HOOJ4'STUK 4
DIE P2DAGOGIESE TAAK VPJ~ DIE OUER~ LIGGAAMIJIKE, SOSIALE EN ESTETIESE OPVOEDING
Die ouer is geroepe om die kind in sy tota1iteit op te voed en te onderwys. Die uitvoering van sy pe- dagogiese taak deur die ouer is die vervu11ing van hierdie roeping.
Die pedagogiese taak van die ouer behe1s die op- voeding en onderwys van die kind in die gesinsverband.
Hierdie taak s1uit in a11e medede1inge 9 beinv1oeding, maatree1s en hande1inge van die ouer met betrekking tot
die kind, sowe1 as die omstandighede en huis1ike sfeer deur die ouer geskep en die fasi1iteite deur hom be- skikbaar geste1 9 wat in die opvoeding van die kind 'n ro1 spee1 of kan spce1. Dit behels dus a11e aspekte van die opvoeding en onderwys van die kind wat deur die ouer op ste1se1matige en p1anmatige wyse onderneem word, maar ook dit waardeur die kind op onbewuste1ike en on- opset1ike wyse deur die ouer beir.v1oed word.
1. Li~gaam1ike opvoeding
1.1 Die doe1 en betekenis van 1iggaam1ike opvoeding
Die 1ewe en dus ook die 1iggaam is 'n gawe van
God en die 1iggaam1ike dinge moet daarom ook onder
79
die tug van God se Wet geplaas word. Liggaamlike opvoeding behels dan in die eerste plek die versorg- ing, voeding, kleding ens., nie ter wille van die mens nie 9 11 • • • rn.aar omdat die liggaam van die ge-
lowige bo alles 'n tempel van God is. 11 (l) Die mens moet daarom oppassend op sy liggaam wees.
Die doel van die liggaamlike opvoeding is om mee te werk aan die vorming van die totale mens soos wat by na God se orde behoort te wees. Die ontwik- keling van liggaam en gees beinvloed die handeling van die mens. Liggaamlike opvoeding is dus terself-
dertyd opvoeding van die hele kind, want elke daad van die mens, of hy liefde betoon, arbeid verrig, ontspan, aanbid 9 ens. is 'n liggaamlike daad.
11 Lichamelijke opvoeding is opvoeding, bet is opvoe- ding van bet gehele kind, met het lichamelijke als aangrijpingspunt."( 2 ) Die liggaam moet dus gesien word as deel van die grater eenheid, lewe, en nie slegs as 'n uiterlike instrument van die gees wat afgerig en geoefen moet word nie.
1. Van Loggerenberg, op. cit., p.79
2. Ruurs-Broekhuisen. De lichamelijke opvoeding
van de kleuter, p.l5
Tiie noodsaaklikheid vir liggaamlike opvoeding spreek in die eerste plek duidelik uit die hulpe- loosheid van die kind by geboorte en ook uit sy sorgbehoewenheid vir baie jare daarna. Die belang- rikste taak van die liggaamlike opvoeding is dan ook om die liggaam tot volwaardige draer van menslike funksies te maak. Dit is die ouers se roeping en taak om te sorg vir die liggaamlike welsyn van die kind 7 dat hy goed versorg, gevoed en geklee is, m.a.w.
die versorging 7 vorming en ontwikkeling van die kind se liggaam. Nog belangriker egter is die aankweek van gesindhede by die kind t.o.v. sy gesondheid, res- pek vir sy eie liggaam en die liggaam van ander, hi- gieniese gewoontevorming 7 liggaamshouding 7 versiersels en kleredrag en die beoefening van matigheid.
Die gesonde liggaamlike groei en ontwikkeling van
die kind is nie net noodsaaklik vir sy fisiese ontwik-
keling nie, maar vir sy hele persoonlikheid. Die lei-
ding van die ouers moet eerbied kweek vir die bewonde-
renswaardige samestelling van die menslike liggaam en
ook insig gee in die groot betekenis wat liggaamlike
omstandighede vir die geestelike lewe het. Dit moet
ook waardering opbou vir fisiese en geestelike fiksheid
as voorvereiste om aan die normale lewenseise te vol-
do en. Daarbenewens moet ook 'n sin van verantwoordelik-
heid vir die eie gesondheid en vir die welsyn van die
81
gemeenskap aangekweek word. (3)
Vir die opvoeding is dit van groot betekenis om voortdurend daaraan te dink dat die liggaamlike op- voeding volledige sin het in heel die vorming van die persoonlikheid 9 terwyl daar 'n permanente verband is tussen die uitdrukkingsmoontlikhede 7 waaroor die lig- gaam beskik
9en die bel ewing va,1 uinge in 'n psigiese sin. ( 4 ) Liggaamlike welsyn is vir die geestelike ontwikkeling van groot betekenis. Dit is onmoontlik om 'n geestelike opvoeding te sien met verwaarlosing van die liggaamlike en andersom is dit onmoontlik om
1 n gesonde liggaam te kweek as die geestelike opvoe- ding verwaarloos word. 11 Het lichamelijke is voor- waarde voor en uitdrukking van het geestelijke. Het lichaam is een tempel Gods 7 en een tempel 9 die aan zijn bestemming wordt onttrokken, vervalt ook als gebouw. 11 ( 5 )
1.2 Die ouer se taak t.o.v. liggaamlike opvoeding 1.2.1 Liggaamlike funksies en liggaamlike welsyn
In die opvoeding moet die kind gestimuleer word tot persoonlike vormgewing van sy liggaamlike funksies
3. Bower, 11 -I. C. Moral and spiritual values in educa- tion9 p.l42
4* Waterink. Theorie der opvoeding, p.552
5. Kohnstamm
9op. cit. 9 p.l80
soos die vegetatiewe en animale funksies, waarby spysvertering, asemhaling, bloedsomloop ens. inge- sluit is. Aansluitend hierby ook die sorg vir ge- sondheid, die voeding, higiene, oefening van die sin- tuie, beheersing van die spiere en die parate beweeg- likheid van die liggaam.( 6 ) Die vegetatiewe en ani- male funksies verwys, binne die eenheid wat die mens
is, na die waarde van die liggaam as uitdrukkingsmid- del en na die waarde vir die verrigting van prestasies, bv. hardloop en arbeid. Met die hulp van die opvoe- der moet die kind leer om steeds meer bewustelik sy aandag aan hierdie funksies te gee.
Die ouers bevorder die liggaamlike opvoeding deur alle sorg vir die liggaamlike welsyn en groei van die kind. Die kind het net soveel behoefte aan beweging as aan voedsel en slaap. Beweging is 'n groeiprikkel d.w.s. 'n onmisbare voorwaarde vir die so gunstig
moontlike groei en ontwikkeling van die kind. ( 7 ) Die kind het 'n sterk bewegingsdrang wat lei tot alsydige bewegings, tot spierarbeid en hierdie drang moet, net soos honger en dors, op 'n gesonde en natuurlike wyse bevredig word. Die vorm waarin die kind dit doen, is al tyd die speL
6. Oosterbaan, op. cit., p.l07
7. Van Andel, J.C. & Van Andel-Ripke, 0. Gezonde
kinderen, evenwichtige mensen, p.ll8, 178-179, 214
1.2.2 Beweging, spel en bouding
In die bewegingspel is die kind nie alleen lig- gaamlik aktief nie, maar in elke spel is by oak gees- telik besig; by neem waar, by ontdek, by maak voor- stellinge, by ervaar en versamel gedurig ervarings en leer oo bomself in sy omgewing te orienteer, (S) Be- balwe as oefening en ontspanning bet die spel oak sosiale waarde. In die spel ontmoet die kind ander kinders. Namate die kind ouer word verkies by om saam met andere te speel en dit bevorder 'n vrye, ongedwonge omgang met andere. 'n Bydrae tot die ontwikkeling van gemeenskapsin is oak 'n doelstelling by liggaamlike op- voeding. Die kinders moet leer saam speel om saam te kan werk. Boonop leer die kind oak mettertyd om die reels van die spel na te kom en so kry die spel oak sedelike waarde.
Spel het dus 'n groat invloed in die vorming van die kind. Beweging en spel verskaf innerlike genet en dien terselfdertyd om die kind liggaamlik en gees- telik te ontwikkel.(g) Dit leer die kind oak self- bebeersing, selfvertroue, verbeeldingskrag en self- standigbeid. Nabootsing speel 'n belangrike rol in die spel van die kind en daardeur ontwikkel oak sy
8. Ruurs-Broekhuijsen, op. cit., p.l3
g. Geldenhuys, op. cit., p.90-91
veral vrye spel,
Sport as spelvorm in die vrye tyd 1 bet baie waardevolle aspekte vir die opgroeiende jeug. Behal- we vir 'n belangrike invloed op die liggaamlike ont- wikkeling, leer die kind d.m.v. sport selfbeheersing en liggaamsbeheersing
1die onderwerping aan die spel- reels, 'n gesindheid van opoffering, aanpassingsver- moe en omgaan met andere in 'n verband wat samewerking noodsaaklik maak, Sport is bv. uiters waardevol vir·
die jeug van die puberteitsjare, omdat hulle in sport alles vind wat ooreenkom met hulle psigiese spel- ontwikkeling - 'n egte span, egte spel en egte spel- reels -maar ook omdat dit voldoen aan hulle soeke na prestasie en wel sigbare prestasie. (lO) Die kind behoort aan 'n verskeidenheid sportsoorte deel te neem, om dan met verloop van tyd 'n spelvorm te kies wat by sy aard en aanleg pas. Die natuurlike spel van die kind en sport in sy verskillende vertakkinge, d.w.s.
vrye, spontane beweging in die ope lug, moet as 'n onmisbare deel van die liggaamlike opvoeding beskou word.
10. Hart de Ruyter. Jeugd en samenleving 1 Dl. 1 9
p. 115-116
85 Die bewegingslewe van die kind dui dus die weg aan waarlangs sy liggaamlike ontwikkeling, sy waar- nemings- voorstellings- en denkwereld tot volledige ontwikkeling kom en daarbenc::wens is vrye spel en sport ook belangrik as vorms van emosionele ontla- ding en vorming.
Die opvoeding moet verder ook as oogmerk he die ontwikkeling van die natuurlike persoonlike houding en bewegingsvorm. Ook hierby moet die kind as tota- liteit gesien word -die houding en beweging van die kind is die uitdrukking van sy innerlike, van sy wese en die beinvloeding daarvan werk dan ook op die hele persoonlikheid in. Daarby is sowel houding as be- weging in die omgang van groat belang.
Die goeie ontwikkeling van die bewegingsvorm is ook van groat belang vir die arbeidsfunksie van die mens. Dit geld vir alle kinders en nie net vir die wat later op die liggaamlike arbeid aangewys is nie.
Gesondheid en liggaamskrag is nooJsaaklik vir die uitoefening van elke beroep, maar ook vir die same- lewing - die welsyn en welvaart \ran 'n volk staan in verband daarmee. (ll) Verder is die besit van 'n ge- sonde, kragtige liggaam ook 'n bran van persoonlike geluk. Die kind moet ook deur huisvlyt, handearbeid
11. Bigot, op. cit., p.ll4
e.a. liefhebberye 9 die vreugde van inspanning leer ondervind in teenstelling met die van ontspanning wat neerkom op niksdoen. Dit is dan ook van belang dat die kind sal leer om sy liggaamlike energie goed te verdeel en oordeelkundig aan te wend.
Liggaamlike opvoeding moet 'n belangrike bydrae lewer tot 'n vrye en onbelemmerde ontwikkeling van die uitdrukkingsvermoe 7 d.w.s. gelaatsuitdrukking 9
stem, gebaar, houding, wyse van loop, skryf 1 ens.
Die sosiale en estetiese waarde kom duidelik na vore;
dit is belangrik dat 'n mens in allerlei situasies ge- maklik kan beweeg en nie die liggaa.m as 'n dooie ge- wig agterna sleep nie. Hierdie funksie is in 'n hoe mate vir opvoeding en persoonlike vormgewing vatbaar
en dit is die taak van die opvoeding om dit in diens
te stel van 'n boer doel 9 bv. sosiale 1 estetiese, ens. (l 2 )
1.2.3 Higieniese gewoontevorming
Higieniese gewoontevorming moet die grondslag le vir wat ons die liggaa.mlike gewete kan noem 1 d.w.s.
die verantwoordelikheid vir eie gesondheid, deur die aanleer van goeie gewoontes en gesindhede. Die kind moet gaa.ndeweg leer dat sy gesondheid nie slegs homself raak nie, maar ook vir die sa.melewing van belang is en
12. Oosterbaan, op. cit., p.l08
87
dat hy medeverantwoordelikheid vir sy gesondheid moet aanvaar. Die ouers streef daarna om omstandig- hede en toestande so in te rig dat dit 'n bydrae kan lewer tot die goeie gesondheid van die kind. 11 Good health is the unanimous objective of thoughtful pa- rents and the everyday goal of their planning and their prayers.
11(l3) Die ouers se pogings en strewe moet egter aangevul word deur die doelbewuste strewe om die kind te onderrig in begrippe van reinheid en higiene 9 insluitende seksuele opvoeding, d.w.s. die beginsels van liggaamlike en geestelike gesondheid en die toepassing daarvan.
Higieniese gewoontevorming is 'n deel van die liggaamlike opvoeding wat ook die gebied van die se- delike betree en hieraan kan alleen reg geskied as die kind van jongsaf gewoond is aan 'n higieniese leefwyse. Die uitgangspunt moet steeds wees dat die kind op elke stadium, na sy vermoe en begrip 9
soveel verantwoordelikheid as wat hy kan dra, moet aanvaar. Dit geld vir die roetine en voorsorg wat met sy eie gesondheid in verband staan, maar ook t.o.v.
die gesondheid van andere. Die reels en redes moet aangebied word as
11 • • •good health practice and not as anxieties about illness or suffering." (14)
13. Ellenwood, J.I;. Questions parents ask, p.l41
14. Gruenberg 9 op. cit., p.95
In die verband is dit dan ook belangrik dat die kind vroeg reeds ~oet leer om pyn te verdra en dat by nie oorvertroetel moet word nie.
Die kleuterfase is die aangewese tyd vir ge-
woontevorming en gedurende hierdie fase moet gestreef word na 'n aktiewe en passiewe gewenning aan higienie- se reels. Passief deur 'n omgewing wat in higieniese opsig onberispelik is~ en aktief deur die bybring van higieniese gewoontes 9 bv. deur die neus asemhaal, die was van die hande, ens. (l 5 ) Die kind moet ook in die verband kennis dra van sy eie liggaam en wat voordelig en wat skadelik vir die liggaam is. Daarom moet by ook geleer word om matigheid te beoefen in alles wat betrekking bet op die liggaam.
1.2.4 Voorligting
Die kind behoef ook voorligting en leiding t.o.v.
kleredrag 9 haarstyl 9 skoonheidsmiddels, versiersels, velversorging, ens. Dit is veral die moeder se plig om beide seun en dogter op taktvolle wyse leiding te gee sodat bulle in al hierdie sake op verstandige wyse sal optree en goeie smaak sal ontwikkel.(l6 ) Oordeel- kundigheid en smaakvolheid moet uit die staanspoor
15. Ruurs-Broekhuijsen, O:f:. cit., p.l5
16. Elias, E. Your child at school 9 p.l34-l35
89 deel van die kind se toerusting gemaak word 9 terwyl vvare inwendige skoonheid, die deug van beskeidenheid en natuurlike skoonheid beklemtoon moet word.
Liggaamlike opvoedine moet ook aspekte van
noodhulp 1 veiJ_igheidsmaatreels t. o. v. die gebruik van medisyne, die gevare in die huis en padveiligheid, in- sluit.(l7) In al hierdie sake sal die ouer se goeie voorbeeld sterker as woorde spreek.
l . 2. 5 Indi widuele verskille
'n Basj_ese
1algemene beginsel waarmee ouers re- kening moet hou, is die feit van indiwiduele verskille.
Kinders verskil uit die staanspoor t.o.v. tempo, groei van verskillende liggaamsdele, organe, ens. Kinders kan dus nie sondermeer met mekaar vergelyk word wat hierdie sake betref nie. Verder moet ook in gedagte gehou word dat kinders onegalig groei en nie teen 'n eweredigc; of vaste tempo nie. Op sekere stadiums sal hulle bv. vinnig groei en op ander weer stadig. Daar- benewens ontwikkel verskillende dele van die liggaam en verskillende fisiese vermoens op verskillende tye en teen verskillende tempo's. (l8 )
17. Post 7 op. cit., p.30
18. Gruenberg, op. cit., p.94-95
2. Seksuele opvoeding
2.1 Die doel en betekenis van seksuele opvoeding
Seksuele opvoeding is deel van die totale opvoe- ding van die kind 9 waarin die lewensbeskouing tot uiting kom en die nodige aandag geskenk word aan wils- en gewetensvorming en aan die vraagstuk van die sin van die menslike bestaan. (l9) Dit is dus nie 'n aparte saak nie 9 maar 'n integrerende deel van die opvoeding as geheel.
Benewens die breere opvoedingsdoel 1 het seksuele opvoeding ten doel die verskaffing van noodsaaklike kennis van die anatomiese en fisiologiese feite,
insluitende en na aanleiding van die vrae wat kinders op verskillende leeftye stel. Dit is egter nog be- langriker dat die ontwikkeling van gesonde en verstan- dige houdinge en gesindhede t.o.v. seksuele sake en verwante probleme nagestreef sal word. Kennis en die aankweek van goeie gewoonteo 1 gepaard met die regte gesindheid en houding is dan die belangrikste oogmerke wat met seksuele opvoeding nagestreef word.
Seksuele opvoeding is egter veel meer as die op- doen van kennis. Die kennis moet so oorgedra word dat dit deel van die kind se lewensbeskouing sal word en
19. Post, op. cit. 1 p.l39
91
moet hom in staat stel om norme te bekom wat op sede- like en godsdienstige beginsels berus. Die voorlig- ting van die ouer moet dus gesteun word deur 'n sterk godsdiens- en lewensbeskouing.
11Jong seuns en dogters moet ontdek dat bulle verhoudingslewe onder die dissi- pline van Jesus Christus en Sy Woord staan, en dat
juis bulle godsdiens en bulle geloof die bran van bulle krag en selfbebeersing is.ii( 20)
Seksuele opvoeding moet dan ook op 'n bepaalde wyse, in 'n bepaalde sfeer, met 'n bepaalde doel gegee 'N'Ord, nl. om die kind geleidelik in die sfeer van
liefde en verantwoordelikheid op te voed om as vol- wassene nie alleen behoorlik ingelig te wees nie 7
maar ook gereed en bereid sal wecs om te aanvaar dat seksuele omgang in die eerste plek die in liefde en verantwoordelike eenwording van man en vrou in die hu- weliksband is. Seksuele opvoeding, so gesien, is dan ook die voorbereiding vir 'n suksesvolle huweliks- lewe. ( 2l)
2.2 Seksuele opvoeding is die ouers se taak
Seksuele opvoeding is by uitstek die taak van die ouers - dit is bulle plig en voorreg en bierdie deel van die opvoeding mag aan niemand anders opgedra of
20. N.G. Kerk, op. cit., p.72
21. IJaycock, S.R. Our children in tomorrow's world, p.l7
gedelegeer word nie. Hierdie kicse en tere onder- werp moet behandel word deur diegene in wie die kind die meeste vertroue stel 1 met wie hy die meeste kon- tak bet en wat ecrste sal bemerk dat die kind behoef- te aan voorligting bet. Dit is duidelik dat alleen die ouers en veral die moeder~ in 'n dergelike verhou- ding tot die kjnd staan. Die ouers staan buitendien voor die onontvlugbare keuse om 6f self die seksuele opvoeding van sy kind te onderneem 1 6f hom aan die gevaar bloot te ste1 dat hy sy inligting en sy
110p- voeding" uit twyfelagtige bronne sal bekom.
11This much is absolutely certain: either you will give your child frank advice and complete information or
others will warp their minds and disturb their thoughts."( 22 ) Dit spreek dus va.nself dat die seksuele opvoeding van
sy kind die plig en erns van elke ouer moet \Vees.
Dikwels voel ouers bulle nie opgewasse vir hierdie taak nie en versuim dan om bulle plig na te kom. Die geestelike chaos van ons tyd
1die sed8loosheid en se- delike verwildering, die oorbeklemtoning van die lig- gaamlike en die gevolglike seksuele losbandigheid, eis van die ouer dat hy sy plig ook t.o.v. die seksuele opvoeding van sy kind sal nakom. Verder moet ouers ook nie terugval op 'n valse skaamte en ontwykende
22. Ellenwood, op. cit., p.64
93 antwoorde nie 1 aangesien dit juis die verkeerde op- vatting by die kind sal laat posvat. Die ooievaar en ander fiktiewe verbale moet ook vermy word en die waarbeid liefs op eenvoudige wyse aan die kind mee- gedeel word. Ouers moet bowe-al waak teen 'n sfeer van gebeimsinnigbeid
9van verbod
11 • • •bet waas van puriteinse scbijnbeiligbeid vermijden dat nog vaak rondt alles bangt wat met de seksualiteit te maken beeft." ( 2 3)
Dit moet dan ook sterk beklemtoon word dat die ouers se bouding en gesindbeid 'n uiters belangrike rol in die seksuele opvoeding van die kind speel, want daarop berus die gevoelstoon waarin bulle die inligting aan die kind sal oordra. Indien bulle self die onderwerp vrees 7 sal bulle gevoel onwillekeurig alles wat bulle se kleur en sodoende 'n gevoel van onsekerbeid en twyfel by die kind laat ontstaan. Wan- neer die ouers egter self 'n voorbeeld van reinbeid is 9
wanneer bulle op die regte tyd ernstig en rustig met bulle kinders oor bierdie delikate onderwerp praat 9 wanneer bulle deur woord en voorbeeld 'n gevoel van verantwoordelikbeid teenoor bulself en andere opwek 9 sowel by seuns as by dogters, dan kan die seksuele
23. De Leeuw-Aalbers 9 A.J. Seksuele opvoeding in
de verscbillende lewensfasen van bet kind 9 p.74
opvoeding van onberekenbare invloed wees op 'n ge- bied wat te dikwels aan toeval oorgelaat word. ( 24 )
'n Gesonde geestelike kli~aat in die gesin waar daar liefde tussen die ouers is 9 skep die beste voor- waarde vir die gesonde ontwikkeling van die kind.
Daar er en begryp ·lie kind ten slotte dat kinders die gevolg en bevestiging is van die liefde tussen die ouers en dat die geslagsge~eenskap nie bloot dien tot bevrediging van die geslagsdrang nie, maar dat dit ook gestel word in die bewussyn van en die be- reidheid tot d verwekking van 'n kind 7 wat aanvaar word as blywende bewys van die liefde en vir wie bly- wende verantwoordelikheid gedra moet word. ( 25 ) Hier- die liefde kan wel gebaseer word op 'n suiwer mens- like verhouding 9 maar dan seker ook op godsdienstige motiewe en uiteindelik dus op die verhouding met God.
2.3 Seksuele opvoeding as pedagogiese taak
2.3.1 Seksuele ontwikkeling en liggaamlike versorging
Die wetmatighede in die seksuele ontwikkeling van die kind eerder as oorde en vooroordele 9 sal die
24. Kooistra 7 I. Zedelijke opvoeding 1 p.l02
25. Post, op. cit., p.l50-l5l
95
grondslag meet vorm vir die seksuele opvoeding van die kind, m.a.w. daar sal rekening gehou meet word met die behoeftes van die kind in elke fase van sy ontwikkeling. ( 26 ) Daarom sal die seksuele opvoeding reeds by geboorte 'n aanvang neem en nie eers wanneer die kind se verstandelike denke 'n niveau bereik waar- op 'n gesprek tussen ouer en kind moontlik is nie.
eerste vorm van seksuele opvoeding kom dan oak neer op liggaamlike versorging, want swakheid, siekte en onvoldoende higiene, vorm die kweekbodem vir allerlei afwykinge. Die dril en aankweek van goeie gewoontes in 'n klimaat van liefde en rustig- heid, die aankweek van sindelikheid, die voorsiening van geleenthede en die materiaal vir die bevredigende en konstruktiewe besig wees van die kind, is die fan- dament waarop die latere, meer spesifieke seksuele opvoeding gebou word.< 27 ) Die eerste seksuele op- voeding is dan oak hoofsaaklik onregstreeks en sluit oak die lewensvoorbeeld van die ouers, die atmosfeer van die huis en goeie Christelike lewensgewoontes in.
Namate die kind ouer word, is die opvoeding meer regstreeks en sluit t oak voorligting in. Hierdie opvoeding is altyd indiwidueel en geskied in 'n atmos- feer van eerbied en vertroue, van cepheid en rustigheid,
26. De Leeuw-Aalbers, op. cit., p.57
27. Berquin, op. cit., p.l44
van blyheid sonder geheimsinnigheid. ( 28 ) Dit is belangrik dat die kind die vrymoedigheid sal he om vrylik en op eenvoudige wyse met sy ouer hieroor te gesels. Op hierdie wyse behou die ouers die vertroue van dle kind en sal die kind sy kennis op die regte wyse en in die regte gesindheid opdoen.
2.3.2 Die gesprek met die kind
Die onderwerp is geskik vir bespreking op enige tydstip in die kind se lewe~ wanneer hy homself ge- reed toon deur sy belangstelling.( 2 9) Hierdie be- langstelling tree na vore in die vorm Vdn vrae. Die eenvoudigste en natuurlikste wyse van reaksie van die ouer se kant is om die kind se eie vrae kortliks en akkuraat te beantwoord. Die onderwerp moet nie op die kind afgedvving word nie
9maar daar moet gewag word totdat die kind self gereed is om vrae te vra en die inligting te assimileer. Wanm:er die ge- leentheid hon:1 egter voordoen 1 moet die ouer nie sy verantwoordelikheid pro beer ontv1yk of die bespreking uitstel nie.
28. Ibid, p.l46
29. Aris, IL Parents and children 7 p.94.
Besprekings van hicrdie aard moet op 'n natuur- like 1 normale wyse verloop: 11 Let there be no
hush-hush, no false shame or modesty, as though you were speaking about an unclean or unholy subject."(30) Eerlike, opregte en juiste antwoorde moet aan die
kind verstrek word. As die eerste vrae nie korrek beantwoord word nie, verloor die kind vertroue in sy oucrs. Aan die ander kant verscker korrekte inlig- ting dat die kind beskerm word teen verdraaide inlig- ting uit ander bronne. In verduidelikings moet die korrekte anatomiese name en funksies van die organe gebruik word.
Die eerste vrae van die kind oor seksuele aange- leenthede spruit voort uit die eenvoudige drang om te wil weet hoe dinge gebeur'l hoe dit funksioneer. (3l) Verduidelikings moet feitlik wees, maar nie op be-
sonderhede ingaan nie, m.a.w. die kind se vraag moet beantwoord word en die geleentheid moet nie aange- gryp word vir 'n breedvoerige verduideliking nie. Te veel besonderhede word nie deur die kind verlang nie
en kan net bydra om hom te verwar.
Versigtigheid moet aan die dag gele word waar voorbeolde uit die plante- en dierewereld ter illus-
trasiE:~ gene em word
9want daar is 'n wesensverskil
30. El1Gnwood
9op. cit.
9p.62
31. Langeveld. De opvoeding van zuigeling en
kleuter'l p.l47
tussen die mens aan die een kant en plante en diere aan die ander kant. By die mens bestaan daar geen vader of moeder sander liefde nie en sander liefde
tussen vader en moeder is daar en kinders nie.
Liefde is die skeppende krag van God in die wereld en die kind moet daarop gewys word dat God se aan- deel die belangrikste is, daar by elke siel uit liefde skep. (J 2 )
Seksue sake mag nie in 'n onsuiwere sfeer be- spreek word nie. Ouers moot egter self onbevange oor die onderwerp kan praat en moet self ook ewowig- tig wees op die terrein. Dit is belangrik dat die vraende kind nie die indruk moet kry dat by iets besonders gevra bet of 'n aparte en gebeimsinnige terrein betree bet nie. Die bedoeling is juis om die kind so op te voed dat by die seksuele nie as iets obskuurs sal sien nie. Daar moet weliswaar rekening gebou word met die kind se ontwikkelende skaamtegevoel, maar die kind moet tog ook leer dat die seksuele iets waardevols is en dat dit gocd is om bierdie intieme dinge met sy ouers te bespreek, maar dan ook dat dit doen word in die sfeer van gewyde liefde tussen die ouer en die kind. (JJ)
J2. Kriekemans, op. cit., p.75-77
JJ, Langeveld, op. cit., p.l56
99
Die gesprek tussen ouer en kind oor seksucle sake nie 'n ecnmalige gesprck nie~ maar is 'n gesprek wat oor 'n tydperk van ruim vyftien jaar versprei is.
Die gesprek speel 'n belangrike rol, nie alleen om die feitelik gegowe voorligt nie, maar meer nog deur die plasing van die seksuole in 'n bepaalde ver- houding t.o.v. die res van die opvoeding en deur die waardebepaling, sov:el absoluut as in verhouding tot die vele ander waardes, wat in die menslike lewe 'n rol speel.
Gedurende die puberteit veral 9 maar ook die ado- lessensie, kry div seksuele opvoeding 'n besondere betekenis. 11 Het is alsof met de slachtsrijp
worden • • . de gehele seksuele sfeer met nieuwe ener- gie wordt geladen en uit de sluimering wordt gewekt."(3 4 ) Die voorafgaande seksuele opvoeding moes die kind reeds vir die puberteit voorberei bet. Die simpatieke hou- ding van die ouer is onontbeerlik in hierdie stadia en die seksuc3le opvoeding n0em nou ook 'n dieper, meer kontensieuse vorm aan. Ouers moet met bulle seuns en dogters in hierdie leeftyd in gesprek bly en help om die gevoelens van onsekerheid en onbeholpenheid,
dour taktvolle voorligting te verklaar en deur simpatiek daarteenoor te staan. Sowel die seksuele as die ag- gressiewe impulse moet deur d kind in sosiaal-
34. L0euw-Aalbers, op. cit., p.46
aanvaarbare vorm or hantcer word. Dit moet lei tot 'n stimulans vir die wilsontwikkcling en die intclligensie, maar ook vir die differensiasie van die gevoelslewe. Vrymocdigheid om oor sy problems te mag praat is reeds 'n reusestap in die regte rig- ting om via sublimcring en sosialisering 'n oplossing vir die probleem te vind. Gesonde buitemuurse ont- spanning en deelname aan sport, 'n aktiewc gesonde ontlading van die lewcnsenergie, moet ook aangemoedig word. Die ontwikkeling van die kind se eie innerlike moontlikhede, die aanmoediging van 'n wye belangstel- ling in stokperdjies, konstrukticwe vryetydsbesteding, ens. is belangrike faktore om te help om 'n te groot
en te vroee belangstelling in scksuele sake te voorkom. ( 35 ) Die kind kan ook op hierdic stadium met geskikte lek-
tuur voorsien word vir selfstudie.
Voorbc:hot::dmiddels is 'n saak vir 'n oop en eer- like gesprek met die adolessent, al is die ouer ook beslis teen die gebruik daarvan gekant . Die oucr
1f 0 u
. heeft bet recht en de plicht te zeggen wat zijn verstard en zijn hart hem gebieden Maar wie ZlJn ogen sluit, zal op klaarlichte dag in hot donker verdwalen!"(3 6 )
35. Benjamin 7 op. cit., p.9l
36. De Lecuw-Aalbers, op. cit., p.8l
101
Wat sosiale verhoudings betruf 9 moet die kind sa aandag nie onnodig 0n op 'n te vroeH leeftyd op seksverski e gevestig word nie 9 veral nie in die vorm van snot en terg niu, maar ook nie as doulbewus- te aanporring dour dia ouer ni0. Kinders moet toe- gelaat word om sc lank moontlik kinders te bly en toogelaat word om op natuurlike wyso met mekaar om te gaan. 11 Ths -~ime will come when the opposite
se~ will call forth its natural response - i t will be all the better for tho child if he or she has not been stimulated promaturely."(37) Gesonde 9 natuurlike omgang van kinders met kinders van hulle eie goslag en van die teonoorgestclde geslag 9 behoort normaal- weg op alle ouclerdomsvlakke plaas te vind.
Die suksuele opvoeding van die jeug moot nie be- perk word tot waarskuwings teen gevare wat inherent aan scksualiteit is nie 9 maar moat in die eerste plek gerig woes op die rykdom wat in die seksue lowu van die mens verborge 16 on wat elke mens in sy lowe en in sy huwelik moot :pro beer v.erwerf.
3. Verstandelike opvoeding
3.1 Die doel van verstandelike opvoeding
Die verstandelike opvoeding of intellektuelo vor- ming behoort steeds sian to word as deal van die totalo
37. Benjamin
9op. cit., p.92
opvoeding. So mo t ken die voorbereiding wees vir begryp, en is leer dink 'n noodsaaklike stap op die
na volwassenhcid. Intellektuele vorming kan dus los staan van opvoeding nie en so lank die kind nog onvolwasse is, s G vorstandelike vorming
oeds ingebed moct wees in die opvoeding. Verstan- delike opvoeding wat hom losmaak van die persoonlik- heidsontplooiing is intellektualisme en dus verkeerd.
Verstande opvoo na die van e Skrif en kul turele opvoeding onder die norma van die 1 Noord van God betoken die vorming van die hole rsoonlikheid.( 3B)
verst liko opvoeding staan dan ook dikwels in diens van die sedelike en die rel euse opvoeding.
verstand is 'n besond~:;re gawe van God aan diG mens en daarom is die mens ook gerocpe om sy verstand aan te W8nd dions van en tot cor van God. Om dit te kan doen moet die mens so verstand allo geleent- heid tot vo et 9 sodat hy kennis en begrip kan bekom van elke aspok van die he geska- pe werklikheid on oor die totaliteit en sin daarvan.
mens op so 'n wyse dat verst like aktiwiteit, al sy intellektue vermo8ns, sy dinkaktiwiteit, oar- deelsvormo8, ens. valle ontwikkel word en op e j ste vvy~w aangowend word. ( 3 9)
38. Waterink, op. cit. 7 p.320
39. Ibid, p.314
103
Die doel van verstandelike opvoeding le in die bevordering van goeie dinkgewoontes: produktiewe, reproduktiewe en kritiese denke. ( 4 0) Die denke moet ook so gevorm en ontwikkel word dat die kind 'n op- merksame waarnemer sal word, om wat hy waarneem in- nerlik te beleef, sodat hy voorstellinge kan vorm waaruit sy geheue ontwikkel kan word. Die doel is verder die vorming van logiese begrippe 9 die vorming van oordele, redeneervermoe, volharding en inspanning.
Die verstandelike opvoeding moet ook by die kind tuis- bring dat alle denke, alle verstandelike arbeid,
kenmerk moet word deur doelgerigthe , samehang, vol- h..:;.rding, verantwoordelikheidsbesef, noukeuri eid en selfbeheer.
3.2 Die ouers se taak
3.2.1 Die belangrikheid van die voorskoolse tydperk
Die leerproses begin nie wanneer die kind die skool beso nie 9 maar reeds met die baba se eerste reaksies op klank, lig, reuk en die mense in sy gesin.
Die kind staan nie passief teenoor sy omgewing nie en is reeds vroeg in staat om aandag te gee aan wat met hom en om hom gebeur. Hy leer om onderskei, te herken en te reageer op die talle omgewingsprikkels wat op hom imverk. Vroee leergeleenthede le die grondslag vir die meer formele leerwerk in die latere
40. Oosterbaan, op. cit., p.ll2
skooljare. ( 4 l) t 'n geleidelike proses wat eerder trapsgewyse as met spronge verloop.
Die huis is die eerste voedin£sbodem vir die verstandelike vorming van die kind. Huislike wys- heid is vir die mens wat die stam vir die boom is.
Alles wat Qie kind random hom in sy huislike milieu gewaar 1 bou sy kenniskapitaal op; deur die aanleer van sy moedertaal 1 deur omgang met die huisgenote, deur verkenning van sy steeds groeiende lewenskring, deur onhandige hulp in die huis of tuin vorder die geestesgroei. Dit skied eers deur aanskoulike deurlewi 1 maar later deur rneer verstandelike in- sig. (42)
So begin die kind se verstandelike opvoeding tuis onder die sorg van sy ouers en teen die tyd dat hy gereed is om die skool te besoek kan hy reeds sy moedertaal praat 9 het hy reeds 'n goeie kennis van
sy omgewing 1 kan hy reeds 'n element@re begrip vorm van oorsaak en gevolg 9 leer hy al nuwe dinge makliker en kan hy dink en onthou. ( 43 ) Hierdie voorskoolse tydperk is van die grootste belang vir die kind se verstandelike vorming.
41. Hildreth 9 G. Child growth through education 9 p.5l-53 42. Berquin 9 op. cit. 9 p.l06
43. Ruperti, op. cit.9 p.75
105
Die huis moet dus 'n er skep wat leer vir die kind bevorder. Dit sal weliswaar aanvanklik deur allerlei indirekte middele geskied, maar die belangrikste is om die belangstellingsfeer van die kind op die juiste wyse in te rig~ o.a. deur die voorbeeld van die ouers, deur die kind van kleinsaf te leer om noukeurig waar te neem en belang te stel in wat hulle om hulle sien en hoor 9 in die voorsien- ing van voldoende skikte leesstof en in die be- langste ing-opbouende aktiwiteite. Die agtergrond wat die gesin voorsien vir die latere vorming op skool en die grondslag wat in die gesin le word vir die verstandelike vorming van die kind 9 is van oneindige belang en betekenis vir die kind en sy welslae op skool. ( 44 ) Dit is ook van belang om te weet dat die brein van die kind teen 'n baie vinnige tempo groei gedurende die voorskoolse tydperk, sodat dit feitlik sy finale grootte teen ongeveer ses jaar bereik. Op geen ander stadium in die kind se lewe is die groei en ontwikkeling so snel as in die voor- skoolse periode nie.( 4 5) Dit is dus noodsaaklik dat die ouer gunstige omstandighede sal skep wat die groei en ontwikkeling van die kind sal bevorder.
44. Waterink. De schooljaren onzer kinderen, p.95 45. Gesell, A. The mental growth of the pre-school
child 9 p.ll
Die intellektuele periode begin reeds in die kleuterfase on tree veral na vore deur die oneindig baie vrae van die kind, wat 'n middel tot die vorming van assosiasies en begrippe is,
is kenmerkende en noodsaaklike aktiwiteite vir die kleuter. Alle fakulteite wat hulself openbaar, moet ontwikkelingsgeleentheid kry op die stadium wat hul- le verskyn. e beste oefenskool vir die klein kind is die eie sin waar hy spoedig 'n werkende aandeel kan kry in die huislike bedryf. Geduld, vertroue in die handigheid van die kind en 'n sekere mate van organisatoriese talent is nodig van die kant van die moeder ten einde aan die kind se behoeftes in
die verband reg te laat geskied.( 46 )
3.2.2 Die taalontwikkeling van die kind
Die taalontwikkeling van die~ kind gedurende die eerste paar lewensjare hang af van die kind se ge- sondheid en intel gensie, maar ook van sy omgewing en die mate van aanmoediging en stimulering wat hy ont- vang.(47)
1.fussen drie en ses jaar is 'n gevoel periode vir die taalontwikkeling van die kind. Hy luister nou graug na stories en dit is baie belangrik vir sy taalontwikkeling aangesien dit 'n belangrike
bydrae tot die uitbreiding van sy woord8skat lewer.
46. Van Andel & Van Andel-Ripke, op. cit. 9 p.l53 47. Bowley, A.H. The natural development of the
child9 p.8
107
Vertellinge en gesprekke is die belangrikste middele tot die uitbreiding van sy woordeskat. Omgang met volwasserles speel dan oak 1 n belangrike rol in die taalontwikkeling en dus ook in die dinkontwikkeling van die kind.
Die gehalte van di~ ouers se taal is bepalend vir die gehalte van die kind se taal - daarom oak die noodsaaklikheid daarvan dat die ouers se taal- gebruik suiwer en korrek sal wees. Goeie artikulasie en 'n redelike woordeskat is noodsaaklik en daarom moet die gebrekkige taal van die kind nie deur die ouers nagepraat word nie.( 4 B) Ouers dien immers as die kind se model ~:.'n deur napratery word sy taal- ontwikkelinc; strem of vertraag. die verband moet daar oak let word op die feit dat die kind van vyf reeds in hooftrekke praat soos hy later sal praat - die aksent en intonash; is rec;ds vasgele - daarom is die voorbeeld van die kinderjare so uiters langrik.
Die skoal kan slegs daarop voortbou 9 d.w.s. op die grondslag wat tuis gele is 9 dit kan nie 'n nuwe grand ag le nie (49)
48. Waterink 5 op. cit. 9 p.l2
49. Foppema
9Y. & Daalder
9D.J,, Hoe moet ik met
mijn kind? p.336
Swak taalgebruik cn 'n beperkte woordeskat is beide stremmende faktore in die kind sc verstande- like ontwikkeli ,_::n navorsing toon ook aan dat
11
There is a close rc:lationship between poor acade- mic achievement and verbal impoverishment."( 50) Na- vorsing m.b.t. taalontwikkeling beklcmtoon dan ook die belangrikheid van die ontwikkeling van spraak 1 waarneminG, begripsvorming 9 veralgemening 9 d.w.s.
dink. Die invloed van die ouers speel in die ver- band 'n baie groot rol. Dit is ook bevind dat die kind wat uit 'n sin kom waarin 'rr vlot uitdrukkings- vermoe 9 baie lees, belangstelling om dinge te weet en
te lecr
1ens. stork aangemo g word 9 vcrstandelik 'n goeie fondament het om op voort te bou. (5l)
Vanaf twee tot drie jaar begin kind talle vrae te vra. Vrao woxod guvra on soms word reeds ecnvoudige verbindinge gole wat tog kenmerkend van menslike ontwikkeling is, Die ouers het die plig om die kind se vrae met r3indclose gocluld te beant- woord en hulle moet in gedagte hou dat die kind
deur herhaling van sy vrac selfvertroue kry en beter bckencl raak met die name van mense en dingo, steeds beter taalbeheer verkry. As sy vrae nie beantwoord word nie of onbevredigend beantwoord word, vertraag dit sy ontwikkeling en dan moet onthou word dat
verstandelike ontwikkeling totaal van taal afhanklik
50. Cave & 0'T/[alley
7op. cit., p.ll
51. King 9 E.W. & Kcrbcr 7 A. The sociology of early
childhood education, p.40
109
is. (52) Deur die kind se talryke vrae op 'n bevredi- gende wyse te boantv;oord, dra die ouers grootliks daar- toe by om die kind se belangstelling te stimuleer 9 sy
begripsw~rcld to verdiep en uit te brei en sy denke te help uitbou.
3.2.3 Vorming van die kind se donke
Een van die belangrikste take van die verstande- like opvoeding is die vorming van die kind se denko.
Die opvoeding hot sonder twyfel diG roeping om die kind bekend te maak met die moontlikhede wat daar is om 'n bepaalde denkproses of 'n bepaalde verrigting van die intelli io tot 'n bevredigendo resultaat
to voer. ( 53 ) Verstandelike opvoeding behels dan ook in 'n groot mate die aktivering van die kind se denke, want leer dink is 'n noodsaaklike stap op die weg na volwassenheid. Hiertoe dra o.a. die bevordering van waarneming, geheue, verbandsiening, abstrahering, be- langstelling en aandag by, Die opvoeding moot die kind in staat stel tot praktiese r0denering en die op- los van probleme binne sy ervaringsvlak en ook die verbalisering van sy gedagtC::s in lo esc vorm.C 54 )
52. Foppema & Daalder. Hoe mo,:..:t ik met mijn kind? p. 336 53. Waterink. Theorie der opvoeding 9 p.259
54. Bowley, op. cit., p.4l
Kinders boots graag na en wannecr ouers se
goeid motodes vir die oplossing van probleme aanwend, kry die kind 'n voorbccld wat hy met vrug self kan uittoets. Nabootsing vcrmindor egter namate die kind su eie inisiatiof en oorspronklikheid toeneem en ontwikkel en logiese denkc meer na vore tree.
Op elke stadium is dit cgter belangrik dat ouers hul kind se problcme met die kind sal bespruck en raad en leiding sal e oar hoe om dit op te los. Dit
token egter nie dat die ouers die kind se probleme vir hom moet oplos nie, want daarby sal hy niks baat nie. Dit is belangrik dat die kind self oplossings- wyses sal bedink en sal uittoets. Oefening in die oplossing van cenvoudige kinderprobleme, gepaard met geleidelike uitbroiding van die kind se verantwoorde- likheid, is die oefenskool vir die oplossing van die komplekse pro bleme vvaarmce die kind as volwassene te kampe sal he. ( 55 ) Die kind moet geleidelik daartoe
lei word om vir hom 'n oie denkst8lsel op tc bou uit verskillende gedagtereekse waaraan daar eon hoof- gedagte ton grondslag moot le en wat van sy wereld- en lewensbeskouing sal moet tuig.
Selfontdckte en selfvcrworv1e kennis bet di8 hoogste waarde. Al handclende leer die kind oak sy gees vorm of is hy bcs met handelingc wat later sy
55. Laycock, op. cit., p.28
l l l
verstandelike ontwikkeling ten goede kom. Dour nou- keurige eie waarneming 9 hantc;;ring en doen raak hy be- kend met dingo c;n doen by waardevo e ervaring on kon- nis op. So leer hy bv. die monsew~reld ken wanneer
derwys8r
9winkelier
9ems. naboots. Opdragte uitvoer?
werkies doen? vrae beantwoord, ens. l8er hom om te verstaan en dit lei tot waardevollo ervaring. Hoe rykor die kind se sinvolle ervaring, hoe boter sy taalgebruik en sy kennis van alledaagse dinge 9 hoe makliker sal sy aanpass op skool woos. (5 6 ) Die rogstreekse kontak met dingo van die wcreld, direkte waarneming 9 kontak met mense, ens. ltd tot begrippe,
tot nuwe en noodsaaklike kennis en tot orientering van die kind in sy omgowing.
In die voorskoolse jare or die kind o.a. ook deur sy spel. Sp is dan ook 'n wyse van leer dour met sy omgewing te eksperimenteer. Organisasie en probloemoplossing in spel korre er met die kind se verstandelike ontwikkeling. Die kind se spontane spel is dsm ook 'n wyse van selfopvoeding, aangGsien hy dour sy l vaardighode leer, sy omgewing doelgerig aanwend en skepper~d en verbGeldend te wcrk gaan. ( 57 )
56. Elias, op. cit., p.l6
57. Hildreth, op. cit., p.57
In sy spel doen hy bv. sy c.;srste wcrkliko kennis van getalle en van getalbegrip op en m~ak hy kcnnis m;t vorm, klc.:ur •.;L tekstuur; word sy hand-oog-koordinasie bevorder dour die bantering va.n tckc;m- en verfmateriaal
9ens. Al handelende leer die kind ook sy gees vorm en hou hy hom bcsig met hand<::linge wat later sy verstan-
d l . . . d ( r:;g)
a lke ontwlkkellng ten goe c kom. ~ Dio ouer se belangrikste taak in die vcrband is om vir die kind die geloenthcid vir voldoende
9spontane spel te bied en om
'n verskeidenheid konstrukticwo spclmatcriaal tot sy Daarmoe gaan saam die voorsiening van voldoende sp0elruimte.
Die oucr moot daarna strewe om die kind na die maat van sy indiwiduele aanl op to vood. Hy moet die gees op~n vir elke toevoer l dio bronne van spontanc vormi
Daarby moot hy die belangrikhcid van goeie taalontwik- keling nie uit die oog vcrloor nie.( 59 ) Die feit van indiwiduele verskille? dus ook indiwiduele ver- skillc in aanlcg en vermo§ns, moet altyd voor o~ gehou word.( 6 0) Die oucr moot v3n die kind cis en vcrwag dat hy sy pot nsiaal te:n valle sal bcnut, maar dan
58. Langoveld 1 op. cit., p.llO
60. Jenkins, G.G.J. These are your children, p.l8
mag daar ook nooit te ho~ cise aan 'n kind word nie.
stcl 113
kind moot ook go or word dat allc kennis betrcklik is, omd~t die mens so vcrstand die valle waarhcid nooit kan gryp nic. Kennis is ook relatief, omdat itc gedurig deur ander en nuwc fcitc vervang word. Daarby staan geloofske~nis ho as fcitlike kennis, want die mens is bowe-al rcl eusc wcsc met
'n rcligieuse bestcmming. nnis van die loofswaar- hcde staan dan ook boer as kennis van die wercldse dinge.
3.3 Die ouer kan nie die hole verstandelike opvoeding van die kind behartig nie
Weens die hoc eise wat die modernc samclewing aan die mens stcl, is die ouer nic langer in staat om vcral die he vcrstandclike opvoeding van sy kind tc bchar- tig nie en is dit die taak van die skoal om die ouer hicrin tc hulp to kom. Die ouer se taak is egtcr nie afgchandel sodra die kind skoal toe gaan nie~ want hy bly neg in die laaste instansic vir die kind so opvocding verantwoord.:;;lik.
In die voorskoolsc jare is die verstandelike op-
voeding die ouers se taak en 0·-:;n van diu bclangrike
aspekte van daardie taak is om die kind vir die skoal
voor to bend. Dit docn die ouer dour nie alleen vir
die verstandelike opvoading v2c die kind te sorg nie, maar ook deur te sorg dat by 'n mate van verantwoor-
delikhoid en solfstandighoid bereik wat sy aanpas- sing by e skoolomstandi de sal vergemaklik.
· Sodra die kind die skoal begin besock, verskuif die aksent. e bvlangrikstc tnak van die ouer word nou om die kind so belangstelling in sy skoolwerk tc bevorder. Dit word o.a. bcreik deur :::. in die kind se work en skoolbedrywighedo belang to stol en met die skoal in belang van die kind saam te vverk.
Daarbenewens moet die ouer uit die staanspoor trag om by die kind die rcgte gesindheid teenoor sy skool- werk, huiswerk en leer in die algemeen, aan to kweok.( 6 l)
e ouors voorsicn ook gcskikte werksomstandighede tuis en dra ook sorg dat diG kind oor die nodige fa- siliteite en riewe boskik, ton einde gunstig8 om- standighode vir goeie work tG skep. Voorsiening van geskikto lektuur, en die aanmoediging om wyd en baie to cs is uiters belangrik. Op hierdie wyse verseker
di(~ out:r dat sy kind so verstandclike vorming steeds die beste aand
61. Ruporti, op. cit., p.76
115
4. Die sosiale opvoeding van die kind
4.1 Die docl en betekenis van sosiale opvoeding
Sosiale opvoeding is nie alleen 'n deel van die totale opvocding nie~ maar die sosiale doelstelling het ook die nouste verband met al die ander doelstel- linge. Alle levvensvorme soo s liofdesdi8ns, ekono- miose lewc, kultuur en taal, word altyd in sosiale verbando voltrck en so kan 'n gebalanseerde persoon-
likheid ook slogs in sosiale verhoudinge gevorm word en die indiwidu hom eers in en deur die samelewing ontdek.
Die kompleksa samelowing bring die behoefte aan juiste sosiale opvoeding na vore. ( 62 ) Die kind word aan alle kante omgewe deur sosiale verbintcnisse:
die gosin, die skoolgomeenskap, die brecr samelewing en uiteindelik die volksgemcenskap. In sy verhouding m8t sy samelowing tree daar sp,,:;sialG eise na vore in die vorm van godsdiens, sedes en gewoontes, tradisie?
onderwys en burgerskap - omvat ndl;; eiso en kontakte waardeur die kind govorm word tot aanvaarde lid van die samolewing on tot nuttige burger van sy land. Die kind moet hom dus nie alleen by 'n fisiese omgowing aanpas nie, maar ook by 'n sosiale omgewing? on vir
62. WatGrink 9 op. cit. 1 p.52l
sy menswecs is laasgcnoemde die bclangrikste. Die sosialiseringsprosc;3 van die kind is dus 'n kernvraag- stuk van die opvoeding.
Die mens is nie 'n sosiale wese omdat hy 'n soort kuddodisr is nie, maar hy is 'n sosiale wese omdat hy religious is.< 6 3) Hy is aangowys nie alleen op God nie, maar ook op sy medemens. God het die he- le mensew8rGld geskape as 'n organiese totaliteit. So- siale opvoeding en vorming is nodig met die oog op die samolewing self. Sander dat die kind geloer word om
'n sosiale wese to woes, is 'n golukkigo gesinslewe nie donkbaar nio en waar die sin sterf, storf die samelewing. Vordor is dit ook so dat 'n bovredigende en geordende godsdienstige lowe nie moontlik is sander dat die mens sosiaal ontplooi hot nie.
Die doel van die sosialo opvoeding is die sosi- alisering van die kind, die inlywing van die kind by sy huislike on samelewingsmilieu en die sosiale ver- bande wat daarmeo saamhang. Dit impliseer o.a. dat die kind opgovoed word tot 'n balanseorde persoonlik-
heid wat sosia~l aaneepas is en as sod~nig 'n sosiaal bruikbare lid van die samelewing sal wees, 'n nuttige landsburger. Dit hou verder in die aanvaarding van vorantwoordolikheid vir sosiale verpligtinge, d.w.s.
63. Ibid.
117
vera:ntwoorde1ikbl'id en m~.:de-verantwoordclikbeid vir die welsyn van sy modemcns en vir die orde1ike in- standbouding van die Cbristolike samelewing. So
sien 9 moot die kind ook opgevoed word tot volwassen- beid op sosiale gcbied.
4.2 Die gesin in sy samv1ewingsverbondenbeid
Die ouers beslis oor die woonbuurt waar die ge- sin sal woon, oor vakansies, met wie die kind mag speel 9 wattcr vcrmaak toclaatbaar is, ens. en is dus deels verantwoordelik vir die wyse waarop samo-
lewings- en institusione1e kragte op die kind inwerk.( 64 ) Die gesin vertolk onvermydclik die wyer samelewing aan die kind, beoordeel instcllings, bure, programme en plaaslike groepaktiwiteito. Sommige van die ge- dragspatrone wat die kind aanleer, is kcnmerkend van die breer kultuur, terwyl ander uniek is aan die be- paalde gcsin. Dit is slogs wannecr die kind verbou- dingo opbou met andcr mens~ en sodoende sy sioning vor- breed, dat hy pcrspekti~f vcrkry en leer watter godrags- wysos algemoon·aanvaarbaar is.
~ie familiegroep, in 'n groter mate as die
sinsgroop, is 'n miniatuurwereld vir die kind waarin by allorlei menslike godragsvormc teenkom, bv. same- werking, bulpverluning en licfdc, maar ook negatiewe
64. Ritchie, O.W. & Koller, M.R. Sociology of
childhood, p.87
aspekte soos jaloesie, skynheiligheid 9 skinder 9 ens.
Hierdie leerskool is belangrik vir die kind, want menseverhoudings in die familiegroep bring die kind
in aanraking met daardie aspekte van menslike verhou- dings wat ook in die breer samelewing aangetref word:
:rHere are the situations, the contrasts, from which conflicts, jealousies? • • • are first brought home to the child, in the vivid dress of persons he knows and loves."( 65 ) Die ouers moet hierdie feit in gedag- te hou en daarteen waak dat negatiewe invloede die ge- volg bet dat bulle eie beeld in die oe van die kind
geskaad word. Hulle moet sorgdra dat bulle in woord en daad self die positiewe Christelike lewenswaardes daagliks uitlewe.
Sosiale instellings soos die gesin, die kerk en die skoal moet as die steunpilare van die samelewing beskou word. Hul hou verband met die basiese be- hoeftes van die mens en menslike groeperinge en bet as besondere taak die kanalisering en uitbouing van die waardes van die bestaande kultuur. Die kind se op- voeding moet daarop gemik wees om die voortbestaan en uitbouing van hierdie instellings te verseker, aange- sien die samelewing sonder bulle nie kan voortbestaan nie.( 66 )
65. Bossard, J.H.S. Parent and child, p.60
66. Ritchie & Koller, op. cit., p.6l
119
Die kind kom vroeg in sy lewe reeds in aanraking met verskillende sosiale groepe buite die gesin. Hier- onder val o.a. die spelgroep, ouderdomsgroep (peer group) en die klasgroep in die skoal. Di t is dan ook belangrik dat die kind sal leer om in die groep te le- we en deel daarvan te vorm. In die verband is dit veral van belang dat by sal leer om te dien 9 om hulp te verleen, om saam te werk en om met andere in harmonie te lewe. Die oorgang van die gesinswereld na die we- reld van die skoolgroep, die bende, die ouderdomsgroep, behels dikwels rewolusionere veranderings en ernstige probleme vir die kind, veral wanneer die groepnorme met die van die huis bots. H •
o• he may find that parti-
cipation in non-family social systems imposes strange 9 new and conflicting demands upon him."( 6 7) Daarom is dit die plig van die Christelike ouer om daarteen te waak dat die groepnorme nie sondermeer vir die ouer sal voorskryf of die Christelike norme sal verdring nie.
Die kind moet geestelik gestaal word teen verkeerde invloede wat uit die groeplewe mag voortspruit. Hy moet in die beskutte sinskri geleer word om hom met sy maats te vereenselwig 9 sander om sy eie oordeel oor goed en kwaad te laat vaar.
67. Ibid., p.43
Die gesin self vorm 'n groep en die gesinslewe is 'n projek in groeplewe 9 terwyl die sosiale opvoe- ding die aanpassing by die groeplewe beoog.C 68
) Die indiwidu se eerste groepervarings is in die gesin en dit is hier waar die eerste reaksiewyses m.b.t. groep- situasies gevorm word. Latere suksesvolle aanpassings in ander groepverbande word deur die vroeere groep- ervarings in die gesin moontlik gemaak.
4.3. Sosiale opvoeding in die gesin
4.3.1 Sosialisering van die kind
Die sosialisering van die kind is die belangrik- ste taak in die sosiale opvoeding van die kind. So- sialisering is die proses waardeur die kind progres- sief aangepas en ingelyf word by die verskeidenheid
sosiale steme binne die samelewing waarin hy opgroei.(Cg) Sosialisering duur van geboorte tot by die bereiking van volwassenheid. Dit word beinvloed deur faktore soos geslag, ouderdom, sosiale klas, persoonlike eienskappe en die spesiale eise van die samelewing waarin die kind opgroei. Dit behe o.a. inisiering~ voorskrifte, rigtinggewing, dissiplinering, die aanwending van vaar- dighede, tegnieke, metodes en materiale. Die liefde en verantwoordelikheid van die ouer vir sy kind vorm die grondslag van die sosialiseringsproses.
68. Bossard, op. cit., p.46
69. Ritchie & Koller, op. cit., p.24-25
121
Die gesin is die begin van die goeie samelewing, dit is 'n klein samelewing, 'n natuurlike gemeenskap gebaseer op liefde, vertroue en hulpvaardigheid.
11
