Erdogan versus Atatürk of de zegeningen van het militante secularisme

ERDOGAN

Perc ep ti e, Refl

ti e,'4n. ^a þ

^e

ANroN Knurr & Ppnny PrBRr< (REo.)

v

ERDOGAN

Prncnprrn, REFLEcTTE, ANerysB

UrrcnvnRr; Asnu<r

Erdogan; Perceqttìe, Reflectie, Anaþse

@

20 17 Uitgeverij ASPEKT

Amersfoortses traatZT ,37 69 AD Soesterberg, Nederland info@uitgeverijaspekt.nl - http ://wv'w.uitgeverijaspekt'nl Omslagontwerp: Mark Heuveling

Binnenwerk: Paul Timmerman ISBN: 978-94'6338-295-3 NUR:906

Alle rechten voorbehouden. Niers van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand ofopenbaar gemaakt, in enige vorm ofop enige wijze, hetzij elekironisch, ,n..h"r,ir.h, door fotokopieën, opnamen of enig ^andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgeve r.

Voor zover her maken van kopieën uit deze uitgave

coegestaan op grond van artikel 168 Auteurswet l9l2 j" hetBesluit van ²⁰ juni 1974, St.b.35l, zoals gewrjzígd bij het Besluit van 23 augustus ^1985, St.b.47l en arrikel 17 Auteurswet 1912 dient men de daarvoor

ttelijk

rschuldigde vergoedingen re voldoen aan de Stichting Reprorecht (postbus 882, ¹¹⁸⁰ AÏ1, Amstelveen)' Voor het overnemen van gedeelre(n) van deze oirg"* ⁱⁿ bloemlezingen, readers, en andere compilatiewerken (artikel

Auteurswet 1912) dient ^men zich tot de uitgever te wenden.

Inboadsopgaue

7 ^YooRwoono 9 ovnno¡AUTEURS

r3 MAUIIICE BECKER

Ds porrtr¡xE vooRcANGERS vAN Rncnp Thy¡r, EnooðaN

39 ^{P,{.UL CLITEUR}

Enpoðew vERSUS Ar¡rün¡< op DE zEGENINGEN vAN HET MILTTANT sECULARISME

49 ,{R\t,4.ND S¿.G

Tunr<r¡n oNo¡nERooëeN: veu KLErN BRoERTJT vex EunopA Tor IuBERENDE TIENER

63 DERKJAN EI,I}INK

Hor o¡ EU on wpc BERETDDE voon En¡oèeN

69 SID LUI(KASSEN

Hor Tunxr¡E oNS DE NIEUwE poLrrrEKE oRDE vooRsprEGELT

9L EMERSONVERNTAÂT EnpoèaN, HrrrEn Ew or Nezr's

97 ^{LUC PÂLT'üØELS}

EnooÕex ¡rv p¡ KornorN rN Tumr¡r

I11 WIÙI VAN ROOY

ErN oN¡to cnrr¡rc Tunxsr vERLTcHTTNG

IZ7 ^RËÀ,II HAUI,IAN

Tunxr¡E EN rrDT cHRrsrENDoM

141 PËRRYPTER.IK

EnpoöeN KRTJGT zrJN ErGEN vLrEGDEKscHrp

I51 ,{NTOìY KRUFT

EnpoðeN EN zrJN RELATTE Tor HET M¡oprN-Oosrrw

ERDocAN _vgRsus AT?trüm oF DE ZEGENII{GEN _{VAN HET} MILITAI.{TE

SECULARISME

Paul Cliteur'

Introdactie

Sommige woorden krijgen op een bepaald momenr ten onrechre een negatieve be- tekenis. Op zichzelf neutrale of zelfs positieve zaken lrijgen zo iets 'verdachts'. Een mooi voorbeeld is het begrip 'milirantl

'oh, _ik geloof niks hoor. Ik kom wel uit een katholiek nesr, maar nee, daar doe ik

niets meer aan. Maar dar "militante athei'sme" van figuren als Richard Dawkins en Christopher Hitchens - ^{daar moet ik ook} niks van hebben.'

Yraag je dan aan die mensen 'oh, interessant, Ieg eens uir. \Øelk onderdeel van Dawkins vind je niet goed?' ofi ^'\Øar is naar jouw smaak mis met "miliranrie"?'Dan hoor je vaak niets meer, of ze zeggen dat ze 'dat militanre' een beerje 'overdreven', 'agressief' of tonuaproductief' vinden. 'Daar bereik je toch niks me e.' ofi _{Je over-}

tuigt die gelovigen roch nier.'

Militantie

Toch is het zo dat elke grote sociale hervorming altijd bevochten is op de geesrelijke luiheid van de goegemeenre door de zogezegd 'mili¡ante' _mensen. Marrin Lurher King (1929-1968) was militant en lier zich dat niet - ^{ondanks herhaalde pogin-}

gen - ^uit zijn hoofcl praten.z De Brirse suffragettes w'aren 'militanr'.3 Harvey Milk

(1930-1978), een vermoorde acrivist uit de homobeweging in San Francisco, was

Deze bijdrage

tijdens

verbl¡f in

Francisco

uisiting professor

IJC Hastings Col-

of the Law.

De redenen voor die 'militande' _legt hij uit in: King, Martin Lurher,

'Lerter from the Birmingham City Jail, ^1963, in:

ed.,.The fught Thing To Do. Basic Readings in Moral PhilosophyiMcGraw- Hi.ll, New York etè.

pp, 236,2i4.

Een goed beeld

Sufragette,film uit 2015, onder

van

Gavron.

2

J

.militanr'. Hij begon zijn roespraken mer, 'My name is Harvey. Milk and I'm here co recruit yoí:n titili.aÁde ^is aitijd ^de motor geï\¡eest voor ^sociale vooruitgan$, ook

al zijnwe þeneigd dat ^te vergeten op het mofnent dat de strijd is gestreden en het

politl.k ^dãel ineens vanzelfsprekend lijkt.

\üØie ook militant ^\ilas, *", ^{d. Turkse politicus} en sociale hervormer Atatärk' Mustafa Kemal Ataürk (1881-1938) was een militante secularist. Dat militante secularisme li;kt het nu te moeten afleggen tegen het islamisme van de huidige pre- sident Erdo$án. En dat ^{is een} groot u.rli.r. ^{\Øat ik met hec} hierna volgende betoog voor ogen hãb, i, op een ongeiwijfeld'militante' wiize datsecularisme ^van Atatürk

t. u.rd".dig.it .tt op .u.n -ilir"nte ^{wijze het} islamisme van Erdo$an af te wlizen' En ik wil ã", ..rr, áo.n door miizelf op even militante wijze te ondervragen' ^\¡/aar- op ik vervolgens ook weer ^{zelf even} militante antwoorden kan geven' Hier komt het.

Onlangs probeerde presidenr Erdo$an Tirrkse politici naar Nederland te krijgen

o* d"i ,..1r*. ,. Î"r.r, maken voo, h.t Turkse referendum. Is het niet vreemd dat de Nederlandse ^regering dat onmogelijk heeft ^gemaakt? Zoiets kan toch niet in her diplomatieke ^verËeer? Vri;tt.ia van meningsuiting geldt toch ook voor Turkse politici in Nederland?

Vreemd of niet vreemd, het is in ieder geval goed dat de Nederlandse regering (tot deze onverwachte heldendaad waarschijnlijk aangespoord door een PW ^die

in de peilingen steeg) deze stappen heeft genom€n. En ^als dat-in het diplomatieke

u.rk ., ongãbruikeli;k it, dan moeten ^v/e zorgen dat ^de gebruiken snel gaan veran- deren. S..ili.r. ^.r, á.*o.r"tische ^staten kunnen eenvoudigweg ^aan niet-seculiere en niet-democratische staten niet dezelfde rechten toekennen. Met name in een

tijd waarin de secularisatie wordt teruggerold zullen we ^een militantere vorm van sécularisme nodig hebben dan we hebben gehad in een djd dat het vanzelfsprekend leek dat h.t -.rãldrezich ^aan de heerschappij van het religieuze leek te kunnen onttrekken.

Ho, ho, wacht eens euen wa't bedoelie precies met da't \eculier'?

Mer een 'seculiere sraar' bedoel ik een staat die ^de scheiding van politiek en religie bewerkstelligt. Een seculiere sraar is de meest wenselijke ^en eigenlijk enige dem-ocra- cische staac iolg.n, het 'secularismel Secularisme is een ideologie die nastreeft ^dat, hoewel menrerivrijheid van godsdienst hebben, de staat niet ^de vrijheid heeft ^een godsdienst ^aan te nemen.

4 Zi,Milk, Harve¡ 'The Hope Speech',June 25, 1978 in: Great

ofthe Taentieth Century,Ediædby Bob Blaisdell, Dover PublicãtioÀs, Mineola, New York 2011, pp' 167-I7l'

40

De staat beert geen godsdienstarijheid ^dus.

Precies, d. it"ãt heift ^geen godsdienstvrijheid, ^precies omdat de burger ^die wel heeft.

De staat moer neurraal blijven ten ^aanzien van al die godsdienstige ^keuzes van de burgers.

De staat is dus atheîsti.sch'l

Nee, dat ook weer niet, want ^{de staat} moet niet, ^zoals in de Sovjet-Unie, proberen burgers van hun religieuze geloof af ^te helpen. De staat is religieus-neutraal of ^secu- lier.

Arnerik ^{aarus mo del dus ? Geen} staatsgodsdienst ?

Ja, en Frans model, maar bijvoorbeeld geen Brits model met hun staatsgodsdienst

(

anglicanisme) of ^Canadees model (multiculturalisme, ^dar wil zeggen : alle godsdien-

,r.ri..r, ^{beetje steunen).} Secularisme is het enige 'democratische' model, omdat ^de burgers allemaal ^{even veel} recht hebben op hun godsdienst en het altijd onrecht is sonimige burgers een achtergestelde status te geyen, alleen maar omdat ^ze niet de godsdienst van ^de meerderheid kunnen onderschrijven.

Is dit ni.et allernaal een beetje zwaar a.angezet? Die angli.caanse þerk betekent toch bijna niks rneer? Het is slechts symboliek, net als hø Nederlandse koni.ngshuis.

Als her nier meer is dan symboliek, ^zoals je zelf zegt (en ik denk dat je daarin gelijk hebt), dan kun je het ook net zo goed afschaffen. \Øaar het mij om gaat, is dat ^als we toch een bee{e organisatie aanbrengen in deze wereld, we het net zct goed op

een juiste manier kunnen doen. En pluriforme samenlevingen (bijna alle samenlevin- gen regenwoordig, ook ^{al is} het in Saoedi-Arabië natuurlijk wel levensgevaarlijk_ om

"""r j. l.v..rro,r.rruiging uit te komen) kunnen dus alleen maar door een seculiere

of een religieus-neutiale steat op een rechwaardige wijze (met resPect voor_ieders geloofsvrijheid) worden besmurd. De verdienste ven Atatürk is dat hij op militante liizehreftgeprobeerd die seculiere staat in te voeren. Hij rekende af met de laatste

,.rr"rrr..r,rà het islamitische kalifaat. Dat ^{was het} Ottomaanse Rijk. Hij ^schafre ook

de sharia5 af, het islamitisch ^{rechr, en} verving ^dat voor ^een anti-theocratisch ^systeem:

het gewone democratische recht ^dat door ^{de burgers} zelfwordt gemaakt zou het uit- gangspunr moeren vormen. Hij drong ook het dragen van religieuze klederdracht

,.r"g ." verving het Arabische schrift door het Latijnse alfabet om Turkije ^meer bij Europa te laten aansluiten.

5 Zkdaarover: Zee, Machreld, Heitrge identiteiten: Op weg naar

shariastaat?, Querido, ^Amsterdam 2016.

4l

Vfrat beefr dit ^met Erdodan ^{te rnaken?}

Die ^is iit ^{allemaal ..näoorr, in het oog en die probeert een} nieuwe theocratie ingang te doen vinden. De modern" ,r""Í ^die Tirrki;e geworden ^wes, moet worden ^terugge- rold en de samenleving moet worden geislamisãerd. Dit ^{past overigens in een algeme-}

ne islamiseringsb.wefrng ^{die we} *.tè]d*id kunnen onderkennen' De Amerikaanse

g"ãrJi."rr*.årr.tr"ipå ^Stephen Prothero heeft ^gezegd dat ^de twintigste ^{eeuw de} ã".r* *", van het .hrira.rrdo* , ^maaÍ de eenentwintigste ^eeuw zal de eeuw worden van de islam.6

Is dit niet een beøje bangrnøkerr'j?

ff.r ^i, gev/oon ^t i;t.n i"", g.boortecijfers ^en kijken naar succesvolle evangelisatie'

H.r .hi"ist.rrdo- t"ffi ^{af, de islam wint zielen. Dat maakt het ook des te} belangrijþr dat de staat afstand *... ^{,. bewaren tot de} godsdienst. IØaarop ^we moeten hopen ^(en vooral waarvoof we moeren ijveren, 'militantie'!), is een seculiere islam.

G ematigde rnoslirns,

edo el ¡

D. t.rå.n 'gematigde -ärh-r' ^of een 'gematigde t:þi :i"' goed beschouwd' vreemde termen. ^{Stel je} voor dat iemand iou"gg"n"O¡'-tk ^ben voor gematigd li-

beralisme' ofvoor _þematigd humanisme'. Dan zou je toch denken: ^{er is iets} mis met dat liberalisme ofhirmanisme, want onverdund kan ^het kennelijk niet worden ^geser-

,."rd. ^{Nee, je moet} duideli¡kztin.\Øat ^{we nodig hebben is} een'seculiere ^islam' in de zinvaneen ^islam die de grárrdú.gittselen ^{ven dã} seculiere staat erkent' Dat betekent dat ^seculiere werren, niei-religierize wetten, het primaat moeten hebben boven het

t .itig. rechr', dat wil

".gg.rr, -h.,

recht dat door God zou ziin gedicteerd ^{aan geeste -} li¡ken die dat vervolgens weer pretenderen ^{toe te} _Passen'

Ik uind. niet ^d.at je erg respectuol s7treekt ouer dat religieuze recht' k dit niet islarr-tofoob?

Mensen hebben toch ooþ'recht ^op hun godsdienst? En ^die godsdienst kan rnensert toclt inspireren tot bepaald.e opuaningen oirr ^{recbt en} moraal? Wat zou daar ^{mis rnee} zijn?

Vård"t ^{ik inga op} -", ^{., pr..i., mis is} met het religieuze recht wil ik eerst een op- merhng -"kãr, oi", h.t.^ord'islamofoob' ^dar iegebruikt. Islamofobie ^{is een} com- binarieian ^{'islam' en 'fobie', een} overdreven of ^een ziekelijke angst. Laat ik beginnen mer re sællen dat het ieders democratisch grondrecht ^is om ergens bangvoor tezijn'

Je hebt het recht ^{bang te} zijn voor socialisme, liberalisme, ^{seksisme, atheïsme, egnos-}

-ai.ir-.,

christendom] jodendom, islam, religie in het algemeen, noem maar op. En sommiç ^{van die} 'fobiá¿n' zijn ook

".., ^,.d.I¡k. Angst voor nazi's is even redelijk ^als

"rrgrr,rãor ^{djgers en daar} ká h.t hanteren van de term'nazifobie' ^geen verandering

6 "rh.ninereenth and rwentietå centuries may have belonged to ciristianity' The twenty-first ^belongs to IsIaml Zie:Prothero, Snpl"", Coa f ^{Not Oie:}

Ei'ghtkiuat Religions That Ran rhe W'orld' HarperOne' New York 2010, p. 63.

42

in brengen. lØaarover de discussie dus zou moeren gaan, is welke van die fobieen redeli;k zi;n en welke niet. Laat je dus alsjeblieft niet verle iden door die domme mode om met de term 'fobie' te schermen \vanneer er een groep mensen is die een bepaald onderwerp graagvan de agenda willen krijgen.

Maar na je opmerking dat er toch niets mis i,s rnet respect aoor religieus recht. Opruieury

I beg to disagree.

Daar is heel veel mis mee, maar laat ik proberen de aandacht te vestigen op de meest manifeste gebreken. Allereerst vecht ik het tendentieuze gebruik van het woord ^'res- pect' aan.Je moet alleen respect hebben voor het respectabele, maaÍ het niet opeisen voor zaken die geen respect verdienen. Respect voor rekenfouten is onzinnig. Res- pect voor astrologie ook. _Je hoeft ook geen respect te hebben voor geloofin hekserij.

Je kunt wel mensen blijven respecteren die rekenfouren maken, hun horoscoop elke dag raadplegen of die in heksen geloven, maar dan is het toch ook bijzonder respecr- vol om die mensen tegen te spreken in hun opvamingen. Dat is niet'zelotisch] ^je benr ook niet þematigd'wanneer ^{je mensen} in hun waan laat, maar )erespecteert ^mensen als mensen door hen 'voor vol' aan te zien en een gesprek aan te gaan. En dat geldt natuurlijk ook voor godsdiensc, een dimensie van onze ervaringswereld waarbij de respectbrigade voortdurend aandringt op het niet confronteren en het afwijzen van elke vorm van 'miiitantie'.

Maar aat is er rnis rnet dat religieuze recht? Als rnensen daar øelfaoor kiezen; en ze geloaen nu eenrnaal dat het ^'hei.lig recht' is. Dan is er toch nieß op tegen dat, binnen

bepaalde Tnarges, dat heilige recht, sltaria bij rnosli.ms, wordt toegepast; ofwordt

geîntegreerd in de statelijke rechtsorde?

Ja, daar is van alles mee mis. En je vraag staat bol van de aannames die helemaal ver- keerd zijn. Maa¡ eerst even de context: Atatürk heefr geprobeerd ^(en met succes) dat religieuze recht uit te bannen en we zien dat islamisten ^(dat zijn moslims die de meesr

þolitieke uitleg' van hun godsdienst willen) het proberen rerug te ftrijgen. In 2003 heefr het Europese Hof voor de Rechten ^yan de Mens daar een stokje voor gestoken door te verklaren dat een parcij die onder andere de sharia wil invoe¡en opyamingen huldigt die op gespannen voet staan met het Europees Verdragvoor de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden (waarbij fütkij. ^is aangesloten).7 Dat was in 2003. Toen was de secularistische lobby in de Turkse staat (verdedigd door het lege¡

zoals men kan lezen in de bijdrage yan DerkJan Eppink in deze bundel) nog sterk.

Die ^is tegenwoordig verzwakt.

7 ^ECHR, 'Refah Partisi (The

Party)

Turkeyi

February 2003.

4t

Hoe komt dat?

Ik,rirrd het moeilijk om die ^vfaag te beantwoorden, ^maar het is een feit dat: 1' De religieuze interpretatie van ^de wäeld ^is versterkt in de zin ^{dat deze me er aanhang}

heeä g.kr"g ,n en 2.de seculiere is verzwakt in de zin dat secularisten het niet ^meer zo noãigvinden om dat ^te verdedigen'

We zijn zuak ^{omdat de uíjand sterk is'}

Ja, m'a r ^{jrkunt ook zegçr, d. kracht van de} vijand vin dtzijnoorzaak in ^onze zwalç ,.. p*" _í.g;. -"., ^{d. iãdr.rk op onze zwlkte en dat} is een eigenschap die we zelf in

de hand hebben. Zodrawe ^ons i.rlir.r.n ^dat we zwakzijn,kunnen ^\ile ons realiseren dat het nodig ^is dat we weer sterker worden'

I/and.aar d.at je 'rrtilitantie' bepleit: mili.tant secularisme. Je wih ^{weer een wereld} met Atatürks ^{orn d'e Erdogans een} hah toe te roepen'

Di, g.rp..k wordt i..d, aangenamer, ja, precies. En die Atadrks ziin er ook ^wel,

^^ i rrlui¡een nauwelijks ^aanäacht. Sai-".t Rushdie schrijft ^{heel goede} dingen over secularisme. Ook Ri.hárd Dawkins doet dat in ztjn bestseller, net als Christopher Hitchens.

Maar dat zijn tocb rnilitante ^atheîsten?

J", ook -.i *"r, ^{het ziin ook} secularisten. Als ie ^{The God} Delusion (2006)8 van

b"-kiff aandachtig doori..st, zalie ^ziendat hij ook ^een polideke boodschap ^ver- ko.,digU ^dus niet

"lî..n ^de levensbeschouwelijke boodschap dat het beter is om niet in Goä ^(de monotheistische god) te geloven, maar ook dat het beter ^is om een poli'

dek systàem hoog te houden iaatUq È.tt ." ^{staat gesche} iden ziin dat wiÌ ^{zeggen :} het politieke ^en het ieligieuze niet worden vermengd'

Maar ^d.at kannen wij toch niet aan ^Turki'je opdríngenl Daar rnoeten ze zelf iets ^uan uind.en. Er zou ,rr ríru*, ^{Atotürk rnoeten} nrystaan en die zou dat secularisnte opnieuw Tnoeten beuechten op de islarnisten, rna.,r wii, øij Europe:nen, ^kønnen niet ueel doen' Turkije ^is aangesloten bij ^{de Raad van} Errrãp".tt geeft daarmee aan zich te willen ^on-

d.r*árp.r, ^{aaln wat je} -., ^{..r, gedragen term het} 'Europees acquis' zou kunnen.noe-

*.rr. D"t wil zeggen: d""r*e.î.rklJart ^{Turkije dat} het democratie, mensenrechten, de scheiding rrri"k rk en sraar, kortom *", ik 'secularisme' noem, beter ¿cht ^dan dictatuur. Dat dit inmiddels ^is achterhaald omdat onder aanvoeringvan ^{een machts-} hongerige dictaror her islamisme oprukt, is een andere krvestie. 'Officieel', dat wil

zeggen.gemeren ^aan het feit dat men zich heeft aangesloten brj ^de Raadvan Europa, i, î"rn;î ^een democratie. ^\Wat wij nu kunnen doen, ^is die democratische krachten

..r, b...;. ^{helpen. Nier zo v.el dar het een last vormt $/aaraan} we zelf onderdoor

ã--D"*kirrr, ^Richard,

Delusion, Barram

London{ohannesburg ^2006'

44

,]

gâan. Turkije toelaten tot de EU zou je ook kunnen zien als hulp, maar dat ^is hulp ãi. wel eens suicidaalzou kunnen zijn. ^\Øe kunnen de ^seculiere en democratische krachten helpen, voor zoyer dat in ons vermogen ligt en dat wil zeggen: democratie bevorderen door te laten zien dat democratie beter ^{is dan} dictatuur.

Is dat niet arrogant, zeggen dat ons eigen ltsteem ^{beter is?}

Datzouhet zijn als we zouden zeggen dat het beter is omdat het van ons is' Maar dat zeg ik niet. Ik zegdather objectief beter ^is, beter op zichzelf, en dat we het daarom tot ons systeem hebben gemaakt.

O$ ^weer zoiets, bbjectief beterl Wat een zaare woorden; zi.j zullen ^denken dat hun

,tsteeTn objectief beter is. Wie zijn wxJ...?

..Jr, ^zie wij? \Øij zijn feilbare menselijke ^w'ezens met de ambitie om hartstochtelijk naar de waarheid re zoeken. En als we die denken ^te hebben gevonden dan leggen we die aan onze medemensen voor die ^daar vervolgens kritiek op kunnen uitoefenen.

Kritiseren ^is nooit arrogant. \Øat arrogant ^is, is denken dat kritiek niet nodig is. Of

de vrijheid van expressie breidelen omdat je denkt dat ^die je niet goed uitkomt. Dat doen dictarors. Democraten erkennen de vrijheid van kritiek en erkennen daarmee hun feilbaarheid. \Øat daarentegen heel 'arrogant' is, is denken dat je de waarheid hebt gevonden in een heilig boek dat je vervolgens boven alle kridek verheven acht.

Maar als je die urijhei.d zo hoog hebt zitten, dan had ^d.e Ned.erlandse regering toch ook de Turkse regeringin de gelegenheid. moeten stellen onz. reclan-te te rrtaken aoor ltet Turkse r

r

n durn in ^Ne d er I an d

Nee, om verschillende redenen is dat niet het geval. Allereerst zou, als de Neder- landse regering al de ruimte willen geven aan Turkse politici om in Nederland re- clame te maken voor bepaalde Turkse politiek, de Nederlandse regering een 'level playing field' moeren organiseren. Dat wil zeggen dan zouden ook concurrenten van Erdo$an en zi)nparrij moeren worden uitgenodigd om hier ^reclame te maken voor het kemalisme. Een criticus ^yan het islamisme is bijvoorbeeld ^de grote Turkse schrij- ver Orhan Pamuk (geb.1952). Uitnodigen ^{die man,} om tegenwicht te bieden aan de Erdo$an-isten die probeerden Nederland binnen ^te komen! Maar er is ^{een tweede} reden waarom de Nederlandse regering juist heeft gehandeld door de Turkse politici

de toegang rot Nederland ^te weigeren. Hiervoor heb ik het gehad over ^de noodzaak om democratie te verbreiden, de noodzaak om onze principes te verdedigen. Dat

zoa je kunnen noemen ^'weerbare democratie'. Een weerbare democratie heeft twee eigenschappen. Allereerst dat de participanten in een democratische samenleving ook werkelijk de principes van democratie verdedigen, ^maar ook dat zii het niet als uirerste consequenrie van democratie zien dat deze bi) meerderheidsbeslissing wordt

afgeschaft.

4>

Dat ^eerste brgüp ik ^øel. En d.at is ooþ belernaøl in ouereensteruming ^rneJ wat je 1ot na, ne ^hebt uerd.edigd.: *,¡l¡roor¡, in het uitd,ragen uan opuattingen' Maar dat tweed'e uind' ik, ureernd.: zou je ni.et d.e deru.ocratisch, bãt1tirg ,in.dernocratie af ^{te schafen ruoeten} atcepteren? Daí ¡, do, ^{toch ook} een d'ernocratische beslissing?

Hee ft een vriend ^van jou wel eens aan jou gevraagd ..., .ittd ^{aan ziinleven te maken}

Of, vooruit, laten ,"Jf,., ^{nog \^/at} ut'dt'ä'"*"ii"""t ^{je eigen} zoon' dochter of je vrouw

Moet je d". d"r,

"...ir.r.r, omdat het hun beslissing ^{is ?} Omdat het om hun auronomie ^gaar

En

"ir ¡. a"J"i"t wilt, hoe zouiehet 'niet accepteren'van hun beslis- sing kunnen verantwoorden

Nou ja, ornd.at het een einde maakt aan bøn ^{leuen en} dan"'

'.'endanisergeenmogelijkheidmeeromopdiebeslissing'terugtekomen.Isdat het nier? \Øel, zoiets f."ri#*.frien ^ook g"rrgdworden ^{van de} collectieve democra- dsche beslissing om ^de democratie ^te beãindigen. D.ie beslissing ^is niet herroepbaar' Toen ^de Duitsers in l936de beslissing namen om ^de democratie ^{te vefvangen} Yoor her. Führerprinzip*"r-., ^g..r-, mogelij[heid ^meer in 1937,1938 of later' weer op die b.rlirrirrg årog å ko-.rr"*d"r, d""r, ,rriddels ^de totale vernietigingvan het ^systeem'

f,r-, ¿æ g;b.orã. ^pas in 1945, rcenhet ^{nazisme was verslagen'}

Deze historir.h. l;.; ,fn ^ook van belang voor ^onze tijd. \Mij, democraten,,hot- ven nier re .respecrerlrn',t"1írniet te'g"dog.rrfd"t Turken hun democratie veranderen in ^een dictatuur. Er ^is althans niets ii ^d. á.*o.ratische gedachte dat daartoe nooPt' Die opvatting van democratie no€men we 'weerbar.' òf in het Engels 'militante' ('militant') democratie.e

Ik had het kunnen ^raden.

j^, ^n ^{uwat je wellicht ook kunt raden, is w¿t de} praktisch€ consequenties daarvan zijn voor ^de kwestie van het toelaten van politici die

in Nederland komen bepleiten

d.at een democratie in het buitenland moet worden afgeschaft'

Dat ^{hoeuen we} iíet ^{tè gedogen'}

precies, dat zou on, oig.Ë"fwaardig ^{maken. \We} zijn aanonszelfverplicht ^de demo- cræische gedachte ,.riå, ^{,. ,r.-.r, ãr,} dat betekenr ook dat we die aan anderen niet kunnen onthouden. ^{En we} zijn niet inconsistent ^{\Manneer we dus de} vertegenwoordi-

gers ven de dictatuurstaat ^een podium ^weigeren'

, z,"daarover: ^Rijpkema, Basdaan, ll'eerbare dernocratie:

gre.nzlluan

tolerantie' uitgeverij NieuwAmsterd"^'4,",;;;;;zot5'Rl;pktrnt'Bastiaan'ied'' l4/attedoenrnetantid'emocratische partijen?

De oraîie uan

uan den Bergh uit lgj6,lngeiJddoor ^{Bastiaan Rijpkema' met een voorwoord van}

René Cuperus, en ."r, ,t**åot¿ uå Paul Cliteur' Èlsevier Boeken' Amsterdam 2014'

46

Hmrn, ja, ik begrijp tuâ.t je bedoelt en misschien is het ook wel consistent wat je zegt, rna.a.r er bffi toch iets een beetje wringen bU *i. Ik uind het een beetje, hoe zal ^ik. het zeggen...?

Militant.

Ja, ^en niet zo ...

Tolerant? _Je voelt je niet zo thuis bij het activistische, houdt meer rran her rustige, beschouwende ? IØeet je, in een andere wereld zou ik wel met je meegaan. Karakte- rologisch ben ik ook niet activistisch. Mijn temperament doet mij overhellen naar jouw positie, maar ik geloof dat die niet meer verantwoord is in de wereld waarin wij leven. ln een wereld waarin de ideologische tegenstellingen vanzelf minder worden,

een wereld waarin democratie, rechtssteat en mensenrechten niet serieus ter discussie staan, is het verantwoord te waken voor de oproerkraaiers die alles overhoop willen schoppen. ln een wereld waarin geen serieuze dreigingen voorkomen kun je denken:

waarom doet niet iedereen, zoals ik? Als nu eens iedereen zo tolerant zou zijn als ik, dan hadden we toch geen problemen? Als iedereen pacifist zouzïlnhadden we geen vechtersbazen nodig. Maar helaas, de wereld waarin wij leven vraagr om ^me er...

Enfin, ik heb mijn punt gemaakt,

4/