Itinerary by … from Leeuwarden to England and France

3978

By

Riemer van der Hoop S237116

Dr C. Dekker

Master’s Dissertation Literary Studies.

Programme: Writing, Editing and Mediating, University of Groningen.

16 June 2017

Words: 25,031

List of Contents

Preface 3

Part one

1.1 Notes on the Manuscript 5

1.2 Notes on the Translation 13

Part two

2.1 The Transcription 19

2.2 The Translation 32

Part three

3.1 Map of England with Locations of the Journey 45

3.2 Historical Context 46

3.3 Identifying the Author 49

3.3.1 Wilco Holdinga Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg 55

3.4 A Young Nobleman Abroad 56

Part four

4.1 Oliver Cromwell's Posthumous Trial and Head 65

4.2 Bethlem Royal Hospital, the Oldest Psychiatric Hospital in Britain 69 4.3 The Royal Observatory at Greenwich, and the First Astronomer Royal 73

4.4 Vauxhall Gardens, a Pleasure Garden 77

4.5 Restoration Theatre, and The Duke's Theatre 79

Works Cited 82

Preface

Producing this thesis has proven to be an interesting adventure, considering some of the initial difficulties of the journal. Housed in the Frisian archive at Tresoar, Leeuwarden, the journal is part of a large collection of personal and official documents belonging to a prominent noble family, Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, whose origins stretch back for hundreds of years. The Frisian branch of the family first settled in Friesland during the sixteenth century where they would occupy several high offices for the next two centuries. The journal itself was not marked by a name, nor were there any indications in it to reveal its author. However, after several trips to the archive, the accompanying research, and surely a stroke of luck, it became clear that the author was also a member of the family. A military man, turned grietman: a

forerunner of a rural mayor, who undertook the journey during the second half of the seventeenth century.

This thesis is divided into four major parts. Part one focuses on describing the

manuscript, detailing the writing and some of its issues, as well as giving some notes to explain the editorial decisions. Part two is the main attraction, containing both the transcription and translation of the journal. Part three attempts to provide some historical context for the period surrounding the journey, and perhaps more importantly it provides evidence substantiating the identity of the author. It also gives some of the underlying reasons for the journey, and the interests of the author, what he chooses to visit and subsequently write down, as well as a map with the destinations. Finally, part four elaborates on some of the attractions the author visits, for instance, the theatre and the play he visits in London.

Travel journals from this period have attracted more attention from readers and

researchers alike during the second half of the previous century. It is especially interesting to see journals from the Northern regions of the Dutch Republic since they are not as common as those from the other provinces. As such, this journal provides a curious look into the travels of a Frisian nobleman, as well as the purported responsibilities of an aristocrat finishing his

education, observing the customs of another nation before assuming an administrative position.

Part One

1.1 Notes on the Manuscript

1.1 Reisbeschijving van … uit Leeuwarden naar Engeland en Frankrijk, Rijksarchief Friesland FA Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg 3978.

1.2 Ff. 135, unfinished with blank pages, Paper, good condition, 155×95 mm. uneven number of lines per page ~22, continuous text. 1683. Binding of white vellum.

1.3 CONTENTS:

Ff. 1-47 Journey from Friesland to England, travelling from Leeuwarden to Harlingen, Amsterdam, The Hague, Leiden, Haarlem, Utrecht,

Bodegraven, Gouda, Rotterdam, Den Briel, Hellevoetsluis, Harwich, Ramsey, Wrabness, Manningtree,

Ardley, Greenstead, Colchester, Stanwey, Hall,

Easthorpe, Witham, Hatfield Peverel, Springfield,

Chelmsford, Margaretting Tye, Ingatestone, Mountnessing,

Shenfield, Brentwood, Romford, Stradford, Bow, London,

Westminster, Greenwich, Windsor, Maidenhead, Staines,

Oxford, Cirencester, Bristol, Wellow, Bath, Hungerford, Newbury, Brentford, Gravesend, Chatham, Dartford, Rochester,

Sittingbourne, Canterbury, Deal, Dover.

Ff. 47-135 Journey through France, starting at Calais Ff. 136-end Blank

1.4 DECORATION: The cover has no decorations, plain white vellum with a title. The pages are likewise unadorned except for a single drawing of the Monument to the Great Fire of London in the margin of f. 16.

1.5 SCRIBE: Anonymous, likely Wilco Holdinga Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg.

Written over the course of 1683-84, starting at 1 May. Littera cursiva currens: little consistency in the individual letters, headless a, ascenders of d with curl, l looped and of b, k, open and closed e, three realisations of r: facing left, right, and extended, long looped s and two realisations of word-final s: six-shaped and capital s-shaped, dotted y, looped open-tail h but also f-shaped and word-final crooked 9-shaped.

1.6 HISTORY: The manuscript has been in the possession of the Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg family, donated to the Rijksarchief Friesland.

1.7 PRINTED NOTICES: Lindeman, Ruud, Scherf, Yvonne et al. Reisverslagen van Noord- Nederlanders van de Zestiende tot Begin Negentiende Eeuw: een Chronologische Lijst.

Rotterdam: Erasmus UP, 1994.

1 This form of classification is derived from Greetham, D.C. Textual Scholarship: An Introduction. New York &

London: Garland Publishing, 1994.

There are several issues with the manuscript that should be addressed: overall consistency in writing, the realisation of letters, spelling, and punctuation. The journal is one that offers little consistency in these matters, with the author altering spelling on the same folio and sometimes even within the same sentence.

Firstly, the consistency of the writing, that is, the legibility of the whole, and the care that has been put into writing the journal, differs throughout the folia. Compare, for instance, figures 1, 2, and 3. In fig. 1, the writing is upright, with decent spacing between each word, clearly separating them. There are on average four words per line, some containing six, five, or even three. When looking at fig. 2, only 24 folia later, it becomes clear that the writing has become much smaller, with the exception of the top four lines that are noticeably larger than the rest of the page, indicating the author ran out of ink. He changed the type of ink he uses, which accounts for the change in colour. The writing is still upright, but there is a higher number of words per line, six on average. Then, looking at fig. 3, another twenty folia into the text, the writing becomes larger again, reducing the words per line to four again. Moreover, the writing is now more cursive than it is on most other folia, which leads me to assume the author put more care into his writing, making it more appealing and more legible than most folia.

Secondly, the realisation of individual letters, and fused letters within words, is not consistent over the course of the 47 folia. Regarding vowels, the author has different ways to write an e. In both individual e's, and those that are fused with other letters in words, he uses either closed ones that are most like modern e's, or those that have bases pointing the other way, or resembling i's, with a top that is either closed, or still open, resembling a half circle. His o's are consistent, closed at the top. Likewise, his a's are consistent, without a header, but sometimes flattened to some extent, making them appear like o's. He uses a mark resembling an i to indicate the position of a u, especially in between n's and m's, although at times they do not appear exactly above the vowel, but above adjacent letters. The author frequently replaces an i by a j.

For instance, words like instrument are sometimes spelled with a j, moreover, he uses an i for the number one, two i's for eleven, and so on. Lastly, he dots the y's.

Regarding consonants, the author uses three different realisations for an s. Word-initially,

and medially, he uses an elongated s that sometimes resembles an f, with the exception of

capitalisation in phrases like 's anderen daeghs or 's nademiddaghs. He rarely uses the word-

final 6-shaped s word-initially. Word-finally, he uses an s resembling a small capital s, or one that is 6-shaped. As for the t 's, the author uses two different kinds. At the beginning of the manuscript the t's resemble lower case t's, whereas further on they start to appear more like capital t's, with usually an acute stem, and a cross bar half way up from the base. Then, the h's have three different realisations, word-initially, medially, and word-finally. The first realisation is a looped, open-tail h, while the second resembles an f, and the third looks like a crooked number 9, where the tail can point either way. As for the p's, they are realised in two ways: one looking most like a lower case p, while the other looks like a reverse α with an extension, both word-initially, medially, and word-finally. The r has three different realisations. The first resembles a lower case r, whereas the second faces the other way, and the third is extended, making it look like a sharp w, again in all three word positions. Word-initially, the v's and w's tend to have their first stem raised higher than the following ones, with a half loop to the left.

Both the d's and q's have half loops extending to one side. The d's to the left at the top of the line, and the q's to right underneath the line. The rest of the consonants do not need any special mention as they are mostly consistent and have no remarkable variations.

The next matter that deserves some elaboration is the use of abbreviations. The author does not use many of them, but he uses the same ones often, though not always consistently.

Firstly, the joining of word-final -en, for instance gingen. The author has a tendency to join the two letters, resulting in a symbol that resembles a simplified ampersand, with the tail sometimes going right instead of left. The same occurs when he uses en as a coordinator. Although this symbol resembles an & as well, this one is more complete, the only difference with a

contemporary one is that it is in reverse, and the two half loops that usually cross each other only go alongside one another. The author sometimes extends one of those stems to cover the entire left side and partially the top of the &. Another abbreviation he uses often is a v with a tail running through it to indicate it reads as ver-, for instance in the word verbeeterdt.

Thirdly, spelling is not consistent throughout the folia, and sometimes even the same page. There is no point in presenting each and every instance where the author changes spelling;

therefore, I will list some of them to give an idea. On the first folio already, he spells 'overnight'

as naggs, whereas on f. 2 he spells it as nags. He interchanges vertrokken for vertrocken ( past

simple of 'to leave'), as well as noordt and noord (north), which are adjacent in that particular

sentence. Finally, to use my previous example, the spelling of 'afternoon' is presented as 's

naemiddaghs, 's naemiddags, and even 'snade middaghs. What is equally unusual is the spelling of place names, for instance Manijtre (Manningtree), Grinsted (Greenstead), and Staffeld

Preverel (Hatfield Peverel). The most striking one, however, is the three spellings of 'Gravesend,' namely Gravesente, Gravesande, and Gravesende. It appears that most of the spelling of place names, and perhaps spelling in general, was done by ear, leaving it up to the reader what to make of it. It should also be mentioned that the author has some remarkable spellings that he uses consistently, especially his use of y instead of an i. For instance, he spells the words uijt (from), vrunden (friends), plaijsant (pleasant), daeghs (day), and weerdigh (worthy) usually in the same manner. Likewise, he has a preference for using -dt word-finally for the present perfect.

Lastly, punctuation, or the persistent lack thereof, needs to be somewhat elaborated on.

Since punctuation in that period did not serve the same purpose as it does now, its use in the text varies to some extent. This creates very long sentences at times, with many phrases and clauses.

He uses commas to separate these, but, in turn, does not use full stops to end sentences, leaving it up to the reader to determine where sentences start usually. Another point is that the author does not consistently use dashes to indicate which parts of words belong together when they do not fit on one line. Moreover, capitalisation in the manuscript is not used consistently to mark the beginning of a sentence, place names, or names of people, but is also applied to several words of no significance mid-sentence, for instance Cool (coals), Resolveerde (resolved), and Stonde (stood).

Contemplating on all of these issues, I have decided to retain the original punctuation.

The early modern Dutch is simply too difficult at times to apply modern punctuation to. I will not lengthen or shorten the sentences in any way in order to preserve the original prose and style.

Capitalisation will be used to indicate people, and place names. The dashes will be used to join

word parts where necessary. Some other small grammatical changes will be implemented to

provide coherence to time indications in the text, using apostrophes for 's in 's anderen daeghs

(the following day), for instance, or a single method of spelling 't welk (which), which occurs

quite often and is not always spelled the same way. Likewise, the two types of abbreviations

resembling & will be transcribed as en (and), instead of as ende and en, since they both have the

same meaning. Since the original lay-out of the text was to be read as a continuous narrative it

will be changed to fit the A4 format, joining the short sentences. The dates and annotations in the

margins will remain there, preceding the original line they were in. Words, or parts of words, that

have been erased or crossed out in the original have been omitted as they are not part of the text as it was intended. Those words that are illegible, featured twice consecutively, interrupted, or inserted afterwards have been marked by square brackets to indicate they have been altered.

These measures ensure that the text retains most of its original traits, while making it more

legible simultaneously.

Fig. 1 f.1

Fig. 2 f.25

Fig. 3 f.47

1.2 Notes on the Translation

There are several reasons why the original text of the manuscript is not very accessible to a modern audience, the first of which is that it was a private journal, unsigned, not meant to be published, or possibly even read by anyone else than the author. This was not uncommon at the time.

The author had not married yet, and his only close relatives were his sisters, which renders it unlikely to have been written with the intent of being read by others. It is, of course, entirely possible that it was read later on by family. It is a personal memento commemorating his journey abroad to England and France lasting from 1 May 1683 until at least 19 December 1984. As such, it becomes apparent that the author has not put a great deal of care into his writing, since he only needed it to be intelligible to himself. This led to a text that is repetitive, literal, highly complicated, and sometimes even incorrect. It is on those grounds that it needed to be revised thoroughly in order to make it more appealing to an English-speaking audience. In this section, I will briefly state the issues that come up in the text, and the way in which they have been

resolved.

The repetition I speak of mostly applies to new entries by the author, who lists some days individually where he only travels from one village to another. For instance, look at these lines on f. 40:

[…] tot Westmunster en pas- seerden soo voort nae huis den i5 den weder toe, en quamen weder Juni in de Trocmortonstreet alwaer

wij 's anderen daegs stil bleven den 16en sijnde den 16en en doen wederom den 17en den 17en gingen […]

Here, the author provides three new entries, for three separate days, within one third of the page.

Essentially, nothing really happens in this short period, but he still mentions it, perhaps to keep track of the days. Ironically, he has counted 14 June twice, which subsequently disrupts the

2 Dekker, "Dutch Travel Journals from the Sixteenth to the Early Nineteenth Centuries," 4.

3 See below, 29-30.

timeline. In the translation, the entry has been corrected, turning it into: "After eating there, we passed along a pleasant road to Westminster, thus coming closer to our lodgings. We arrived at Throgmorton Street again and stayed in the following day (17

). Then on the eighteenth […]"

By omitting some of the dates, the text becomes less repetitive and flows better.

As for the matter-of-factness of the text, I have taken the liberty to introduce some idiomatic phrases into the translation. The author has a tendency to describe objects and occasions as they are literally. Because of this, the text sometimes appears somewhat

unimaginative, or lacking some literary quality, which he undoubtedly had not been educated in, as his background suggests, which I will touch upon in part three. For instance, take his

description of the instruments said to be in the possession of the Astronomer Royal on f. 24:

[…] alwaer gij me-

de siet hoorologien die een gans jaer gaen en een jnstrument waer in ghij kunt sien wanneer 't fraeij of lelijk weer wesen sal […]

Especially, the description of a machine that can predict the weather seems perfunctory, serving simply as a reminder of where and when he saw it, without actually describing it in much detail.

In the translation, I have used an idiom to replace it, making the text more lively: "You can see clocks there that run for an entire year, and a device that tells you whether the sun will shine, or whether it will rain cats and dogs."

It should be mentioned, however, that the author has the occasional moment of poetic inclination, for instance when he discusses the clanking noise produced by the footwear of seventeenth-century women from London:

[…] gelijk bij

4 See below, 41.

5 See below, 25.

6 See below, 37.

kans als van seeker hollan- der gelijk verhaeldt waerde dat over straet gijngen bij nagt en hem een frouwmens rancon- treerde begost met groote onteltenisse om help te roepen door dien meende dat hem de duivel rancontreerde […]

Which has been translated as " Similarly, I heard a story about another Dutchman who walked the streets at night. When a woman approached him, he quickly began calling for help with great distress, for he thought the devil had found him."

The third aspect that deserves some elaboration is inaccurate information. The author is travelling with some of his acquaintances, most of whom are Dutch as well, so when he visits England, he is likely guided by his own intuition to ascertain some of the facts of the places at which he stops over. For instance, during his visit to the several constituent colleges of the University of Oxford, as well as the Bodleian Library, he states on f. 30:

[…] sijn in dat

plaetsje achtien Collegia waeronder een is die de

voornaemste is, en wort den 8 Juni genaemt Corpus Christi Ecclesiae, waer in ontal- lijke veele rariteijten sijn te sien […]

7 See below, 24.

8 See below, 36.

9 See below, 27.

There are two issues with this statement. First is the fact there were already twenty constituent colleges by then,

and secondly, when the author is talking about the most prominent college of the university, he has confused Christ Church with Corpus Christi College, the latter being a smaller college than Christ Church and adjacent to it. The second instance where the author is confused is presented two folia later, on f. 32:

[…] dese daer ick nu van spreke de welke de opperste is en heeft vier en twintig pro- fessoren, dese is gestigt van Koningh Jacobus de tweede, de welke selfs nae 't leven staet gegoten in metael […]

Compare to my translation: "This is the supreme academy, and it has twenty-four professors. It was founded by King James II whose statue is cast in metal."

In the section preceding this passage, the author has claimed Christ Church is the largest college here. Assuming he has not changed his mind in such a brief time, it is likely he is still referring to it here. However, James II did not found this college. In fact, he was not even crowned king until 1685. As such, it is safe to assume the statue he mentions here is not of James II. Instead, I argue that it is the statue of Charles I in the facade at St John's College, or possibly the statue of William Herbert, 3

Earl of Pembroke, at the Bodleian Library. Both were made by Hubert Le Sueur II and already there at the time of the visit.

Since, the author appears to visit several of the colleges, it appears he misremembers some of the details when he chose to write it down some time after. I have chosen to leave the information in the translation to show the mistakes that the author makes, allowing

10 See <http://www.ox.ac.uk/about/colleges> for the foundation dates of all constituent colleges of the University of Oxford.

11 See below, 28.

12 See below, 39.

13 Webb, "Notes on Hubert le Sueur-II," 82.

for the fact that that not everything he claims is true. Using footnotes, I explain all discrepancies

in the text.

Part Two

2.1 The Transcription

(cover) 1683.

Reisbeschrijving van ……… uit Leeuwarden naar Engeland en Frankrijk

1683 (1) Anno eenduisent seshondert drie en tachtentigh den eersten dagh van Meij den i Maij sijn wij van Leuwarden

getrocken nae Harlingen nae dat ick van alle mijne

vrunden mijn afscheijdt hadde genoomen en sijn wij des avonds tot Harlingen

gekoomen alwaer wij 's naggs bleven in leuwenborgh bij de haven tot Harlingen den 3 den en des anderen daegs sijnde den derden meij sijn wij van Harlingen vertrocken den 4 en. met de veerman op Amsterdam en sijn dens vrijdags sijnde den 5en aldaer

den 5 en. gekoomen en aldaer sijnde sagen wij daer twe hangen de welke groote huisbraken en diergelijke insolemniteijten gebruikt hadden (2) met fier geselen en

brandtmerken de welke ook eenige schelmstucken begaen hadden en sijn doe als wij gegeten hadden gegaen met de postwagen van Amsterdam op den Hage

om dat ick Pijter van Staveren niet tot Amsterdam vonde en bleeven daer enige dagen den 13 en. en vertrokken den [den] dertienden wederom uijt den hage met de laeste scuijt op den 14en. Leijden

alwaer wij des nags bleven en des anderen daegs met de laeste scuit wederom vertrocken (nae dat wij alle voornaamste rariteijten in Leijen

gesien hadden daer onder de annatomie insonderheijt aen te merken stonde) op

den 15en Haerlem

alwaer des nachs doen ook bleeven en alles besagen soo (3) dat daer niet en was of wij hadden het besien vertockken des ochtens met het schuitje van den 17en sevenen weder op Amsterdam sijnde den sestienden alwaer wij doen den 17den stil bleeven en aldar Pijter Andris van Staveren voor dee eerstemael in Hollandt spraken en als wij hem hadden gesprooken sijn wij vertrokken des

14 Leeuwarden.

15 The Hague.

16 Leiden.

17 Leiden.

18 Haarlem.

anderen daegs den 18en. den18en met het scuitje van eenen op Utrecgt

en quamen des avondts half negen

den 19en. En tot Utrecht alwaer wij des anderen daegs stil bleeven en klommen boven op den Dom Toorn aldaer en was hoogh 464 trappen, en besagen daer voorts alles den 20en Maij. wat besiens waert was (4) en vertrocken des anderen daegs den 20en met de twaelf uir scuit op Boodegraven

en aldaer was een sceepje waer mede wij voeren op Ter Gouw

alwaer wij des avonds quamen tot 8 uir en sagen daer de beste kerke de welke de beste is van gans Hollandt waerin twe glaesen sijn die over de j00000 guld: gekost hadden of se het nu hedensdaegs souden gelden souw den 21en te bedughten staen. en vertrocken wederom des anderen daeghs den 21en 's morgens om 8 uir met een wagen op Rotterdam, alwaer wij om [ill.] ii uir quamen sijnde gans tot Rotterdam een steenen gevloerde wegh (5) en vertrocken doen om 12 uijr wederom met een sceepje op Den Briel en quamen daer des avondts tussen 4en 5en en als wij daer quamen sijnde een maendags vernaemen wij dat de pacquet boot op Harwich niet eerder voer als woensdagh soo dat wij genootsaekt waeren aldaer des anderen daegs den 2i nocg te verblijven als dan gingen wij den 2ien met ene wagen van Den Briel op Hellevoetsluis alwaer wij de scheepen besagen daer tromp met uijtgaen souw en ook het schip de Eendraght waer op den admirael de Ruiter is doot gescooten van 't son- (6) ne dek voor Augusta op de kust van Sisilien

en waeren alle wel gemonteerde Schepen tot dertien in 't getal, als wij wederom in den briel quamen vernamen wij dat de pacquetboot van

den 22en Harwich aen gekomen was sijn wij des anderen daegs [den 22en] nae dat wij gegeten hadden om trent half i uir met een noordt noord oost windt onder zeijl den 23en gegaen met stijve koelte en quamen des anderen morgens den 23en om fijf uir tot

Annotatio

Harwich 't welk bij mensen denken niet eerder is over gevaren. (7) en hadden als

renovandi

doen goed geselscap bij ons als een Overleek een van Dilsen en een Besselaer

memoriam

met noch een coopman van Hamborgh

waer mede wij over gingen en hadden

19 Utrecht.

20 Bodegraven.

21 Gouda.

22 Sicily.

23 Hamburg.

Aliquantum

braef plesier onderweegens met elkaanderen en songen altemet eens op 't scip en

Anglie

bespoogen malkander altemet eens braef door de ongestuimheijt van de

Provinciarum

Brijtannische zee, en als wij nu tot Harwich waeren, waeren daer geen karossen nogh paerden soo dat wij genootsaekt waeren daer een dagh in dat nest stilte weesen en deden daer anders niet als wat om te loopen en (8) gapen elkander wat om, wij de luj en de lui ons, endelijk met groote patience den morgen wederom verwagt hebbende hadden wij de karossen waer mede wij genoeg te doen hadden den 24en dat wij se nogh kreegen, als dan gingen wij wederom op een pat den 24en 's morgens tussen 6 en 7en en passeerden door Ramseij

en Wrabness tussen welke plaetsen men schoone gesighten heeft van bergen en dalen 't welk een scoon prospect was en quamen doe tot Manijtre

en daer gekoomen sijnde dronken wij daer eens ale 't welk een goede aengename dronk was, en ons geweldigh (9) verfriste en is in die plaets seer smeerigh en doen wederom voortrijdende door een seer plaisante landsdouw quamen wij door Ardleij

't welk een gemeen dorp is daer door passeert sijnde vonden wederom een bergaghtigh landt en reden over bergen en door dalen 't welk een scoon gesight wederom gaf, weerdigh om gesien te worden, en quamen doe tot Grinsted

t' welk al met het voorgaende over een quam daer door gepasseert sijnde quamen wij tot Colchester alwaer wij pleijsterden, sijnde een moij stadje maer seer smeerigh 't welk niet te verwonderen staet door dien 't geen water in sigh noch om sigh heeft (10) als maer alleenigh aen de eene sij gaet de rivier Rougbedge

langs waer in en aen de kant schone oesters sijn in putten alwaer sijnde aten wij magnifieq oesters soo goet als ick see mijn lieven nogh in Hollandt en Frieslant gegeeten hebbe met de scoonste groene

baertjes van de weerelt sijn den 24en dagh van meij endelijk daer 2 1/2 uirtjes

geplentert hebbenden vertrocken wij wederom door een plajsant feldt en quamen in een dorp Stanweij

genaemt leijt in gebergt meede seer plaijsant en

24 Ramsey.

25 Manningtree.

26 Ardley.

27 Greenstead.

28 River Colne. The author confuses the village of Rowhedge for the river alongside it.

29 Stanwey.

reeden (11) soo al voort door Stanweijhal

, Eastervorden

en quamen doen des avonts tussen seven en achten tot Wijtham

alwaer wij des naghs bleeven 't welk twee en dertigh Engelsche mijlen van Harwich afleijt, en gingen doen wederom des

den 25 en anderen daegs den 25en van Wijtham af 't welk maer een lompen dorp was niet weerdigh hier te verhalen en passeerden door de dorpen Staffeld Preverel,

Springford,

en een kleijn vlecje Chelmefort

genaemt en sijn alle in plaijsante landsdouwen weerdigh om gesien te worden (12) niet om der schooner gebouwen willen die daer in sijn want sijn maer alle sleghte mijserabele huisen maer om der scooner en plaijsante situasie der plaesen scoon hangen de aen hooge bosagtige bergen en staende booven op bergen 't welk seer vermakelijk was te sien dogh canaliense

schelmaghtige moordenaersweegen alwaer menighmael in dien de passagiers geen geselscap bij sigh hebben afgeset worden wij goet geselscap hebbende waer en wel versien in dien 't daer op aen komen hadde met goedt ge- (13) weer en lieten ons feijligh passeeren, daer door gepasseert sijnde quamen wij door

Morgetjuije,

Engerston,

Munnasing,

Schenfeijld,

en quamen doe tot

Borntwod

alwaer wij pleijsterden en wat aeten 's middagens sijnde een kleen

fleck op een hoogen bergh als wij gegeten hadden gingen wij wederom op de wagen en passeerden door Brunfordt

't welk ook een fleckje is in 't hangen van een plaijsanten bergh, en door Stradeford

't welk maer een dorpje

30 Hall.

31 Easthorpe.

32 Witham.

33 Hatfield Peverel.

34 Springfield. Now part of Chelmsford.

35 Chelmsford.

36 An adjective that is not attested for in the Integrated Dutch Language Centre (GTB). Likely derived from the French 'canaille', meaning 'thug'. In this context it becomes 'thuggish', or 'roguish.'

37 Margaretting Tye.

38 Ingatestone.

39 Mountnessing.

40 Shenfield.

41 Brentwood.

42 Romford.

43 Stratford.

is daer door gepasseert sijnde quamen wij door (14) Stradtfordt Bouw

't welk nogh het fraeijst was van alde dorpen en flekken die ick nogh in Engelandt hadde tot nogh toe gesien en quamen doe op een scoone roijale breede wegh tot Londen.

Tot Londen gekoomen sijnde hebben wij gelogieert in de Throckmorton Street

in de Goude Globe achter de Koninklijke Beurs en hebben doen alles besien wat in londen was te sien als naemelijk den Tour alwaer in wij eerst sagen des koninghs kanon, in een groot ruijm, doe bij eenige trappen op gaende sagen, wij voor 50000 man ge- (15) weer staen, 't welk seer fraey was te sien, doen weder nader gekoomen sijn de gingen wij voor bij kamers der verraders heen die Zijn Koningkl[ijke] Majest[eit] van Groot Britannien nae het leven stonden waer van wij een sagen Ardleij genaemt, daer voor bij gegaen sijnde quamen wij door een nauw gankje alwaer wij endlijk quamen voor eenige jsere tralien, waer aghter wij

sagen des koninghs kroon en schepter waer op te weten op de kroon een steen

stondt die over den hondert duisent pondt steerling gekost hadde, tot 12 tonne

goldt hollaendts en een peerl van 18 duisent pondt steerlingen 't welk koning- (16)

lijk was doe gingen wij weder om over een pleijn en quamen daer aen een wapen

huis alwaer ook voor sestigh duisent man harnassen stonden, dat gesien hebbende

gingen wij op de pijramijdt soo als se aldaer genoemt wordt(sijnde een teijken dat op die plaets eerst de brant begonnen is doe der 70 kerken verbranden en over de

of

taghtentighduisent huisen,) sijn gebout van steen als Benthemersteen 't welk seer

magnifieq was en rondt gelijk een staeek en als enen daer gans booven in is kan

to the Great Fire

men daer in 't midden in del sien op dus een nerens gaende fatsoen met een

of London

horribele hoogte het welk seer frees- (17) lijk scheen als men daer boven op was en dan naer de grondt sagen, als wij dit nu gesien hadden gingen wij 's naemiddaghs nae des kinngs park alwaer wij veel schoone Engelsche dames sagen sijnde en groot plein waer in de koningen alle morgens om 5 uir in gaet en voert sijn aenden en andere voogels waer van hij een groot liefhebber is en sijn palleis leght daer rontom om dat plein heen

44 Bow.

45 London.

46 Throgmorton Street.

't welk een schoon gesight geeft en is het palleis sigh selfs niet veel anders, niet als een out gebouw niet weerdigh hier te beschrieven en gingen doen in

Westminster alwaer (18) wij sagen de begrafenisse voor 't

meerendeel, der koningen van Engelandt 't welk memorabel den 27.en. was te sien, en hoorden in die kerk sijnde pinxten maendagen de vesper singen 't welk, seer superstitieus scheen te weesen als naemelijk, daer saeten drie

bischoppen in lange witte biscoplijke kleederen en voor haer op de banken saeten 25 jongelingen, alle ingelijken in witte kleederen gekleet, dight, bij de

Westminster Kerk staet een groot huis't welk Westminster Hal wort

genaemt waer op enen jseren pen uijtsteekt waerop het hooft van Cromwel staet waar

van scheuns over op de brugen over de rivier over (19) de twintigh koppen op

staeken staen, alle van die verraeders of van Cromwels volk, dight daer bij

de hal staet het Parlementhuis 't Hooger en het Lager huis 't welk alles niet met

banken is op de wijse als de rolle tot Leuwarden op de Cancelerij, in de

avondstont begost te uaeken soo dat wij genootsaekt waeren wederom nae huis

toe te gaen door dien den 28en. wij anderhalf uur gaens ruim van ons quartier af waeren 's

anderen daghs den 28 gingen wij met nogh een deens heer Kraeij genaemt in een

bootje en voeren nae Springardijn 't welk een seer plaijsante tuin is waer bij nogh

een hof is waer in een huis staet waer in een kamer is rontom met spiegels de eene aen de

andere (20) staen booven aen de solder en aen de sijden so dat wanneer daer 8

mensen in sijn schijnen te wesen 40 't welk seer plaijsant is te sien, dat

gedaen hebben de gingen wij weder over de rivier en gingen nae de maeltijt

de gansche tijdt de stat door wandelen en hoorden dat de stat 6 mijlen weeghs

langen was, 't welk wij ook genoegs aen bevonden want als wij aent west en

waeren moesten wij een karos krijgen die ons weder broght aen ons

quartier soo moede hadden wij ons gegaen door de stat want sijn seer

ongemakkelijke straeten in Londen soo dat wanneer gij niet onder de huisen gaet gij

alles soudt verderven wat gij aen u lijf haddet, des weegen isset dat de frouwluij

aldaer met hoefijsers onder de foeten gaen 't welk altijt gaet als of (21) het

peerden sijn die der langs de straete loopen meende als eerst in Londen quam

rijden met de caros dat enige paerden los voor ons aen lijepen, gelijk bij kans

als van seeker Hollander gelijk verhaeldt waerde dat over straet gijngen bij nagt en hem een [frouwmens] rancontreerde begost met groote onteltenisse om help te roepen door dien meende dat hem de duivel rancontreerde, den 29en 's anderen daegs den 29en gingen wij weder om wandelen en besagen het dolhuis maij. 't welk magnifique van buiten is getimmert als den koninghs balleijs en wandelden Morsfield 't welken een schoon groot pleyn is alwaer gij eerst bij eenige trappen op koomt wandelen, en gaet dan door wederom tot enige trappen (22) op komt wandelen wederom op een scoon plein waer op scoone jonge linde boomen staen, en doen door koomt men weder aen een perk soo groot bij eenige trappens op 't welk meer Haeghs scijnt als Londens 's naemiddags gingen wij wederom wandelen en quamen doen passeeren voorbij de Commedie van den Hartog van Jork waer wij resolveerden in te gaen en gingen daer 't welk een

den 4en Junij schoon gesight gaf den 4en Junij gingen van Merken en wij in een schuitje de rivier af nae de Oost-Indische timmerwerf 't welk wordt geheeten Blackwal,

en sagen daer schoone Oostindische scheepen de (23) welke op een sonderlinge methoode gefijldt en schoon gemaekt worden worden, als wanneer 't water op 't hooghst is scieten se met de scepen in een vierkant plaetsje daer soo een scip telkens in leggen kan, als 't daer in is sluiten sij de deuren toe en maelen 't water daer uit, soo leggen de scepen op het drooge 't welk op een seer [covunede]

maniere gesciet, daer gingen wij doen vandaen, en quamen tot Grimits

alwaer wij sagen 's koninghs en konnignines huis t' welk maer twe sleghte huisen sijn en gingen doe in des konings warande alwaer wij seer veel harten saegen en gingen. (24) doe bij een seer hooge bergh op de welke midden in de warande leijt waer op een fraeij huisje leijt waer in des Konninghs Astrologus woont alwaer gij mede siet hoorologien die een gans jaer gaen en een jnstrument waer in ghij kunt sien wanneer 't fraeij of lelijk weer wesen sal dat gesien hebbende gingen wij wederom nae onse sloup en roeijden nae Dutfort

en saegen daer een nieuw konninghs scip van 120 stucken 't welk een weerelt

47 Blackwall Yard.

48 An adjective not attested for in the GTB either. Perhaps it derives from 'coever': with strength, force, or it could be 'connue de': familiar.

49 Greenwich.

50 Dartford.

van een scip was weerdigh om gesien te worden, en wanneer het (25) gemonteert in see gaet moet het 800 hondert man tot den 5 Juni nodruft op hebben en anders duisent man, den 5 den Juni vertrocken wij met ons sessen te peerde van londen nae Windsor alwaer wij des avondts quamen en passeerden door enige dorpen en door Hamtingcourt alwaer wij 's middaghs aten en doen 's koninghs palleijs sagen alwaer in sijn over de seventien hondert kamers en kostelijke tapeeten en anders leght het in sigh selfs niet fraeij van daer vertrocken wij 's naemiddaghs door eenige plaijsante dorpen en quamen des avonds tot windsor, in 't aenkoomen vertoont sigh het palleijs van den koning op een hoogen bergh 't welk een admirabel schoon geesight geeft in de walleij alwaer beneden het Casteel het vleck leijdt en vloijd de rijvier de Teems rondtom het palleijs heen het (26) palleijs in sigh selfs is soo niet nae de nieuwste manier geboudt inwendige en uijtwendig maer word van binnen dagelijks verbeeterdt als den 6 Juni wanneer wij daer waeren sagen wij 's anderen daegs de kamers die nu nieuws bescildert waeren welke altemael aen de souders en aen de muiren in plaets van

tapeeten waeren beschildert niet op hout: maer op pleijster werk, dat gesien

hebbende gingen wij met den secretaris van den Hollandsen Ambassadeur uijt het hof in des konings waerande wandelen alwaer ons de koningh selfs tegen quam en wij beleefdelijk nae ons vermogen hem gesalveert hadden salveerde ons de koningh selfs beleefdelijk wederom als of het een particulier waer geweest, als wij dat perk doen hadden besien waer in de koningh ons was tegens gekomen, 't welk anders een warande (27) anders is, maer alle warandes worden in Engelandt, perken genaemt, als wij nu wederom gekoomen waeren gingen wij onder de gallerije door en hoorden doen de musicanten alwaer wij naetoe gingen vonden wij de koningh en koningin sitten eeten waerbij en om eenige hartogen en m: lords stonden en de spijsde des koninghs bestondt in 38 scootelen welke hem een voor een voordgedragen wierden en hieldt dan waer van hem lustede, aen sijn sij stondt den Hartog van Rijtsmundt 't welk nogh een jongh heer is sijnde een soon des koninghs oldt soo nae mijn oogen 12 jaeren

waermede de koningh meestendeels speelde en voeijrde hem met

banket alles wat daer was en (28) stonde dat prinsje continueel bij de koning

met de hoet op daer de andere grooten altesamen met de hoet af stonden, daer quam den Ambassadeur bij ons en nodigde ons of wij bij hem 's middaghs beliefden te komen eeten 't welk wij aennamen en wierden magnificq van hem getracteert als wij gegeten hadden gingen wij wederom in 's konings park wandelen alwaer wij de koningh Hartogin van Jork Hartog van Jork en millede Anna, dochter van Duc. de Jork die sooals men seijdt met den Prins van Denemarken gaet trouwen sagen wande- (29) len met kleine swijte, van daer gingen wij inde Cathuser Capelle mede aen het palleijs alwaer in Koning Carel de eerste is begraven en is de plaets in waer de ridders geslagen worde 't welk geschiet in een lange blauwe fulpe rock, van daer vertrocken wij 's den 7 Juni

anderen daegs sijnde den sevende junij nae Oxfordt

en passeerden door

Madeanhaed

't welk een lustigh plaisant plaetsje is aen de eene sij bergen en aen de andere sij dalen en valeien en quamen doen 's middaghs, nae dat wij eenige plaetsjes gepasseert waeren niet weerdigh hier te verhalen tot Steens

't welk een vlek is geleegen in een plaijsante valleij alwaer wij 's middaghs spijsden nae dat wij daer dan hadden gegeten [gingen]

(30) wij wederom te paerde en quamen 's avondts nae dat wij eenige plaetsjes waeren gepasseert quamen 's avonts tot Oxon (vulgo Oxfort)

't welk een plaetsje is als Franequer

nae mijn oogh wel soo groot omringt met een muir het is een plaetsje in 't aenkoomen met ontallijke toorns en sijn in dat plaetsje achtien collegia waeronder een is die de voornaemste den 8 Juni is, en wort genaemt Corpus Christi Ecclesiae, waer in ontallijke veele rariteijten sijn te sien als voor eerst een magnifique bijbliotheek waer bij, die van Leijden en Franequer te samen in een souden om trent een darde part van uijtmaken en insonderheijt staen aen te merken die uijt stekende manuscripta diese ons (31) altesamen toonden dat het een lust was omtesien als ook toonden se ons het eerste boek dat gedrukt was als wanneer de druk kunst eerst was uit gevonden, en ook schrift 't welk op bast

51 Oxford.

52 Maidenhead.

53 Staines.

54 The author has forgotten to finish the word 'gingen', of which 'gin-' is at the bottom of the previous page.

55 Oxford.

56 Franeker.

van boomen geschreven was en op soo danigen fatsoen dat het seer te verwonderen was wanneer men nu sulk een brief souw schrijven men souw een half jaer werk hebben want de letters beeldeden uijt het fatsoen van honden cattten apen paerden vogels en vissen soo dat daer uijt staet te

presupponeren dat se in die tijden niet veel moeten hebben geschreven, als mede

sagen wij aldaer alle de (32) uijt beeldsels der Roomser keijsers in goudt en 't sweert daer konink Eduardus de drie koningen van Frankrijk Scotland en IJrlant

hadde overwonnen dit collegie soo sij het noemen ick noemet een accademie of andere collegien academien want hebben alle elk dertien à veertien professoren behalven dese daer ick nu van spreke de welke de opperste is en heeft vier en twintig professoren, dese is gestigt van Koningh Jacobus de tweede, de welke selfs nae 't leven staet gegoten in metael, nae dat wij dan alles hadden

den 9 Juni gesien sijn wij 's anderen daegs den negenden juni 's nae de (33) middaghs uit Oxfort gereden en quamen des avondts tot Cijsister

alwaer wij des naghts bleven den 10 Juni en 's morgens sijnde den 10den vertrocken wij en passeerden doen eenige dorpen die seer miserabel waeren niet weerdigh hier te verhalen en aten noch en hadden tot noghtoe niet anders geeten op de gansche reijs als twemael daegs scholder matton of scapescholders, en quamen 's avonds tot Bristol, 't welk gelegen is tussen geweldige hooge bergen de welke geven roodkrijt witkrijt smit kool en tin wij passeerden dight aen de stadt door diepe klooven der steen rotsen welke altesamen roodt en wit (34) te aerde was roode serksteen, waer onder sommige seer weeke steen is en nae datse gebrant is isse seer week en is dan roodkrijdt alsomede het ander krijt het cool en tin wort uijt horrible afgronden gehaelt waer van mij scrikte in te gaen, en ook soo raededen de lui het ons af dat wij daer niet souwden in gaen onder ongesonder dampen willen, dat men der light een

krankheijt kost nae krijgen weshalven ick resolveerde daer niet in te gaen, 's

den 11 Juni anderen daegs den ii gingen wij Bristol braef door wandelen en bevonden het nae ons (35) oogh soo groot te vvesen bij nae als Rotterdam en is in midden

57 Ireland.

58 Cirencester.

hoogh aen de S:O: sij meer af hangende als aen de N:W: sij aen welke kant bekans half tot de midden van de stat gaet de Rivier de Avon door waer ovver een brugh legt veel swaerder als de brug over de rivier de Teems tot London en is ook veel nootsakelijker dat hij swaerder en sterker moet wese als die van Londen want het waeter valt daer soo subijt af en was soo subijt weder om (36) dat het bijkans miraculeus scijnt te wesen want de eene oogenblick staet het waeter dat gij van de wal af u handen kunt in wassen en den ander oogenblick scijnt het te sijn een afgrondt, 't welk ick voor oogen hebbe gesien en gingen doen ook 's na de middaghs op de diamant bergen soo se, se noemen wij vonden se ook genoegh, maer wat manquerden nogh aen, sij waeren niet fijn dese berg is soo hoogh dat gij nae beneden moet sien als gij nae de spitsen van de toorns wilt sien wij telden der een en twintigh kerken waer onder twe cate- (37) draele sijn, onder dese berg beneden loopt de rivier door en als gij daer van beneden siet gelijkt het als of de rivier onder inde berg door loopt: maer neemt een steen gij sult er niet in kunnen werpen van boven van de berg hebbe het selfs geprobeert maer kost uijt al mijn kraght daer niet in werpen waer van af wij sagen het moeijste gesight dat in gans Engelant is ja ick geloof in gans Europa geen beeter als dat, de brugh in de stat over de rivier is op het selfde fatsoen als die (38) van London huisen daer op aen den 12: Juni. beide kanten, 's anderen daeghs sijnde den 12en gingen wij wederom te paerde en reeden door Walles

alwaer meede veel tin gegraven wordt en is twaelf mijl gelegen van Bristol is een moij statje [nae 't in Engelant is]

niet veel anders waert om hier te bescriven, van daer vertrocken wij wij nae Baet

en is ses mijl gelegen van Walles en leght tussen hooge bergen aldaer sijn vier baden om sig in te baden als het Koninghs Bat Koningins het Badt van den Adel en het Badt voor

de Armen die daer om gods wil ingaen, alsoo dat wij (39) 's anderen daeghs sijnde den 13en Juni: den 13 en daer den tijd passeerden met continueliken te gaen in de baden 't welk seer gesont was 's anderen daegs sijnde den 14 gingen wij wederom te paerde nae Londen over hooge bergen en lage dalen en quamen aen een huisje

59 Wellow.

60 This part of the line is inserted above the original, separated with a line.

61 Bath.

à twee aen de heij alwaer wij wat aten en daer nae passeerden wij weder voort tot dat wij quamen tot Hungerfort

's avondts alwaer wij seer scoone rivier creeftjes hadden het hondert voor een schelling 't welk een plesier was sulks te eeten van daer

den 14 vertrocken wij weder om 's anderen daegs den 14en en quamen 's mid- (40) daghs tot Excester

't welk mede een redelijk vlek is, van daer vertrocken wij weder s' naemiddaghs en quamen 's avondts laet tot Maedenhaed alwaer wij s' naghts bleven, 't welk van Windsor 1 i/2 mijl engels: is gelegen van daer vertrocken wij weder om en quamen 's middaghs tot groot Brandtfort

't welk een moij plaetsje is, alwaer wij spijsden en naedat wij hadden gespijsdt passeerden wij een plaijsante wegh tot Westmunster

en passeerden soo voort nae huis weder toe, en den i5 den quamen weder in de Trocmortonstreet

alwaer wij 's anderen daegs stil bleven

Juni sijnde den 16en en doen wederom den 17en gingen in een scuitje sitten en voeren den 16en de rivier eens af nae Gravesente

't welk een sleght klein plaetsje is (41) niet den 17en gefortificeert als alleenlijk reght tegens over leght een citadelle op gemetselt die

seer sterk sijnt te schijnt te wesen dogh seer klein van daer kregen wij paerden en gingen soo eens te post nae Chattam

alwaer gekoomen sijnde besagen wij daer de scepen die de koningh aldaer heeft leghen onder allen was het scip Britania 't welk soo schoon was gemaek en uijt gesneden van buiten en van binnen dat het een lust was te sien en stondt achter aen tot een devijs Me Quaeritur Pax als de scoonheijt vechten dede soo souner sijns gelijken niet sijn. Van daer gingen wij wederom te paerde nae Gravesande

en (42) 's avondts omtrent 8 uir wederom tot Gravesende

als doen aten wij wat en gingen wederom te sceep voort nae Londen den 18en en quamen 's anderen daeghs

62 Hungerford.

63 There is no town by that name in Berkshire, where the author is at that moment, instead it probably refers to Newbury, or part of it.

64 Brentford.

65 Westminster.

66 Throgmorton Street.

67 Gravesend.

68 Chatham.

69 Gravesend.

70 Gravesend.

morgens on 7en uijr tot Londen als doen ging ick te Juni bedde en sliep tot 's middaghs toe en nae de middagh gingen wij wat wandelen in St Jemis perk 's anderen daeghs nae de laest predicatie gingh ick bij mijn Heer sijn Exellent: Citters en ginghen 's anderen daegs nae mijn afsceijdt genomen hadde van alle goede vrunden en met de karos op Dover en (43) passeerden doen wederom door eenige plaisante dorpen en quamen 's middaghs aen een plaetsje genaemt Dertfort

alwaer wij doen wat spijsden en naedat wij wat hadden gegeten gingen wij wederom op de wagen sitten en passeerden effen booven

Gravesende door tot dat wij endelijk op de wegh quamen, de welke wij vrijdaghs te vooren waeren gepasseert nae Chattam en quamen als doen weder door

Chattam en Rochester en js de rivier de scheidinge tussen dese beijde plaetsjes waer over een wackere sware brugh is gelegen alsoo swaer van werk als die van London en passeerden nogh door meer kleene plaetsjes niet waert alhier te verhalen, tot dat (44) wij 's avondts tussen seven en achten quamen tot Sittinghoorn

't welk maer een gemeen sleght dorp is en van daer vertrocken wij den i9 wederom 's anderen daegs sijnde den negentienden, 's morgens goet tijd om vijf Juni uijr en quamen 's middaghs tot Canterberri

alwaer wij aten sijnde het eene aerdsbisdom en Jork het andere 's naemiddaghs gingen wij in de kerke nae de het ons wel expres was gerecommandeert dat men de kerk voor al moest sijen als sijnde de voornaemste van gans Engelant 't welk in der daet (45) ook bleek want is soo groot en soo royael getimmert dat het te verwonderen staedt en saegen in die kerk een plaets alwaer Koningh Hendrick de 4den gecastigeerdt is door ordre van den Paus en moeste gaen blootsvoets van Dover tot Canterberri blootsvoets 't welk seer groote uiren gaens is ondat seer scerpe grondt van steenen, ick geloof niet dat dese Lodewich de feertiende het hooft daer soude nae staen om door ordre van de paus sig tot Canterberri te laeten castigeeren, en sagen me- (46) de de stoel staen daer de aerds biscop in gemaekt wordt, en sagen ook veel antiquiteiten meer teveel om hier alle te beschriven en van daer

71 Dartford.

72 Sittingbourne.

73 Canterbury.

vertrocken wij 's nae de middaghs en quamen 's avonds om ses uir tot Doen

is een klein plaetsje aen de eene sij een casteel 't welk gebout is soo se seijden van Julius Caesar en legh seer hoogh soo dat ick van daer voor de eerste reijs Vrankrijk sagh en moesten als doen waghten tot 's avonts half tien en eer het hoogwater was om te sceep te gaen en gingen als den 20 doen te (47) sceep dien selven avont en quamen 's anderen daegs nae de middaghs Juni sijnde den twintighsten tegen den avondt tot Calais (…)

74 Deal.

2.2 The Translation

(cover) 1683.

Itinerary by ……… from Leeuwarden

to England and France

(1) On the first day of May, in the year 1683, we travelled from Leeuwarden to Harlingen. After I said my farewells to all my friends, we arrived at Harlingen in the evening. There we stayed the night in Leeuwenborgh near the harbour of Harlingen.

The next day (3

), we left for Amsterdam by ferry, and we arrived there on Friday (5

). Having arrived there, we saw two men hanged who had committed robbery and similar types of insolence (2), and four flogged and branded, who had also committed roguish tricks. After we had eaten, we left Amsterdam by stage carriage for The Hague because I was unable to find Pijter van Staveren in Amsterdam, and we stayed there for several days. On the thirteenth, we left The Hague again and took the last boat to Leiden where we stayed for the night. After we had seen the most remarkable curiosities in Leiden — the anatomical theatre was especially interesting — we left again the following day by taking the last boat to Haarlem. We stayed the night in Haarlem and saw (3) everything until there was nothing left to see. Then, on the sixteenth, we left for Amsterdam with the seven o'clock boat. We stayed there the following day (17

) and spoke to Pijter Andris van Staveren

for the first time in Holland. After we had spoken to him, we left for Utrecht with the one o'clock boat the day after (18

). We arrived there in the evening at half past eight, remaining there the next day and climbing atop the Dom tower, which has 464 steps,

and after that saw everything worth seeing in the city.

We resumed our travels on the 20

, (4) leaving for Bodegraven with the twelve o'clock boat.

There, we found a boat with which we sailed to Gouda, where we arrived in the evening at eight o'clock, and saw the most prominent church there

— I dare say the best in Holland. It boasts

75 The capital of Friesland, the Netherlands.

76 The name appears in a publication about the dealings of the Dutch East India Company, including a list of personnel. See Valentijn, Francois. Oud en Nieuw Oost-Indiën: Vervattende een Naaukeurige en Uitvoerige Verhandelinge van Nederlandsche Mogentheyd in die Gewesten. Vol. 1. Indonesia: Van Wijnen, 1724.

77 It actually has 465 steps.

78 The Sint Janskerk.

two windows that cost over one hundred thousand guilders.

It is unlikely, I’m afraid, that people would pay it nowadays. The following day (21

), we left for Rotterdam by carriage at eight o'clock in the morning. Travelling over a fully paved road, we arrived at eleven o'clock.

(5) At twelve o'clock we left again to go to Den Briel, where we arrived between four and five in the evening. Having arrived there on a Monday, we discovered that the cargo vessel destined for Harwich did not sail until Wednesday, so we were forced to remain there for another day (22

).

Then, on the 22

, we went from Den Briel to Hellevoetsluis by carriage, where we viewed the ships that Tromp

would have sailed with. We also saw the Eendragt,

on which admiral de Ruyter was shot to death on deck (6), right off the coast of Augusta, Sicily. All the ships were well-mounted, thirteen in total. When we came back to Den Briel, we found out that on the 22

the cargo vessel had arrived from Harwich, and after we had eaten, we set sail at around half past twelve, with a steady, north north-eastern wind.

We arrived at Harwich the next morning (23

) at five o'clock, which has not been done that fast in living memory.

(7) Since the start of the voyage we had been enjoying good company, like Overleek, van Dilsen, Besselaer, and a salesman from Hamburg,

who made the passage with us. We had great fun on the way. We sang every now and then, and from time to time threw up on each other due to the roughness of the North Sea. When we arrived at Harwich there were neither carriages nor horses, so we were forced to stay there, in the middle of nowhere, for another day. We did nothing except walking around, (8) staring at the locals, and they in turn stared at us. Finally, after waiting for the next morning with the utmost patience, we obtained the carriages, but we got them only after a lot of hassle.

We took to the road again between six and seven o'clock, passing through Ramsey and Wrabness. In between those villages one has beautiful views of mountains and valleys, a splendid vista. Subsequently, we arrived at Manningtree, where we drank some ale, a good and

79 The church is famous for its elaborate stained glass windows.

80 The manuscript reads "den 2i nocg te verblijven." However, judging by the timeline the author means the 22^nd. This also applies to the next paragraph.

81 Likely Cornelis Tromp(1629-1691), Commander in Chief of the Dutch fleet. In 1672, he was appointed lieutenant admiral general of the Dutch fleet. However, due to conflicts with King William III he would not be allowed out to sea again.

82 Dutch flagship, built in 1655.

83 Annotation on the side of the page reads, "restored notes of some English regions."

84 It is not clear to which people this refers to.

pleasant draught, which refreshed us (9) greatly. The village itself is very dirty, and as we rode on through lovely fields, we passed through Ardley, a common village, not worth a stopover.

After that, we encountered mountainous terrain once more, and rode across mountains and through valleys which offered a beautiful sight, worthy to be seen. Afterwards, we came to Greenstead, which resembled all villages that we had seen. Having passed through there we came to Colchester where we stopped to refresh ourselves. It is a lovely little town, but very dirty, which is not surprising since it has no rivers in or around it, (10) except for the River Colne passing alongside it. On the banks of the river there are lovely oyster pits, and when we were there, we had magnificent oysters, more delicious than I have ever had them in Holland and Friesland, with the prettiest green beards in the world. After having strolled around for two and a half hours on that day (24

), we travelled through a lovely field and came to a village named Stanwey, located in similarly lovely mountains. Thus, we carried on through Hall (11) and Easthorpe and arrived at Witham between seven and eight in the evening, where we stayed for the night. Witham is located thirty-two English miles from Harwich.

The following day(25

), we departed from Witham, which was nothing but a boorish village, not worthy to mention here. We passed through the villages Hatfield Peverel, Springfield,

and a small town named Chelmsford. All are located in lovely fields, and are worthy to be seen, (12) not because of beautiful buildings, since they are all simple houses in a bad state, but because of their lovely and pleasant location. They are sitting beautifully on the sides of wooded slopes, and on top of the mountains, all beautiful to see. However, the roads are plagued by thuggish criminal murderers who have often robbed passengers travelling alone. Since we had good company, and were well-prepared to defend ourselves, if it had come to that, we (13) would have gotten across safely. Having passed through there, we came to Margaretting Tye, Ingatestone, Mountnessing, Shenfield, and then to Brentwood, a small town located on a high mountain.

There we stopped over and ate something in the afternoon. Because it is a small town on a mountain, we got back in the carriage after we had eaten, and passed through Romford, which is also a small town on the side of a lovely mountain. Then we passed through Stratford, which is but a small village, and afterwards we rode through Bow (14), the most charming of all the

85 Now part of Chelmsford.

villages and towns I had seen in England, so far. Shortly after, we arrived in London on a beautiful, generous, wide road.

In London we lodged in the Golden Globe in Throgmorton Street, behind the Royal Exchange.

We saw everything there was to see in London, for instance the Tower, where we first saw the King's canon in a large room.

After ascending some stairs, we saw arms for fifty thousand men,

(15) which offered a splendid sight. We passed along the cells for traitors who threatened the life of His Royal Majesty of Great Britain and saw one of them, named Ardley. We then moved on and passed through a narrow alley that had iron bars at the end. Behind those bars we could see the King's crown and sceptre. On this crown, there was a stone

that cost over one hundred thousand pounds sterling, twelve tons

of Dutch gold, and a pearl of eighteen thousand pounds sterling, worthy of a king. (16) We then walked across a square and arrived at an armoury, where there were sixty thousand suits of armour. Having seen those, we climbed the pyramid, as it is called there.

It is a monument built of sandstone, just like Bentheim stone,

to point out that the fire started there which consumed seventy churches, and over eighty thousand homes. It was truly magnificent and round like a stake. Standing right at the top, one can look down through the middle and see a terrible height, which appeared very scary (17) when we stood at the top and looked down towards the ground. Having seen that, we went to the king's park

in the afternoon, where we saw many lovely English ladies. The park consists of a large square that the king enters every morning at five o'clock to feed his ducks and other birds of which he is very fond. His palace

encloses the park, which offers a nice prospect. The palace itself is not remarkable, nothing more than an old building, not worthy to mention here. After that, we went to Westminster Abbey, where (18) we saw the tombs, most of which belonged to the Kings of England, which was memorable. Because it was the Monday of Whitsun, we heard

86 London Stock Exchange.

87 A storage room on the bottom floor of the White Tower. The White Tower had been in use as a royal armoury for over a century by this time. However, due to the increasing use of firearms the armoury was transformed into a museum. This floor was reserved as storage for weaponry.

88 One of the upper levels of the White Tower, used for exhibitions.

89 Annotation on the side reads, "#A green stone that is almost the size of a chicken egg."

90 Dutch monetary unit, equivalent to 100,000.

91 The Monument to the Great Fire of London.

92 The County of Bentheim, Germany.

93 The square on the palace grounds of Whitehall Palace.

94 Whitehall Palace.

the vespers in that church, which smelled of Catholic superstition, since there were, for instance, three bishops in long, white episcopal robes, and, on the benches in front of them, twenty-five youths were sitting, all of them also dressed in white robes. Near Westminster Abbey there is a large building named Westminster Hall. It has an iron stake that holds Cromwell's head.

Diagonally across, there are over (19) twenty heads on stakes on display on the London bridge,

all of them either traitors, or related to Cromwell. The Houses of Parliament are located close to the Hall, both The House of Commons and the House of Lords hold session there. They do not have the same arrangement of benches as they do in the court room at the Chancellery in Leeuwarden. At dusk, we started to feel tired, so that we were forced to return home, being at least one and a half hours away from it.

On the 28

, we arranged for a small boat and sailed to New Spring Gardens

with a Danish lord named Kraeij.

It is a charming garden, containing a court with a house that holds a room lined with mirrors, one next to the other, (20) hanging from the ceiling and the walls, so that when there are eight people inside, there appear to be forty, which offered a very pleasant sight.

Having done that, we went across the river again. After our meal, we strolled through the city for the entire afternoon. We heard that the streets are a total of six miles long, which we experienced firsthand. When we came to the west end of the city, we were in need of a carriage to bring us back to our quarters — that is how tired we were from walking. The streets in London are abominable. The people here empty their chamber pots right onto the streets from their windows!

If you do not walk pressed closely to the walls you will ruin your outfit, which is why the women here wear horseshoes under their feet, making it sound as if (21) there are horses walking on the side of the road.

In fact, when we first rode into London by carriage, we thought several horses were walking loosely in front of us. Similarly, I heard a story about another Dutchman who walked the streets at night. When a woman approached him, he quickly began calling for help with great distress, for he thought the devil had found him.

95 See additional essay.

96 Specifically the Southwark gatehouse.

97 Vauxhall Gardens, see additional essay.

98 It is unclear to which person this refers to.

99 The shoes of this period had heels as a protective measure against feces covering the streets.

100 The man in the story thinks he hears the sound of hoofs, commonly associated with the devil, but it turns out to be a woman wearing clogs. There are other accounts of these stories. See Kunzle, David. Fashion and Fetishism:

Corsets, Tight-Lacing and Other Forms of Body-Sculpture. Sutton: The History Press, 2006. pp. 8-9 ch.3 of the ebook.