Hoofstuk 7
Koolstofchemie
Havo 5
1
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
2
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
KOOLWATERSTOFFEN
OPDRACHT 1 NIVEAU: 1
Leg voor de onderstaande stoffen uit welke stoffen alkanen zijn en welke stoffen alkenen (kunnen) zijn.
OPDRACHT 2 NIVEAU: 2
Bekijk de volgende stoffen en geef aan of het een alkaan of een alkeen is. Geef van elke stof aan of het een verzadigd of onverzadigd koolwaterstof is.
A C
B D
OPDRACHT 3 NIVEAU: 3
Tot welke homologe reeks(en) kunnen de volgende stoffen behoren?
H3C H2 C
CH2 H2 C
CH2 CH3
H2C H C
CH2 CH3
H
2C H
2C
H
2C CH
2CH
2 CH3C C H3C H2C
CH3
CH2
H3C
A C7H16 C C32H62 E C2H6 G C19H40
B C4H8 D C4H8 F C112H226 H C76H152
A C7H16 C C32H62 E C2H6 G C19H34
B C4H8 D C6H12 F C112H226 H C76H152
3
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
ISOMERIE
OPDRACHT 4 NIVEAU: 1
Leg uit wanneer stoffen isomeren van elkaar zijn.
OPDRACHT 5 NIVEAU: 2
Geef aan welke van de volgende stoffen isomeren van elkaar zijn.
I III
II IV
OPDRACHT 6 NIVEAU: 2
Teken alle mogelijke isomeren van C5H12. H3C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
CH3 H3C
CH2 CH
CH CH3
CH3 CH3
H3C CH
CH CH3 CH3
CH3
H3C HC
CH CH
CH3 CH3
4
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
OPDRACHT 7 NIVEAU: 2
Geef aan welke van de volgende stoffen isomeren van elkaar zijn.
I III
II IV
OPDRACHT 8 NIVEAU: 3
Teken alle mogelijke isomeren van C5H10. H2C
HC C H
HC
CH3
H3C CH
C H2
CH3 CH3
H2C C H
H2 C
C H2
CH3
H3C C H
C
CH3 CH3
5
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
ALKANEN
OPDRACHT 9 NIVEAU: 2
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A hexaan C methaan
B nonaan D octaan
OPDRACHT 10 NIVEAU: 2
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
OPDRACHT 11 NIVEAU: 3
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A decaan C tricosaan
B nonadecaan D tridecaan
H3C
CH3
H3C H2 C
CH3
H3C H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
CH3 H3C
H2 C
C H2
CH3 Filmpje: Alkanen
6
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
OPDRACHT 12 NIVEAU: 3
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
H3C H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
CH3
H3C H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
CH3
H3C C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
CH3
H3C H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
C H2
H2 C
CH2
CH2 CH2 C H2 H2 C C H2 H2 C C H2 H2 C C H2 H3C
7
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
VERTAKTE ALKANEN
OPDRACHT 13 NIVEAU: 1
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A ethylhexaan C methylbutaan
B 2-methylpentaan D propyloctaan
OPDRACHT 14 NIVEAU: 1
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
OPDRACHT 15 NIVEAU: 2
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A 3-ethyl-2-methylnonaan C 3,4-diethyl-6-methylnonaan
B 3,3-dimethylhexaan D 5,5-dibutyldecaan
H3C CH2 CH3
H3C C H CH3
CH2 CH3
H3C C H CH3
CH3
H3C H2 C
CH2 CH
CH3 CH3 Filmpje: Alkanen
8
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
OPDRACHT 16 NIVEAU: 2
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
OPDRACHT 17 NIVEAU: 3
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A 4-ethyl-2,2,3,3,4-pentamethylheptaan C 17-butyl-4,4-diethyl-5-methyltetracosaan B 7-ethyl-3,3-dimethyl-9-propylpentadecaan D 4,4,6,6-tetrapropylnonaan
H3C CH
CH CH
CH2 CH3 CH2
CH3 CH3
CH3
H3C H2 C
CH CH
CH2 CH
CH3 H2C
CH2 CH3
CH3
CH3
H3C CH
CH
CH3 H2C
CH3
CH2 CH3
H3C CH
CH CH
CH CH
CH3 CH2
CH3 CH2
CH3
CH2 CH3
CH2 CH3 CH2
CH3
9
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
OPDRACHT 18 NIVEAU: 3
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
OPDRACHT 19 NIVEAU: 3
Frits heeft een aantal stoffen een verkeerde naam gegeven. Help Frits en geef de goede naam van de stoffen.
A 3,5-dimethylhexaan C 3-methylpropaan
B 4-propylhexaan D 3,3,4,4-tetrabutyloctaan
H3C H2 C
CH2 CH
CH2 C
CH2 C
CH2 H2 C
CH3 H2C
CH2 H2C
CH3
CH3 H3C
CH3
H3C H3C
H2 C
CH H2 C
CH CH
CH3 CH2
CH3 CH3
CH CH3 H3C
H3C CH
CH C
CH3 CH2
CH3
CH3 CH3
CH3 H3C
CH CH
CH CH
C H2
CH CH
H2 C
CH3 CH3
CH3 CH2 CH3
CH3
H2C CH3
H2C CH3
10
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
ALKENEN
OPDRACHT 20 NIVEAU: 2
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A but-1-een C hex-3-een
B but-2-een D propadieen
OPDRACHT 21 NIVEAU: 2
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
OPDRACHT 22 NIVEAU: 3
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A Hexa-1,3-dieen C Nona-3,4,6-trieen
B Deca-2,3,5,7-tetraeen D Butatrieen
CH2 H C
CH H2 C
CH3 H3C
H3C H C
CH H C
CH2
H3C H C
CH H2 C
CH3 H3C
H2 C
CH2 H C
CH2 Filmpje: Alkenen
11
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
OPDRACHT 23 NIVEAU: 3
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
CH3 HC
C HC C H2 H3C
H2C H C
C H2
H2 C
C H2
H C
C H
H C
CH2
H3C H C
CH H2 C
CH H C
CH2
CH3 H
3C H2 C
C H2
H2 C
C H
H C
C H
H C
C H
H C
C H
CH2
12
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
VERTAKTE ALKENEN
OPDRACHT 24 NIVEAU: 1
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A methylpropeen C methylbut-2-een
B 2,3-dimethylbut-1-een D 3-methylbut-1-een
OPDRACHT 25 NIVEAU: 1
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
B D
OPDRACHT 26 NIVEAU: 2
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A 4-ethylnona-1,7-dieen C 5,6-dimethylhept-2-een
B 3-methylocta-2,5-dieen D 7-methyloct-3-een
OPDRACHT 27 NIVEAU: 2
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
H2C H C
CH CH3
CH3 H2C
C
CH3 CH3
CH C
CH3 CH3 H2
C H3C
C H
C C H2 CH3
CH3 H3C
13
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
A C
B D
OPDRACHT 28 NIVEAU: 3
Teken de structuurformule van de volgende stoffen.
A 7-ethyl-4-methyl-5-propylnona-1,3,5-trieen C 3,9-diethyl-5-butyltrideca-1,8,11-trieen B 11-methyl-4,7,8-tripropyl-heptadec-3-een D 4,7-diethyl-4-propyldoceca-1,8,9-trieen
OPDRACHT 29 NIVEAU: 3
Geef de systematische namen van de volgende stoffen.
A C
H3C C
CH2 CH3 CH2
CH H2 C
C H
HC
CH3 CH
H3C
CH3 CH3
H3C C
C C H
CH2
CH3 CH3
H3C H2 C
C C
CH2 CH
CH3 CH3
H2 C
C C
C H
HC
HC
CH3
CH CH2
CH3 CH2
H3C
CH3 H2C
C H
HC C
HC
CH2 CH3
14
SCHEIKUNDE – HAVO 5 – KOOLSTOFCHEMIE
B D
OPDRACHT 30 NIVEAU: 3
Frits heeft een aantal stoffen een verkeerde naam gegeven. Help Frits en geef de goede naam van de stoffen.
A Hepta-2,3,6-trieen C 2,2-dimethyl-3-ethylpenta-4-een
B 3-methylbut-2-een D 3-methylpropeen
H3C H2 C
CH C
C H2 C
CH3 CH2
H3C
CH2 H3C H2C
CH3
H2C H C
CH2 H C
CH HC
C H2 C
CH2 H2 C
CH3 CH2
H2C CH3
CH H2C
CH2 H3C
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
HALOGENEN
OPDRACHT 31 NIVEAU: 1
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
OPDRACHT 32 NIVEAU: 2
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
OPDRACHT 33 NIVEAU: 3
Frits heeft een aantal stoffen een verkeerde naam gegeven. Help Frits en geef de goede naam van de stoffen.
A 1,1-dibroomhex-5-een C 3-fluor-5-broompenta-2,4-dieen
B 2-methyl-2,3-difluorpropaan D 2-ethyl-4-chloorbutaan
A 2-fluorhexaan C 3,3-dibroom-2-fluorpentaan
B D
A 2-broom-2,5-dijoodhex-3-een C 3,3-dichloor-4-methylpent-1-een
B D
H3C CH
C H2
H2 C
CH CH3 F
Br
H3C H2 C
C CH
C H2
CH3
F F F
H3C C
C C H2
Br Br
CH3
H2C HC
CH HC
C H
CH CH3 Br
Br
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
SUBSTITUTIE & ADDITIE
OPDRACHT 34 NIVEAU: 1
Geef van de onderstaande reactie uit of het een additie of een substitutiereactie betreft. Leg je antwoord uit.
A
B
OPDRACHT 35 NIVEAU: 2
Frits wil 4,5-dichloor-2-methylnonaan maken. Geef reactievergelijking in structuurformules en geef aan of er gebruik gemaakt wordt van een additiereactie of een substitutiereactie. Leg je antwoord uit.
OPDRACHT 36 NIVEAU: 2
A. Frits voegt broom toe aan 3-methylhexaan. Geef de reactievergelijking, indien mogelijk in
structuurformules. Geef aan of het om een additiereactie of een substitutiereactie gaat. Indien het om een substitutiereactie gaat, ga er dan van uit dat er slechts een substitutie plaats vindt.
B. Frits voegt waterstofbromide toe aan 2-methylpent-2-een. Geef de reactievergelijking, indien mogelijk in structuurformules. Geef aan of het om een additiereactie of een substitutiereactie gaat. Indien het om een substitutiereactie gaat, ga er dan van uit dat er slechts een substitutie plaats vindt.
OPDRACHT 37 NIVEAU: 3
Teken de structuurformules van alle mogelijk producten van de reactie tussen een overmaat waterstofbromide en 4-methylocta-2,5-dieen.
H3C HC
CH2 Br2
H2 C
CH CH3 Br
Br
+
H3C H2 C
CH3
Br2
H3C CH
CH3 Br
+ +
HBrSCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
AMINEN
OPDRACHT 38 NIVEAU: 1
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
OPDRACHT 39 NIVEAU: 2
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
OPDRACHT 40 NIVEAU: 3
Frits heeft een aantal stoffen een verkeerde naam gegeven. Help Frits en geef de goede naam van de stoffen.
A propaan-2-amine C hex-2-een-1-amine
B D
A 3-ethyloctaan-1,4,5-triamine C 3-ethylhepta-2,6-dieen-2,5-diamine
B D
A hex-2-een-4-amine C ethaan-1-amine
B octaan-1,7,8-triamine D 4-methylbutaan-1,4,4-triamine
H3C H2 C
CH CH
CH3 NH2
NH2
H3C HC
C H
H2 C
NH2
H3C CH
CH CH
CH CH3 CH3 CH3
NH2 NH2
H2 C HC C H2C
NH2
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
ALCOHOLEN
OPDRACHT 41 NIVEAU: 1
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
OPDRACHT 42 NIVEAU: 2
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
A butaan-2,2-diol C hexaan-3-ol
B D
A pentaan-1,1,2,2-tetraol C non-1-een-2,6,7-triol
B D
HO C H2
H2 C
C H2
H2 C
CH3
H3C CH
C H2
OH OH
HO CH
CH CH
CH3
OH OH
OH
H2C C
C H
CH2 OH
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
CARBONZUREN
OPDRACHT 43 NIVEAU: 1
Zet van de onderstaande stoffen de structuurformule om in een systematische naam en andersom.
OPDRACHT 44 NIVEAU: 2
Zet van de onderstaande stoffen de structuurformule om in een systematische naam en andersom.
OPDRACHT 45 NIVEAU: 3
Zet van de onderstaande stoffen de structuurformule om in een systematische naam en andersom.
A C
B methaanzuur D ethaanzuur
A C
B ethaandizuur D 2-methylbutaanzuur
A buteendizuur C penta-2,3,4-trieenzuur
B D
HO C
C H2
CH3 O
H3C H2 C
C H2
C OH O
HO C
CH2 C O
OH O
H3C C
H2 C
C H2
C OH O
CH3 H3C
H3C C
HC CH
C OH O
CH3 CH3
HO C
H C
C H C
C OH
O O
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
AMINOZUREN
OPDRACHT 46 NIVEAU: 1
Geef aan wat de 3 letterige afkorting van de volgende aminozuren is.
OPDRACHT 47 NIVEAU: 2
Geef van de onderstaande aminozuren de systematische naam
OPDRACHT 48 NIVEAU: 3
Frits voert een condensatiereactie met serine, tyrosine en lysine uit waarbij Ser-Tyr-Lys ontstaat. Geef de structuurformule van het product van de reactie.
A asparagine C leucine
B glutamine D proline
A valanine C isoleucine
B glutaminezuur D lysine
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
ESTERS
OPDRACHT 49 NIVEAU: 2
Geef van de onderstaande stoffen de naam
OPDRACHT 50 NIVEAU: 2
Teken van de onderstaande stoffen de structuurformule
OPDRACHT 51 NIVEAU: 3
Zet de onderstaande structuurformules om in namen en andersom.
A C
B D
A De ester van butaanzuur en ethanol C De ester van methaanzuur en methanol B De ester van propaanzuur en butaan-1-ol D De ester van hexaanzuur en pentaan-1-ol
A De ester van methaanzuur en propaan-2-ol C De ester van propaanzuur en hex-3-een-1-ol
B D
H3C CH2
H2 C
O C
CH2 H2 C
CH2 CH3 O
HC O
C H2
H2 C
CH3 O
H3C C
O
O
CH3
H3C O
C C H2
H2 C
C H2
CH3 O
C O
CH O
CH3 H2C
H3C
CH3
HC O
H2 C O
C H
CH2
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
ESTERREACTIES
OPDRACHT 52 NIVEAU: 2
Teken de reactievergelijking in structuurformules van de volgende reacties:
OPDRACHT 53 NIVEAU: 3
Teken de reactievergelijking in structuurformules van de volgende reacties:
A De reactie tussen ethaanzuur en methanol
De reactie tussen de ester van methaanzuur en ethanol en water B
A De hydrolyse van de ester van propaanzuur en butaan-1-ol De condensatie van pentaanzuur en hexaan-1-ol
B
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
OLIËN & VETTEN
OPDRACHT 54 NIVEAU: 1
Leg met behulp van de begrippen verzadigd, onverzadigd en dubbele binding op microniveau uit wanneer een vet vloeibaar of vast zal zijn bij kamertemperatuur.
OPDRACHT 55 NIVEAU: 2
Teken de reactievergelijking in structuurformules van de volgende reactie
OPDRACHT 56 NIVEAU: 3
Teken de reactievergelijking in structuurformules van de volgende reactie A De reactie tussen een overmaat methaanzuur en propaan-1,2,3-triol
De hydrolyse van de tri-ester van propaan-1,2,3-triol en propaanzuur B
A De condensatie van een overmaat stearinezuur en glycerol De hydrolyse van het vet van glycerol en oliezuur
B
SCHEIKUNDE – H5 – KOOLSTOFCHEMIE
COMBINATIES
OPDRACHT 57 NIVEAU: 1
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
OPDRACHT 58 NIVEAU: 2
Zet van de onderstaande stoffen de systematische naam om in een structuurformule en andersom.
OPDRACHT 59 NIVEAU: 3
Frits heeft een aantal stoffen een verkeerde naam gegeven. Help Frits en geef de goede naam van de stoffen.
A 4,4-dimethylpenta-1,3-dieen-1-amine C 5-fluor-4,5-dimethylheptaan-1,6-diamine
B D
A 2-hydroxybutaanzuur C 3-amino-4-hydroxyheptaanzuur
B D
A 3-broom-4-aminoheptaan-1-ol C 3-methyl-5-fluorhex-4-een-1,6-diol B 4-hydroxybutaan-3-amine D 3-hydroxy-5-aminopentaanzuur
CH2 H C
CH CH
CH2 CH3 Cl
HO
F C
C H2
F F
HO
HO H2 C
CH2 H2 C
NH2
H3C C
C H2 C
C OH
O OH
Br
