15 niet voorzien van een horizontale lijn. De afspraak is, wanneer in het basissymbool (cirkel met een diameter van mm) niet is voorzien van een horizontale streep aileen visueel afleesbaar is en dus verder geen verbinding heeft met de computer of het bedieningspaneel.

Aanwijzende temperatuurmeter

met volgnummer 15.

Schrijvende temperatuurmeter op het bedieningspaneel met volgnummer 2.

Regelafsluiter met servomoter met schrijvende temperatuur-regelaar.

Schrijvende hoeveelheidsmeter (flowmeter) aangesloten op het bedieningspaneel

Schrijvende hoeveelheidregelaar

met volgnummer 12.

Aanwijzende niveaumeter zichtbaar pijlglas.

Regelafsluiter met servomotor Aanwijzende niveauregelaar met alarmering ( op het bedieningspaneel)

-~

I

I I I

Principeschema van een te ontwerpen H.D/H.T proefopstelling.

Een energiecentrale kan geen storing tolereren in de wanntewisselaar.

De onderzoeker

I

procestechnoloog wil met een nieuw te bouwen experiment (schaal 1: 1) bet stoombellengedrag bij hogedruk en hogetemperatuur onderzoeken. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de vormgeving van de bellenstroom in een verticale buis, bet aantal stoombellen en de diameter in een bepaalde tijd door de buis. Men heeft ontdekt dat onder bepaalde bedrijfscondities een van de vele gevormde grote stoombellen spontaan

onaangekondigd in twee helften deelt. Dat wil zeggen dat ene heft van een bel naar boven stroomt terwijl de ander helft naar beneden wil, waardoor er op die willekeurige plaats in de buis een vacui.im ontstaat. Het proceswater ( water-stoommengsel ) kan op dat moment niet meer door de buis stromen met aile gevolgen van dien. De vuurhaard blijft maar energie stralen waar door de temperatuur van de buiswand snel oploopt naar 900 graden Celsius en klapt vervolgens in elkaar. Er kan dus geen proceswater meer door bet platte gedeelte van de buis (pijpwanntewisselaar) stromen en brand vervolgens bij een oplopende temperatuur gewoon door. De energiecentrale zal bier door, mogelijk voor weken buiten bedrijf gaan.

Het experimented gedeelte is bier een gedeelte van de wanntewisselaar (verticale roestvrij stalen testbuis ), welke door gelijkstroom tevens als verwarmingselement dient. Voor bet verlaijgen van een regelmatige aanmaak van bellen op de binnenwand van bet experiment (de stroomvoerende buis met een hoge elektrische weerstand) is een gelijkmatige

stroomweerstand in de wanddikte noodzakelijk. Onze onderzoeker is in staat deze

gedragingen van de bellenstroom in de testbuis met speciaal hiervoor ontwikkelde apparatuur te meten en vast te leggen. In bet plincipeschema is duidelijk te zien, dat bet geproduceerde stoombellen weer van bet proceswater gescheiden worden in de stoomdrum. Het proceswater gaat vervolgens weer via de pomp naar bet verwanningselement (testbuis) om weer op te wannen, terwijl de stoom boven in de condensor afkoelt. De kunstmatig en overtollige ingebrachte energie voor bet experimenteel onderzoek kan naar bet riool afgevoerd worden.

Procesengineer-P&I schema ( Proces- en Instrumentatie) voor een H.D/H.T.

proefopstelling. De meest noodzakelijke nieuwe instrumentatie voor het onderzoek. Het principeschema heeft als het ware een metamorfose ondergaan. De constructeur heeft het principeschema omgezet in een procesengineerschema, of wel een P&I. Nu is het moment aangebroken om te gaan brainstonnen men meerdere vakdisciplines. Nieuwe en van de nonnalisatie afwijkende meetinstrumenten zijn reeds van een nieuw symbool voorzien.

D

Coated sapphire

G

Thermo-couples (inside)

CD

Film detector

E9

Thermo-couple (outside)

9

Absolute press~re

@ Thermo void probe

@ Local void probe @ Flow pattern indicator @ Oil-filled diff. pressure

<ID

Overall void sensor

~ String void probe

e

Burnout detector

E9

Heat flux

8

Electrical Power

Cd

Flow measurement

Blokschema van een 30 k.w. koelsysteem.

De procestechnoloog ontwerpt het blokschema voor een koelsysteem van 30 k.watt Men kan het experiment vergelijken met een uit de kluiten gewassen koelkast met een inhoud van 1000 m3. Het blokschema is samengesteld uit verschillende kleinen systemen, deze zijn deze zijn noodzakelijk voor het uitvoeren van kleine experimenten. Bovendien zijn de

energiestromen handmatig, geheel of gedeeltelijk te bei'nvloeden door regelafsluiters .

ondwkoeler

Leerdoel:

Het aanleren van technische termen van het meet- en regelsysteem zoals: opwarmen, verpompen, condenseren, gedeeltelijk met of zonder gebruik van de oververhitter en weer condenseren. Enkele meet- en regelwaarden waar men tijdens het experimenteren kennis mee maakt zijn: doorstroomtijd, openingsverhouding, doorstroomoppervlak, dichtheid van damp en vloeistof cp- en cv waarden, totale warmtestroom, massastroom, technisch vermogen, isentropen, druk, condensorwarmte, specifieke warmte en enthalpie.

Ontwerp van een 30 K. watt. koelmachine voor het stud en ten practicum.

Schema's lezen kan voor velen een probleem zijn.

Door een ruimtelijke weergave kan de ontwerper zijn voorstellen bespreekbaar maken met andere belanghebbenden. In dit ontwerp maakt de constructeur gebruik van een verdarnper en condensorsysteem en wel de "pijp in pijp" (warmtewisselaar). Men spreekt ook wel eens van "wandelstok-warmtewisselaar". De naam "wandelstok" is ontstaan door de bijzondere manier van monteren. De twee pijpen mogen elkaar na' montage niet meer raken. Daarom wordt de binnenpijp van centreerstukjes voorzien .

Dwarsdoorsnede van de "pijp in pijp" warmtewisselaar met centreerpennen.

P&I schema van een koelinstallatie voor bet practicum.

Het P&I schema is hier wat verder uitgewerkt met leidingdoorsneden, hoeveelheidmeters en toe te passen materialen. Het valt echter wel op dat er geen computersymbolen zijn

aangebracht. Deze installatie wordt gebruikt bij het studentenpracticum en is vanwege het leerproces uitsluitend met de hand te bedienen (zie ook blz.36 blokschema) .

lJ(: ... fiiAIII £ ~ l(ooGI( Q6 JTP'( ...,._q .:'ICHf&.&ll( l.[ •07( 2~· •• ) Q - 1(,

'IH

I , ,. ... .

.. , . . . , . . . · · ··•· ... • • · · ·•. · · .)6 · · · · · · ~ · p;\{~~CM:LV[Nit[L >·,·

J

·.!. __ _ 1 •t• o·c ,

-"'

17d l.!:!:================~--,

~~oor

I

₁

•

• V[AOA. ... P[A ' ' OAUI(. T[ ... P I I 1 .... o•c

In dit P&I schema zijn de verschillende symbolen herkenbaar zoals:

_j_

,

.. ~·· '·,;

appendages (afsluiters), apparaten (warmtewisselaars), pijpleidingen,

verwarmingselementen, pompen, flowmeters, ontluchting, aftap, droger, temperatuurmeters, warmtewisselaars, olieafscheider, compressor, kijkglazen en enkele drukvaten

Proces-en utility-schema.

Voor de verschillende soorten utilities worden afzonderlijke schema's getekend b.v. voor stoom, koelwater, drinkwater, demiwater, koud water, warmwater, gas, lucht,

antivriessysteem enz.

In het schema worden alle benodigde automatische en handbediende regelinstrumenten aangegeven. De stroomrichting van het medium wordt met pijlen aangegeven. Voor iedere leiding moeten de volgende gegevens worden verstrekt:

Medium.

De aanwezige hoeveelheid transport. Sys teeminhoud.

Gewicht voor de gassen, dampen en vloeistoffen. Maximale bedrijfstemperatuur (beveiliging). Dichtheden onder bedrijfscondities.

Maximale toegestane druk in het systeem.

Bij bepaalde bedrijven maakt men gebruik van een kleurencode voor bet medium zoals: freon, proceswater, drinkwater, stoomleiding, demiwater enz.

Instrumentatie-schema.

Een instrumentatieschema is een nog verder uitgewerkt P&I schema. De meet- en

regelinstrumenten worden verder gespecificeerd en geven zodoende extra informatie. Dat zijn details voor montage, aansluitpunten voor de computer, type nummers, aansluit- en

meetpunten en fabrikaat.

Electrotechnisch-schema.

Een electrotechnisch-schema is voor de leidingloop, schakelkasten, aansluitpunten voor apparaten en noodvoorziening bij calarniteiten van zeer groot belang.

Schema's voor elektriciteit zoals 220 Volt, 380 Volt en mogelijk 24 Volt. Aantekeningen: