MD CIATIE

en

Donderdag 6 juni 1963 - No. 733

MD CIATIE

Grote liberalen uit het verleden

<Zie oag 3•

DRIE, VIER

"nieuwe concessionaris" moeten ko- men, "d~e het televisieprogramma moet financieren uit de opbrengst van reclame-boodschappen". Later bleken - zo heette het - sommige fracties meer geporteerd voor een soort ijskast- - lees bevriezings - procedure.

S

"brede basis" de steun van vijf par- tijen aan het tweede, alsook het der- de Kabinet-Colijn. (1933-1937).

Dat waren toen Katholieken, Anti- Revolutionairen, Christelijk-His- torischen, Liberalen en Vrijzinnig- Democraten. De breedheid was be~

trekkelijk. Immers, de socialisten bleven buiten het regeringslmsteeL Na de oorlog staat' vooral prof.

mr. C. P. M. Romroe als voorstan- der van de brede basis bekend. Maar daarmee bedoelde men in die jaren een samenwerking van KVP en Pv dA, waaraan één of meer andere partijen waren "toegevoegd".

De formatie 1963 kan - in prin- cipe - natuurlijk worden opgelost via een medewerking van vijf par- tijen. In welk geval naast de drie confessionele groepen, socialisten en Liberalen broederliijk aan één rege- ringstafel verenigd zouden zijn. Het is echter uiterst twijfelachtig, of thans een dergelijk veelkleurig Ka- binet bestaansrecht heeft. Wij zien geen redenen v-an nationale of inter- nationale aard, die zo nijpend zlijn, dat zij de vorming van een nationaal Kabinet zouden rechtvaa:rdigen. Het nadeel van het brede-oosis-kabinet is, dat de kleine partijen, die als

"buitenstaanders" - lees: oppositie fungeren, zelfs tezamen zo zwak zijn, dat er geen sprake meer is van een krachtig oppositioneel ge1uiid.

Voor een sterke wisselwerking tus- sen Regering en ParlemenJt is juist een doelibewuste, loyale oppositie gewenst.

De splinterpartijen Zlijn daar- toe zelfs numeriek niet in staat. Wel- licht vormen ûj de uitlaatklep voor onlustgevoelens van bepaalde groe- pen. Hun invloed in het Parlement is miniem.

Ook minister Toxopeus is, gezien zijn uitlat·ingen in een recent T.V.- interview, over deze vijf-partijen-

of

VIJF

combinatie geenszins enthousiag,t.

"Het verplaatst de. hele discussie van de Kamer naar het Kabinet".

En het wordt tot een "touwtrekken"

"buiten de ogen van het volk"

Waaraan wij nog kunnen toevoegen dat het gehele touwtrekken zich af- speelt omtrent een, bij overeenstem- ming van vijf partijen, noodzake- lijk verwaterd program.

* * *

In tussen beginnen, twee of drie weken na de uitslag der ver- kiezingen sommigen reeds onrust te tonen. Onrust nl. over het feit, dat de formatie "nog" niet is gelukt.

Wie enige ervaring heeft van het klimaat der parlementaire contrei-

en in crisistijd, weet, dat een snel- le oplossing van een Kabinetscrisis tegengesteld is aan het Nederlandse volkskarakter. Men wil niet, ,.,over één nacht ijs gaan". Een Kabinets- formatie "met de Franse slag"

wordt hier niet aanvaard. Ook op de figuur Romroe als informateur is, zachtkens, enige critiek te horen.

Men verwijt hem zijn "duisterheid"

en de ingewikkeldheid van zijn for- mules. Inderdaad brengt "de sphlnx van Bloemendaal" soms zijn ge- dachten tot uiting op een wijze, waarbij een zekere interpretatie van node is. Maar al zien wij hem als een politiek tegenstander, dan toch

ATTENTIE!

een tegenstander van formaat. En de heer Romroe als pur sang politi- cus steekt torenhoog uit boven de meesten zijner partijgenoten. Hij heeft zijn taak als informateur blijkbaar zo opgevat, dat hij, na kennis genomen te hebben van de visie der partijen op moeilijke pun- ten, kon komen tot een "basispro-

gram".

De uitwerking daarvan zou voor- behouden zijn a·an de latere "echte"

formateur.

Overigens heeft men in de loop der dagen van deze Kabinetscrisis kunnen genieten van een bloemle- zing van termen. Deze rijke ver- scheidenheid moet dienen om een zeker Echt te werpen op de forma- tie-activiteit; zonder dat daardoor door het staatrechtelijk gebrui- kelijke clair-obscuur doorbro- ken wordt. De vijf fracties hebben

"bouwstenen" aangedragen. Er is

"graaf-en-spitwerk" verricht. De heer Romroe was bereid de verschil- len tussen de meningen der diverse fracties, wnder "scherp slijpen" ....

"bij te slijpen". Hij wilde slechts optreden als "boekhouder" ten op- zichte van de door partijen ver- strekte gegevens. Het ziet er echter naar uit, dat hij op enkele punten niet als boekhouder maar als ma- ke'laar of bemiddelaar heeft gefun- geerd.

* • *

A

ATTENTIE!

Luistert op vrijdag, 7 JUNI a.s., over de zender Hilversum I ( 402 m), van 19.30-19.40 uur, naar

.,DE STEM VAN DE V.V.D."

Vraaggesprek met de heer A. W. ABSPOEL, parlementair redacteur van het "Algemeen Handelsblad",

inzake de Kabinetsformatie.

Wat de belastingen betreft wu onder meer de wenselijkheid zijn uitgesproken van verlaging bij voorbeeld van. de inkomstenbe- lasting. Maar het gehele probleem zou in een ruime financiële en eco- nomische afdeling zijn "ingebed".

Een moeilijk punt blijft ook de financiering van de algemene kin- derbijslag. Eveneens de vraag, vf men zou overgaan tot uitbreiding van de kinderbijslag voor zelfstan- digen tot de eerste twee kinderen.

Naar verluidt zou voorgesteld zijn, bijslag te verlenen slechts vanaf het tweede kind. Het eerste kind zou dus buiten de scherp- of bijslijperij gehouden zijn.

Een ander knelpunt vormt de wo- ningbouw. Het aantal van 45.000 woningwet-woningen zou in de lei- draad gehandhaafd zijn. Maar de vraag voor liberalen is natuurlijk of men aan de vrije woningbouw ruime mogelijkheden zal laten.

Aldus - onder alle reserve - en- kele hoofdlijnen uit het "basis" - of

"bouwstenen"-program, dat eerst 35 en, na toevoeging, 37 punten beek te bevatten.

* * *

Alles stroomt. Deze uitsrpaak van de Griekse filosoof He- raclitus geldt ook voor een Kabi- netscrisis in Nederland. Hetgeen wij U hierboven uit de stroom van door deskundigen verzamelde geruchten gaven, kan spoedig door de feiten worden achterhaald. Wij beschik- ken niet over de gaven van het Delphisch orakel. Toch achten wij de kans zeer groot, dat bij de Kabi ..

netsformatie noch drie noch vijf..

doch vier partijen betrokken zullen worden. Behalve dan indien de cri ...

sis zo onoplosbaar wordt, dat men grijpt naar de figuur van een zaken- Kabinet. Maar daartoe pleegt men, om in de lijn van deze beschouwing te blijven, niet één, twee, drie over

te gaan. L.M.

VRIJHEID EN DEMOORATIE

Enige nadere beschouwingen over de bundel

~~t?.Jberale

In het nummer van 18 april j.l. van ons blad gaven wij een overzicht van het "eerste deel" van de bundel "Liberale gedachten", dat begint met een door minister Korthals geschreven "Opdracht".

handhaving van een oociale gerechtig- heid".

De derde bijdrage van dit gedeelte van het boek is van de hand van prof.

dr. H. J. Witteveen en handelt over de

"Perspectieven der economische poli- tiek". Prof. Witteveen vangt zijn betoog aan door er op te wijzen, dat bij grondi- ge bestudering van de ideeën van Adam Smith duidelijk blijkt, dat hij het stand- punt innam dat, om de gewenste harmo- nie in het economische leven te berei- ken, een zeer bepaalde omgeving nodig is, met bepaalde instellingen, marktvor- men en wettelijke regelingen. Dit is dus wel een geheel ander geluid dan vaak blijkt uit de kritiek op de theoriën van Adam Smith, die tot een ,,laisser faire", tot een staatonthoudingspolitiek zouden leiden.

Het tweede gedeelte wordt eveneens geopend met een ministeriële bij- drage en wel met een beschouwing van minister Toxopeus over het vraag- stuk van de territoriale decentralisatie. Dit opstel is in het bijzonder in- teressant o.a. voor gemeenteraadsleden en anderen, die op een of andere wijze met het bestuur van gemeente of provincie zijn belast.

Het vraagstuk van de territoriale de- centralisatie is daarom zo moeilijk voor allen, die er mede te maken hebben, om- dat enerzijds de tijdsomstandigheden een toenemende bemoeienis van de overheid met ede zaken van het dagelijkse leven noodzakelijk hebben gemaakt, terwijl anderzijds een zo groot mogelijke auto- nomie van de gemeenten als een gezond bestuursprincipe moet worden be- schouwd.

Het verloren gaan van eigen belas- tingheffing door de gemeenten heeft de -mogelijkheid om een zelfstandig finan-

cieel beheer te voeren voor de gemeen- ten zeer sterk verminderd.

In het artikel wordt daarover onder meer het volgende gezegd:

"Zelfstandig belastingheffen als voor- heen kunnen de gemeenten en provin- ciën reeds lang niet meer: dat was im- mers ondraaglijk geworden! Belasting- vluchtheuvels waren het gevolg ervan, opeenhoping van goedgesitueerden in be- paalde gemeenten en te weinig midde- len voor de gemeenschappen, die over- wegend uit mensen met lage inkomens bestonden. Niemand wenst die toestand terug, doch ieder beseft, dat het oprui- men ervan een grote vermindering van de zelfstandigheid der gemeenten heeft betekend".

Als zijn opinie in dit probleem stelt minister Toxopeus:

,;Gewenst, ja nodig, lijkt mij dat aan de gemeenten een eigen, bescheiden, belastinggebied wordt teruggegeven, buiten het zeer geringe en weinig elas- tische belastingpotentieel, dat zij thans bezitten.

Juist het feit, dat de burger gecon- fronteerd wordt met een belasting, waarvan hij de besteding kan over- zien, zou er toe moeten bijdragen, ·dat die burger meer belangstelling krijgt voor het gemeentelijk bestuursbeleid:

het is ZIJn eigen geld dat besteed wordt en hij kan zich een oordeel vor- men over de vraag of die besteding nuttig moet worden geacht".

Het sodaal-economische leven

In een drietal bijdragen worden ge- dachten gegeven over de liberale visie op dit gebied. Het eerste ·een uitvoerig- ste artikel is dat van prof. van Esveld.

In een brillante uiteenzetting geeft Van Esveld zijn visie over "de vrijheid in het sociaal-economische leven". De verlei- ding is groot over dit betoog slechts één opmerking te maken namelijk deze:

ieder, die zich een opinie wenst te vor- men over dit onderwerp, dient dit op- stel zelf gelezen te hebben!

Wij volstaan daarom met twee korte citaten. In het begin van de bijdrage wordt gezegd, dat het sociaal liberalis- me woont in een hecht doortimmerd maar oud gebouw, waarvan de tekening aan andere partijhuizen ten voorbeeld heeft gestel'lct. In de beeldspraak blijven- de, moet echter geconstateerd worden, dat niet alle aannemers zich aan de te- kening hielden,

De vrijheid in het sociale leven wordt als volgt geformuleerd:

De vrijheid in het sociale leven ver- onderstelt zin voor de werkelijkheid en vergt een voortdurend afwegen van vrij- , beid en binding, een doorlopend tegen- over elkaar stellen van onbeperkte vrij- heid voor enkelen en beperkte vrijheid voor allen, een steeds aftasten van mo- gelijkheden om de natuurlijke krachten onzer samenleving zo te leiden, dat de 9ngebondenheid plaats maakt voor wer- l<:elijk vrij zijn. In het sociale leven is vrijheid het bevrijd zijn van misbruik door economisch krachtiger groepen, het bevrijd zijn van de bestaansnood.

maar ook het vrij zijn om zelf in ver~

antwoordelijkbeid zijn leven in te rich- ten en te leiden naar beste overtuiging.

Dat beeft het liberalisme voor allen be- vochten".

Dr. K. van Dijk leverde een beschou-

wing over sociale geledingen in het Ne- derlandse volk, een onderwerp waar- over minder .is gepubliceerd dan over andere maatschappelijke problemen.

Men discussieert, confereert en rede- neert - zo zegt dr. van Dijk - met grote onbevangenheid over het gezin, het functieverlies van dit gezin, en over de status van de vader en van de moeder in deze zo voorname sociologische groep.

Bijna zoveel of evenveel woorden wor- den vrijelijk gebezigd over de tijdsbe- steding van de jeugd, volwassenen en bejaarden. Zonder schroom worden be- paalde activiteiten zinvol, andere "on- zinvol" genoemd, sommige vormen

"hoog" andere "laag" gecategoriseerd, maar over sociale geledingen wordt buiten de sociologische vakpers om - weinig geschreven.

Alleen al om deze reden is de bij- drage van dr. van Dijk interessant en belangrijk.

De klassenstriid

De uiteenzetting wordt besloten met de woorden: "Het is duidelijk, dat de klassenstrijd in Nederland verdween, voordat zij gestreden werd. Misschien zijn wij op weg naar een nieuw soort standenstructuur. Uit het vorenstaande is, naar ik hoop, als duidelijkste ele- ment naar voren gekomen, dat onze sa- menleving in beweging is. Die beweging is een zeer snelle en daarom wordt het beeld misschien wat vaag. Maar het is onze plicht deze beweging niet alleen zo goed mogelijk te volgen, maar zo nodig ook te begeleiden in het belang van de

Dit vrijheidssysteem - zo zegt Wit- teveen - is dus geenszins een voorna- melijk passieve houding van "laisser faire"; wij moeten het integendeel be- schouwen als het positieve doel, waarop een liberale economische politiek bewust gericht moet zijn. Wanneer men een zo vrij mogelijk systeem wil bewaren, waar elk zich naar eigen voorkeur kan ont- plooien en waar de ideeën. initiatieven en energie van elk afzonderlijk individu ten bate van de gehele gemeenschap kunnen worden aangewend, moet men blijven bouwen aan de juiste omgeving, die de individuele strevingen blijft richten op het uiteindelijk belang der gehele maatschappij.

Uitvoerig wordt in het opstel ingegaan op de principiële vragen ten aanzien van de mededingspolitiek, de conjunc- tuurpolitiek, de verdelingspolitiek en de bezitsvorming.

Over dit laatste onderwerp wordt o.a.

het volgende gesteld:

"Herverdeling van vermogens zou ver- moedelijk slechts leiden tot vermogens- vernietiging, omdat degenen, aan wie vermogensuitkeringen zouden worden ge- daan, deze zouden verteren; of - in- dien men de uitkeringen daarom achter- wege zou laten - tot vermogensover-

':Deze

Burger

verkeert in zweeftoestand. Hij leeft op zijn strakgespannen zenuwen in de leegte en voedt zich met kleine hapjes blijde verwachting; terwijl ik dit schrijf is de heer Romme nog doende.

Ik zag de heer Toxopeus op de Witte in Den Haag. Ogenschijnlijk at hij onbewogen zijn nieuwe haring. Doch wie niet van psychologisch inzicht ge- speend is, kon zien hoe de staat van demissionaritcit hem van binnen teister- de. Zijn tafelg·enoot Bot keek flauw uit zijn anders zo levendige oogjes~en

zijn handen trilden.

Maar ook ik - en met mij alle anonieme figuurtjes die, nederig en zwijg- zaam, niettemin het souvereine kiezersvolk vormen - ondervind de weer- slag van de leegte aan de top.

Het is, zacht gezegd, onbehaaglijk leven in een tijdperk als dit. Het ver- langen geleid te worden ligt in de aard onzer geringheid. Wanneer dit ver- langen niet vervuld wordt, voelen wij ons onzeker en wanneer deze on- zekerheid te lang duurt maakt verlammende lusteloosheid zich van ons meester; het gevoel dat wij onze werkkracht - zo volgaarne ingezet ten bate van overheid en vaderland - in een bodemloze put werpen; dat onze stem verwaait op de vergetelheid; dat onze daden bij voorbaat resultaatloos blijven. '\<Vaarom al dit zwoegen en zweten, dit eggen en ploegen wanneer de ald•er weigert het graan te doen rijpen? W'aartoe dit praten in de leegte?

En waartoe ons, als trouwe dienaren van 't g~menebest, van ochtend tot avondschemering, gereed en bereid houden voor de publieke zaak, wanneer deze tijdelijk gesloten is wegens gedwongen vak2.ntie?

Stralend zonlicht heeft ons beide pinkstenlag·~n beschenen. Temiddén van dit, mijn volk, heb ik mij in de recreatie gestort. Naar berm en bos en polder en het blonde strand.

En ik heb kunnen gadeslaan en gevoelen nog meer, dat het niet was, zoals het had kunnen zU>L

"!\'Iet een demissionaire Beerman kàn het geluk om de zon niet volledig zijn".

"Korthals en Zijlstra in Willemstad; Magda zonder frisse initiatieven;

Veldkamp een gekooide leeuw - hoe zou ik dan volop van deze stralende dag genieten?"

Dit zijn slechts twee flarden van gesprek, die ik, van mijn plaatsje op de berm, beluisterde.

Daaraan behoeft niets te worden toegevoegd door

6 JUNI 1963 - PA GIN A 2

heveling naar de staat. Principieel moet de aangewezen weg daarom zijn de la- gere inkomensgroepen te stimuleren en te steunen bij het vormen van eigen be- sparingen".

Opvoeding en onderwijs

Mevr. drs. J. F. Schouwenaar-Frans- sen wijst er in haar bijdrage op, dat in ons land na de oorlog de wetgever het gehele onderwijssysteem op de ·helling heeft gezet. Daarbij zijn vele vraagstuk- ken van principieel belang aan de orde gekomen, waarbij de eigen visie van de politieke partijen op staat en samenle- ving duidelijk tot uiting zijn gekomen.

Het streven om de ouders meer actief bij de gang van zaken in het onderwijs te betrekken wordt gesteld en nader toegelicht. Een enkel citaat:

"De Commissie die in opdracht van de minister van O.K. en W. de moge- lijkheden van een beheersvorm voor het openbaar onderwijs bestudeert, heeft in een interimrapport de suggestie gedaan tot oprichting van een vereniging van ouders en docenten. Wellicht ligt hier een contact dat én voor de ouders én voor de docenten, maar vooral voor de jongeren van belang zal zijn".

Over de Mammoetwet wordt het vol- gende gezegd:

"Voor de liberalen nu was het feit, dat naar hun mening door het voor- gestelde systeem de openbare school in een minder gunstige positie zou ko- men staan, ten aanzien van de bijzon~

dere school, één van de redenen, die hen ervan weerhielden hun stem aan de Mammoetwet te geven".

Het zou te ver voeren de vele belang- rijke en actuele punten, die in de bij- drage betreffende opvoeding en onder- wijs zijn te vinden uitvoerig te vermel- den. Eén van de slotopmerkingen van het opstel luidt:

"Om een ieder in staat te stellen zich naar vermogen inderdaad te ontplooien is echter een samenhangend, pyramidaal opgebouwd onderwijssysteem nodig, waarin een ieder zover moet kunnen ko- men als in zijn vermogen ligt. Dit is de sociale eis die de democratie aan haar onderwijs mag stellen en zij is, naast de eisen van doelmatigheid en harmoni- sche vorming, de belangrijkste".

De Europese democratie

Het laatste opstel in de bundel is dat van Mr. F. G. van Dijk, waarin een zeer heldere uiteenzetting wordt gegeven van de plaats van de liberale fractievorming in de Europese democratie. Het gestelde leent zich moeilijk voor het geven van een samenvatting of het vermelden van citaten. Men leze de bijdrage zelf.

Wij willen volstaan met enkele slot- opmerkingen, die door Van Dijk wor- den gemaakt te weten:

.,Werkelijke liberale fractievorming in de Europese democratie is alleen moge- lijk indien, overeenkomstig de mening van Korthals, de liberalen in het Euro- pese Parlemènt komen tot een bepaald beginselprogramma en richtsnoer van practische politiek."

"De huidige liberale fractie kan een werkgemeenschap zijn. In deze fractie is het materiaal aanwezig om tot een principieel gebaseerde, liberale groep in de Europese democratie uit te groeien."

Van gunst tot recht

Hoewe1 als aJ'zonderlijke uitgave ver- schenen, dient het boekje "Van Gunst tot Recht" van de hand van prof. mr. C. W.

de Vries als onderdeel van het boek "Li- berale Gedachten" te worden beschouwd.

Aangezien op het moment van het drukken van de bijdragen aan de bun- del het voorstel van wet Algemene Bij- stand nog niet aan het parlement was aangeboden kon het opstel van "C. W."

niet worden opgenomen. De studie, die prof. de Vries wijdde aan de verschij- ningsvormen van het liberalisme ten aanzien van 'de steunverlening aan be- hoeftigen, geeft een helder overzicht van de historische ontwikkeling van het ar- menrecht in ons land.

De scherpe tegenstelling van de libe- rale opvatting op dit gebied komt wel zeer duidelijk tot uiting bij de volgende citaten: "De algemeén nu (1854) gelden- de verschijningsvorm van het liberalis- me wordt door mr. C. Fock alèus om- schreven: Niemand heeft recht op onder- stand, de zorg voor de armen is een ze- delijke, geen burgerlijke plicht, zodat· de nakoming daarvan niet op de weg van de Staat ligt." Het ~moderne liberale standpunt is: "De Armenwet 1912 zal worden vervangen door de Algemene Bijstandswet. Er wordt eeü plicht van de overheid geboren tot het verlenen van bijstand aan een ieder, die niet uit eigen kracht zich het noodzakelijke levenson- derhoud kan verschaffen. Een beroeps- recht waakt tegen onrecht."

REEDIJK

VRIJHEID EN DEl\IOCRATIE

GEEN RECLAME.

TOCH RECLAME

Nederland duldt geen reclame in de t.v. Er zijn evenwel slimme zakenlieden, die dit verbod op vindingrijke wijze weten te om- zeilen.

Een voorbeeld. Vorige_ week woensdag verzorgde de AVRO een amusementsuitzending, die recht- streeks vaQuit een bekend hotel in Zandvoort de lucht in ging.

Wat deed evenwel de directie van dat "bekende hotel?" . Zij plaatste in een al even "bekend ochtendblad", een dag vóór de uitzending op de voorpagina een advertentie, waarin naar genoemde uitzending werd verwezen en passant opmerkende onder welk telefoonnummer men tafels kon reserveren.

Zie, dat mag wel. We nemen ~it de directie van het bekende hotel m Zandvoort zeker niet kwalijk. Inte- gendeel!

Het wordt echter hoog tijd, dat aan het verstoppertje spelen met be- trekking tot de regeling van recla- me in de ether eens een einde komt.

NIET JUIST, AVRO

De AVRO bestaat veertig jaar.

Zeker een reden voor deze omroepvereniging om zowel voor de radio als voor de televisie een terug- blik te werpen op haar interessante en veelbewogen geschiedenis.

Dit d-eed de AVRO dan ook jl. zon- dag zowel voor radio als t.v. Wij hebben beide uitzendingen bekeken en beluisterd. Of liever: de radio- uitzending tot vijf minuten voor het einde en de t.v.-presentatie geheel.

Dat vooral in laatstgenoemde uit- zending de heer Vogt een belangrij- ke rol speelde valt te begrijpen.

Wat wij evenwel in deze terugblik over veertig jaren pijnlijk misten, was het kort in herinnering brengen zowel in woord als beeld, van de onlangs overleden directeur van de AVRO, de heer Repko. Een man die het bewind onder de moeilijkste om- standigheden overnam en ook voor- dien reeds zijn sporen bij de AVRO ten volle had verdiend. Zoals be- kend heeft hij zijn enorme werk- kracht die hij geheel en al in dienst van de AVRO stelde, ten slotte met een vroegt-ijdige dood moeten beko- pen.

Voor de t.v. werd hierover met geen woord gewag gemaakt.

Wij nemen bij dit alles goede trouw bij de AVRO aan. Toch was dit een ernstige omissie, die niet valt goed te praten.

MINISTER UIT HET BEELD

De vorige week hield een re- dacteur van de n.t.s. voor de televisie een kort interview met mi- nister Toxopeus over de Kabinets- formatie.

Met ons zullen velen er met ge- noegen naar hebben gekeken en ge-

luisterd.

Edoch, midden in een zin werd Zijne Excellentie onverhoeds uit het beeld en uit onze huiskamer geno- men.

Dit had op ons het effect alsof men onbeleefd onverwachts de deur voor iemands neus dichtslaat. Kort- om, een onhoffelijk gebaar, dat ze- ker zijn (technische?) oorzaken zal hebben gehad.

Wie evenwel dacht, dat nadien over dit incident nog een verklaring of verontschuldiging zou volgen, had evenwel buiten de waard gere- kend.

Is het in acht nemen van de rege- len van het fatsoen, zowel tegen- over de minister als tegenover de kijker soms geen gewoonte meer?

Men zou er aan gaan twijfelen en dat is op zichzelf een bedenkelijke

zaak. S

6 JUNI 1963 - PAGINA S

GLADSTONE

Het jaar 1832, waarin de toen 23-jarige William Ewart Gladstone als af- gevaardigde voor Newark in het Britse Lagerhuis werd gekozen, was tevens het jaar, waarin het I i b e r a I i s m e zijn intrede deed in het staatkundig leven van Engeland. Wel hadden de Puriteinen en de wijsgeer John Locke met zijn geschriften de weg daartoe bereid, maar Gladstone - een der groot- sten onder de Engelse liberale staatslieden - heeft de gedachte der geestelijke

vrijheid tot een realiteit gemaakt.

Hij was in 1809 als zoon van een welgesteld fabrikant te Liverpool geboren en had de traditionele op- voeding der Britse jongelingen ge- noten: Eton, Christchurch, Oxford.

Reeds een jé!-ar na zi]n komst ,in het Parlement (hij was vier jaar jonger dan zijn latere felle tegenstander Disraëli, maar was vijf jaar eerder lid van het Huis) trad hij tot het mi- nisterie-Peel toe, en weer een jaar later had hij het tot onderstaatsse- cretaris van oorlog gebracht.

In december 1845 beheerde hij het departement van koloniën en in 1852 werd hij Kanselier van de Schatkist in het kabinet van Lord Aberdeen.

Hij had zich reeds een grote reputa- tie verworven door z'n geschrift over De Staat en zijn verhouding tot de Kerk, en zijn studie over Homerus en het Homerische Tijdperk.

Roemrijke carrière

Na de dood van Lord Palmerston in 1865 begon Gladstone's roemrijke politieke carrière feitelijk pas recht:

eerst als lid van het kabinet-Russell, vervolgens als voorzitter der Libe- rale Partij en - in 1868 - als premier.

Men spreekt thans van "The Great Administration", de zes jaren van Gladstene's eerste-ministerschap.

Onder zijn bewind kwamen tal van vèrstrekkende radicale hervormin- gen tot stand, zoals de invoering van de geheime en schriftelijke stemming bij parlementaire verkiezingen, het openstellen van het universitair on- derwijs voor alle maatschappelijke standen, de wettelijke erkenning van het recht der vakverenigingen en het recht van staken, alsmede de beëin- diging van de status van Staatskerk der Anglîkaanse Kerk in Ierland.

Bij de Tories stuitten deze her- vormingen op krachtig verzet, terwijl mede Gladstone's buitenlandse po- litiek scherp werd gecritiseerd. Zij werd te negatief bevonden. Onder Glacistone's beleid ( - zo werd hem verweten - ) was de annexatie van Sleeswijk - Holstein door Pruisen

AANBIEDING SCHILDERIJ PROF. OUD AAN DE TWEEDE KAMER

Bij de 75e verjaardag van prof. mr. P.

J. Oud, anderhalf jaar geleden, heeft de toenmalige voorzitter van de Tweede Ka- mer, mr. dr. L. G. Kortenhorst, de wens geuit, dat een schilderij van prof. Oud i· '1ct gebouw van de Tweede Kamer een plaats zou krijgen.

Nu prof. Oud de Tweede Kamer defi-- nitief heeft verlaten, heeft zich een comi- té gevormd om deze gedachte werke- lijkheid te doen worde!L

Dit comité bestaat uit: de heer J. M. F.

A v. Dijk voorzitter; leden: mevr. A. For- tanier-de Wit, mr. dr. K. P. van der Man- dele, Mr. E. H. Toxopeus, prof. dr. H. J.

Witteveen, prof. mr. R. P. Cleveringa en D. W. Dettmeijer.

Dit comité roept op om gelden voor dit doel bijeen te brengen, welke kunnen worden gestort op giro 1844 t.n.v. Pierson, Heldring en Pierson, Den Haag, onder vermelding vim: Schilderij prof. Oud aan Tweede Kamer.

geduld; voorts had Engeland in de Oostenrijks-Pruisische en daarna in de Frans-Duitse oorlog een afzijdige houding aangenomen, waardoor Pruisen de hegemonie op het Euro- pese vasteland had verworven, wel- ke tot de stichting van het Duitse Keizerrijk had geleid. Bij de vorming van het kabinet-Disraëli in februari 1874 weigerde Gladstone daarin zit- ting te nemen en hij trok zich uit het politieke leven terug.

Het was geen glorieuze aftocht:

zijn partijgenoten werden spottend

Grote liberalen uit het verleden

"Little Englanders" genoemd wegens hun gemis aan stoutmoedigheid en het feit, dat hun leider veeleer zijn streven had gericht op verheffing van het morele dan op het imperia-' listisch prestige van zijn land. In een Londens cabaret werd Gladstone ten tonele gevoerd bij de gefingeerde ontvangst van een Chinese missie, die hem kwam vragen .... Schotland aan China af te staan! De eerste-mi- nister dacht lang na en was van oor- deel dat hij drie verschillende ant- woorden zou kunnen geven: Schot- land onmiddellijk afstaan; een beetje wachten en dan toch Schotland af- staan, of het benoemen van een ar- biter.

Retraite van zes jaren

De retraite van Gladstone duurde zes jaren. In 1880 verscheen hij op- nieuw ten tonele met een felle aan- val op Disraëli, die in het Turks - Russisch conflict over de ( christe- lijke) Turkse provincies, waarop het tsaristische Rusland het oog had geslagen, de zijde der Turken had gekozen daar hij een opdringen van Rusland in het Middellandse Zee ge- bied duchtte. Het door Rusland aan de Turken opgelegde Verdrag van San Stefano werd door Disraëli on- aanvaardbaar verklaard; het werd dan ook reeds spoedig daarop door het Congres van Berlijn herzien, een succes voor de intussen tot Lord Bea- consfield verheven Benjamin Disra- ëli, die bovendien nog de Orde van de Kouseband kreeg.

Gladstone echter verscherpte zijn campagne tegen Beaconsfield en had daarbij een stijgend succes. De open- bare mening begon zich te realiseren, dat de imperialistische politiek van Beaconsfield, welke tot moeilijkhe- den in de Balkan, in Brits-Indië en in Zuid-Afrika (de Zoeloe-oorlog) had geleid, het land in een gevaar- lijke positie had gebracht. Zij gaf daarom de voorkeur aan de veiliger pacifistische politiek van Gladstone.

Bij de verkiezingen van 1880 werden Beaconsfield en zijn partij vernietigd en trad Gladstone wederom als hoofd der regering op.

liberale gedachte in Engeland

Vijf jaar bleef hij aan het bewind, vijf zware jaren, waarin de eerste botsing met de Zuidafrikaanse Boe- ren, de verwikkelingen in Egypte en de opstandige beweging in Ierland vielen. In juni 1885 werd zijn rege- ring in het Lagerhuis verslagen; het ministerie-Salisbury, dat hem op- volgde, hield het nog geen jaar vol, zodat Gladstone reeds begin 1886 voor · de derde maal een ministerie vormde.

In deze periode stelde Gladstone, wiens waardige levenshouding en geestelijk gezag vertrouwen wekten.

het verlenen van Home Rule aan Ier- land aan de orde in de vorm van een eigen Iers parlement voor uitsluitend Ierse aangelegenheden. Dit had een splitsing in de gelederen der libera- len tengevolge: de Unionisten en de Gladstonianen. Hij struikelde er over en wist pas in zijn vierde ministerie (1892) de Home Rule Bill in het La- gerhuis erdoor te halèn. Het Hoger- huis echter verwierp het ontwerp en hiermede was een definitief einde gekomen aan Gladstone's carrière.

The grand old man

Hij bleef niettemin tot aan zijn dood "the grand old man", aan wie Engeland onnoemlijk veel was ver- schuldigd. Zijn verhouding tot ko- ningin Victoria was koel en zonder enige hartelijkheid. In haar Dagboek schreef de koningin eens: "Hij spreekt mij toe alsof ik een openbare vergadering ben. . . ". Disraëli, die een groter souplesse bezat om zijn vorstin te behagen, zeide:: "Glad- stone behandelt de koningin als een ministeriëel departement, ik behan- del haar als vrouw".

Op 19 mei 1898 overleed Gladstone, bijna 80 jaar oud, op zijn buitengoed te Hawarden (Chester), tot het laatst gesteund en gekoesterd door zijn echtgenote, Catherine Glynne, met wie hij in 1839 was gehuwd. (Haar

zuster;~Lady Lyttelton, was een van Victoria's hofdames). Bij de bijzet- ting van zijn stoffelijk overschot in de Westminster Abdij behoorde de latere koning George V, toen nog Hertog van York, tot de slippedra- gers.

L.ALETRINO

WIJ LEVEREN

DOZEN

uit Massief Carton

*

Speciaal voor export.

*

N. V. Stroocartonfabriel< v /h

E. Free & Co.

OUDE PEI{ELA

Telefoon 05978- 2233, 2 lijnen

Eigen modern ingericht laboratorium.

.RIJHEID EN DEMOCRATIE

VREEMDE COMBINATIE

Samenwerking op sociaal terrein of politieke mano,euvre

?

(Van onze sociale medewerker)

Het N.V.V. en de K.A.B. (sinds kort Nederlands Katholiek Va-kverbond (N.K.V.) geheten) hebben besloten een gemeenschappelijk actieprogramma te publiceren. De derde grote vakcentrale, het Christelijk Nationaal Vak- verbond doet niet mee, het is met een eigen sociaal politiek programma ge- _ komen.

De gedachte van samenwerking tussen de drie vakcentrales is niet van vandaag of gisteren. Jarenlang heeft de Raad van Vakcentralen, waarin de drie waren verenigd, opgeld gedaan, ·maar deze samenwerking is ten slotte gestrand en vervangen door een van meer incidentele aard.

Maar het vreemde is thans, dat de NKV alleen met het socialistische NVV in zee gaat en zich daarmede dus dis- tancieert van de andere confessionele vak- centrale, hoewel steeds hoog opgegeven wordt van de interconfessionele samen- werking op politiek en sociaal gebied, waarvoor de Volkskrant, het dagblad van het NKV, geregeld zelfs de term van christen-democraten gebruikt.

Het NVV ^is socialistisch, het geeft bv.

met de Partij van de Arbeid samen Het Vrije Volk uit. Hoe is het nu mogelijk, dat het Nederlands Katholiek Vakver- bond met dit socialistische NVV tot een gezamenlijk actieprogramma komt. Het NVV legt sterk het accent op de belangen van de àrbeiders onder de werknemers.

Nu is de KAB onlangs· juist tot een structuurwijziging overgegaan teneinde te proberen op deze wijze, alle katholieke werknemers van hoog tot laag in een vakbond te krijgen. Voorts moet het NKV ook de activiteiten van de diocesane ka- tholieke standsorganisaties overnemen.

Op zijn zachtst gezegd is die samenwer- king met de socialisten daardoor thans niet opportuun.

De KAB heeft ook altijd gaarne gewe- zen op de samenwerking met andere ka- tholieke organisaties, zoals die van de werkgevers, de middenstanders en de boe-

VOORUITZIEN

De verkiezingen en onze eigen landdag zijn achter de rug;

nu kijken wij weer verder, want het' leven en de. politiek staan niet stil.

Wij kijken over het vakantiesei- zoen heen naar het najaar en daar is dan weer onze tweedaagse confe- rentie op de Pietersberg: zaterdag 12 en zondag 13 oktober. Noteert U het vast?

Als iemand wensen heeft inzake een onderwerp, horen wij dat graag·, maar dan gauw. Vóór de vakantie- tijd moet alles in kannen en kruiken zijn.

SPAARBANKWEZEN

Er ligt nog een verslagje van een bijeenkomst in Zeist.

waar ten huize van mevr. M. G.

Louwerse, jhr. J. Op ten Noort sprak over het spaarbankwezen.

Na een korte terugblik op het ont- staan der spaarbanken, veelal in het begin der vorige eeuw, stelde spreker voorop, dat de dienende taak, die daarbij het oogmerk is geweest, nog altijd ten volle geldt.

Merkwaardig is, dat het indivi- duele sparen juist door de uitgebrei- de sociale verzekeringen aantrek- kelijker is geworden. De noodlots- gedachte heeft in de tegenwoordige tijd plaats ingeruimd voor een zon- niger perspectief. Doordat de spaar- banken van thans een veel ruimer arbeidsveld bestrijken dan vroeger,

ren. Wat kan daar nu nog van terecht ko- men, nu dè KAB onder één noemer met het NVV gaat werken? Het vertrouwen van de andere katholieke organisaties in het NKV moet op deze wijze wel zo klein worden, dat samenwerking niet langer mogelijk is.

In het politieke vlak

Ten slotte nog een enkele opmerking over de politiek. Na de oorlog is het woord integratie in zwang gekomen. Dit wil zeggen, dat de vakbeweging zich overal wil laten gelden, dus ook in de politiek.

In de beide Kamers zijn dan ook de vakcentralen stevig vertegenwoordigd, doordat hun voormannen op de lijsten van de politieke partijen staan. Dit geldt vooral voor het NVV en het NKV, die deelnemen aan de PVDA en de KVP.

Politiek wordt de zaak er nu niet dui-

Copie voor de:z:e rubriek te zen- den aan: Mej. Joh. H. Springer, Alexanderstraat 16, Haarlem.

vinden zij hun inleggers onder al- le schakeringen der maatschappij.

Er zijn vele en verschillende vor- men van dienstbetoon en spaarvor- men, welke de moderne spaarbank biedt. Uitvoerig ging spreker in op de girale loon- en salarisbetaling en de daaraan verbonden problemen.

Er wordt medewerking verleend aan de wettelijke regelingen tot be- zitsvorming, de Jeugdspaarwet, de Premiespaarregeling Rijksambtena- ren, de Wet Premiespaarregelingen en Winstdelingsspaarregelingen.

Het ontwerp Algemene Premie- spaarregeling wordt in details be- sproken; met uitzondering van de jeugdspaarwet kan men in spaar- bankkringen en ook uit liberaal oog- punt geen groot enthousiasme op- brengen voor de steeds verder gaan- de overheidsbemoeiïng.

Ook de spaarbanken worden in toenemende mate geconfronteerd met maatregelen op het gebied van de bezitsvorming, die op het eerste

delijker op, zeker niet wanneer de hui- dige regeringscombinatie terugkeert om- dat een deel van de Partij van de Arbeid dan behalve oppositie ook partner is van een deel van de grootste regeringspartij.

Wûrdt het een soort koekoeksei, dat de socialisten al vast hebben gelegd in het nest van een regeringscombinatie voor het geval zij daarin niet zijn opgenomen?

Het komt ons voor, dat vooral de KVP hier in een moeilijke positie kan gera- ken, de leiding van deze partij zou dit het geestverwante NKV wel eens zeer kwa- lijk kunnen nemen.

Nu is het wel zo, dat het met de sa- menwerking van de drie vakcentralen, als het niet om incidentele acties ging, steeds mis is gegaan. Mogelijk komt er ook van het gezamenlijke actieprogram- ma van NVV en NKV - hoe bedrieglijk veel lijken deze namen thans op elkaar - niets terecht.

De voorkeur van het NKV althans van de vroegere KAB voor een rooms-rode regering is bekend. Het is dan ook zeer goed mogelijk, dat de aankondiging van een gezamenlijk programma eigen- lijk niet meer dan een poging is een terugkeer van de regeringscombinatie te beletten door te wijzen op de samen- werking tussen rooms en rood op so- ciaal terrein. Een samenwerking, die tot nu toe echter heel weinig heeft be- tekend, zodat die als argument voor een rooms-rode regering niet erg sterk is.

gezicht wel sympathiek lijken, maar door hun ingewikkeldheid overheid, bedrijfsleven en spaarbanken op hoge kosten jagen. Indien de over- heid er voor zorgt, dat de prijzen 'niet onevenredig stijgen en de belas-

tingen niet te knellend drukken, zullen de mensen in hun eigen be- lang wel tot sparen overgaan. De onverschillige "van de hand in de tand levenden" negeren de stimu- lans door spaarpremies toch.

VOEDSEL OF HONGERSNOOD

Nog meer vooruitzien naar het volgend seizoen.

De NOVIB stuurt ons een aankon- diging van' een geluids- en kleuren- film, getiteld "Voedsel of hongers- nood", welke film gratis in bruik- leen gegeven wordt. Folders met de nodige gegevens kunnen worden aangevraagd bij de NOVIB, van Blankenburgstraat 6, Den Haag.

(onze organisatie vermelden).

Op mooie, zonnige (hopen wij) zomerdagen zal wel niemand zin hebben in het donker te gaan zitten, maar ·voor najaar en winter raden wij aan hier eens aan te denken.

VRAG!ENUJST

Het volgend seizoen willen wij ook wel weer een vragenlijst of richtlijnen voor een bijeenkomst doen uitgaan. Weet iemand een ge- schikt onderwerp?

6 .JUNI 1963 - PA GIN A i

een fantastisch geschenk voor

ader

Forse tube f 1.75 Uitsluitend bij de kapper verkrijgbaar !

CO PIJN

GROENEI(AN

*

REEDS MEER DAN TWEE EE:UWEN EEN

BEGRIP VOOR

boomkwekerij- prodakten

EN

tuinarchitectuur

*

TELEFOON 03401-207

FA BLO

COMMODORE WHITE ~

mi

U slaagt uitstekend bij

GERRITZEN

HERENMODES L. v. Meerdervoort 280 a DEN HAAG _ TEL. 33 64 18

ALGrEMEEN SECRETARIAAT V.V.D.

Koningh1negraeht 61

's= Grave rihage Telefoon ( 070) 60 48 03

(3 lijnen) Giro 67880