Van Athene naar Jeruzalem

Var in

147

psychotherapie en psycho analyse werden heoe fend onder de n.i/i's, ondanks het leil dat de ps\ cho-analyse werd gc/icn als 'loodse wetenschap'. Matthias (loi mg, een neelje \ a n l lerinaiin, was namelijk /eer geïnteresseerd in psychotherapie en richtte daarom het (loring instituut op, waar met joodse psychotherapeuten aangesteld werden, die zich baseerden op lung, Adler en /ells op 1 ivml Noodgedwongen werkten de therapeuten at"en toe-mee aan de iia/i-diitatuur. Bijvoorbeeld door hun therapie in dienst te stellen van de a n s e h e visie op seksualiteit en dus mensen te 'gene/en' van mas-turbatie en homoseksualiteit, of door vertronweln ke informatie door te spelen over 'verdachte' cliën-ten.

l en groep h i s t o r i c i uit Heidelberg trok een pa rallel tussen het Derde Rijk en de huidige Westerse samenleving door Ie beweren dal ook in on/e maatschappii sommige vormen van beslaan nun dei waardig' worden geacht, l en bestaan als /wak /innige of demente bejaarde bijvoorbeeld. We moeten er daarom voor oppassen dat de rechten van de/e mensen niet /oek raken, vonden /i|. Want de vergelijking gaal misschien ver, maar tegen woordig is de wetenschap nog steeds met vni van morele keu/es, /o'n keu/e wordt biivoorhecld gemaakt door /wangere vrouwen bn een contro lehe/oek te attenderen op de mogelijkheid om na te gaan of het kind in hun buik een mongool /al worden. In mogen demente bejaarden, die niet bewust toestemming kunnen verlenen, bijvoor-beeld worden onderworpen aan allerlei, mogehik si hadeliike, oiuler/oeken?

De parallel is wellicht iets diamalisch, maar de holocaust hield de gemoederen op dat moment ook buiten het congres sterk be/ig. In de week van het congres was namehik ook Daniel |. Goldhagen op tournee m Duitsland, de Amerikaanse histon e u s die m /un boek Hitler's willing CACiiiliniu'i^ betoogt dat de uitvoerders van de holocaust hun taak met graagte vervulden, gedreven door een fel a n t i semitisme. Volgens C.olclhagen vormden cle/e moordenaars een dwarsdoorsnede van de Duitse samenleving en hadden vele andere 'dooi snee l hiilsers' hel/ellde kunnen doen.

Ook île internationaal vermaarde Klaus Doer ner, die de laatste Ie/mg gal van het congres - ove-rigens m het Duits - vergeleek het na/i-tiidpcrk met on/e tijd. De veteraan Doerner, bekend van /ijii boek Wurger unit lm uit I9f>9, borduurde daarmee kalmpies voort op het thema dat hem al sinds laar en dag be/ighouclt: de marginalisering van '/wakke' groepen m de l uropcsc maatschap pij. In de /estiende eeuw, betoogde lui, werd het

vermogen om te werken het criterium waarop men mensen begon al te /onderen van de rest van de samenleving. In de periode van de Verlichting kwam daar nog een criterium bu: de rede. Iedereen die de /aken met op een r i j t j e had, werd opgeslo ten. Nog een eeuw later kwam ge/ondheul erbn als criterium. Door de samenleving geheel te willen / u i v e r e n van /wak/mmgen en gcestcs/ieken ver-bonden de na/i s natuurlijk /eer extreme conclu sies aan chl waaidestelsel, maar de s e l c e t i c e t itena die /ij hanteerden waren dus met nieuw, legen woordig is het met Ivn tun om openluk te spreken over minderwaardige en meerwaardige vormen van bestaan, maar volgens Docrnei /un ook wn onderworpen aan een sterk ideaal van arbeid /aamheid, lichamelijke en geestelijke ge/ondheid. I'll aan een nieuw criterium: jeugd. Doerner houdt daarom /mi hart vast als hu denkt aan de behan-deling die de aankomende goll bejaarde b.ib\ boomers' wellicht /uilen krijgen, l,n met de/e /wartgallige boodschap werd het congres besloten. Over drie jaar in (ienève mag overigens weel Duits en l i ans worden gesproken, l en slei hte /aak, want nu de belangstelling voor de geschiedenis van de psychiatrie groeiende is, dient dit prille vakgebied er bovenal voor te /orgen dat het met m snel tempo weer versnipperd raakt.

VAN ATHENE NAAR JERU/AI l M H.F.J. Horstmaiisholï

\.m i) tol n september vond te Icru/alem een sym posium plaats, getiteld: l rom Athens to Jerusalem. Medicine m 1 lellem/ed levvish lore and m l,n U ( hnstian l iterature', georganiseerd door The Israël Society lor the Histoiv ot Mod n me and Siieiuc als 'satelliet symposium' naast hel isste congres van de Socielas Intel nationalis Ilistonae Medicinae, dat dit jaar op het (inekse eiland kos was georgam seerd. De be/ielende kracht achter hel svmposium w.is Samuel Kottek, die de Ham l-nedeimald l hau lor the l listoi v ot Medicine bekleedt aan l hè llebiev\ l ' m v e r s i t v in lei u/aleni.

Het symposium was de/e keer gewijd aan de relatie tussen Hellas en ludaea m de eerste eeuwen van on/e jaartelling.

De oudst bekende medische school ter wereld Opmerkelijk was de aldehng Habs Ionise he genees kunde. Op het eerste ge/icht /on men misschien denken dat dit onderwerp hier niet aan de orde /ou behoren te komen, aange/ien de bloeitijd van de

148

Varia

Babylonische en Assyrische culturen vele eeuwen voor die van de joods-christelijke en Grieks Ko meinse valt. Bij nadere bestudering blijkt echter dat spijkerschriftteksten, ook met medische inhoud, tot in de tweede eeuw n.C. zijn vervaardigd, /ij oefen-den invloed uit op de talmoedische geneeskunde. Drie assynologen gaven een indruk van de ongelo-felijke rijkdom van het grotendeels nog onuitgege-ven materiaal. I. Hnkel ( B r i t i s h Museum, Londen) gaf een overzicht van de inhoud van het archief van een medische school, de tot dusverre oudst bekende ter wereld, waarschijnlijk uit Babyion en daterend uit ca. 550 v.C:. Het bijzondere aan de Babylonische geneeskunde is dat dokters en magische getie/ers samenwerken. Afwisselend vindt men individuele therapieën en magische be/eweringen. M. ( i d l e r (University College, Londen) toonde aan dat een deel van de zogenaamde Babylonische Talmoed (Gittin 683-703), een medisch handboek in het Aramees, gebaseerd is op Akkadische teksten in spijkerschrift. M. Stol (Vrije Universiteit, Amster-dam) sprak over het fenomeen dat in het Neder-lands 'verzien' wordt genoemd, het geloof dat het embryo bij de conceptie ot de foetus in de moeder-schoot veranderingen zou kunnen ondergaan ten gevolge van de emoties van de moeder. Stol presen-teerde voorbeelden van dit geloof zowel uit de Bijbel als uit Babylonische, Griekse en Romeinse teksten. Misschien moet de bekende tekst uit Genesis i: 'hn God zag, dat het goed was' m dit per-spectiefworden gelezen.

Bijbelse en talmoedische geneeskunde

E. Lieber (Oxford) ging in op het bekende pro bleem van de lepra in het Oude en Nieuwe Testa-ment. Ook de boeiende discussie met de archeo-loog ). Zias ( leruzalem) bracht geen u i t s l u i t s e l H. Paavilainen ( l e r u z a l e m ) behandelde het beeld van de ouderdom, in het bijzonder van dementie in oude joodse bronnen. Prediker 12 is daarvan een ontroerende getuigenis.

Alexandrie als smeltkroes

De relatie tussen Grieks-Romeinse en joodse cul-t u u r kwam aan de orde in de bijdrage van H. von Staden (Yale, USA) over de joodse wijsgeer Philo van Alexandrie (ca. 25 V.G.-45 n.G.) en zijn kennis van het menselijk lichaam en de geneeskunde. Het blijkt dat de revolutionaire vernieuwingen in de geneeskunde, waarvoor Alexandrie vanaf de derde eeuw v.C. het toneel vormde, zoals de sectie op mensen en de ontwikkeling van de polsleer, zeker niet aan Philo voorbij zijn gegaan.

St. Newmeyer (Pittsburgh, U S A ) ging in op de dierpsychologie van Philo. BIJ z i j n verdediging van

Deel van een Romeinse coioniudc in Bet Shean, Israël: knooppunt van joodse, Mesopotamischc en Grieks Romeinse invloeden.

de bijbelse o p v a t t i n g over de suprematie van de mens over de dieren blijkt hij te s t e u n e n op Stoi sehe theorieën.

Wondergenezingen in de Bijbel

Een ander b e l a n g r i j k thema waren de wondergene-z.ingen in de Bijbel en de vroeg-chnstclijke geschrit-ten. Volgens traditionele opvattingen zouden de eerste christenen demonen beschouwd hebben als de oorzaken van alle z.iektcn. G. 1-crngren (Oregon State University, USA) stelde daarentegen dat de meeste in het Nieuwe lestament en in de christelij-ke geschriften van de eerste drie eeuwen beschreven ziekten aan n a t u u r l i j k e oorzaken worden geweten en dat pas in de late oudheid het geloot in demo-nen als veroorzakers van ziekten wijd verbreid wordt.

). Helm (Halle, D u i t s l a n d ) en 1). Stoutenburg (Otterburne, Canada) gingen, onafhankelijk van elkaar, in op de souale en c u l t u r e l e context en de beleving van ziekte en genezing in de Bijbel en in vroeg-christelijke bronnen, /.ij betoogden dat de vroeg-christclijke verhalen over genezing, die zij vergeleken met joodse en h e l l e n i s t i s c h e teksten, geïnterpreteerd moeten worden in de context van volksgeneeskunde en magie. Van tie beïnvloeding door de klassieke Griekse r a t i o n e l e geneeskunde zijn nauwelijks sporen te vinden.

Androgynie

J. I.evinson ( l e r u z a l e m ) behandelde het thema androgynie in de r a b b i j n s e literatuur. Het b l i j k t dat de rabbijnen uit de ide eeuw n.( ',. goed op de hoog-te waren met de Griekse medische en filosolist lic t h e o r i e ë n over mannelijkheid en vrouwelijkheid, l >e basisgedachte, als zou er slechts één geslacht zijn en als zou per individu het mannelijke of het

Varia

De genezing van de melaatsen (mo/aiek Monrcalc, Sic i l i c )

welijke overheersen, terwijl de grcn/en tussen heide geslachten vloeiend /oiulen / i j n , speelde een be l a n g r i j k e rol in het m a a t s c h a p p e l i j k e en p o l i t i e k e discours, zeker als het ging om / c l l d e l ï n i t i c en dia holiscrmg van de tegenstander in een debat.

l >e/elfdc theorieën waren hel onderwerp van de bijdrage van H. Horstmanshoff (Leiden) over e u n u c h e n en c a s t r a t i e in het vroege christendom en h e l l e n i s t i s c h joodse l i t e r a t u u r . In het werk van de vroeg c h r i s t e l i j k e a u t e u r C l e m e n s v a n A l e x a n d r i e (ca. 150-215 n.Cl.) blijken verschillende t r a d i t i e s samen te komen. 'Eunuch' kan /owel de a a n d u i d i n g / n u voor 'gecastreerde man', als voor 'ongehuwde, h i j die zich van seksueel verkeer onthoudt', en 'atheïst' I-en kort b e r i c h t als d i t kan slechts een summiere i n d r u k geven van de rijkdom die het symposium m hel op dat moment vreecl/ame woo lange leru-/alem bood. Wie meer w i l weten. Ie/e het te lern /alem uitgegeven m e d i s c h h i s t o r i s c h e t i j d s c h r i f t Korolli en de Acta die over enige tijd b i j Brill in Leiden /uilen verschijnen.

ACTUALITEITEN

Werkgroep Wetenschapsgeschiedenis 'MULERIUS' Een aantal wetenschapshistorici, verbonden aan de K i i k s u n i v c r s i t e i t Cironingen (RUG), heelt de Interfacultaire Werkgroep ' M u l c n u s ' opgericht.

Mulcrius (1564-1630) was een van de vier hooglera-ren die bij de oprichting van de Groningse univer-siteit in 1614 benoemd werden. Behalve geneeskun de onderwees l u i wis en sterrenkunde.

Sommige Groningse afdelingen en vakgroepen beschikken over 'eigen' historici (geneeskunde, far-macie, w i s k u n d e , biologie), andere w e t e n s c h a p s h l s t o r i c i / i | M verbonden aan de f a c u l t e i t Wijsbegeerte of de Vakgroep Geschiedenis van de l e t t e r e n f a c u l -teit (natuur- en sterrenkunde, geneeskunde) IV eerste activiteit van de werkgroep is geweest de productie van een studiegids l V/e gids geeft een o v e r / i c h t van het onderwijs dat, specifiek of in o n d e r s t e u n e n d e / i n , gegeven wordt op welen schapshistonsch gebied, in totaal betreft dit 29 col-leges. De meeste daarvan /ijn ook als open colleges toegankelijk voor met studenten van de RUG.

Postadres (tevens adres waar de gids verkrug-baar is): Universiteitsmuseum, Zwanestraat 33, 9712 CK Groningen. Nadere i n f o r m a t i e bij de i n i t i a t i e f n e m e r s : Dr. EG. H u i s m a n (050-36328607 363117; KG. HuismaniS'med.rug.nl). Or. J.A. van M.ianen (050-3637132; maanenC^math.rug.nl) en Dr. ( ( I S a u t i n g (050 (6^5996; SantingC'Met.rug. n i ) . The I n t e r n a t i o n a l Society for the History of Medicine/La Société Internationale de la Medicine Bovengenoemd genootschap, ook wel SIHM of Société genoemd, vierde m september 1996 het vijfenzeventigjarig bestaan t n d e n s het tweci.ui l i j k s e internationale c o n g r e s dat d i t m a a l op Kos (Griekenland) werd gehouden. De doelstelling van de Société is 'to assist and support the h i s t o r i c a l study of all questions r e l a t i n g to the medical and allied sciences, and more generally to all fields of the healing art'. De Société is m op/et le vergelijken met GeWiNa, met dit verschil dat de leden /ich v o o r n a m e l i j k met de geschiedenis van de genees kunde be/ighouden. Evenals in GeWiNa verenigen /ich in de Société beroeps m e d i s c h historici en 'amateurs', in het algemeen medici met interesse voor de geschiedenis van hun vakgebied.