Van Mierlo vraagt:

(1)

losse nummers 70 ct met 1969- 2e jaargang no. 7

Van Mierlo vraagt:

Is de Minister bereid,

aan de Staatscommissie te vragen zich in haar rapport expli- ciet uit te spreken over de vraag of zij

1) de Nederlandse kiezers in staat acht om op rechtstreekse wijze een verantwoorde uitspraak te doen over de vorming en het program van een regering;

2) het democratisch recht van de burgers hierop erkent;

3) dit recht structureel in de constitutie wil verankeren?

Mijnheer de Voorzitter! Deze vragen zijn voor mijn fractie zo essentieel dat de beantwoording ervan in belangrijke mate ons geloof zal bepalen in de mogelijkheid van een vruchtbare verdere samenwerking tussen de leden der Staatscommissie.

Beernink mikt:

Dan kom ik ten slotte tot de vtagen van de geachte afg"'- vaardigde de heer Van Mierlo. Ik kan mededelen, dat de door hem gestelde vragen ongetwijfeld in de staatscommissie aan de orde zullen kornen. Naar mijn mening zal de staatscornrnis- sie zelf moeten beoordelen, in welke volgorde en op welke wijze zij deze vragen wil behandelen.

0 . . ¹

e commlss1e ... .

(2)

pagina 2 DEMOCRAAT

De heer J. C. den Bieneman is docto- raalstudent in de bedri]fseconornische richtingaandethans nog katholiek ge- heten hogeschool in Til burg. In deze gemeente is hij ook secretaris van de 0'66-afdeling.

Een prioriteit

J. C. den Bieneman

Een prioriteit is datgene wat b. v.

een "policy maker" zich voorneemt het eerst te gaan doen. Een politieke partij moet, behalve een program maken, erover nadenken in welke tijd en tijdsvolgorde men denkt de verschillende programmapunten ge- realiseerd te krijgen. In dit artikel wil ik ervoor pleiten een prioriteit te stellen binnen onze, inmiddels volledig geschreven, staatsrechtparagraaf; we moeten mijns inziens overgaan tot verkoop van ons staats- program in percelen, te weten de gekozen formateur voorop.

Dit lijkt me geen luxe: D¹66 houdt zich bezig met: staatsrecht, medezeggenschap in de bedrijven, onderwijs, inkomensverdeling, gemeente- en provinciale politiek, duidelijkheid, openheid, internationale solidariteit, gesprekken aan de basis die liefst niet tot co:1centraties mogen leiden, ledenwerving en het opvangen van brokstukken van andere partijen (binnenkort in dit theater).

In 1971 moeten we er verder iets· op verzinnen om de boot met de christelijke partijen af te houden. Pro- blemen genoeg dus, terwijl we ook nog met D¹66-ers eigen duidelijkheid worstelen. Een klein vorkje kan weinig hooi bevatten; de te volgen methode is: het droge hooi op te pikken en het natte even te laten liggen hopend op goed weer.

Argument en

1. De gekozen formateur is actue- ler dan het districtenstelsel. Het formateursprobleem is iedere twee jaren ongeveer nakende.

In het huidige systeem zit een stuk.

oligarchie in de vorm van de konin- ging plus de Raad van State inge- bouwd: wie namelijk de kabinetsformateur benoemt bepaalt indirect het beleid, althans de richting ervan.

Wat dit college verder voor een taak heeft zal weinig Nederlanders be- kend zijn; op welke gronden men in dit college wordt benoemd, eveneens. Ik weet aileen dat o. a. Beel erin zit momenteel, die echter on- langs aardig op zijn voetstuk aan het wanke"Ien is gebracht, en dat ook Mr. Aalbers tot dit illustere college is toegelaten.

Om een stem - dit is de politieke wil van een mede-burger - althans enige waarde te geven, is het nodig de democratische procedure zo di-

rect mogelijk te doen zijn; in het verleden kwam (na bemiddeling van de Raad van State) een kabinet van de christenenmet links tot stand als het met de liberalen niet kon want dat was geweest, en met de liberalen :als het met links - naar het oor- deel van de partijtop - niet langer kon. Het zijn echter de kiezers die een gevoerd beleid moeten honore- ren respectievelijk afstraffen. Daar zijn wij, partijgenoten, het dacht ik wel over eens. "Op het ogenblik zijn de verkiezingen niet meer dan opiniepeilingen" merkt de staats- rechtcommissie terecht op.

Formateur

2. De gekozen formateur leidt met minder pijn tot grotere concentraties van partijen, dan het districtenstelsel. Een herziening van het kiesstelsel wordt door velen erva- ren als een "manipulatie". Zij zien de evenredige vertegenwoordiging in het verlengde liggen van het algemeen kiesrecht. Met underdogs als Van Dis, Boer Koekoek, de PSP en ook de VVD zou men ontzettend veel moeite krijgen, de Nederlander ken- nende.

De D¹66-staatsrechtparagraaf in zijn geheel zou pas enige kans op reali- sering maken nadat men in een kabi- netscrisis van laten we zeggen acht maanden terecht is gekomen, en niemand meer weg weet uit de chaos.

En daar mogen wij, als goede demo- craten tach eigenlijk niet op hopen.

De noodzaak om tot grotere concentraties van (kleinere) partijen te komen is niettemin evident. Als D¹66

"de" linkse concentratie niet wil, dan zal een minder hechte concentratie, met de gekozen formateur als bindmiddel goede diensten kunnen bewijzen, en dat niet aan D¹66 aileen.

Concentraties zijn de enige manier om hetland reageerbaar te krijgen en te houden. Zijn we het daar over eens?

3. Hans Wiegel en zijn liberale vrienden willen het kabinet "De Jong"

tot inzet van de volgende kamerver- kiezing maken. Hoe kan dat onder het huidige systeem? De Raad van State interpreteert de uitslag van de verkiezingen. En al lijden de christelijke partijen een geducht verlies, we krijgen toch een christelijk liberaal kabi.net. Wiegel ¹s procedure gaat pas

mei 1969

op, wanneer de koningin v66r de verkiezingen twee formateurs aan- wijst. Ze houden de formatie-opdracht in beraad tot na de verkiezingen en dan gaat degene aan de slag die de meeste stemmen heeft gehaald.

Daar zijn voor zover ik het kan be- kijken geen grondwetswijzigingen voor nodig.

Afspraken en regeringsprogramma ¹s worden v66r de verkiezingen door de partijen gemaakt. Men vermijdt haastwerk onder hoogspanning; men vertelt de kiezers op tijd waar ze aan toe zijn.

Ministerskandidaten hoeven niet op het allerlaatste moment in Parijs bij de Nato of in Brabant bij de N.C. B.

weggeplukt te worden. Iedereen heeft zich kunnen voorbereiden en zijn zaakjes grondig overdacht.

Haastkarakter

4. Vondeling cum suis wil de kabinetsformateur na de verkiezingen door de tweede kamer laten kiezen.

Hier geldt het bezwaar van de niet directe democratie, het haastkarakter van een en ander (en de onduide- lijkheid v66r de verkiezingen). Bo- vendien staat een parlementaire strijd te verwachten en mogelijk ook vriendjespolitiek, waarbij het recen- te PvdA-congres nog maar een schijn- tje is geweest.

5. Districtenstelsel en gekozen formateur samen zijn minder haalbaar dan ieder afzonderlijk. Het districtenstelsel aileen geeft slechts dan een oplossing van het formatieprobleem als er een twee partijensysteem uit resulteert. Het voorgestelde meer- voudige d. s. met vier kamerleden per district levert zeker meer partijen op dan twee.

De strekking van dit stukje was niet het districtenstelsel onder de tafel te werken, maar de urgentie van het formatieprobleem te schetsen. De door de burgers· rechtstreeks gekozen kabinetsformateur is dus de zaak die er in de Nederlandse politiek het eerste door moet. Als U op een zon- nige zaterdag thuis, leunend op het tuinhek, met Uw buurman staat te praten, kunt U het daar eens over hebben. Dan praat U aan de basis.

(3)

mei 1969

redactie:

Jan G. Huygens Han Neeter Wim Zandvoort vormgeving:

Han Neeter Onno Kooymans redactie-adres:

Jan G. Huygens Loevesteinlaan 473 f Den Haag

tel. 070-663239 administratie:

Democraat Keizersgracht 576 Amsterdam tel. 020-226996 Postgiro:

1477777 t. n. v.

Administratrice Democraat abonnementsprijs:

f 6,- per jaar advertentietarieven bij he;t secretariaat kopy voor het juninummer voor 27 mei op het redactie-adres druk: Luna Delft

In dit nummer:

Zinde/ijk denken 5 Paging tot samenhang 8

Democratische benadering 9

G edecentr aliseerde

democratie 12

Herstructurering

van het hager onderwijs 17

DEMOCRAAT pagina 3

Kiekeboe spelen

Jan Terlouw en Machteld Versnel

Laten we het maar toegeven, we zit- ten in onze maag met de Leidse re- soluties, anthans met resolutie 2b.

Daar staat n.l. in dat we zullen na- gaan of er samengewerkt kan worden met anderen bij de volgende gemeen- teraadsverkiezingen (1970). De strekking van deze resolutie lijkt duidelijk. Er zijn dan ook een aantal arge- loze politieke amateurs die zich ent- housiast in besprekingen op gemeen- telijk terrein hebben gestort.

Arme donders ! Begrijpen ze dan niet dat wie met de PvdA samenwerkt, al is het maar in Lutjebroek, ogenblik- kelijk door de grote broer wordt op- geslokt? Zien ze niet in dat wie in zee gaat met de PPR, als was het maar in Tietjerksteradeel, iedere ex-KVP-er (niet-PPR-er) resoluut van zich vervreemdt ?Dringt het niet tot hen door dat wie zich verbindt met de PSP, al was het maar op St. Phi- lipsland, het odium van een onbijbels pacifisme op zich laadt? Langzaam doch onafwendbaar werden deze harde feiten duidelijk.

Journalisten van dag- en weekbladen kregen de eenvoudige taak om het af- breken van gesprekken door D' 66 in iedere nieuwe editie te vermelden waarbij ze er alleen maar op hoefden te letten dat ze de plaatsnamen goed spelden. Redactionele commentaren Werden overbodig. Hoofdredacteuren hebben immers al zo lang door dat D'66 deze gesprekken eigenlijk niet wenst.

De meesten zijn nog zo vriendelijk D'66 niet eens ongelijk te geven dat ze een waarschijnlijke verkiezings- overwinning willen uitbuiten. Het smalen over de zogenaamde openheid van onze partij is al zulke ouwe koek dat hoogstens een schoolkrantje er nog eer mee kan inleggen.

Partij

Voor de dag ermee. We willen kenne- lijk geen besprekingen. We willen een grote partij worden. We willen in 1971 de buit binnenhalen. We willen niet dat het veroveren van die buit gevaar loopt door onduidelijke, van plaats tot plaats vari~rende "pro- gressieve" akkoorden. We willen onze eigen identiteit bewaren, wat die dan ook moge zijn zo langzamerhand.

We willen eventueel regeringsverantwoordelijkheid nemen, zelfs · al moet dit ten koste van onze staats- rechtelijke paragrafen. We willen

wel dat andere partijen ontploffen, maar beginnen te griezelen van het hanteren van het dynamiet. Het mocht eens schade aanrichten in eigen huis. We willen in de gemeente- raden, we willen in de provinciale staten, we willen in de eerste kamer we will en met nog meer in de tweede' kamer. We willen meer en beter kader. We willen meer en dikkere rapporten. We Willen deskundiger deskundigen. We Willen onze programmapunten wel uitvoeren, maar we willen niet dat anderen met de eer gaan strijken. Kortom, we willen een echte PARTIJ worden, die het gelijk aan haar zijde heeft.

Onvermijdelijk

Nu is dat allemaal niet zo erg. Het zal wel onvermijdelijk zijn. Tenslot- te zijn er lauweren geoogst en het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen. Met het uiten van idea- listische slogans als ontploffing (van anderen wel te verstaan), open deel- neming en internationale gerichtheid kom je er ook niet. Je zit tenslotte met praktische problemen, die je met profeteren niet oplost. Het gaat niet aan om uitsluitend kritiek uit te oefenen, zonder zelf bereid te zijn bestuursverantwoordelijkheid te dragen. Uiteindelijk kun je niet buiten kader, rapporten en deskundigen.

Maar laten we dan ook toegeven dat D'66 een gevestigde partij is geworden, in opzet niet wezenlijk verschil- lend van de overige. Laten we hard- op zeggen dat D'·66 vooreerst niet van plan is zelf te ontploffen. Laten we het niet aan de hoofdredacteuren over laten om te zeggen dat we alle,en de verkiezingen willen ingaan en op de klassieke marrier zullen strijden voor het binnenhalen van de buit. Als de praktijk van de politiek ons dan al dwingt sommige idealen van het app€H voorlopig op zolder te zetten, laten we dan althans openheid en duidelijkheid in ere houden en geen kiekeboe spelen.

De volgende emmer-actie wordt gehouden ten bate van geestelijk

gehandicapte burgemeesters

(4)

pagina 4 DEMOCRAAT

N iet het imago,

het parlement is ziek ^I

_•

Dirk Dorrepaal

Alsof wij het allemaal allang niet wisten, komen daar de doorgaans politicophobe reclame-lieden met nieuws: het imago van het parlement deugt niet, het Nederlandse electoraat geeft het een min 6-je. Tot zover was de reclame-stunt goed, want het was public-relations. Maar reclame- mensen zouden geen reclame-mensen zijn als ze de zaak niet doortrokken en aan de vondsten van Makrotest een commerciele consequentie verbon- den: een campagne om het parlement te verkopen. Uit die benadering, dat het parlement een produkt is waarvan de omzet moet worden vergroot, spreekt de geringschatting voor wat een essentiele onmisbare instelling zou moeten zijn. Daarmee schoten de faamkramers hun doel voorbij.

Want alle razernij richtte zich tegen het plan het parlement te verkopen - "het parlement is geen banaan" - en nauwelijks meer werd er gekeken naar de ontstellende uitspraken van de Makrotest-enquete. Het resultaat is dat iedereen de mond vol heeft - U leze er zelf de ~')laden der politieke partijen op na - van een grote be- hoefte het imago van het parlement te verbeteren. Daar mee vergetend, dat het parlement in zekere zin zelf een imago is, een reflectie van onze democratische (ja, ja) structuur. De reflectie is mottig, maar de werkelijkheid is nog veel zieker. Want als er een conclusie kan worden verbon- den aan de Makrotest - behalve dan dat deze alles bevestigde wat eerde- re verkiezingsuitslagen ook voor eenogigen hadden duidelijk gemaakt - dan is het dat het parlement in feite niet meer bestaat, doch het leven leidt van een teringlijdster, die door iedereen is opgegeven.

On lust

Het is verleidelijk te gaan graven naar een antwoord op de schuld- vraag, want dat lost tenslotte niets open geeft dus geen nieuwe moei- lijkheden. Het biedt ook veel ruimte aan ailerlei onlustgevoelens die onze Calvinistische samenleving immer genereert en schenkt de belangstel- lenden volop gelegenheid zich in ra- zendknappe analyses te verliezen en zo op de vleugels van waanwij~heid de troosteloze vlakte zelf te veda- ten.

Een andere mogelijkheid is het zoeken naar wijze mannen (of vrouwen),

een gedachte, die ongetwijfeld al leeft in zekere hoofden die het toch wel goed menen met het parlement en de parlementaire democratic.

Want Nederlanders zoeken bij vele gelegenheden naar zo'n college en er zijn altijd wel een paar oude wijze geiten die zich geroepen achten. He- laas leert de ervaring (die geacht wordt wijs te maken) dater nauwelijks lieden met de juiste papieren te vinden zijn. En als Nederland ze al kan opbrengen, zijn er amper twee te vinden, die wijs genoeg zijn om op korte termijn te genezen wat het partijen-systeem in twintig jaar verkan- kerd heeft. Want het is de pest der politieke partijen die vreet aan de wortels van de parlementaire democratic, zoals sommige profeten al inzagen bij de invoering van de re- presentatieve vertegenwoordiging.

Maar zelfs met wijze mannen zou er niets gebeuren, want hun opdracht zou vermoedelijk luiden iets aan het imago van het parlement te doen, en dat is niet zo dringend.

Freule Wttewaal klaagde o. m. in de CH-Nederlander over het feit dat 80 pet. der gemakrotesten nooit contact hadden gehad met een Kamerlid.

Nu zoekt men niet zo gauw contact met personen, wanneer men het ge- voel heeft dat dat toch geen zin heeft, bijvoorbeeld omdat de Kamerleden in hun buitenbinnenhoffelijke arbeid zich ook buiten de maatschappelijke werkelijkheid hebben gezet. Dorrepaal is overigens de eerste die toegeeft, dat van Kamerleden toch al teveel wordt gevergd; maar het zijn juist de partij-organisaties die dit teveel vergen en daardoor komen de verlangens der kiezers in het gedrang.

Het zijn de partij-organisaties die eisen dat Kamerleden in verre uit- hoeken des lands samenscholingen van maar liefst vijf leden toespreken, het zijn de partij-organisaties die Kamerleden als zendboden misbrui- ken en daardoor hun rol van volks- vertegenwoordigers hebben uitgehold.

Zo worden ook de goede Kamerleden, waartoe Freule Wttewaal in de aller- eerste plaats behoort, het slachtoffer van de machinaties der ongeziene partijorganisaties en hun vaak duis- tere wensen en overwegingen.

Hameren

De vraag rijst wat er onder meer aan

mei 1969

te doen zou zijn. Er is in deze ko- lommen en in andere uitingen van D'66 al genoeg gehamerd op de drin- gende noodzaak het parlementaire apparaat in versterkende zin te wij- zigen. De enige die dit niet heeft be- grepen is - hoe kan het anders - de CPN die blijkens een communique van onderlaatst blijk geeft Goebbels lessen niet te hebben misverstaan.

Laat hier in voile ootmoed, nog een paar suggesties verschijnen, opdat niemand roepen kan dat er aileen maar wordt afgebroken en geexplo- deerd door die D'66-schrijvers, die nimmer bijdragen tot de algemene enz. enz. Vooreerst zou het, meen ik, niet ongelukkig zijn als _de Ka- merleden zich bij behandeling der zaken iets meer zouden richten naar directer belangensferen der kiezers.

In gewoon Nederlands, laten zij meer spreken voor de kiezer. Bijvoorbeeld meer en uitgebreider ingaan op de waanzinnige tijden geldverspilling in het leger, waar iedere dienst- plichtige op onwaardige wijze mee kennismaakt. Er is praktisch niemand die niet een overvloed van materiaal kan verzamelen over de rond- uit debiele marrier waarop volwassen Nederlanders door tinnen soldaatjes worden gekoejonneerd op basis van ideeen en ideeenreeksen van ver- voorbije en evenmin glorieuze tijden.

Daar ontmoet bijna iedere manlijke Nederlander (en indirect zijn aanval- lige verovering) een overheidsapparaat dat uitsluitend uit ongecontro- leerde verspilling en arrogantie is opgetrokken. Dit geldt mutatis mu- tandis evenzeer voor de efficiency der andere overheidsapparaten. Het is een materie die teveel in schriftelijke vragen en dus onopvallend, en te weinig in mondelinge verhandelingen naar voren komt. En dan niet alleen praten over rijksdiensten, maar ook over de lagere overheden. Laat daar ook vooral de rechtsspraak bij be- trokken worden want, het verkeer zijnde wat het is, iedere Nederlander maakt op een gegeven moment kennis met deze meest archa:ische onzer in- stellingen wier vergroeid systeem niet bijdraagt tot groter·begrip voor de overheid.

vervolg op pag. 5

(5)

mei 1969 DEMOCRAAT pagina 5

Zindelijk denken,

foutieve denk\Nijzen,

oneerlijke discussiemethoden

H. Wallis de Vries

In "Het Vaderland" van 20-3-'69 stond een interview met Haya van Someren- Downer .onder de kop "D'66 een leeg ei, maar wat een verpakking ! " Be- paald een leuke vondst. Uit het interview met "De Telegraaf" van 22-3- '69 citeer ik van haar:

- "Toxopeus heeft in een debat de vloer aangeveegd met D'66, maar het komt niet over. "

- "Het is nu toch voor iedereen duidelijk, dat D'66 geen partij is met een geweldige inhoud - en dan zeg ik 't heel vriendelijk. Toxopeus heeft pas in een discussie met Van Mierlo heel knap laten uitkomen hoe leeg D'66 is. Hun twee grote verkiezingstroeven: de gekozen minister-president en het districtenstelsel hebben ze bijvoorbeeld al helemaal laten vallen ! "

Deze uitlatingen acht ik betreurens- waardig (en dan zeg ik 't nog heel vriendelijk). Dat Toxopeus eenvoudig niet kon begrijpen, dat in deze tijd een ondogmatische politieke partij meer aantrekkingskracht op de kiezers uitoefent dan hij met zijn begin- selpartij voor mogelijk achtte, wil ik hem natuurlijk graag vergeven.

Vooral omdat hij eerlijk toegaf ja- loers te zijn op D'66.

Maar dat de nieuw verkozen VVD- presidente daarover zulke enormi- teiten debiteert acht ik geen gelukkig debuut.

Hoe is zo'n pijnlijk misverstand mogelijk?

Tijdens het debat op 28 februari met Toxopeus heeft Van Mierlo - afgaan- de op mijn geheugen - op de vraag of D'66 bereid was regeringsverantwoordelijkheid te aanvaarden ja gezegd. Maar wel onder bepaalde vo6r- waarden. Deze zouden v66r de verkiezingen door een congres van D'66 moeten worden geformuleerd en vastgelegd in een minimumprogram- ma, waaraan door eventuele coalitie- genoten niet valt te tornen, wil D'66 meedoen. Van Mierlo voegde daar nog aan toe - uitdrukkelijk slechts als zijn persoonlijke visie - dat onze staatkundige desiderata (rechtstreeks gekozen minister-president en het districtenstelsel) in dat MINIMUM- programma niet zouden moeten worden opgenomen. Want dat zou gelijk staan aan een weigering bij voorbaat om regeringsverantwoordelijkheid te

aanvaarden, eenvoudig omdat de andere partijen daar (nog) niet aan willen.

Logisch

Mij leek dat een logisch standpunt en duidelijke taal. Toch kan ik mij wel voorstellen, dat het verschil tussen een partijprogramma (met staatkundige paragraaf) en een MINIMUM- programma (zonder staatkundige desiderata) iemand tijdens zo'n debat ontgaat.

Maar dan rijst toch de vraag of bij een politieke figuur de hoofdzaken van een recent congres van D'66 (Arnhem medio december j.l.) be- kend mogen worden verondersteld.

Zo ja, dan zou bij goede trouw een dergelijk misverstand onmogelijk zijn. Want dan begrijpt ieder zindelijk denkend mens, dat Van Mierlo nooit gezegd k:ln hebben wat mevr.

van Someren-Downer er van heeft gemaakt.

In Arnhem werd immers de omge- werkte staatkundige paragraaf van ons programma aanvaard, incluis rechtstreeks gekozen minister-president en districtenstelsel. Een kind begrijpt, dat een Van Mierlo dat niet tijdens een debat even gauw ongedaan maken kan.

Is je dat allemaal onbekend, dan behoor je zo fatsoenlijk en voorzichtig te zijn zo'n onderwerp onaangeroerd te laten.

Graag wil ik mevr. van Someren daarom voorzichtig attenderen op 'n kostelijk boekje van Dr. A. F. G. van Roesel, getiteld 11 Zindelijk denken:

foutieve denkwijzen, oneerlijke dis- cussiemethoden11. Mijn attentie is heus vriendelijk bedoeld, al sugge- reert de titel misschien het tegendeel.

Ik raad het ook alle lezers van dit blad aan. De Nederlandse politiek kan er slechts bij winnen, wanneer politici en in politiek geinteresseerden leren zindelijk te denken. Dat boekje

maakt je duidelijk, dat het moeilijker is dan je geneigd was te veronderstel- len. 11 Bij een discussie denkt en spreekt de to tale mens, met al zijn eerzucht en kwetsbaarheid, metal zijn zelfgevoel en angst, met al zijn emoties, met al zijn apriorismen, vooroordelen en bepaaldheden11 . (Van Roesel pagina 10). Daarom sluit ik bewuste kwade trouw bij mevr. Van Someren uit, daarom geloof ik dat zij

het slachtoffer geworden is van haar vooroordelen.

11 Toxopeus heeft in een debat de vloer aangeveegd met D'6611 vindt zij.

Als D'66-er vind ik, dat eerder het omgekeerde het geval was, dat Van Mierlo althans op zijn minst het debat op punten gewonnen heeft. Beide standpunten zijn natuurlijk subjec- tief. Maar ik ben mij daarvan ten- minste bewust. Mede dankzij Dr. van Roesel.

vervolg van pag. 4

Ombudswerk

Dan is er het veelbesproken, maar zelden uitgevoerde, ombudswerk.

Het hele parlement is een groot om- buds-lichaam, maar het weet het niet. Er zou al veel veranderen als het niet als nu, passief, zaken op zich af laat komen, maar zelf op onderzoek zou uitgaan. Gevallen genoeg, en de pers, vooral de regionale, draagt voldoende informatie aan. Ook hier geldt dat de procedure van schriftelijke vragen niet de aangewezen weg is' maar interpellatie - met behoor- lijk zelf verzameld feitenmateriaal - kan het overheidsapparaat tot verder werk dwingen.

Tenslotte nog een bescheiden planne- tje. Publiceer iedere twee weken een korte brochure waarin wordt samen- gevat wat het parlement die tijd heeft uitgevoerd en in de komende tijd gaat uitvoeren, waaruit naar voren komt de essentie van de materie en de verschillende door de fracties ingeno- men standpunten. Stuur dit naar alle leraren op het middelbaar onderwijs die zich met maatschappijleer be- moeien en die dit als actueel lesma- teriaal kunnen gebruiken. Schrijf voor mijn part wat meer opstelwed- strijden uit. Maar laat het parlement - als instelling - zich meer tot de komende generaties richten, in perso- na en niet op papier, en liefst in duidelijke taal.

Misschien zijn dit maatregelen die inderdaad alleen het imago kunnen verbeteren, en niet de kern rechtstreeks. Maar misschien is het ook zo, dat als de donkere spiegel op- gewreven wordt, waarin dit imago re- flecteert, de werkelijkheid goede as- pecten blijkt te bezitten, die eerst niet zo opvielen, en op basis waarvan het parlement de weg naar een nieuw, teringvrij leven zou kunnen inslaan,

(6)

pagina 6 DEMOCRAAT

Grondplichten

tegenover grondrechten

W.S.A.N. Gorter

In het nummer van juni 1968 van Pe- perbek (D'66-blad voor de Haagse agglomeratie) hebben wij de draak gestoken met de gronden vrijheids- rechten (subjectieve rechten, rechten van de mens) door ze ad absurdum te voeren.

Thans zouden we dit thema op een ernstiger wijze willen behandelen en er een andere draai aan willen geven zonder nochtans er een weten- schappelijke studie van te maken.

Het stellen van eenzijdige rechten veronderstelt een macht die deze rechten kan honore·ren: het aanwij- zen van crediteuren impliceert de aanwezigheid van een potentHHe de- biteur. Men kan zelfs zeggen dat in gelijke mate als waarin de rechten van de mens groeien, de macht en rijkdom van de instantie welke aan die rechten moet voldoen eveneens moeten groeien. Dit betekent een toch wel onplezierige polarisatie, waardoor tegenover de massa van de burgers "iets anders" moet aanvaard en zelfs gekweekt worden dat de ca- paciteit heeft de verlangens van die massa te bevredigen. Laten we het voorlopig de "paterniteit" noemen.

Historische wording

Wanneer we deze zaak nu eens in haar historische wording gaan be- zien, merken we op dat de grote ontwikkeling van de rechten van de mens in het vierde kwartaal van de 18e eeuw ligt en als "idee" vooral verankerd is in het staatsrecht van de Verenigde Staten van Amerika en van Frankrijk.

Deze ontwikkeling was zonder twij- fel een reactie op en gericht tegen de autoritaire staatshoofden in die tijd zoals deze hun positie hadden verworven door de centralisering, welke voor de vorming en de conso- lidering van de westerse nationale en nationalistische staten in de 16e en 17e eeuw nodig was. Echter was deze ontwikkeling van de rechten van de mens in het geheel niet gericht op de vernietiging of zelfs maar

vermindering: van de nationale centrale staatsmacht welke door de vorsten alleen maar werd gepersoni- fieerd. Integendeel kon de Staats- macht pas goed groeien door het op- zijschuiven van de vorsten.

De Amerikaanse president werd heel wat machtiger - wanneer men hem ziet in het kader van mederegerende

ambtenaren en Congress - dan de Britse koloniale koning ooit was geweest of had kunnen zijn. Verder kon in de 20ste eeuw de Franse radicale staatsman Clemenceau een oorlog winnen, welke door elke Fran- se koning zou zijn verloren en die zelfs een Napoleon niet had kunnen volhouden.

l!l het Russische communisme ziet men tenslotte een staatsmacht ge- concentreerd waarop elke Czaar ja- loers had kunnen zijn.

Kiesdemocratie

In het westen geeft de kies-democratie hierbij de illusie d.at de burger deze enorme staatsmacht zelf uitoefent. Echter wordt juist in de laatste tijd grote nadruk gelegd op de controlerende taak van het parlement, dus de burger schijnt zich toch nog niet zo zeer zelf te regeren. Het parlement overigens behoort, in ruimer zin beschouwd, eveneens tot de overheid en de vraag doet zich dan voor: wie con- troleert nu het parlement '? De kiezer? De pers? De kiezer heeft maar heel weinig invloed: hij kan slechts kiezen tussen wat een twee- tot tiental politieke partijen hem ge- lieven voor te schotelen.

Op de pers heeft de kiezer nauwelijks invloed, uitgezonderd door mid- del van ingezonden stukken. De partijen voeren een geheimzinnig leven waarmede slechts een op de vijftig of honderd burgers zich kan inlaten, althans zich inlaat. Bovendien wordt de direct of indirect gekozen overheid aangevuld met tien- of honderd- duizenden ambtenaren die de burger niet heeft gekozen en op wier ambte- lijke levensstijl hij - evenmin als de gekozen overheid - een merkbare invloed kan uitoefenen. Tenslotte wordt de b11rger hoe langer hoe meer in een herlevende "horigheid" als onbezoldigd of praktisch onbezoldigd ambtenaar ingeschakeld: in de 19e eeuw als soldaat in het leger en in de 20ste eeuw bovendien als fiscaal, sociaal en andersoortig ambtenaar.

Grondplichten

Het begrip "verzorgingsstaat" veronderstelt, zoals reeds aangeduid, het bestaan van dit enorme ongrijpbare overheidsapparaat. Het schijnt dat deze stand van zaken slechts kan

De heer W. S. A. N. Gorter is administra- teur· hij de Directie Internationale Fisca- le haken van het Ministerie van Financien auteur van de brochure "de ombudsman verheeld'' en redacteur bij het Haagse D'fHi-blad ''Peperbek''. Hij was ondermeer advocaat, gemeenteambtenaar en Euro- pces ambtenaar in Brussel. In D'66 is hij actll'f in de plaatselijke werkgroepen Stantsrecht, Buitenlandse Zaken en Soci- anl-economie.

mei 1969

worden doorbroken door het ontwikkelen van geheel nieuwe denkbeelden die nieuwe praktische mogelijkheden bieden.

Naast de grondrechten en -vrijheden zou de burger zich nieuw te formule- ren grondplichten·en -onvrijheden moeten stellen om hem een greep op de overheid te geven. Dit lijkt para- doxaal, maar de enige mogelijkheid om een greep op de overheid te krijgen is niet de indirecte of getrapte invloed door verkiezing, controle en pers, die in wezen burger en overheid telkens tegenover elkaar stellen, maar het persoonlijke d66rdringen van de burger in het overheidsbestel.

En daarvoor zal de burger plichten op zich moeten nemen. Teneinde niet te worden geregeerd en verzorgd, maar om zich zelf te regeren en te verzorgen. Een verrassende vrije- tijdsbesteding ~ De burger zal er enigszins honend op moeten worden gewezen dat zijn democratische rechten voor zijn moderne politieke ~ hoeften te wein.ig betekenen. D'66

moet de kiezer niet al te zacht aanpak ken om hem dit te vertellen en hem zeker niet vleien. De kiezer dient dus flink door elkaar te worden ge- schud.

Wij denken dan in de eerste plaats aan een principiele politieke plicht van de burger om lid, althans eenmalig do- nate.ur, te zijn van de politieke partij op wier kandidaat hij stemt en om zich verder als partijlid aktief te ge- dragen, dus zijn diensten aan te hie- den ook als er niet om wordt ge- vraagd. Verder aan een taak, waarbij elke burger in beginsel wordt ge- rekend deel uit te maken van een op te richten hulppolitie: de openbare orde is een rechtstreeks belang van allen : Wellicht zou men in de straf- rechtspraak op een jury-rechtspraak moeten overgaan, althans de bescha- digde partij meer invloed geven (denkbeelden van prof. Bianchi te A 'dam) op de beslissingen. In het burgerlijk recht zou men de aktieve verzoening van partijen primair stel-

(7)

mei 1969

len (ombudsman-idee) in plaats van een autoritaire beslissing door de rechter. Wij zouden het nu verder aan de belangstellende lezer willen overlaten dit thema nader uit te werken. Het voorgestelde denkbeeld betekent een- ontwikkeling van de bekende beginselen van openheid en medezeggenschap in de richting van zelfdiscipline en medeverantwoordelijk- heid voor het geheel, dus niet uitsluitend vQor eigen individueel of groepsbelang. Medezeggenschap uitsluitend ten behoeve van deze leidt onherroepelijk tot aristocratische stroomlijning van de elkaar tegen- strevende belangen in het kader van een historisch gegroeide centrale macht.

Wordt de aristocratische ruzie groter dan de aristocratische samenwerking dan gaat de centrale macht over in dictatuur of een andere autoritaire vorm (zie Frankrijk). Onder- handelen tussen elkaar bestrijdende belangen zonder voorafgaande centrale macht heeft weinig resultaat, zie de Verenigde Naties.

Ongelijkheid en paterniteit

In het kader van het bovenstaande is het onvermijdelijk te wijzen op de principi'ele ongelijkheid tussen de verschillende mensen in energie, zelfdiscipline, doorzicht, intelligentie enz., verschillen die zich in welke maatschappij dan ook altijd zullen vertalen in "voorrechten" door degenen die zich meer moeite geven en meer presteren dan anderen. In het maatschappelijke vlak zullen zij·be- lastingmaatregelen afwentelen en des- noods zullen zij naa:r "dankbaarder"

volken verhuizen (Amerika, Zwit:- serland) of zij zullen de moed verliezen (Engeland). Eigendom en inko- men zijn dikwijls meer grondslag om de bij het leiderschap behorende zelf- ontplooiing een instrument te geven, b. v. in schepping van produktiemid- delen, da,n om in rijkdom persoonlijke consumptie op te voeren. Over de voorrechten der politieke !eiders.

behoeven wij nauwelijks te spreken.

De aard der gewaardeerde kwalitei- ten der !eiders en die der bijbehoren- de voorrechten veranderen met de tijd.

Maar altijd zullen het "de besten"

naar de aard van het volk zijn die de leiding in politiek en maatschappij weer zullen verwerven. (1)

DEMOCRAAT

Apostelen

De gelijkheidsapostelen daartegen zullen altijd degenen zijn die zich paradoxaler wijze van anderen ...

het meest onderscheiden n. 1. in hun verkondiging van de gelijkheidsleer en in hun eigen positie: zij zullen al- dus het beginsel van de natuurlijke ongelijkheid treffend demonstreren:

Ons belasting- en sociaal systeem 1s - terecht - een en al ongelijkheid:

aan de--zwakke wordt gegeven wat de sterke zelf (of zijn Pa) moest verdie- nen ! Zwakken en sterken worden daardoor allerminst gelijk: zij nemen ieder een geheel andere positie in.

Waar het om gaat, is dat de in ongelijkheid gelegen "leiding of paterniteit" van het hoogste gehalte blijft en niet ontaardt in paternalisme, (2) waarbij de !eider zoveel mogeli'jk zelf wil doen en beslissen, en het overige passief willaten uitvoeren, een en ander hetzij op grond van een gods- dienstig- of ideologisch-verouderd beginsel, hetzij we gens onde_rwaarde- ring van de positieve mogeli)kheden der massa in politiek opzicht.

Deze schijnbaar amorfe massa kan zich immers onder een aanmoedi- gend beleid verregaand splitsen in politiek werkzame individuen en col- lectiviteiten, die zich uiten in nieuwe vormen van zelfverwezenlijking, een en ander voor zover men innerlijk tot positieve politieke zelfverwezenlijking in staat is.

Hier liggen de grenzen voor deelne- ming aan het overheidsbedrijf. De politiek-waardelozen zullen wel moeten worden vrijgesteld van de ver- plichting tot het leveren van een politieke bijdrage.

Ten overvloede zij nog opgemerkt dat politieke grondplichten en andere vormen van zelfdiscipline niet anders in grondwet en wet kunnen worden neergelegd dan in de vorm van vrije mogelijkheden. In haar positieve vorm kunnen grondplichten slechts bestaan als politiek-zedelijke uitgangspunten die als zodanig door de politieke partijen zouden moeten worden ontwikkeld en gepropageerd:

in de eerste plaats b. v. door D'66.

(1) In het oude Grieken_land gol_d de kiesdemocratie als anstocratle:

echte democratie was het verloten van de overheidsfuncties als tijdelijke taak dus een "keuze" onafhankelijk van bekwaamheid. Ook hier zit wat

pagina 7

in. Men acht zich al gauw onbekwaam om inspannende taken te verrichten, maar de gelote persoon kon zich niet aan die taak onttrekken.

(2) De goede huisvader (bonus pater familias) behoorde als zedelijk beginsel tot de belangrijke elementen van het Romeinse burgerlijk recht.

In het politieke recht is dit begrip ge- bruikt bij de afzwering van koning Philips de Tweede: hem werd o. m.

verweten voor zijn volk niet een goede vader te zijn geweest. Als over- koepelend begrip voor de gezamen- lijke rechten en plichten v~~ de overheid schijnt er nauwell]ks een beter begrip denkbaar dan paterniteit: het past zich aan bij tijd en plaats. Ook de christelijke gods-.

dienst heeft nooit een hoger begnp kunnen ontwikkelen dan God de Va- der. De gekozene die zich door de zaal naar de bestuurstafel begeeft, wordt tijdens dat geringe aantal stap- pen innerlijk een ander mens ... ho- pelijk ten goede !

politiek voor de boekenplank

Misdaad en politiek

De Duitse schrijver Hans Magnus Enzensberger heeft in "Misdaad en politiek" geprobeerd het ve~?and tussen beide op te helderen. ZlJn vragen waren: Bestaan er gerechtelijke moordenaars ? Is iedereen verrader?

Waar zijn staatsgeheimen voor nodig?

en Bestaan er nog onschuldigen?

De auteur vertelt de bekende verhalen over Rafael Trujillo, Wilma Montesi en Chicago in de jaren /2'. In essays aan het begin en het einde van zijn boek gewijd aan de algemene samenhang'tussen politiek en misdaad, neemt Enzensberger ook de voorbereidingen voor een nucleaire misdaad op.

De laatste woorden in het boek zijn:

"Dit boek wil geen gelijk krijgen. De antwoorden zijn voorlopig, het zijn verkapte vragen. Mogen er andere komen die er meer van·maken".

Het is een uitgave van A. W. Bruna en Zn. in Utrecht, die het voor negen gul- den en een kwartje te koop aanbiedt.

(8)

· pagina 8 DEMOCRAAT

Poging tot samenhang

B.F.N. Boeker

Niet aileen concurrerende politici maar ook veel potentiEHe sympathi- santen lijden aan het misverstand, dat D'66 geen politiek gezicht heeft en zich laat leiden door beginselloos pragmatisme. Helaas werkt onze presentatie dat misverstand wel enigszins in de hand want ons programma lijkt op het eerste gezicht voornamelijk te bestaan uit losse desiderata die niet allemaal evenveel met elkaar te maken schijnen te hebben. In feite bestaat er wel degelijk samenhang maar die wordt nauwelijks als zodanig gepresenteerd. Willen wij tegen de Kamerverkiezingen van 1971 bespaard blijven voor het ge- makkelijke verwijt dat D'66 niets voorstelt, dan moeten wij onze uitgangspunten samenhangend naar voren brengen. Het materiaal daarvoor is aanwezig, ik heb geprobeerd er gebruik van te maken.

Grondslag

Ik ben uitgegaan van de inleiding op het programma die een voortreffe- lijke grondslag biedt. Ik citeer de belangrijkste zinnen:

"De partij heeft tot doel voor Neder- land en, zo mogelijk, andere Ianden bij te dragen tot de geestelijke en ma- terHHe ontplooiing van alle mensen, ongeacht hun levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, nationaliteit, taal, maatschappelijke afkomst en sexe. Daartoe zal de partij streven naar een redicale democratisering van de Nederlandse samenleving in het algemeen en van het Nederlandse politieke bestel in het bij zonder. "

Uit dit citaat blijkt in de eerste plaats, dat D' 66 wel degelijk uitgaat van een grondbeginsel, namelijk de erkenning van de onvervangbare waarde en waardigheid van de mens.

Maar dat is nog geen politiek beginsel; dat zou het pas zijn als het, zoals in nazi-Duitsland, politiek werd aangevochten. Het gaat er dus om hoe dat beginsel in concreto wordt uitge- werkt. Opvallend is dan dat in bo- venstaand citaat de demokratisering van de samenleving v66r de demokratisering van het politieke bestel komt. Dit nu lijkt mij typerend voor de politiek van D'66.

Terecht beweren revolutionairen dat wij alleen maar een formele demo- kratie hebben, maar dat ligt niet zoals zij denken aan samenzwerende Philips- en Unileverdirecteuren, dat

ligt aan de geringe belangstelling van de burgers voor de openbare zaak.

De oorzaak daarvan is dat het groot- ste deel van ons Ieven nog steeds door autoritaire gezagspatronen wordt be- paald: gezin, onderwijs, leger, be- drijfsleven. Wat kan men van autori- tair opgevoede en geleide burgers anders verwachten dan dat zij tegenover het openbare bestuur dezelfde hou- ding aannemen als tegenover hun ou- ders, leraren, sergeant-majoors en chefs: ontduiken waar mogelijk, ge- hoorzamen als het niet anders kan, een beetje onder elkaar kankeren en hun belangstelling richten op inter- landwedstrijden, sex en misdaadre- portages?

Geheimtaal

Dit escapisme heeft tot gevolg dat de kleine groep die wel belangstelling heeft voor openbare zaken in het iso- lement terecht komt met alle verder- felijke gevolgen van dien: zij wordt een groep met een eigen geheimtaal, die denkt dat het door haar geleide openbare nutsbedrijf van hogere orde is dan een voetbalvereniging.

Met als gevolg dat de burgers geen duidelijke relevante informatie krijgen over politieke alternatieven, maar vage, ideologische en vader- lijke praat.

Deze toestand kan niet worden veran- derd door het revolutionaire omver- gooien van de bestaande structuren (hoe nuttig dat ook elders kan zijn), want het enige resultaat daarvan zal zijn dat er een nieuwe structuur komt met een nieuwe in-group aan het hoofd. Wij moeten uitgaan van de structuur die wij hebben, een structuur die in beginsel meer mogelijkheden tot radicale demokratisering biedt dan welke andere structuur ter wereld ook.

Uitgaande van deze overwegingen zou ik de grondgedachten van ons programma als volgt willen samenvat- ten:

1. De burgers verwachten in onze tijd van het openbare bestuur dat het bijdraagt tot hun geestelijke en materiele ontplooiing.

2. Het openbare bestuur en zijn or- ganen staat dus in dienst van de burgers. Zij vertegenwoordigen alleen de belangen van de burgers en niet hun gevoelens en gedach- ten.

mei 1969

DeheerB.F.N. Bl:icker,lidvanD'66 in Den Haag, is adjunct-directeur van een schadeverzekeringsmaatschappij.

Zijn publicaties zijn voornamelijk van juridisch karakter.

3. De dienstbaarheid van het openbare bestuur wordt verzekerd:

a. door het betrekken van zoveel mogelijk burgers bij de be- sluitvorming, waartoe duidelijke informatie moet worden verschaft over politieke alternatieven;

b. door grondige controle van de openbare bestuurslichamen door de burgers, in het bijzonder door een algemene verantwoor- dingsplicht, door openbaarheid van alle bestuurshandelingen en door zo uitgebreid mogelijk be- roep op de onafhankelijke rechter.

4. Demokratisering van het openbare bestuur en de daaruitvolgende verzekering van zijn dienstbaarheid kan niet worden verwerke- lijkt als niet heel de samenleving is gedemokratiseerd.

5. Radicale demokratisering van de gehele samenleving is ook noodza- kelijk omdat de mens zich in onze tijd niet geestelijk en materieel kan ontplooien als hij geen zeggenschap over en controle op de zaken heeft die voor hem van belang zijn.

6. De verwerkelijking van een radicale demokratisering van de samenleving wordt op het ogenblik geremd door onvoldoende belangstelling van de kant van de burgers.

Dit is gedeeltelijk gevolg van een paternalistisch maatschappelijk stelsel, gedeeltelijk van het ont- breken van duidelijke informatie over wat belangrijk is.

7. Het doel van D'66 is te bevorderen dat door een samenspel van informatie en wettelijke maatregelen de radicale demokratisering van de samenleving tot stand komt.

Bij de uitwerking daarvan mag het verband tussen de verschillende gebieden van de samenleving en het verband met de praktische mogelijkheden niet uit het oog worden verloren.

Het bovenstaande is maar een ruwe schets die aanmerkelijk verbeterd en uitgebreid zou kunnen worden. Hoofd- zaak is dat wij v66r de Kamerverkie- zingen van 1971 kunnen komen met een samenvatting van onze uitgangspunten die de kie~rs duidelijk maakt wat wij willen.

Van Mierlo vraagt: