closest Pseudo-loader that loads a scene graph from a file of any format and adds a callback to highlight the closest point, e.g. perfly esprit.flt.closest

Bestandformaat Omschrijving

3ds AutoDesk 3DStudio binary data

bin SGI format used by Showcase TM and powerflip bpoly Side Effects Software PRISMS binary data byu Brigham Young University CAD/FEA data

closest Pseudo-loader that loads a scene graph from a file of any format and adds a callback to highlight the closest point, e.g. perfly esprit.flt.closest

dwb Coryphaeus Software Designer's Workbench dxf AutoDesk AutoCAD ASCII format

flt MultiGen OpenFlight v14 format

flt11 MultiGen public domain Flight v11 format gds McDonnell-Douglas GDS things data gfo Old SGI radiosity data format

hrc Softimage

im Simple IRIS Performer data format

irtp AAI/Graphicon Interactive Real-Time PHIGS iv SGI Open Inventor format (VRML 1.0 superset) lsa Lightscape Technologies ASCII radiosity data lsb Lightscape Technologies binary radiosity data m University of Washington mesh data

medit Medit Productions medit modeling data nff Eric Haines' ray tracing test data obj Wavefront Technologies data format pegg Radiosity research data format pfb Performer Fast Binary data format phd SGI polyhedron data format

poly Side Effects Software PRISMS ASCII data post simple 2D grid loader

pts UWASH pts file loader

ptu Simple IRIS Performer terrain data format s1k US ARMY SIMNET database format

sgf US Naval Academy standard graphics format sgo Paul Haeberli's graphics data format

so DSO file loader

spf US Naval Academy simple polygon format sponge Sierpinski sponge 3D fractal generator

star Astronomical data from Yale University star chart stla 3D Structures ASCII stereolithography data stlb 3D Structures binary stereolithography data

substclip Pseudo-loader that loads a scene graph from a file of any format and substitutes a given clip texture for the i'th texture encountered in the scene, e.g replace the hubcaps on esprit.flt with the clip texture described by mycliptexture.ct:

setenv PFSUBSTCLIP_TEXTURE mycliptexture.ct setenv PFSUBSTCLIP_TEXTURE_I 0

perfly_ogl esprit.flt.substclip

sv John Kichury's i3dm modeler format

tri University of Minnesota Geometry Center data

unc University of North Carolina walkthrough data

wrl VRML 2.0 data

1-4-2005

Bedrijfskunde 3 Rijksuniversiteit Groningen

Appendix B. Personeel HPC/V

Johannes Bosgra

Functie: Marketing en sales medewerker HPC/V RCC, 0,5 fte.

Expertise: Marketing en sales.

Dr. Rob de Bruin

Functie: Lectoraat Hanze Hogeschool, 0,6 fte; HPC expert, 0,4 fte.

Expertise: HPC, Fortram programmeur.

Drs. Frans van Hoesel.

Functie: Manager HPC/V, 1fte.

Expertise: Management, HPC en visualisatie.

Drs. Jan Kraak

Functie: Webmaster, 0.6 fte.

Expertise: Computer graphics en web design.

Ir. Martijn Kragtwijk

Functie: Visualisatie expert, 0,7 fte.

Expertise: HPC en visualisatie.

Dr. Arnold Meijster

Functie: HPC en visualisatie expert, 1 fte.

Expertise: Parallellisatie, HPC en visualisatie.

Ir. Paul Melis

Functie: Visualisatie expert HPC/V RCC, 1 fte.

Expertise: Visualisatie.

Laurens Voerman

Functie: Visualisatie expert, 1 fte.

Expertise: Visualisatie en algemeen programmeur.

Drs. Hayko Wind

Functie: Manager HPC/V RCC, 0,2 fte.

Expertise: Management en marketing.

Appendix C. Basisinterview met personeel

1. Zou je het RC een formele of een informele instelling noemen?

Formeel Informeel

2. Zou je het HPC/V een formele of een informele instelling noemen?

Formeel Informeel

3. Ben je tevreden met het management van het RC?

Zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden erg ontevreden.

4. Ben je tevreden met het management van het HPC/V?

Zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden erg ontevreden.

5. Ben je tevreden met het management van het HPC/V RCC?

Zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden erg ontevreden.

6. Kun je binnen het HPC/V specifieke werkwijzen onderscheiden? Welke?

Ja Nee

7. Bestaan er bepaalde regels/procedures/methoden waar jij van op de hoogte bent?

Welke?

Ja nee

8. Ben je je bewust van een (hogere) doel(stelling) bij het HPC/V (RCC)? Leg uit.

Ja Nee

9. Wat zijn je huidige taken (kort)?

10. Ben je tevreden met de taken die je nu hebt?

Zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden erg ontevreden.

11. Wat zijn je verantwoordelijkheden (kort)?

12. Ben je tevreden met je huidige verantwoordelijkheden?

Zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden erg ontevreden.

13. Ben je tevreden met je huidige werksituatie (collega’s, locatie, werkplek)?

Zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden erg ontevreden.

1-4-2005

Bedrijfskunde 5 Rijksuniversiteit Groningen

14. Hoe ervaar jij de stemming onder het personeel?

Zeer leuk Leuk neutraal Niet leuk Helemaal niet leuk

15. Ervaar of heb jij wel eens werkdruk of stress ervaren tijdens/door werkzaamheden bij het HPC/V? In welke mate?

Ja Nee

16. Hoe ervaar jij de mogelijkheden tot (door)groeien/leren binnen het HPC/V?

Zeer goed goed neutraal slecht zeer slecht

17. Hoe ervaar jij jou mogelijkheden tot carrière binnen het HPC/V?

Zeer goed goed neutraal slecht zeer slecht

18. Ben je tevreden met de afstemming tussen het HPC/V en het HPC/V RCC?

Zeer tevreden tevreden neutraal ontevreden erg ontevreden.

19. Wat vind je van de commercialisering van het HPC/V?

Zeer interessant Interessant Geen mening Oninteressant Zeer oninteressant

20. Denk je dat het HPC/V RCC gevolgen voor jou positie zal hebben in de toekomst?

Welke?

Ja Nee

21. Wat vind jij van Duitsland en de Duitse mensen?

Houden van Leuk land/mensen Absoluut geen probleem Geen probleem Hekel aan Haat

22. Hoe is jou Duits (taal technisch: verstaan, spreken, lezen, schrijven)?

Vloeiend Goed Redelijk Matig Slecht

Verstaan Spreken Lezen

Schrijven

23. Denk je dat er een taalprobleem is in het algemeen tussen Nederland en Duitsland?

Ja Nee

24. Zou je het een probleem vinden om met Duitsers samen te werken? Waarom?

Ja Nee

25. Hoe zie jij de toekomst van VR en van het HPC/V (in wat voor vorm dan ook)?

26. Verder nog opmerkingen of vragen?

Appendix D. Resultaten interviews met personeel

VRAAG1

Frequency Percent Valid formeel 3 33,3 informeel 6 66,7

Total 9 100,0

VRAAG2

Frequency Percent Valid formeel 2 22,2 informeel 7 77,8

Total 9 100,0

VRAAG3

Frequency Percent Valid tevreden 4 44,4 neutraal 5 55,6

Total 9 100,0

VRAAG4

Frequency Percent Valid tevreden 4 44,4 neutraal 2 22,2 ontevrede

n

2 22,2

Total 8 88,9

Missing System 1 11,1

Total 9 100,0

VRAAG5

Frequency Percent Valid tevreden 1 11,1 neutraal 4 44,4 ontevred

en

1 11,1 erg

ontevred en

2 22,2

Total 8 88,9

Missing System 1 11,1

Total 9 100,0

VRAAG6

Frequency Percent

Valid ja 3 33,3

nee 6 66,7

Total 9 100,0

VRAAG7

Frequency Percent

Valid ja 2 22,2

nee 7 77,8

Total 9 100,0

VRAAG8

Frequency Percent

Valid ja 7 77,8

nee 2 22,2

Total 9 100,0

VRAAG10

Frequency Percent Valid zeer

tevreden

4 44,4 tevreden 3 33,3 neutraal 2 22,2

Total 9 100,0

VRAAG12

Frequency Percent Valid zeer

tevreden

2 22,2 tevreden 5 55,6 ontevred

en

2 22,2

Total 9 100,0

VRAAG13

Frequency Percent Valid zeer

tevreden

1 11,1 tevreden 6 66,7 neutraal 2 22,2

Total 9 100,0

VRAAG14

Frequency Percent

Valid leuk 7 77,8

neutraal 2 22,2

Total 9 100,0

VRAAG15

Frequency Percent

Valid ja 8 88,9

nee 1 11,1

Total 9 100,0

VRAAG16

Frequency Percent Valid zeer

goed

3 33,3

goed 4 44,4

neutraal 1 11,1 zeer

slecht

1 11,1

Total 9 100,0

VRAAG17

Frequency Percent

Valid goed 2 22,2

neutraal 4 44,4

slecht 2 22,2

zeer slecht

1 11,1

Total 9 100,0

VRAAG18

Frequency Percent

Valid tevreden 1 11,1

neutraal 4 44,4

1-4-2005

Bedrijfskunde 7 Rijksuniversiteit Groningen

ontevred en

1 11,1 erg

ontevred en

2 22,2

nr 1 11,1

Total 9 100,0

VRAAG19

Frequency Percent Valid zeer

interessa nt

1 11,1

interessa nt

5 55,6 geen

mening

1 11,1 oninteres

sant

1 11,1 zeer

oninteres sant

1 11,1

Total 9 100,0

VRAAG20

Frequency Percent

Valid ja 5 55,6

nee 2 22,2

nr 2 22,2

Total 9 100,0

VRAAG21

Frequency Percent Valid leuk

land/men sen

3 33,3

absoluut geen probleem

3 33,3

geen probleem

3 33,3

Total 9 100,0

VRAAG23

Frequency Percent

Valid ja 2 22,2

nee 7 77,8

Total 9 100,0

VRAAG24

Frequency Percent

Valid nee 9 100,0

Samenvatting vraag 22:

Vloeiend Goed Redelijk Matig Slecht

Verstaan 3 2 2 2

Spreken 1 3 3 2

Lezen 2 5 2

Schrijven 1 1 1 6

Samenvatting vraag 25:

Iedereen is het er over eens dat VR een goede toekomst tegemoet gaat, die gepaard zal gaan met een grote groei in het gebruik van VR diensten. Over de toekomst van het HPC/V zijn de meningen verdeeld. Sommige denken dat het HPC/V een moeilijke tijd tegemoet gaat en een aantal denken dat het een positieve toekomst tegemoet gaat. Weer anderen weten het niet.

VR lange termijn zeer positief

Appendix E. Statistieken Duitsland

Tabel 1: Oppervlakte en bevolking per land.

Fläche und Bevölkerung

Bevölkerung

^*

Fläche

insgesamt männlich weiblich

Einwohner je km

^{2 *}

Land

Km

²

1 000 Anzahl

Jahr/Monat/Stichtag 31.12.2002 Baden-Württemberg 35 751,64 10 661 5 230 5 431 298 Bayern 70 549,32 12 387 6 061 6 327 176 Berlin 891,75 3 392 1 651 1 741 3 804 Brandenburg 29 476,67 2 582 1 276 1 306 88

Bremen 404,28 662 320 342 1 638

Hamburg 755,26 1 729 839 890 2 289 Hessen 21 114,88 6 092 2 985 3 107 288 Mecklenburg-Vorpommern 23 173,46 1 745 864 881 75 Niedersachsen 47 617,97 7 980 3 907 4 074 168 Nordrhein-Westfalen 34 082,76 18 076 8 799 9 278 530 Rheinland-Pfalz 19 846,91 4 058 1 991 2 066 204 Saarland 2 568,53 1 065 517 548 415 Sachsen 18 413,29 4 349 2 112 2 237 236 Sachsen-Anhalt 20 444,72 2 549 1 242 1 307 125 Schleswig-Holstein 15 762,90 2 817 1 376 1 440 179 Thüringen 16 172,21 2 392 1 174 1 218 148 Deutschland 357 026,55 82 537 40 345 42 192 231

* Ergebnisse der Bevölkerungsfortschreibung.

Aktualisiert am 01. Oktober 2003

Bron: Website Statistisches Bundesamt Deutschland;

http://www.destatis.de/jahrbuch/jahrtab1.htm

1-4-2005

Bedrijfskunde 9 Rijksuniversiteit Groningen

Tabel 2: Binnenlandsprodukt per land.

Bruttoinlandsprodukt

¹

nach Ländern in jeweiligen Preisen

Mrd. EUR

Jahr/Monat/Stichtag 2002 2002%

Baden-Württemberg 307,44 14,5831

Bayern 368,92 17,4993

Berlin 77,13 3,65857

Brandenburg 44,12 2,09278

Bremen 22,96 1,08908

Hamburg 75,18 3,56608

Hessen 191,61 9,0888

Mecklenburg-Vorpommern 29,61 1,40452

Niedersachsen 183,12 8,68608

Nordrhein-Westfalen 463,96 22,0074

Rheinland-Pfalz 93,30 4,42558

Saarland 25,43 1,20624

Sachsen 75,79 3,59501

Sachsen-Anhalt 43,31 2,05436

Schleswig-Holstein 65,64 3,11356

Thüringen 40,67 1,92913

Deutschland 2 108,20 100

1

Das Bruttoinlandsprodukt ergibt sich aus der um die unterstellte Bankgebühr

verminderten Summe der Bruttowertschöpfung aller Wirtschaftsbereiche zuzüglich der Gütersteuer und abzüglich der Gütersubventionen.

Quelle: Arbeitskreis Volkswirtschaftliche Gesamtrechnungen der Länder. - Vorläufiges Ergebnis.

Aktualisiert am 07. Oktober 2003

Bron: Website Statistisches Bundesamt Deutschland;

http://www.destatis.de/jahrbuch/jahrtab65.htm

Appendix F. Bedrijven

Architectenbureaus:

Bremen:

Planungsgruppe Gestering, de vries, Wurster, Bremen Architektenbüro Schwartz, Gerlech, Schneider, Bremen

Haslob, Kruse + Partner Architekten u. Diplom-Ing. Gbr, , Bremen Rosengart + Partner Architekten GbR, Bremen

Architektur + Design Pieper, Bremen

Hamburg:

HPP Hentrich-Petschnigg & Partner KG, Hamburg NPS Tchoban Voss, Hamburg

W RNER + PARTNER, Hamburg

WGK Planungsgesellschaft mbH, Hamburg Architekten Schweger Partner, Hamburg

Niedersachsen:

Architekten BKSP, Hannover Struhk Architekten, Braunschweig Architekturbüro Tabery, Bremervörde Schneider + Sendelbach, Braunschweig Architekten Schweger Partner, Hannover

Makelaars:

Bremen:

Fa. Justus Grosse GmbH, Bremen BLB Immobilien GmbH, Bremen Fa. Justus Wohltmann GmbH, Bremen Robert C. Spies, Bremen

Fa. Engel & Völkers, Bremen

Hamburg:

Grosmann & Berger GmbH, Hamburg

Engel & Völkers Beteiligungen AG, Hamburg Stöben-Wittlinger GmbH, Hamburg

Karl Gladigau GmbH, Hamburg Fründt Immobilien GmbH, Hamburg

Niedersachsen:

Firma Fritz Wübbenhorst, Oldenburg Fürst Immobilien, Hannover

Jansen Immobilien GmbH, Haren

Harms & Harms Immobilien AG, Aurich

1-4-2005

Bedrijfskunde 11 Rijksuniversiteit Groningen

Jo. Wolter Immobilien GmbH, Braunschweig

Bouwbedrijven:

Bremen:

Bilfinger Berger AG, Bremen Hochtief Construction AG, Bremen Strabag AG, Bremen

H. F. Kistner Baugesellschaft, Bremen Gebr. Neumann GmbH & Co. KG, Bremen

Hamburg:

Bilfinger Berger AG, Hamburg Hochtief Construction AG, Hamburg Strabag AG, Hamburg

Walter Bau-AG, Hamburg Wiemer & Trachte, Hamburg

Niedersachsen:

Bilfinger Berger AG, Hannover

Hochtief Construction AG, Hannover

Strabag AG Direktion, Hannover

Wayss & Freytag, Göttingen

Echterhoff Bau GmbH, Dessau

Appendix G. Enquête

Name Betrieb:

Name Kontakt:

Telefon:

Telefax:

E-Mail:

Internet:

Frage 1: Sind Sie bekannt mit dem Thema Virtuelle Realität (VR)?

† Nein (Frage 3 bitte);

† Ja.

Frage 2: Haben Sie schon mal überlegt um VR in Ihren Betrieb an zu wenden?

† Nein;

† Ja; Wofür haben Sie VR angewendet oder überlegt an zu wenden?...

………

………

………

Frage 3: Nach dem Lesen von hinzugefügter Broschüre über VR und das HPC/V haben Sie eine Idee von Ihren Möglichkeiten mit VR und das HPC/V?

† Nein;

† Ja; Wofür wollen oder können Sie VR und das HPC/V denn brauchen?...

………

………

………

Frage 4: Sind Sie interessiert in weitere Informationen über VR und was das HPC/V für Sie bedeuten kann?

† Nein;

† Ja.

Frage 5: Haben Sie vielleicht spezifischen Fragen über VR oder das HPC/V?

† Nein;

† Ja, nämlich: ………...

………

………

………

………

Frage 6: Sind Sie interessiert in einer Demo von unseren Applikationen?

† Nein

† Ja.

Danke sehr für das Ausfüllen unserem Fragebogen.

Bitte schicken Sie den Fragebogen so bald wie möglich zurück in hinzugefügtem Umschlag.

1-4-2005

Bedrijfskunde 13 Rijksuniversiteit Groningen

Appendix H. Resultaten enquête

Vraagstatistieken

Vraag 1:

Frequency Percent

Valid nee 12 26,7

ja 33 73,3

Total 45 100,0

Vraag 2:

Frequency Percent Valid Percent

Valid nee 21 46,7 61,8

ja 13 28,9 38,2

Total 34 75,6 100,0

Missing System 11 24,4

Total 45 100,0

Vraag 3:

VRBEKEND

ja nee

Count

40

30

20

10

0

REGIO Niedersachsen Hamburg Bremen

VRBEKEND

ja nee

Count

40

30

20

10

0

SEGMENT bouw bedrijf makelaar architect

VRAANGEW

ja nee Missing

Count

30

20

10

0

SEGMENT bouw bedrijf makelaar architect

VRAANGEW

ja nee Missing

C oun t

30

20

10

0

REGIO

Niedersachsen Hamburg Bremen

Frequency Percent

Valid nee 21 46,7

ja 18 40,0

nr 6 13,3

Total 45 100,0

Vraag 4:

Frequency Percent

Valid nee 31 68,9

ja 14 31,1

Total 45 100,0

Vraag 5:

Frequency Percent

IDVRHPCV

nr ja nee

Coun t

30

20

10

0

REGIO

Niedersachsen Hamburg Bremen

IDVRHPCV

nr ja nee

C oun t

30

20

10

0

SEGMENT

bouw bedrijf makelaar architect

MEERINFO

ja nee

Cou n t

40

30

20

10

0

REGIO

Niedersachsen Hamburg Bremen

MEERINFO

ja nee

C oun t

40

30

20

10

0

SEGMENT

bouw bedrijf makelaar architect

1-4-2005

Bedrijfskunde 15 Rijksuniversiteit Groningen

Valid nee 38 84,4

ja 4 8,9

nr 3 6,7

Total 45 100,0

Vraag 6:

Frequency Percent

Valid nee 36 80,0

ja 9 20,0

Total 45 100,0

Samenvatting open vraag gedeelte bij vraag 2:

VRAGEN

nr ja nee

C oun t

40

30

20

10

0

REGIO

Niedersachsen Hamburg Bremen

VRAGEN

nr ja nee

Co u n t

40

30

20

10

0

SEGMENT

bouw bedrijf makelaar architect

DEMO

ja nee

C oun t

40

30

20

10

0

SEGMENT

bouw bedrijf makelaar architect

DEMO

ja nee

C oun t

40

30

20

10

0

REGIO

Niedersachsen Hamburg Bremen

Bedrijven die al met VR gewerkt hebben en daarom positief op vraag 2 geantwoord hebben (13), gebruiken of wilden het voornamelijk gebruiken voor: Presentaties (7), ontwerpproces begeleidende visualisaties (3), ideeën vorming (1) en binnenarchitectuur (1).

Samenvatting open vraag gedeelte bij vraag 3:

Bedrijven die na het lezen van de meegestuurde informatie een idee hebben wat het HPC/V voor hun kan doen en daarom een positief antwoord hebben gegeven op deze vraag (18) verwachten vooral: Visualisatie stadsplanning (1), binnenarchitectuur (1), visualisatie nieuwbouw projecten (1), projectontwikkeling (1), visualisatie gebouwen (2).

Samenvatting open vraag gedeelte bij vraag 5:

Specifieke vragen die de positieve beantwoorders van deze vraag (4) hebben zijn: Wat zijn de kosten (2), wat is de mobiliteit wat betreft projectie (1), wat is de compatibiliteit met de programma’s 3d-studio wiss en autocad adt (1), en is er een speciaal systeem voor nodig (1).

Vergelijkingen (Crosstabs)

Vraag 1 met vraag 2:

VRAANGEW Total

REGIO nee ja

Bremen VRBEKEND ja 10 4 14

Total 10 4 14

Hamburg VRBEKEND ja 5 4 9

Total 5 4 9

Niedersachsen VRBEKEND nee 1 1

ja 5 5 10

Total 6 5 11

VRAANGEW Total

SEGMENT nee ja

Architect VRBEKEND ja 5 5 10

Total 5 5 10

Makelaar VRBEKEND ja 8 2 10

Total 8 2 10

Bouwbedrijf VRBEKEND nee 1 1

ja 7 6 13

Total 8 6 14

Vraag 1 met vraag 3:

IDVRHPCV Total

REGIO nee ja nr

Bremen VRBEKEND nee 1 1

ja 6 7 1 14

Total 7 7 1 15

Hamburg VRBEKEND nee 5 1 6

ja 3 6 9

Total 8 6 1 15

Niedersachsen VRBEKEND nee 3 2 5

ja 3 5 2 10

Total 6 5 4 15

1-4-2005

Bedrijfskunde 17 Rijksuniversiteit Groningen

IDVRHPCV Total

SEGMENT nee ja nr

Architect VRBEKEND nee 4 1 5

ja 5 3 2 10

Total 9 3 3 15

Makelaar VRBEKEND nee 3 2 5

ja 4 5 1 10

Total 7 5 3 15

bouwbedrijf VRBEKEND nee 2 2

ja 3 10 13

Total 5 10 15

Vraag 1 met vraag 4:

MEERINFO Total

REGIO nee ja

Bremen VRBEKEND nee 1 1

ja 9 5 14

Total 10 5 15

Hamburg VRBEKEND nee 5 1 6

ja 5 4 9

Total 10 5 15

Niedersachsen VRBEKEND nee 4 1 5

ja 7 3 10

Total 11 4 15

MEERINFO Total

SEGMENT nee ja

Architect VRBEKEND nee 3 2 5

ja 5 5 10

Total 8 7 15

Makelaar VRBEKEND nee 5 5

ja 6 4 10

Total 11 4 15

Bouwbedrijf VRBEKEND nee 2 2

ja 10 3 13

Total 12 3 15

Vraag 1 met vraag 5:

VRAGEN Total

REGIO nee ja nr

Bremen VRBEKEND nee 1 1

ja 11 2 1 14

Total 12 2 1 15

Hamburg VRBEKEND nee 6 6

ja 7 1 1 9

Total 13 1 1 15

Niedersachsen VRBEKEND nee 5 5

ja 8 1 1 10

Total 13 1 1 15

VRAGEN Total

SEGMENT nee ja nr

Architect VRBEKEND nee 5 5

ja 7 3 10

Total 12 3 15

Makelaar VRBEKEND nee 5 5

ja 9 1 10

Total 14 1 15

Bouwbedrijf VRBEKEND nee 2 2

ja 10 3 13

Total 12 3 15

Vraag 1 met vraag 6

DEMO Total

REGIO nee ja

Bremen VRBEKEND nee 1 1

ja 11 3 14

Total 12 3 15

Hamburg VRBEKEND nee 6 6

ja 5 4 9

Total 11 4 15

Niedersachsen VRBEKEND nee 5 5

ja 8 2 10

Total 13 2 15

DEMO Total

SEGMENT nee ja

architect VRBEKEND nee 5 5

ja 8 2 10

Total 13 2 15

makelaar VRBEKEND nee 5 5

ja 6 4 10

Total 11 4 15

bouwbedrijf VRBEKEND nee 2 2

ja 10 3 13

Total 12 3 15

Vraag 2 met vraag 3:

IDVRHPCV Total

REGIO nee ja nr

Bremen VRAANGEW nee 5 4 1 10

ja 1 3 4

Total 6 7 1 14

Hamburg VRAANGEW nee 1 4 5

ja 2 2 4

Total 3 6 9

Niedersachsen VRAANGEW nee 4 1 1 6

ja 4 1 5

Total 4 5 2 11

1-4-2005

Bedrijfskunde 19 Rijksuniversiteit Groningen

IDVRHPCV Total

SEGMENT nee ja nr

architect VRAANGEW nee 3 1 1 5

ja 2 2 1 5

Total 5 3 2 10

makelaar VRAANGEW nee 3 4 1 8

ja 1 1 2

Total 4 5 1 10

bouwbedrijf VRAANGEW nee 4 4 8

ja 6 6

Total 4 10 14

Vraag 2 met vraag 4:

MEERINFO Total

REGIO nee ja

Bremen VRAANGEW nee 6 4 10

ja 3 1 4

Total 9 5 14

Hamburg VRAANGEW nee 3 2 5

ja 2 2 4

Total 5 4 9

Niedersachsen VRAANGEW nee 5 1 6

ja 3 2 5

Total 8 3 11

MEERINFO Total

SEGMENT nee ja

architect VRAANGEW nee 3 2 5

ja 2 3 5

Total 5 5 10

makelaar VRAANGEW nee 6 2 8

ja 2 2

Total 6 4 10

bouwbedrijf VRAANGEW nee 5 3 8

ja 6 6

Total 11 3 14

Vraag 2 met vraag 5:

VRAGEN Total

REGIO nee ja nr

Bremen VRAANGEW nee 8 1 1 10

ja 3 1 4

Total 11 2 1 14

Hamburg VRAANGEW nee 4 1 5

ja 3 1 4

Total 7 1 1 9

Niedersachsen VRAANGEW nee 5 1 6

ja 4 1 5

Total 9 1 1 11

VRAGEN Total

SEGMENT nee ja nr

architect VRAANGEW nee 5 5

ja 2 3 5

Total 7 3 10

makelaar VRAANGEW nee 7 1 8

ja 2 2

Total 9 1 10

bouwbedrijf VRAANGEW nee 5 3 8

ja 6 6

Total 11 3 14

Vraag 2 met vraag 6:

DEMO Total

REGIO nee ja

Bremen VRAANGEW nee 7 3 10

ja 4 4

Total 11 3 14

Hamburg VRAANGEW nee 3 2 5

ja 2 2 4

Total 5 4 9

Niedersachsen VRAANGEW nee 5 1 6

ja 4 1 5

Total 9 2 11

DEMO Total

SEGMENT nee ja

architect VRAANGEW nee 4 1 5

ja 4 1 5

Total 8 2 10

makelaar VRAANGEW nee 6 2 8

ja 2 2

Total 6 4 10

bouwbedrijf VRAANGEW nee 5 3 8

ja 6 6

Total 11 3 14

Vraag 3 met vraag 4:

MEERINFO Total

REGIO nee ja

Bremen IDVRHPCV nee 6 1 7

ja 3 4 7

nr 1 1

Total 10 5 15

Hamburg IDVRHPCV nee 6 2 8

ja 4 2 6

nr 1 1

Total 10 5 15

Niedersachsen IDVRHPCV nee 5 1 6

ja 2 3 5

nr 4 4

Total 11 4 15

1-4-2005

Bedrijfskunde 21 Rijksuniversiteit Groningen

MEERINFO Total

SEGMENT nee ja

architect IDVRHPCV nee 6 3 9

ja 3 3

nr 2 1 3

Total 8 7 15

makelaar IDVRHPCV nee 6 1 7

ja 2 3 5

nr 3 3

Total 11 4 15

bouwbedrijf IDVRHPCV nee 5 5

ja 7 3 10

Total 12 3 15

Vraag 3 met vraag 5:

VRAGEN Total

REGIO nee ja nr

Bremen IDVRHPCV nee 7 7

ja 4 2 1 7

nr 1 1

Total 12 2 1 15

Hamburg IDVRHPCV nee 7 1 8

ja 5 1 6

nr 1 1

Total 13 1 1 15

Niedersachsen IDVRHPCV nee 6 6

ja 3 1 1 5

nr 4 4

Total 13 1 1 15

VRAGEN Total

SEGMENT nee ja nr

architect IDVRHPCV nee 8 1 9

ja 1 2 3

nr 3 3

Total 12 3 15

makelaar IDVRHPCV nee 7 7

ja 4 1 5

nr 3 3

Total 14 1 15

bouwbedrijf IDVRHPCV nee 5 5

ja 7 3 10

Total 12 3 15

Vraag 3 met vraag 6:

DEMO Total

REGIO nee ja

Bremen IDVRHPCV nee 7 7

ja 4 3 7

nr 1 1

Total 12 3 15

Hamburg IDVRHPCV nee 6 2 8

ja 4 2 6

nr 1 1

Total 11 4 15

Niedersachsen IDVRHPCV nee 6 6

ja 3 2 5

nr 4 4

Total 13 2 15

DEMO Total

SEGMENT nee ja

architect IDVRHPCV nee 8 1 9

ja 2 1 3

nr 3 3

Total 13 2 15

makelaar IDVRHPCV nee 6 1 7

ja 2 3 5

nr 3 3

Total 11 4 15

bouwbedrijf IDVRHPCV nee 5 5

ja 7 3 10

Total 12 3 15

Vraag 4 met vraag 5:

VRAGEN Total

REGIO nee ja nr

Bremen MEERINFO nee 10 10

ja 2 2 1 5

Total 12 2 1 15

Hamburg MEERINFO nee 10 10

ja 3 1 1 5

Total 13 1 1 15

Niedersachsen MEERINFO nee 11 11

ja 2 1 1 4

Total 13 1 1 15

VRAGEN Total

SEGMENT nee ja nr

architect MEERINFO nee 8 8

ja 4 3 7

Total 12 3 15

makelaar MEERINFO nee 11 11

ja 3 1 4

Total 14 1 15

bouwbedrijf MEERINFO nee 12 12

ja 3 3

Total 12 3 15

1-4-2005

Bedrijfskunde 23 Rijksuniversiteit Groningen

Vraag 4 met vraag 6:

DEMO Total

REGIO nee ja

Bremen MEERINFO nee 10 10

ja 2 3 5

Total 12 3 15

Hamburg MEERINFO nee 10 10

ja 1 4 5

Total 11 4 15

Niedersachsen MEERINFO nee 11 11

ja 2 2 4

Total 13 2 15

DEMO Total

SEGMENT nee ja

architect MEERINFO nee 8 8

ja 5 2 7

Total 13 2 15

makelaar MEERINFO nee 11 11

ja 4 4

Total 11 4 15

bouwbedrijf MEERINFO nee 12 12

ja 3 3

Total 12 3 15

Vraag 5 met vraag 6:

DEMO Total

REGIO nee ja

Bremen VRAGEN nee 11 1 12

ja 1 1 2

nr 1 1

Total 12 3 15

Hamburg VRAGEN nee 11 2 13

ja 1 1

nr 1 1

Total 11 4 15

Niedersachsen VRAGEN nee 12 1 13

ja 1 1

nr 1 1

Total 13 2 15

DEMO Total

SEGMENT nee ja

architect VRAGEN nee 11 1 12

ja 2 1 3

Total 13 2 15

makelaar VRAGEN nee 11 3 14

ja 1 1

Total 11 4 15

bouwbedrijf VRAGEN nee 12 12

nr 3 3

Total 12 3 15

Appendix I. Basis diepte-interview

1. Was halten Sie von unseren Applikationen?

2. Haben Sie jetzt eine Idee was das HPC/V für Sie bedeuten kann?

Wenn ja, Beispiele:

3. Denken Sie dass es vielleicht eine Schwelle gibt für Deutsche Betreiben um zu handeln mit Niederländische Betreiben, in statt mit den Deutschen Konkurrenten?

4. Wurde dass für Sie vielleicht eine Schwelle sein?

5. Mann sagt dass es distinktive Unterschiede gibt zwischen die Deutsche und die Niederländische Betriebskultur. Was ist Ihre Meinung darüber, und können Sie vielleicht ein (Paar) Beispiel(e) geben?

Wenn ja, wurden diese Unterschiede ein Problem formen für Sie?

6. Sind Sie der Meinung dass es eine Sprachbarriere gibt zwischen Deutschland und die Niederlande?

7. Ist der Abstand zwischen Hamburg/Bremen und Groningen für Sie ein Problem?

8. Wollen Sie noch Kontakt mit uns erhalten?

9. Kennen Sie vielleicht Konkurrenten oder Substituten auf das Gebiet von Virtuelle Realität?

10. Kennen Sie vielleicht (andere) Möglichkeiten für das HPC/V auf den Deutsche Markt?

1-4-2005

Bedrijfskunde 25 Rijksuniversiteit Groningen

Appendix J. Resultaten diepte-interview

Samenvatting van vraag 1:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Een interessant instrument met ontwikkelmogelijkheden.

Grossmann und Berger Zeer interessant, we kunnen ons een goede toepassing voorstellen.

Harms und Harms Immobilien Super ook wat de toepassing betreft, voor ons is het interessant wat projecten en ontwikkeling betreft.

Architekturburo Tabery Interessante ontwikkeling, we zien twee mogelijkheden.

WGK Planungsgesellschaft Interessant.

Hochtief Hamburg Een interessant overzicht van de huidige techniek en de mogelijkheden daarvan binnen het bereik hoogbouw.

Architectur + Design Pieper Zeer interessant, er wordt gelijk gevraagd naar een toepassing in de vorm van een virtueel ontruimingsplan.

Samenvatting van vraag 2:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Voor onze toepassing moeten we meer details krijgen:

buitenvisualisatie van woongebouwen.

Grossmann und Berger Ja: Commerciële verhuur; Industriele verhuur; Investerings projekten. Niet alleen enkele gebouwen of projekten, maar meer in de geest van complete bereiken zoals stadsplanning.

Harms und Harms Immobilien Zeker weten: Familiehuizen en de ontwikkeling daarvan.

Architekturburo Tabery Ja: gebouwen in een omgeving visualiseren, bijvoorbeeld het

‘Elbe-Küste-Forum Projekt’.

WGK Planungsgesellschaft Ja: als de opdrachtgevers ervoor willen betalen is het toepasbaar op het volledige bereik.

Hochtief Hamburg Ja: de inzet in de bouwwerving om potentiële klanten een indruk te geven, die boven grafieken en modellen uitgaat.

Architectur + Design Pieper Ja: maar op dit moment zijn er geen specifieke opdrachten voor het HPC/V.

Samenvatting van vraag 3:

Fa. Justus Wohltmann GmbH In sommige gevallen taalproblemen, verder geen.

Grossmann und Berger Nee.

Harms und Harms Immobilien Niks specifieks. Geen moeilijkheden voorzien.

Architekturburo Tabery Nee.

WGK Planungsgesellschaft Nee.

Hochtief Hamburg Duitse ondernemingen prefereren om te communiceren in de moedertaal, maar bij internationale projecten is Engels ook een optie.

Architectur + Design Pieper Nee.

Samenvatting van vraag 4:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Nee.

Grossmann und Berger Nee.

Harms und Harms Immobilien Nee.

Architekturburo Tabery Nee.

WGK Planungsgesellschaft Nee.

Hochtief Hamburg De taal is geen probleem. De ruimtelijke nabijheid en bereikbaarheid is een bepaalde drempel.

Architectur + Design Pieper Nee.

Samenvatting van vraag 5:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Nee.

Grossmann und Berger Geen mening.

Harms und Harms Immobilien Nederland is innovatiever en moderner, maar dat is alleen maar positief.

Architekturburo Tabery Nederland is liberaler dan Duitsland, dat hiërarchisch is, maar dat is alleen maar positief.

WGK Planungsgesellschaft Geen idee.

Hochtief Hamburg Ik ken Nederlanders als liberaal en onconventioneel, dit is positief aangezien in Duitsland zeer veel wetten, normen en voorschriften zijn.

Architectur + Design Pieper Nee.

Samenvatting van vraag 6:

Fa. Justus Wohltmann GmbH In het huidige geval was dat niet zo.

Grossmann und Berger Geen ernstige, misschien in de programmering.

Harms und Harms Immobilien Misschien een kleine spraakbarrière. Het omzetten van programmeertaal moet geen groot probleem zijn.

Architekturburo Tabery Nee.

WGK Planungsgesellschaft Nee.

Hochtief Hamburg Er zijn meer Nederlanders die Duits spreken dan Duitsers die Nederlands spreken.

Architectur + Design Pieper Nee.

Samenvatting van vraag 7:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Nee.

Grossmann und Berger Niet echt. Het is geen probleem als de service, prijs en de rest goed genoeg zijn.

Harms und Harms Immobilien Nee.

Architekturburo Tabery Bij grotere projecten is dat geen probleem.

WGK Planungsgesellschaft Ja dat is een probleem, kost veel tijd.

Hochtief Hamburg De rijtijd van ongeveer vier uren betekent een tijdvergende besteding.

Architectur + Design Pieper Nee, geen probleem.

1-4-2005

Bedrijfskunde 27 Rijksuniversiteit Groningen

Samenvatting van vraag 8:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Ja, we willen graag de kosten weten.

Grossmann und Berger Ja, nog niet voor opdrachten op dit moment, maar die komen er op een gegeven moment sowieso, daarom houden we contact.

Harms und Harms Immobilien Ja.

Architekturburo Tabery Ja.

WGK Planungsgesellschaft Ja, wanneer een geschikt project zich aanbiedt.

Hochtief Hamburg Ja, graag.

Architectur + Design Pieper Ja (ze zijn nog langs geweest in Groningen).

Samenvatting van vraag 9:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Nee.

Grossmann und Berger Nee.

Harms und Harms Immobilien Als substituut het computerprogramma Akron Plus. Het is een goedkoop en veel gebruikt programma.

Architekturburo Tabery Wat concurrentie betreft alleen rendering bedrijfjes. Als substituut de programma’s Allplan/Allplot en Nemetschek Joker.

WGK Planungsgesellschaft Nee.

Hochtief Hamburg Het Fraunhofer-Gesellschaft is een concurrent.

Architectur + Design Pieper Nee.

Samenvatting van vraag 10:

Fa. Justus Wohltmann GmbH Nee.

Grossmann und Berger • Eerst komen er de architekten en binnen-architekten.

• Wella (haarprodukten): Welonda onderdeel van Wella, dat de binnen-architectuur voor kapsalons voor hun rekening houdt.

• Jones Lang Lassalle (investering makelaar).

• Grote projekten bij de Lander of Landkreisen.

Harms und Harms Immobilien • Ikea: Indeling winkels (hebben veel geld).

• Hanzestadt Hamburg: Speicherstadt (draait om veel geld).

• De stad Bremen, nieuwbouw project.

• Wilhelmshaven: Ontwikkeling van Jadeport (gaat ook om veel geld).

• Enercon: Windmolen productie in Aurich.

Architekturburo Tabery • Bouwbedrijven.

• Het college van het BDA.

• Universiteiten.

• Voor de rest architecten uit omliggende steden.

WGK Planungsgesellschaft Nee.

Hochtief Hamburg Hochtief – Projektentwicklung Architectur + Design Pieper • Hogescholen.

• Projecten Hamburg en Bremen; grote havenbouw projecten.

• Stiftung Baukunst.

• Architektenkammer.

• De CAVE van het Fraunhofer-Gesellschaft in Berlijn.

• Het platform voor online ontruimingsplannen.

Appendix K. Concurrenten

Universiteiten en hogescholen:

• Technische Universität Carolo-Wilhelmina zu Braunschweig o Institut für Fabrikbetriebslehre und Unternehmensforschung.

- 4 onderzoeksgebieden: Fabriksplanung; PPS & Logistik; Management Systeme; Unternehmensorganisation.

- Het instituut beschikt over de modernste reken- en multimediatechniek (o.a.

Client-Server systeem met ERP- en APS-software, en omvangrijke presentatiemateriaal aanwezig).

- Een laboratorium voor fabriekplanning (3d simulatie en VR) is in aanbouw.

o Institut für Computeranwendungen im Bauingenieurwesen

- Onderzoek op het gebied van stromingen (o.a. fluid dynamics, thermische stromingen, meerfasenstromingen).

- Gebruik van o.a. technieken als: computational steering, Virtual Reality, vektorisering en parallelisering, CAD programmering.

o Institut für ComputerGraphik

- Onderzoeksgebieden: computergraphics; modellering; „Anzeige-Systeme“;

Digitale Bibliotheken / Elektronisch publiceren;

- Uitgerust van standaard pc’s tot high-end grafische systemen (SGI Onyx Infinite Reality 2) Æ maakt gebruik van DAVE.

o Institut für Medizinische Informatik

- Onderzoeksgebieden: Informatielogistiek, virtualiteit, modellering, simulatie en analyse van het gezondheidswezen.

- Goed uitgerust met de laatste technieken.

• Technische Universität Clausthal

o Institut für Maschinelle Anlagentechnik und Betriebsfestigkeit

- Onderzoeksgebieden o.a.: virtuele fabrieksplanning; logistiek; data mining.

- Virtual Reality laboratorium uitgerust met: immersive VR-projektie, Head Mounted Display, VR-software (bv. WorldUp, RealiMation), CAD software en simulatie.

o Institut für Prozess- und Produktionsleittechnik

- Onderzoeksgebied: Mens-machine communicatie in proces technologie.

- Virtual Reality laboratorium / Computer Augmented Reality Laboratorium.

o Institut für Maschinenwesen

- Onderzoeksgebied: Computer integrated product development. Op het gebied van VR: manieren om VR binnen het MKB te gebruiken; validatie van units met ‘complex kinematics’.

- Virtual Reality werkplaats met WorldUp, Engineering en Product Data Management (DM/PDM).

• Georg-August-Universität Göttingen

o Zentrum Informatik, Statistik und Epidemiolgie; Abteilung Medizinische Informatik

- Algemeen onderzoeksgebied: onderzoek naar toepassingen van informatica in de medische wereld. (o.a. de inzet van VR en ‘Augmented Reality’ technieken) o Institut für Betriebswirtschaftliche Produktions- und Investitionsforschung

o Institut für Wirtschaftsinformatik

• Universität Hannover

1-4-2005

Bedrijfskunde 29 Rijksuniversiteit Groningen

o Zentrale Einrichtungen; Regionales Rechenzentrum für Niedersachsen (RRZN) - Te vergelijken met het RC; biedt aan de rest van de universiteit: zoekmachines,

Human Computer Interfaces (waaronder 3d en VR), elektronische publicaties, communicatie infrastructuur, wetenschappelijke visualisatie.

Uitgerust met een multimedia laboratorium, met verouderde VR apparatuur.

o Fachbereich Elektrotechnik und Informationstechnik; Institut für Technische Informatik

- Onderzoeksgebied: het ontwerpen van complexe systemen (o.a. het samenstellen van verschillende componenten tot een virtueel prototype).

o Fachbereich Elektrotechnik und Informationstechnik; Institut für Steuerungstechnik & Zentrum für Didaktik der Technik

- Onderzoek: een project genaamd „Virtuelles Oberstufenlabor

Seuerungstechnik“. Verder doen ze onder andere onderzoek naar virtuele oefeningsruimtes en laboratoria. Ook wordt er onderzoek gedaan naar een virtuele leeromgeving.

o Fachbereich Bauingenieur- und Vermessungswesen; Institut für Photogrammetrie und Ingenieurvermessungen.

- Onderzoeksgebied: het analyseren, verbeteren en aanwenden van GIS data, luchtfoto’s, satellietbeelden, radarbeelden, en sensordata op verschillende doelgebieden, bijv. geografische verschuivingen of milieuaangelegenheden.

• Universität Oldenburg.

o Fakultät für Mathematik und Naturwissenschaften; Institut für Physik.

- Onderzoeksgebied: Toegepaste Natuurkunde; akoestiek (geluidsleer/klankleer). Fysieke en psychische akoestiek.

Er wordt hier gesproken over akoestische virtuele realiteit (hoofd-gerelateerde stereophonie).

• Hochschule für Bildende Künste Braunschweig.

o Institut für Medienwissenschaften und Film (IMF).

- Onderzoeksgebied: het onderzoeken en testen van de kunstenaars

mogelijkheden van computer en videoanimatie. Ook high-end-oplossingen voor vergelijkbare inzetgebieden.

Project: Integratie van film en video in virtuele omgevingen.

Onderzoeksinstellingen:

• Fraunhofer-Gesellschaft. Dit is de Duitse TNO, het Fraunhofer-Gesellschaft beschikt over de laatste technologie en technieken op het gebied van VR en AR. In Bremen is één locatie en in Niedersachsen zijn er drie locaties en wel één in Hannover en twee in Braunschweig.

http://www.fraunhofer.de

• VICORA – Virtuelles Institut für Computerunterstützung in der klinische Radiologie Forschungsverbund.

http://www.vicora.de

• CeVis - Center for Complex Systems and Visualization (Universität Bremen).

Analysis of times series, cellular automata and pattern formation, chaos and fractals, mathematical finance, and others.

http://www.cevis.uni-bremen.de/

• MeVis - Center for Medical Diagnostic Systems and Visualization (Universität

Bremen).

MeVis develops scientific methods and software for computer assistance in medicine in general and radiology in particular. This comprises computer aided diagnosis, computer aided teaching and training, and consultation and organizational tasks in these areas.

http://www.mevis.de/

• MeVis Technology (MT) (spinn-off van MeVis, 1997)

MT is committed to the development and support of advanced software solutions based on the research of MeVis. MT offers complete software and hardware solutions appropriate for clinical routine.

http://www.mevis-technology.de/

• MeVis Diagnostic (MD) (spinn-off van MT) Solutions for general diagnostics in radiology.

http://www.mevis-diagnostics.de/

• MeVis BreastCare (MBC) (joint-venture van MT en Siemens AG, 2001)

Develops integrated solutions for softcopy reading in the diagnosis assessment and therapy of breast disease.

http://www.mevisbreastcare.de/

• Siemens Medical Solutions (u.a. in Bremen)

Van alles op het medische gebied. Geen bewijs van echte virtuele reality projecten net als de MeVis bedrijven.

http://www.smed.com/

Particulieren:

• Volkswagen (Braunschweig und Emden)

Hebben een CAVE voor eigen ontwerp projecten.

http://www.volkswage.de

• EADS (München, Bonn, Berlin, Koblenz)

Groot internationaal bedrijf met een grote verscheidenheid aan producten en diensten.

Maar voor het VR gedeelte is hun meest bekende product een virtuele flight-simulator.

http://www.eads.net/

Commercieel:

• Digitale Darstellung (Osnabrück)

QTVR - Internet - Multimedia - Virtuelle Realität. Klein bedrijf met nog weinig ervaring, verder weinig info op de site. 360 graden panorama’s.

http://www.digitale-darstellung.de/index1.htm

Indirect commercieel:

• Mastermark Nordström (München)

Webdesign, virtual tours, 360˚ panorama, fotografie. Minstens 1 project binnen Niedersachsen afgerond (Expo 2000 Hannover)

http://www.mastermark.de