Wim BLOCKMANS
PRIVAAT EN OPENBAAR DOMEIN.
HOLLANDSE AMBTENAREN VOOR DE RECHTER
ONDER DE BOURGONDIERS
Willem, de derdc graaf van Holland en Zeeland met die naam, genoot nog tij-dens zijn leven grote roem wegens zijn .streng maar rechtvaardig optreden tcgen corrupte ambtenaren. In 1322 verbood hij de „goede lüde" op straffe van tiea pond, enigc „ghiften te gheven onsen bailiu noch onsen rentmeescer noch onsen scoiite van Wieringherlam". De rechtsgeleerde Filips van Leiden (1320/25-1382) meldt dat deze graaf het gewone volk beschermde tegen onrecht en uitbuiting. Tijdens de 15de eeuw verleide inen het verhaal dat de graaf het hoofd zou hebben doen afhouwen van de baljuw van Zuid-Holland die een boer beroofd had van zijn koe1. Nog in de 17de eeuw liet het stadsbestuur van Naarden over dit thema een gerechtstafcreel schilderen, waarvan een kopie in het Rijksmuseutn bewaard wordt2.
Weerspiegelden deze verordening en die propaganda een geleidelijk dieper wor-telende bestuurlijke ethiek krachtens welke de ambtenaren dezelfde hoge moreie standaarden uitdroegen als de vom zelf? Een mogelijkheid tot het beantwoorden van deze vraag schuilt in het onderzoek van rechtszaken waarbij overheidsamb-tenaren voor hun optreden ter veranrwoording werden geroepen. De machtsver-werving van de hertog van Bourgondie in Holland en Zeeland leidde daar tot een zekere bestuurlijke modernisering van bovenaf, naar het model van de Zuidneder-landse gewesten. In tocpassing van de Zoen van Delft van 3 Juli 1428 installeer-den hertog Filips van Bourgondie en gravin Jacoba van Beieren de Raad van Hol-land, Zeeland en West-Friesland. Vanaf 1432 gevestigd te Den Haag, was deze Raad aanvankelijk het hoogste bestuurs- en rechtscollege voor beide graafschap-pen. In 1432 werd het financieel beheer argescheiden van zijn takenpakket, en vanaf 1447 (toen de Haagse Rekenkamer werd opgericht) ging men ook het onderscheid tussen bestuur en rechtspraak scherper maken. Tot de Instructie van 1462 functioneerde de Raad op de grondslag van de bepalingen van het
Zoenver-' H.PH. JANSKN, „Holland, Zeeland en her Sticht 1100-1433", Aigemme Geschiedenis der
Neder-landen, t.2, Haarlem, 1982, pp.306,
515-"l RJ.J. VAN THIEL e.a., Alle schtltierijen van het Rijksmweum te Amsterdam, Amsterdam-Haarlem, 1976, p. 625 n" C 529. Iconografischc rescarch An Dclva,
drag*. Aangezien de hechtere structurering van de Raad gcpaard ging met het bij-houden van Memorialen, rcgisters waarin alle akten en sentendän werden opgete-kcnd, iigt voor de onderaoeker de mogelijkheid open hierin na te gaan of her nicuwc bewind ook effcccief strikte bestuurlijke en gerechtelijke praktijken oplegde. In de volgende bladzijden wordt verslag gedaan van een verkenning naar de behandeling van rechtszaken tegen grafelijke ambtenaren. De uitvoerige regi-stratie van de aanklachten, antwoorden, replieken, duplieken en sententien vormt een uitvoerige en rijke bron, die op een zeer directe wijze, niet zelden met letter-lijke citaten van het gezegde, inzicht verschaff in flarden van het concretc dage-lijkse leven. De moeilijkheid van hun interpretatie schuilt vooral in de vraag naar de representativiteit van de aanhangig gemaakte rechtszaken, waarvan bovendien een groot aantal niet door een sententie werd afgesloten. Dit laatste kon vele oor-zaken hebben, zoals het bereiken van een akkoord tussen partijen, of de uit-putting van de eiser.
Voor het graafschap Viaanderen tijdens de Bourgondische periode heeft Van Rornpaey kunneri aantonen dar sedert de I4de eeuw twee procedures toelietcn de grafelijke baljuws te vcrvolgen voor ambtsmisdrijven: bij de Rekenkamer te Rijsel konden Wachten worden ingediend wegens financieel wanbeheer, waarbij een controleur optrad als openbaar aanklager met vervolgingsrecht ex officio; daarnaast konden partijen zieh voor de berechting van de overige ambtsmisdrijven wenden tot de Raad van Viaanderen, Van Rompaey bcschreef talloze gevallen van ambts-misdrijven en onrechtmatig optreden, maar constateerde tevens dat in de loop van de 15dc eeuw de Rekenkamer steeds lankmoediger werd in het bestraffen van de veelvuldig aangetoonde maiversaties en rnisbruiken, Hogere imtanties, inclusief de hertog zelf, verleenden immers veelvuldig gratie aan veroordeelde ambtenaren4. Voor Holland ontbreekt nog een vergelijkbare Studie naar de plaats van de gerechtsofficicren in het overheidsapparaar ,
De vergelijking tussen beide gewesten lijkt nicttemin een nader onderzock waard. Recent is met betrekking tot de financie'n aangetoond dat de bestuurüjke organisatie van Holland en Zeeland zieh tijdens de eerste drie decennia van de 15de eeuw nog op een aanzienüjk minder gei'ntegreerd niveau bevond dan die in
' T.S. JANSMA, Raad m Menkamer in Holland en Zteland tijdens henag Philips van BaurgondU, Utiecht, 1932, pp, 65-76, 81; H.KH. JANSKN, „Moderniiwtion of the Government: the Advem of Phi-lip thc Good in Holland", äijdragen tu MeJfdflingen voor de Ciesehiedtnit der Nederlenden, 95, 1980, pp, 254-264; R.W.G. I/JMBAKTS, „Noia, te setten dair't befiotrt", Nederlands Archievenblad, 89, Ϊ985, pp. 367-374. Voor de teksi van de Zocn: Bronntn voor degesehiedenis der dagvaanen van de Steten en ste-4en van HeUand voor 1544. Dccl 1: 1276-1433, W, PREVÜNWH & j,G, SMTT (eck.), 2 dln.. Den Haag,
i 987-1V9 l.pp. 716-717.
4 }. VAH RowPAfcy, Hetffiiftltjk Ujuwiambl in Viaanderen tijdens de Boergntdiuheperiode, Brüssel,
1967, pp. 172-177, 272-276, 433-454, 483-502.
5 De itudic van C), VAN DKN AÄKNU, Zeuen lokak baljuwschafipr» in Holland, Hilwsum, 1993, i* beperkt tut cnkele kleine ambisgcbieden die hierarchisch ander de regionale baljuws vielen (p. 108) cn g»at niei systtm»risth in op de hier gcsteld« vragcn.
Viaanderen6, De graaf van Holland ondervond omstreeks 1400 de grootste moei-lijkheden orn de heer van Arkel te ondcrwerpen, wiens machtspositie in het grens-gebied met Brahant, Utrecht cn Gelre als bcdreigend werd ervaren, Hij slaagde er ondanks vcrwoede pogingen niet in zijn hecrschappij ovcr Friesland te vestigen. De verklaringen hicrvoor zijn vooral te zocken in de archaische financiele organi-satie en de geringe economische draagkracht van Holland en Zeeland, waardoor een langdurige militaire inspanning iclkens niet realiseerbaar bleek7. Tussen ca. 1390 en 1445 werd her politieke leven in Holland nog sterk bepaald door de gewelddadige partijtcgenstellingen, die zelf weer hun wortels vonden in de her-haaldelijk opuedende verzwakking van het grafelijk gezag, Omgekeerd evenredig daarmee verruimde de handelingsvrijheid van de adel die ook in de steden directe invloed uitoefende. Hertog Albrecht van Beieren onderging in 1404 een ultieme vernedering toert tijdcns zijn poging om vetevoerende facties in Haarlern te ver-zoencn het stadhuis werd bescormd en het stadsbanier door de aanvallers triom-fantelijk naar het Sant werd gedragen. De nieuwe graaf Willcm VI legde vrede op maar bevoordeelde zo duidelijk de factie van Heemstede, dat de verzoening twaalf jaar aansleepte8.
De structuur van het stedelijk netwerk van Holland kenmerkte zieh door een platte top van zes grote steden met een bevolkingscijfer dat in 1514 lag tussen de 12.800 van Leiden en de 6.200 van Dordrecht. Op de Westeuropese schaal van toen betekenden die cijfcrs niet meer dan een middelgroot stedelijk potemieel, dat hovendien door zijn vrij gelijkmatige spreiding over zes rivaliserende steden niet leidde tot een eenduidig stedelijk aceent in de machtsverhoudingen binnen het graafschap . In dit erg verbrokkelde landschap, en juist gebruik makend van de interne tegenstellingen, hadden opeenvolgend de hertogen Jan van Beieren en Filips van Bourgondie de erg beperkte machtsbasis van de door haar vader als opvolgster aangewezen gravin Jacoba in een tienjarige strijd ondergraven. De Botirgondische machtsovernamc in Holland kwam 43 jaar later dan die in Viaan-deren, en traf er bovendien een aan/jenlijk minder geintegreerd bestuurssysteem aan. De incroduciie van een Raad en (van 1447 tot 1463) een Rekenkamer vloeide in Holland en Zeeland dus veel minder dan in Viaanderen organisch voort uit de institutionele onrwikkeling. Processen over de grenzen van het recht-matige optreden van ambtenaren kunnen daarom een nuttig inzicht verscharren in de bestuurlijke acculturatie.
6 Vergdijk J.A.M.Y. Bös-ROM, (iravtn op weh naargeU. Dt inkomttrn van dugraven van Holland fn
/.eelund, ΙΛ&9-14Α3, Hilvcrsuni, 1993, pp. 223-254 met A. ZOETK, De betten in hetgraafichaf Vlaandt-ren ander de htrtegtn Jan zuntier Vntts en Klips de Goeele (!405-l4(>7)> Brüssel, 1994.
; R, WAAU», Dt Arkelse oarlog 1401-1412, Hilvrnum, 1990; A. IANSB, Grenxtn aan dt macht. De Frtese aarlog van de graven van Holland omstreeks 1400, Den Haag, 1993.
" C.N.W.M. GLAUDSMANS, „Vcten in Haarlcm, 1365-1416", in J,W. MAKSILJE (ed.), Blaeeiwraak, fanijftrijden parificatie m laat-middelteuwi Holland, Hilvcrsum, 1990, pp. 74-78.
'' J.W. MABSIIJE (cd,), Btoeduintalt,..', voor de bevolkinpcijfers; W. BI.OCKMANS, „The cconomic cx-pansion of Holland and /ecland in fhc foiiftcenth'Sixtecnth centuries", Stttetia Historica Oeconemica. Liher Amiconmt Hertnan Van der Wee, E. ARRTS c.a. (edü.), I,euvcn, 1993, p. 44.
Tijdens de gezagscrisis van 1477 hebben de Staten-Generaal en de Staren van de afoonderlijke gewesten hun opvatdngen over het functioneren van ambtenaren kunnen ventilercn cn doen bckrachtigen in de recks privilcges van Maria van Bourgondie, Ij;gt men de teksi van het Vlaamse handvesr van 11 februari naast die van het Hollands-Zeeuwi>e van 14 maart, dan treft het verschil in aandachc voor deze kwestie tusscn beide gewesten. In Viaanderen werden 17 van de 47 arti-kelen, en 12 van de eerste 15 in het stuk, gewijd aan het verbod van ambtsver-pachting, het benoemen van alleen maar de meest geschikte functionarissen bui-ten iedere oneigenlijke be'invloeding en het bestrijden van corruptie (de term wordt genoemd in art, 8), Geen enkel ander thema kreeg zoveel aandacht. In het Hollands-Zeeuwsc privilege, dat 60 artikelen omvatte, werden er niet meer dan acht aan deze kwesties gewijd. In art. 8 en 29 werd de tariefstelüng voor de afleve-ring van geschriften namens de Raad van Holland behandeid, die in de Instructie van 1462 ook al de art. 14 t/m 38 was opgeeist; art. 16 verbood de verpachting van ambten behalve in de steden die daaraari wilden vasthouden; en art. 30 bepaalde dat de onrechtmatig door Karel de Stoute vergeven ambten dienden terug te keren in de handen van hcn die ze ten tijdc van hertog Filips bekleed-dcn10. War weerspiegelt dit frappante verschil in aandacht? Hadden de Vlamingen •/oveel meer redenen tot klagen over hun bcttuurders en ambtenaren dan de Hol-länders? Hiervoor pleit het vasthouden door de Hoüandse stadsbesturen aan het systeem van anibtsverpachting dat kennelijk de zielende elite goed uifkwam, Het opnieuw oplaaien van de Hoeks-Kabeijauwse strijd later in het jaar 1477 wijst er evenwel op dat de bestuurders die de teksten voor het privilege hadden geleverd, behoorden tot een scleci gezclschap van partijgangers die hun positie te danken hadden aan gunsten aan en van Karel de Stoute, maar wier zercls vanaf de zomer begonnen te wankelen".
De vraag wordt hierdoor alleen maar acuter gesteld, namelijk in welke mate het zo diep in de Holiand&e politieke cultuur doorgedrongen partijwezen het funcrioncren van de grstfeltjke ambtenaren heeft bemvloed. Het is, bekend dat schouten -de grafelijke gerechtsofficieren in -de ste-den — wegcns hun verxwagering met a-del- adel-üjke en patricuchc Familie« niet ontsnapten aan de partijtegenstellingen12. Met name stadhouder Willern van Lalaing (1440-1445) en Kare! reeds vanaf 1462 als graaf van Charoiaif> en later ook als hertog, begunstigden openlijk de Hoekse par-tij waardoor zij de spanningen opnieuw aanwakkerden i. Celet op de reeds be&taande in/.ichten over de betrokkenheid van ambtenaren bij de partijstrijd, in
ird.), 1477. Het algemmt en 4egeutestelijkf [iriviltgien van Maria van Bourgondte voordeNederlanden, Korrrijk-Heulc, 1985 (Sunden en Undtn, t. IXKK), pp. 126-144, 209-234, 487; H. ΚΟΚΚΪΝ, \fedfn en 'itaien Dagvaarun van sieden en Siaten van Holland ander Maria van Bourgomlit enhft eentf regentsthef van Maximiltaan van Oastenrijk (1477-1494), Den H.w»g, 1991, pp. 268 271.
" M.j VAN C,f>-ii, „De Hoek«; factic in Ixtdcn tirca 1445-1490", liloedwraak..,, pp. 126-140; dat., „Perttjeltkt iahen" Hocken en Kubeljauuitn m hfl Büurgandiseh-Oasienrijkie tijdfitrk. Den H»4g, 1994, pp. 164 v!g.
" MJ.VAN CI-NI, J'emjeltkesahen", pp.475-477.
" T. OvERüTfcni'N, „Hocken aan de nrnht tijdcni swdhoudcr Wiilcm van I^jlaing, 1440-1445", Hlaedwraak , pp. 107, 115; M j,VAN GtNf, „Periijehke sahen", pp. 5S-61.
hcpaalde periocien tot de hoogsten toe, dient nu de vraag te worden gestekl in boeverre het functioneren van de ambtenaren in niet-politieke zaken beant-woordde aan de doelstelling van de Bourgondische overheid tot het vestigen van een openbare rechtsorde'4.
De aanklachten waarvoor ambtenarcn zieh in de vijftig jaar van 1428 tot 1477 voor de Raad van Holland te verantwoorden hadden, betroffen zaken van corrup-tie, bevoegdheidsoverschrijding, afpersing, geweldpleging en schuldige naiatig-heid's. Corruptie, het voor privaat voordeel aanwenden van overheidsmacht, kon vele vormen aanncmen. Een occasionele oneerlijke daad, gedreven door de appeti-tus divitiarum infinitas , gericht op persoonlijke verrijking van de ambtenaar en mogelijk ook voordeel voor een rechtsonderhorige, tastte het systeem van de openbare macht als zodanig aan. In de jaren van 1437 tot 1440, de periode van ernstige hongersnood en uitvoerverbod van graan en bier, werden rollenaars van Gcervlict, de belangrijkste riviertol aan de Beneden-Maas17, enkele malen voor de Raad gedaagd. In 1437 of 1438 moest de cistercienzerinnenabdij van Loosduinen haar tolvrijheid via een vunnis van de raad ardwingen van tollenaar Geryt Oorn. Die werd veroordeeld tot terugbetaling van de onterecht geheven toi18, Tegen dezelfde stelde de Raad in 1440 een onderzoek in naar het laten passeren van graan legen de nadrukkelijke en herhaalde ordonnanties van de hertog. In januari 1443 kwam de Raad ertoe vast te stellen dat Geryt Oom inderdaad in brtteken gevallen u ende gebrütet heefi tegm minen genadigen beeren maar liet de bereehting over aan de hertog omdat de overtreding zijn heerlicheyt grotelicken aengaet ende oic der ivclvairt van den gemeenen landew. De omzichtigheid van de Raad is opval-lend, aangezien de in het vonnis zelf geciteerdc ordonnanties bijzonder scherpe sancties voorzagen regen nalatige ambtenaren, van wat state dat ze wairenK>.
Zou-''* Xoals vangclegd in de /.ocii van Delft: ...rügen ffnootieii, gotde ende reekelike mannen, grnegen tot payie ende vredrn, gestelt ende ffordineert wesen zu/len van onser wegen... wtiil ende truwelic te voorzten tot allen sahen...recht ende besehet t teduen ende tedoen doen in allen stucken, te conigeren ende te doen carrige-ren de quaetdocnm nae gdegenheit der sake...: A.S. Du BLECOIJRT & N. JAPIKÜE (cdi,). Klein Plakkaat-boek van Nfderlund, Groningcn-Den Haag, 1919, p. 3.
" Dit oniler/ock is uitgevoerd in lict kadcr van een doetoraal wcrkcollcge in 1992-93 ΆΛΆ de RUL, wajjbij ik de medewerking tnotht genirtcn van Maric-i^harlottc Lc Bailly, Ncllcke Barning, ücborah Vkn Bcvcrcn, Vvonnt; Kncefcl, (jahrieJie Morsink, Hctry Pfiinings, Ernit Van Veen, Arthur Voor-windet», Jim Ward,
"' j, VAN KWVF.RKN, „The concepi «f corrupiion", l'olitical cormptiun. Reitding> in eomparativt anafysis, cd. AJ, ΗκιηκΝ-ΗϋΐΜΐ'Μ, New York, 1970, pp. 38-40,
" J.A.M.Y, Bos-Rocs, Grauen..., pp. 31-34,
'* A.S. OB BuieouuT, E.M. MBIJEKS (cds.), Menwrialen van Itet Hof (den Ritad) tt/tn Holland, Zee-land en West-l'riesZee-land, van den secretaris Jun Rosa, deelenl, II en Hl, Haarlem, 1929, urs. 731 en 789, pp, 384 cn 417.
'*' R,W,t;. LOMHARTS, KCM, SCHÖIVINK, J.Th. DB SMU>T, H,W. VAN SOEST, (cds,), Memurmltn vttn het Hof (den Raad) van Holland, "/.erland en Wnt'Fritstiind, van dtn m'waris /an Rosa, delen VIL VI-II, IX, X, Uiden, 1985, nr.234, pp. 65-67.
""' ...is bevolen andtr andere allen bäitiuwen, rentmeesteren, smiten, tolnainm, rethterfn ende dieneren ...ufi Ijoirtn dienst endf uf> sulc geh als sij djuruf naende hebben ende up ulso vele als sij minen gnädigen heere duckten ende onnien dat stj deu oirdinanne Iwuden ende scherpelic datr taezien dat &e van enenygeli -krn onderhvudtn werde ende dteghene die dairin averhotrieh wurde die haften ende brücken afitemen sonder
den dt inten dat dt-ryts bioei dodsiak Ooni raadsheei cn l e n u n e e s t e t - g e n e i a a l van Holland was cn dai Oom v;in Wijngaeiden de m ä c h t i g s t e magisuaatsfainihe van Dordreclu was hebben bijgediagen toi de opvaliend t lagt· cn milde r e c h t s gang vour de Kaad' dodscak was e c h t e r nie! ineei m f u n c t i e op hei moinent van hei vonms f foe dan ook wcui deryis d t i e j a n g pachteomraa ι» 1440 ine t vei -Iciigd .
()p 17 j u i i I 4 4 / Storni een ariden- tulk-iiaat van deeivltet J.itoh Pot vooi de Raaci s e i e c h i Dt- aanklacht van de pioeuieiu geiieraa! imddc· (.onuptie b i j het a a n h o ü d e n en d o o i J a t e t i van Xeeuwse schcpcn tlttnaf] yelt ende yot't at'iiotncn was I >c tollt-naa! l e p l u e c i d c daarop h e i l i g fJat /«/ nnjnrn yrtietlige» here ymnicr aL'i> nowli- vi-nüticn wiudr <?A hl] Mnt(lc\ waaiop ein wnoidenwisseling volgcie die weei eeti nicuwe a a n k h u h t doot de p i u c t i r e u t gcnera/il i n l l o k i e wcgcns l)eledigmg van de Raacl. ( ) o k tcgenovcr Jacob Pol looncie de Raad /icli m i l d · op v o o t s p i a a k van laadsheei jonkei vjn daasbeek en van / i j n bioei meestei Jan Pol volslonden de b c l o f i e n i f i in heih.iimg te v e t v a l l t n en de iltmw.uidi-rskosten te voldoen; vooi hei d o t j i l a u n van Zeeuwse s c l i i p p t i s ging h i j v i i j i n i op belohe dtti /'// vorhin bei tor/ien frjil
Dt b u i c n van Lonsdieihi d.tagden in Ι·'ίϊ5 Splinie r van Nijeruode , b.ilju w van (looiland onxlai die een man had geanesieerd als lepresaille vooi de welgetmg van de j',ei)K-ente ofii hem een gilt van t w a a l f k l o n e n toe le slaan, Volgens de bal-)uv, was du etn t i d u dal / i | n amblsvoorgangeis sedeit de i'iiese ooilog hadden genoicn. loen hadden de btiren in n i i l vooi b t s c h e i i n m g legen de bne/en /es ^otiden l u i f ioegekend. Na adoop van de oorlog bleven de Nijenrodes die hei ,inif)l besiendigden m hun f a m i h e de t o n t i n u e i i n g van de/t g i l t echu'i op böge f ) ! t | s sielien, en i i e i e n /e du liefst in geld u u b e f a l e n in bediagen ojilopend lot
27 k t o t x n pei jaai. l ioewel de heiiog in \'\ί>λ een v < i / o e k om o n l l a s u n g van de
iaireü Iiad f o i g e k e n d , ooifjeelde de Raad m 1 4 5 6 dal de h a l j n w dooi gewoonle t e i e c l n a a n s p r a a k kon i n a k e i ) op 12 krönen per j a a i '. De mwoneis v,m hei ( and van H t u s d f i i W.IICD e r m 14Ή snellei b i j om bim diossaaid ai le houden van de tocugcnmg van het νπκ htgebnnk van gemene groiulen. op gtond van Imn band v t s t e l l Melde de Kaad heil m hei g e h j k '
i i n v t r b i d d e h j k loonde de Raad / a l l m !449 legen een gioep van v i j l mannen i'n/lr hoeifH i'Vi'nl-'nyfn int Nooidwi|k en Nt>oidwijkerhout die / i c h i i j d e n s een pioies regeri de Innen van N'ooidwijk hadden l a t c i i o n i v j l l f i i dal de vooimahgt )ninln4t iln lr Uf^r,;i'(fi ;;/// U'iH <[al· (Ll! "r u'tati'H nidf iüiiijfr i'fit^f ffnHytticniH? ιίιίΐηη U' lufen in/1 IIH ihttl \> i>(>
i\l?fiiO!i!thii fU'tlni /, // i'n III |> X X X V M 1 , ^ P HMK ^ Μ Α κ χ ^ M u b i h f r u in 'J,i(S'.iK s i u u i i sä i ! ) H !;i Bunt | %Ä M A K M I J I (rd· ), l >t NiJitlamlt'ii in ilr Litt tniMlrtuiiv» Ι ί ι κ ι ΐ κ , l ' ) K / , >·\/ ,>'iH
Hr! p κ hu onu i ! <l(i 2 5 j u n j 14 H) ^ ou i\n k vctd i f f v< ίΠΜ'Κίι ί >f!(!st.ik i )ofji als h f i i g , tk p u hl s u t i i t v i l i i K « l KUfl i i | < U i ' |M r jj,.r A K A , Hot ,jn ! lull.unl (·,< nio j l p kon H v H ) m . ' P 108 v cn nr l Ί. ί" Ί(ι
l ' W < / l U M B A U ) , I'< M Si HOi v'i-.h j l h ί ι\ '»,(11)1, MI! V A N | > I · . ί tu,in; ( t i l s i, iMrmo nalin tielni >l XII. XIII I <n)i 11 1(>8K, ms IÜ-Ί, il) , ί VI. [>p .'(Kl .'OS, .'()H
' Ä R A , I M l, nr 8 f /ί, ν '/, H)!
Mtmiinalrn titltii \*// A nrs 105. IC,/, j » j > !nl,}'>'\ y>i,
bcsuiur.sraad v;in de henog V;HI Bonrgondte ccii vonnis '/ou hebben geveld otn gunit ende myede. De/,e aantijging wcrd hen iiitccnuuc kwalijk genomen: de Raad
aanvaarddc Inin oltnwedtger heilen om gratie, doe onnozelheit der penoonen
over-gernercl nadai y.ij de Raad blootshtiofa, onyegort oj> ho/r knyen daaroin hadden
gesmeeki. Ibt /over de lieerltke hctcringi: De /»v/i/te/ickt1 beterin^e behelsde de
betaliiij* binnen /es niaanden van 100 l'hilippüsrijders - hct equivalent van 625
dagloncn van een mccster mctsclaar van K groten - oni daarmcc hct honten kruis cn beeld aan de gemeentegren.s te docn uitvoeren in stecn. len .slottc dienden tle
kwaadsprckfis ile Raad de brieven van de baijuw en maniien van Nwordwijk, die
l i i i n de staiu.s van welgeborenen haddcn verleend, tcr cassaiic over le nuikcn'".
D I I I C woorden dii.s, waarniee de Raad /,ic}\ manifest boven iedete verdenking van
u i r r u p t i e wen.ste te plaat.scn. ' I b i h behandekle ile Raad reeds ivvee jaar laier een betwi.siing ui.ssen iwee kerels over een lo.s.se 130 Schilden ( r u i m H 10 daglonen van een inee.ster mctsclaar) die naar hu n /.eggen bestenut waren voor tle .stadhoutler den hen· wtti l.nnnoy... XX scilden, den hc'n· van ]J\sehtfin et·n IOC ende den rcnt-tHenii'r X wilden, om die te corrunifieren. De hootd.som van 100 Schilden /ou voor de lu'rtog besternd geweesi / i j n . De bctrokken raad.slieren wisien uiieraard ner-gens van, cn in Lei regLstcr wertl de/.e verklanng doorgestreepi inci tle toelichting ende hiji alte macl Hecht' . Aige/.ien van de vraag ot de .stadhoudcr /ich voor slecht.s een h a l l jaarloon van een anibaehtsmce.su·]· 7.011 hebben laten l i j n i c n , laten bciilc gevallen loc te toitstaicren dat de gedachte aan de omkoophaarhcid van de hoogsie i c i l i t c i s in Holland omstrceks 1450 Iccidc cn icl door iltv.cn be.streden
wcrd. Ondcirnsscn hchandcldc de Raad klaihtcn in/,ake private v e r r i j k i n g van
a n i b t e n a r c ' i i bij'/onder m i l d .
De Raad wcrd in !·'ί67-68 gevat door twee /.aken die de a m b t s v e r v u l l i n g b c t i o f l c n van schonten, namclijk die van V'laartlingen cn Schiedam. In beide gevailen wen) be.sloten tot mivoy naar de lokale schcpcncn, /ij hct mct een duitle-l i j k c vingerwij/mg. Sihout (ori.s van der duitle-l duitle-loeve ntaaktc '/ich in Viaardingen nanie· l i j k bi| herhaling schuldig aan geweldpiegmg samcn mct een mcnigte getrouwen; aan een s l a t h t o f l e r wesgerde h i j de iloor het gerechi gebt)den v rede te geven, cn h i j verwondde een hcmiddcl.uir nota bene op de jaarmarkt. Tus.scnkomstcn van de h a l j u w die tle /aak voor hct gerecht had gebracht, haddcn niet gebaat. De raad notccrdc hierbij dat een .schont niet betniirde te fechten. Aan de .schont van Schie-dam wcrd verweten dat hij een herberg hield cn nooit de tij<l votul oni op het stadluiis te ver.schijnen, ook niet na hcrluuldc ontbieding door haljuw cn gerecht"". De teriighoudendhcid van de Raad in de/c /aken loont aan dat hij '/ich met pci se wenste te mengen in de competeiuie van lagere rechtbankea.
Vcmit de mccstc lechts/.aken voor de Raail legen ambtcn.trcn betroffen baljuws tea planclande die weiden beschnidigd van mi.sbiuik van hui» eoniposincrccht. In /aken van gering gewicht oi waarin het bewijs mocili)k te leveren viel kon een gerc*. h t s o f f u icr een .sdiikking voorstellen die de vervolging uitdoofdc. Niet ieder
' f\K'\, l l v i l , m.')(><!. l" K / .
·" Λ Κ Λ , HvH in l / , l'1 l (.K i" V.
i n i s t l r i j i w.is e< h t e t vatbaai vooi t o m p o s t n t , dt· verd.u h t e d i t n t k v u j w i l h g in (t1
s u m m e n im ( de s t h t k k m g , i n een b a l j u w nioest lekenss. hap afleggui van de om v a n g t n lw.di.jgui ( ) o k was hei df viaag öl de b a l j u w op eigen gt'/ag via ten ti.tns at tu· k<iii onihouden aan de M b e p e n e n u t h t s p i a a k i n l o t h een santnt opleggen In V l a a n d e u n was lu t de baljuws in de l Sde i t n w veiboden op eigen gf/ag te l o i n p o s t i t n in / a k t n van doodslag v e i b i t k e n i n g van dt h u e n v i e d e , onrvoeimg, (.liefst,il i n v e i k i a t I n n i g In dt 16de eenw weiden dt bepeilangen g e k u k l i j k νι ι
sdicipl ' Op al de/e punu-n hep het «.hui mis aangeiokt dooi inkoinsleii die hogei kondt-n v»oukn opgc sthiueid dan hun j a i u k t l in boetcn, tu dooi de OIH o n u o l t eibaaibt id dooi de R e k u i h a i m t van l i u n t i a n s a i u e s heien nogal wal gtie( h t s o i i k i e r e n / i c h , in Holland net /o/et i als in Vlaanderen, eiioe veileiden h u i j .unbisgebitd te aan/ien als ten „ i n a Ä i n n / n i g t i n i t wa.inn / i j ongelnndeid
jj( In konden makt-n op afpersbart sl.ubtoileis
l )e ccisu pioc i m m geneiaal van Holland, dk het a n i b t v e i v u k l e van l Ι.ίΊ ιοί
14 i'J en gediiremie een jaai o p n i i n w in Ι / ΐ Ί / Ί Κ , Ikngaen Say, bouwcle van.il l Ί 58 doo! de < u n i l i l a t i t van ambt< n eui invioedssleit op in Noolil Holland A t h i L i L t i i v o l g i ns v , t f d tu) kasulein LM dijkgia.d v.m Meileinblik, s i l i o t i i van (ifoiitebiot k, i x j s i e r b a l j u w van Wesi l n< sland cn hc-ei van Spanbnx k, Obdain en l f< lisbiot,!·, Vanaf 1440 v t i / c i l d e h i j in ecn reeks pioirssi-n voot de Raad w a a i l n j hij ml /iji) anibien wer<l ont/ei w i g t n s valsheid in g c s i h n f i e en du n i i t i n d e l i ) k in 1467 t t i f l i e p t n op ten v u n c d e i t n d vonnis , In d< nog onvcrdacliit- U|d 1'ίΊΐ weid Say al-> k a s i i l t i t i van Medemblik ei dooi een beklaagde in/akt vt i k i a i l i t i n g X'in bes( huldigt! geid u· hebbtn gel>oden vooi gelingt tnssc n Kgui /i|n peisoon, Say lud dt gearit sieertk v e i k r . n h i o vnjgesuld van v t i v o l g m g n.i biloili van betahng aan hc in van ten tomposmebtdiag van 104 nobel, etn bediag, waaivooi een amba< Insnietsu-i lotn innislcns l 20() dagen inotsi werken l >e best hnldigde beklaagdt / i c h bij dt Raad ovt s tle dwang die Say op Item /oti hebben im geoed nd t n pleitu ons< huld, w a a i n a de kaslek in n u u w r bts< hnkligingeii legen hi m aanvoeide t i t u i ( l i | k l i t t veswekkcn van iwte kindcu n l i i j etn n i t l u , hei « r k c n n i i i j i g t n s h i r n , / o t i d t i dwang en weioverwogui, van dt v e i k i a t h t i n g van i w t f viouwen, en l i t t a a n / t i u n tot . i l x i i n j s p i o v o t a i n s l )t Raad velde een o p i n e i k t h j k vonnis na veihooi w i l d e n de k k u t i t e n u gen Say ovei onikoping van }'c!Ufg< n s n dvwng l)lj de uamaiuc als onwaai alj^ewe/en, de ilooi Say aangegaiu louipositic wrid !H vcsugtl w a a i b i j dt p i o c u i e i n gjtnei.tai tle a a n k l a c h t van de ba! |uw ovejnain en b u a h n g in handen van de raad \ o o i s t l m e f . l )e kasulem ging v n j t i i l jaaai ook de v t j k i . u l u t i vveid vooi de Ix-yt-lenni/iatt t/ttiji, ende t>n/ icntn
t-ndi hli/ivH nil tot n'uyytn f/age/i I l t e i b i j vallen op, dal dt best hnldignig legen
! *,'is i ' o M ' A i · » (,nifrli// Im IniwMinht [ij, i ,',) l ' . ' " ' ( , ι-i i 'U1 '(K S SO ' In H, t
ί ΐ ί * ί | » Ο ί! li !(Λ Ιιί f i i \'l s l ü i K u n '.Ha al ^ i t i E K n i l i U i S dt i < b t t l t l H ! t < i U V ^ Ιί/ϊίί/ιη/Ι lOili A V i A / ! !'f ;i hltfll ί ί ί > }<) ΓΉ,Ι p|) H ?il i f H ! ! !.(i | ) j ) f) ·> (>/
i) V · · i ) ' < A i d ! > /illtl l'ihllf ItllllHIliihu/'lin | l | > t l . ' i S l < *
K ! \ ".'i l1 li( n j ' i t i t S i \ mi i ' x l t κ uv. j i u h i t i u i i l lollatitl, i l> l ' Ή i pp 69 ' t , l S f<K's
M « l'üa/l tii KtktntaH.fr ji[j h i K') ! l '>
Say over i n i o e l c n i n g van dwang niet wen! vveerhouden hoewe! er tvvijlel besumd over de imcgritcii van de gelingen, dal composiiie wert! aanvaard in een "/,(> ern-stige /aak als v e t k t a c h t i n g en voor een /.eer hoog bedrag, d.u de kasteiein de aar-dige som aan /.ich voorbij /.ag gaan, en dat cle/e compositie een nieuwe vervolging in/.akc .ibonu.s, die niet in de transactie begrepen was geweesi, evenecn.s u i t -dooide. We '/agcn reeds dat vcrkrachting in Viaanderen niet vatbaar was voor compositie; in 146') sloot liet pachtcontract voor het baljuwsambi van Mulden cn ( j o o i l a n d de volgendc inisdrijven t u t : rroitwfkritt'ht, moort, dhßtir'iii, cothpirttcii;
clnt'kilach ende veryjidering van volcke ende votrt dier^elijcki' ende ändere tinnotnclickc vtickt'n". MIM de/e laatste y.nlien weiliclu /edeir/.aken bedoeld gewee.st /ijn '/«als
abortns.
In een andere verkracht ings/.aak oordeeldc de Raad in 1445 lieel vetschillend. l )e/el(de prounrur-generaal nir. jat.ob Bo.ssaert van l^elle bebield /ich toeti het r e c h i voor de baljuw van de abdis van l{ijn.sl>urg te vetvolgen wegens / i j n poging om een verkrat h t i n g door een l a n i i l i e l i d verborgen te houden voor de rechispraak van de graaf. l loewel de Raad de eis van de aluiis van het coni|)o,suiebei!iag van 17H pond l loilantl.s (ca. 6/0 daglonen van een anibachtsineester) voor de ver-k r a c h t i n g als onbewe/en alwees, bleever-k de baljuw totli voor /.o'n l)5() daglonen
„reiskosten" van /ijn l a n i i l i e l i d le hebben ontvangen oin de in beslagnenüng van diens goederen ongedaan tf inaketi. I'erlooj^s kwani nog een andere kwe.stie van o n i e c h u n a t i g e toeeigening door de baljuw van inkoni.sten van de abdij ter sprake. I )(· kern van de /.aak tond <le/e d t n d e l i j k c o r r n p t e baljuw was echter dal hij niet 60 pond l lollands (245 daglonen) werd Iveboet wegen·» poging <le verkracluitig.s-/aak voor de ahtlis en het gralelijk gerecht verborgen te houden en l u j bovendien «laatvoor nog eens werd vervolgd door tle/.eltde procnreitr-generaal die vier jaar eerder r i j k e l i j k e compo.siue van / i j n vooiganger luul overgenomen '.
De baljuw van Amsielland Aelbrechi van Raephorsi die in 1450 een inwoner van Oudetaimtel had getlaagd werd. door de Raad in het ongelijk gesteld en ver-oordeeld tot de proiesko.sten, l l i j had /icli ver/,et legen liet terttghalen door de eigenaar van een koe tue hij in be.slag hail genoinen; de man kon /ich immers beroepen o)") een vrij.spraak tlooi de .schepenen ', K e n n e l i j k had de/,e baljuw /ich onvoldoetule vergewist van de door hem loch gevoiderde reclitsgang. lu'n.stiger waien de delicten van Jacob tlie Bloote, baljuw van Dellland. Hij moesi /ich antwoorden vooi |',eweldpleging en verwonding rijdens de arresiatie van een ver-tlachte in hei htiis van een derdc. Met /ijn knechten had hij messen getrokken w a a r b i j rake klappen en verwonchngen werden toegediend, in het bij/onder aan
wijß'fn·,. Vervolgcns hield hij /.ijn verdachte gcvungea en weigerde h i j , in strijd
!.u!'> i i c ' U c f i r i u l f · (k· .tbof i us pun'ui .uns tlttt In ι fcn k int iler,'.{lv<*r int l>ic ^nulfn /><u/ilt' rt' Vt-rden^n in ho? ff H !ΐι Ι'ιΐίίηϊ f/tff· tltii ii/ dttt Irn'endf' dnnti h crif/t· Iniddt" hucr ^rtiitlt'n thti \ιι huei stiitiL· dtn'n Liften oiidtr dt'n vui'l, not k int'dt" (ίιΐί s// t'C/i ·><>ΐ'ίΊυίum fli t ni kt-n wiiilt· fiidi" hos-frii dst'n tnnddt tLii ,1! ntt't inttcn ?n fruh hit-, tiri Ιιη /tost diti M/ rt'fjf'fi i'lryel <>[* /Wftffi buiii ^i!trn \nitdt' tndt' däinned? hii>i>cn r/i'y^fh ΙΊΉ \ttH, twt'iki1 >:/
[>t/ ujncn ttidr til^o <?<-dtien h("i-fj[ ende ti'tni'n ktnd aLi*t· i'/iliivt ΛίΥ·/// in ln>?)m Itchtunn. " Ä R A , Kt-k n - k . i / V ' ' , l'1 l .
m i t 1κ·ι iandretht, de boigstelbng die de vrtemkn cn tnagen van <lc vetdathte aanbodut De Raad verwierp dt· wcdet/ijdse usen van painjen tot rej>arä(te en
bftenng van den innirjen en vetbood hen vcnicr den weih van legten. Van de eisen
tot schadevetgocding wegens vetwondingen weid sleüits tic· vemimking van de vinger van di h u i s b a / i n a a n v a a t d , waarvooi de b a l j n w een pond doktetskosten opgelegd ktteg De Hand eikende liet lecht op boigstelhng cn liet hct slachtofk'f mrt /im vnenden toe ονι ι dt unsdnjveii die dcty t die Blootc «gen hen .ils bal
j u w lud bedrcven veidei legen heni te pto«deren '. Verstoung van de openbate oide, hu bnitempong gebruik van geweld en tniskennmg van de wct dtioi de bal jiiw waten tluv voor de pu>turi-ui getiera.tl g<en ridemn <Jt» lietn r\ o/fiao te vei volg,en, dat w t i d ,ι,ιιι I x t p t i v a t e mmauei van hct s l a i h t o f f u overgelaten. Die d i u k t i Im rovt'i wt.1 ten duidelijke meuing tat ritten overlti·,}, slii^t'n tnile f/Ht'tMtii'f·
huytrit illlcti unneii van ruhte diu peuhtet si/n .bi ttnnt mitte) rnde du-ner dt<· WH di-iltnge (iei> tuet en hunt le litten I)</e b a i j i i w o n t b r a k hei tuet aan /el!l)ewnst/ijn,
/oals spiak int /ijt) wcjoiden vooi dt Raad in 1452. (n/, firtMtiteiti, en ^fircctt >iyh
le vt'cl ofl u'i] Milieu u'firl wenn u'ät unj te doen hebben, waaiop hcm ,tls
baljuw-d i j k g t a a f nie! / i j n cbaljuw-dcli heetuiabaljuw-deti van DiHlaiibaljuw-d baljuw-de baljuw-deur gewe/en weibaljuw-d . l i n vrr|'e!ijkl),ui c o u l l i t t ontspon / i c h toiid tk peisoon van Jan van I leetn siede, baljuw van K u i m i m i l a n d , in 1461 Dt tuet gerealiseerde s c b o i s i n g int / t j n ambi i n ten belediging van de proeuretn gentiaal h.uidcn t n \4(>() letdv vooi de Raad gcspeeld Nu klaagdt de p i o t u t e t t t geneiaal dein aan wegens een setie a i i i [ ) t s i n t s d i i j v t n n u i /i|i) dten,t,u\ had l i i ) 's n.ichts ten vtnneende koiii|ni n s u o p t i van / i j n ht<i iaten l i c h t e n , ten ouilt irttnik m/in die IHJ een a c b t i a l dagen gevangen hiclci t< Heetn*,tede; daai weigerde h l ) , in sui)d rnel de pnvileges van K t o n e n u ilanci, de dooi de v n e i i d e n en ni.t|',en van de vi-ulaihu aangeboilt n l)otg inaaf peiste de/t inieg« ndecl ht/ ftinht· van it'iitrr dal htj Inm in den luv yoet
ti--,ηκηαι tot, /ondei de wt'ttclijk voorgtsc hieven .sanwe/igheid van inannrn of sehe
piiK'U t*t n t oiiiposide en s en s t h a t t i n g af i (et g,ing Ineibij um tespt t t i e v e h j k M en l O n o b e i s , s u n e n goed vooi etn kleine 900 daglonen van een meester atnl>.irhtsiiun In dr/c /aak ti.iden dne tiseis op tejH-n de baljuw De huiltvister van HddrIi'lUHKihoiit eisie dt berethting ten gionde van clc/t /aak op als / i j n (XclusK'Vi (omprtentic, de Raad steinde hirnn tot i n verootdeelde Jan toi de pro-ti skostcn De prouircui gtnuaal eiste /ijn a f / e t t i n g en vefbeuulveiklanng van alle geidtii die nog op /ijn a n i b t stondtn De Ra.ul .u l i t t e heni onbevoegd tot pij 11 igt n en lot l i t t weigtien van boigsit Hing, vciooideelde linu t(»t ten boete van
500 gotiden leenwt n ( l 800 daglonen; tn tesei veetde de eis van ontslag l i e s s l a c h i o f i u , dat de l>al)uw had ten heyltghrtt mtieten Itiuvtn en/le /Jd'te'n dal Inf tuet
W/feil cn \nudi, v e i k r u g t( iiigbeialnij', van dt eonipositie tn de s i h a t t i n g en ten
s i n a t t t g t i d van 6 0 l t e n w t n , ook /im proteskosien nioesi de baljuw chagen ' .
AKA H\H in )6' l' l (H •Mi A H, i l in l H t VJ
Ä R A 11.11 i,r .Ί» t' \'r-\ ·,,
A i i A t l . i l '» -i(>(, Γ ""; v H,1 v Hfi v /» ΙΛ,\· < ) VAN Di l» A m M> /rnn lukuli lialniu
In vetgelijking met de casus Jacob die Bloote uit 1450 tradcn de procureur-generaal en de Raad in een vergelijkbare situatie in 1464 dus au.iv/icnlijk strenger op. l Jeel wat milder waren zij ulwccr (wee jaar later ten aan/ien van de baljuw van (jooiland Jan van Nijenrode. In .samenwerking met de schont van I luiy.cn hat! die in 1462 een arm, clendh'h ende miserabel penoon dt? gtten noch staen en mach gcnaanui Crepcl doen omvocrcn naar een hooiveld in Laren — buiten de bau dus waar de schont bevoegd was — om hcm daar geld afhandig le inaken. Terwijl de stumperd nict uit de voeten kon, lieten y.ij hcm. achter sonder enige borchtochte o/J
zekcrheid van him te nemen gelijck hij schuldicli htidde gcwecit van doen na den rechte van den Linde. De schepcnen van (Iui/en veroordeelden Crcpel tot
geld-sominen voor hen/eH, de .schont en de baljuw. Ceen geweidige bedragen maar loch goed voor enkele maanden loon. De Raad biameerde in deze zaak vooral de schepenen wier vonnis y.ij in 1465 her/.agen: Ciepel diende y.ij n geld terug te krij-gen en /,ij moesren maar y.ien hoe y.e dar op de schein en de baljnw künden ver-halen. (jecn santties dus wegen* ambtsniisdrtjven"'. In 1466 viel de procureur-generaal /.eil Jan van Nijenrode aan onidat hij een composiiie w,u> aangegaan na een doodslag op bei gewijde kerkhof van Naarden in 1463. De prouireui voer fei uii: hitdde die voin. hatlliu bij comiptif ofj anden den voirs tnisdadigf [>enoun
geleule yegeveti lerwijl de mand.unenten van de vorst de ambtenaren verbood juust
voor dood.slag vrijgeleide en kwijtschelding te verlenen. linde dat rneer is, die t'oirs.
ttailiu heejl mitten voirs. misdadige penoon $ecoinpo:>eert tot zijnen appetite ende u'ille, end-e buytcn consent ojj Wille van des doden magen. De baljuw verdedigde /ich
door te wij/,en op het uiibhjven van klacht vanwege de himilie van bei slachioffer, tle reservering van h u n rechten die hij had gemaakt en op de gewoonte onder y.ijn voorganger.s. De som van 100 pond (375 daglonen) wa,s de hoogste boeie die het stadsrecht van Naarden loestond. De procurenr eiste in eerste instamie ontheffing uit liet atnbt, verbeurte van de daaiop staande gelden en een enorme boeie van 500 leeuwen. De procedure veiwaterdc evenwel, de procureur liet het er bij zitten en Jan van Nijenrode blijki tot /.ijn overlijden in 1468/69 yijn ambt te hebben uitgeoefend, waaina het voor 303 pond van 40 grotcn Vlaams per jaar werd ver-pacht1".
De schoiu van Valkkoog inoe.st 7.11 h meermaals voor de raail verantwoorden en werd daarbij telkens tereclugeweyen. In 1464 had bij i\}\\ rechtsgebied over-.scbreden dooi als /ekcrstelling voor een boeie beslag te leggen op drie koeien in het nabin ige Sthagen. l reffend i.s dat hij bij die gelegenhcid raadshecr Philip Ruychrock van de Werve beledigde onidat die hem als scbooir/.oon van de tegen-p a r t i j , de beer van Sebagen, 7.011 hebben geschaad'1'. In 1468 veroordeelde de
Raad hem tot de terngbetaling van een met geweld en hs't afgedwongeii compo.si-tie van 50 krönen (300 daglonen), schadevergoeding en een ere.sttaf voot de Raad wegens ext n tnde tne^bi) ander tdexel van zijnrc ofjuit· . In daf/elide j.uir
ver-m Λ Κ Λ , HvH, ms .>66C en 1Λ. (" i i v" 4! HO v", 96; m. 4<>H i" K, I S7.
"" A K A , HvH, in, Ι Λ i" H7, 1 1 1 , !.'<>, H? v". Vnor ilc alrrkcning-ÄRA, Kck it-k 5047 '' ÄRA, Hvl I, Oiiif.talc-n, tu .' Ί, f" 210 v", 2.?1, .'22 v"
41 ÄRA, H v H , i n . 4 / 1 , f" % v"
ootdeelde de Raad ook de h a l j u w van hgmond tot het vragen van vetgiilt'tns, een boese van l O O p o n d Hollands ( 5 7 ^ dagionen), cn vcrooideelde h i j ook de nun neu van l gmond die de baijuw toi / i j n ovt.rtredmgen jegens dt gtaaf hadden aan-gc/u. I )e vieischaar v a n ()esdom in Kennemerland had enkele vooi hgmond tudehge vonmssen nttgesproken, wat de b a l j u w eiioe b u c h t cen begunstigcle lüge/eiem le a i i e s t e u n , h t m te dwmgcn v e i g i f f e m s le viagen, /ich I I H I eeli eed op de hubgen le ondeiweipen aan de m i s p r a a k v a n de heei van I'gmond eil ai tc. /ien van beiorp h i j de Raad van Holland Van de i.tadsman van hei s k u l i t o l l e r die als botg was genomeo, weiden dr/eiide bflofieii ,tfgedwong< n alsinetle van een d« rdi dii Inervoor gediuende t wie dagen in hei i'ginoiuise raadiuus in hei blök v/erd f;cvei
l )e luerboven besprokfn grv.tllen van t e t h t s p i a a k i n / a k e a n i b t s n i i s d i i j v e n laien geeii ( o n t l u s i c s toc inet enige preieniie van t e p i e s e n i a i i v i t e i t . ( ) < i k de via,ig 11.1.11 de v r i g e h j k i n g van de n i a i e van coiisohdatie van de rechtssiaat tnsseii l i o l l a n d en V l a a n f l e r e n kan vooiakiutg vooi geen van beide gewesien beantwoord worden. Wa.t w t l kon woiden vasq^-sield is dat de in Vl.iandcrcn gesignaleeide ptobieinen dooi de v n j h u d van haiid* Ien van gereihisoflu leren in/ake (oni|)ositte / i c h n a d r u k k c l i j k ook in Holland v o o f d e d t n . Afge/ien van enkele gevallen van puiu pnvaa! winsrbejaj'j bood het coniposiiicieilu de j ^ e i e c h t s o f i i c i e r minie gelej'^'i) hcden OH» toi fijni'ii itj>/>etite entlt Wille aipeising rt plegen op weeilo/e ondei tiaiien, Naast imsbiutk van coinposaie c onstateeiden we diveise ßevallen van hevoegdl« tdsoveni h i i j d i n p en i n i s k c n n i n g van het l a n d i e c h t . De aangeklaagde geiechisoiiicieren oeicnden a m b i e n im m alle hocken van hei g r a a l s t h a p , alleen voor hei ( e i u i a l e en mt^estielcu H i j n l a n d o n t b i a k e n ernsiige a a n k l a t l u e n .
i i t l i a l v e a f i i b t s i n i s d i i j v f i i , Jäten de/e pioiesstuklien ook een inemaliten b h j k e n \ a n de b a l j u w s die /ιϋι /elibewtist gediotgen als edelen Aan de taadsheien die tuet allen die Matus genoten, /egden / i j da ι ook onveibloetnd, /oals de di)kgiaa) tn hoogiicennaden van Deliland dair mowlen sij /.tievcrl dani tih si], tltr rtjt'tc luydf SIJH, uuldi<h wartet! te doen en van mtfnen vinn </fiiiidnhc litte vrrtmtwomlfn wunden* Sonuuige geslachten /(^als de l Jeenisiedes eti lie Nijeniodes beheersten al gtnei.tiR". lang de böge en de lageie ambien in hun iegio en /agen ongaaine dal de Raad / i c h ging henioeien inet htm tiadmoiu-le wingewesten' . Hei giote a a n t a l /akrii van sniaad en beledigende wootden aan hc-t adies van de llaad t o o n t aan dat de ambat liishcten het m o t i h j k hadden /ic.1) m te passen in een ge/ags s t r u c t u t i r waann hun aiitononne aan legels en comrole gebonden weit! De / w a a i s i besliafte baljuw, Jan van Heenistt'de verdedigde / i c h dooi te vcrwij/en naar hei autonome optreden van atidcie lioge edelen, onge.uht de j u i i s c i u t i e van de houivestrt alhier te hineit' dagelijtλ geployrtt ivort du* rni^dtidigt' te vangcti atn
'" ÄRA H v l l IK 471 f 4;
'' Af<-\, HvU nr 18, P V ) { f > j u l i ΙΪΊ1)
4 Pro«",« n /,in !M)JUW> DVU ilr ,mistt'l)iii>' \ j i i s i h o u i i i i Mrmnrtitlrn , ms V OK', V! 58/, V I I
}(,() V I I ! i1,, l') IX / ' , %, 104, XI Ml, I H, l / / }\ >>, 1)1), iOK, -Sl l 1l i, ή W, XII 472
ulken ende niivltiden der u>ilderniise ende hoittveaterie iingiiende, ende dat diigelijcx j(nchiede hij de here van l'.grnonde, lirederoede, Wituentier ende andere* .
In de beginjaren van bet Bourgondiscb bewind toonde de R;i,ul /ich uitermate mild tegenover de hertogelijke ambtenaren cn trat! de proeuretir-gcntTaal niet legen hen op. De gevvelddadige b a l j u w Jacob die Bioote van Deilland kreeg in 1-150 nog geen /.waardcre sandte voor /,ίμι alpersing en overtredingen tlan tlc aan· inanmg dal lii) de dooi bem gemolesieerde verdachte nioest /'erborgen laten ende hnn een oni'ertogen recht dtien tu/ den rechte van den Linde, al had bi j een onbehoirlic
(flutet ende owbrquiteni wrrck gedacn bij een ojj'icier nttjun genitdigen heren'h. De
oinvang van de t onipo.siiiegelden weki bei vermoeden dal alleen ile weigestelden c f i c c i i c f de recbisgang iiaar Den Haag koiuicn benutien om /ich legen inaclits-iiii.sbruik van lokale beren le l>est,liennen. l'.en kone [irocedtire v.oal.s die van de abdis van Rijnsburg kostte al gauw een jaarloon van een meesier-anibacbt.sman' . l lei bewind van Kaicl de Stoutc, tlai in l lullatul als .stadbouder reetis in 1'Ί62 een aanvang uam, betekentle een wending. De in tlat jaai uitgevaardigde lit.stnictic voor tle Raad van l loüaiul omvatie niet minder tlan l 12 anikelen waarvan er vijl bet loe/.iclit van de Uaad over tle baljuws regclden ' . De proeureur-geiieraal ging van dan af ineei ambieiiaren ex ufficio vervolgen, en ujdens tle volgende jarcn wer-den enkele inatht.swellustelingen stevig aangepaki, Onder ben vah Jan van l leem stellt· lenieer op omdai bij beboortle toi een t r a d i i i o n e e l l loek.s ge.siacbt tlat gedu-rende tle bele eeuw baljuws van Kennemerland beeft geievertl''. KareLs pro-1 loek.se op.stelling c'n / i j n f i n a n c i e l e nootl dwongen bein er ecbter al spoedig toe bet vestigei» van een openbare rcchtsordt- als een lagere prioriieil te be.sebonwet! tlan bei intas.seien van veel geltl. Aange/ien ook /,ijn opvolgers voortdnrentl in tlergelijke problenien verstrikt bleven, kon de pnblteke niachtstoiuvptic, waarin iedeie a n i b i e n a a r geseiet teertl was op grontl van / i j n conipetentie, aan regel.s gebt)iitlen en Diulrrwoipen aan bierartbisebe eontrole, bei nog lang niet balen bij tie o p v a t t i n g van tle etlelen tlat alles toi b u n ambtsgebitnl privaat dotnein was. I )e/e laatste o p v a t t i n g werkten tle bertogen zeli weer in tle band door de ver pacbting van geretbtsainbten binnen traditioneel dominante lamilics oni finan-fiele tedenen te bevorderen. De b e r i n n e n n g aan tle reebtscbapeii graai Willem 111 bleei een I r a a i e niytbe.
"' Ä R A , l MI ni -1(.i>, t''«(). "B Ilml I" H*>
" 5*) piiiul ! (olljiuis: Mfnioritllrn . ilt'elXI, nr }'\(). '" ( ) , VAN I )i N A H I - N D , '/treu tvkttlf bitl/n/i>itt>iipf>rn. ,, |i..' 3H, "'' M.J. VAN (,1 N r, J'nnjelaf iaken", pj>. ,!>,*>, -1 !f> 4,17
