Over de oude begraafplaatsen

Over de oude begraafplaatsen

in Drenthe,

bijzonder over

de hunebedden

DOOR

Dr. D. Lubach.

III.

1 Oermania

,

cap, 34; Utraeque^nationes [Frisii ^{majoreset minores\} usque ad Oceanum llheno praetexuntur, amhiuntque immensos insuper ^lacus, et JRomanis

classibus navigafos. ^{Ipsum quin etiam oceanum illa} tentavimus. Et superesse

adhuc Jlerculis columnas, fama vulgavit^••sive adit Hercules

, seu

,

quicquid uhique magnificumest_, in clarifatem ejus referreconsensimus. Nee defuitaudentia Druso Oermanico; ^sed obstitit Oceanus in se simul atque in Herculem inquiri.Mox

nemo tentavit

, sanctiusque^ac reverentius visum

, de actis Deorum credere quam

scire. Wanneer drusus, ^metOverijssel ^{wel bekend, de} Drcnihschc hunebedden had wil- Welke de beteekenis der hunebedden is en wie hunne stichters

zijn geweest,

^— daaromtrent

liepen

vroeger de

gevoelens

^uiteen.

Het is

onzeker,

^{doch wel}

waarschijnlijk,

dat de Romeinen

bij

^hunne komst hier te lande die

gedenkstukken,

^{die er toen}

menigvuldiger

en

op meer

plaatsen

^moeten

geweest zijn,

^hebben

gezien

^{en er hunne}

gedachten

over

gehad.

^{Dat de} Drenthsche hunebedden echter niet de Columnae Herculis

,

de kolommen

van HERCULES waren

_,

die, volgens

het

getuigenis van TACITUS, DRUSUS te vergeefs

^{trachtte te}

bereiken, blijkt

^{uit de}

plaats bij

^den

genoemden schrijver ¹ duidelijk. Wij

^zullen

15

226 OVER DE OUDE REGRAAFPLAATSEN IN HRENTHE.

“Misschien,”

^dus

vervolgt

picabdt, “dat er

oonigc

^sullen

gevonden worden,

^die

mijn

^{sustenu niet en sal}

smaken,

^die voor fabelen_en

praetjes

^{houden al} wat van do Reusen _en haor

ongelooflijke

^werekon

geschreven is,

^en

gozoght

^{wert. Doch deze}

goede joolon dienen,

wegens hare

simpelheydt,

^voel moer

beklaeght,

^{als in haer}

tegenspreken

wo-

dcrleght

^{te werden. Wel hoe! on}

sijnder niet,

soo wel _voor als _naor do D'duvie

,

gronwclicko

^Reusen

geweest

op aerden? enz.” Picardt tracht dit_nu te

bewijzen

^{uit het Oude}

Testament,

^{uit do Noordsche}

schrij-

vers, uit do in verschillende streken der aarde

gevonden

“Reusenge- beenten.” Dat do _reuzen

,

die do Drenthscho hunebedden

gesticht

^heb-

ben,

^{uit het} Noorden hier

gekomen zijn, bewijst hij daaruit,

^{dat do}

len zien, ^{zon liij niet zoo dwaas} zijn ^{geweestte dien einde over lietmoerFlevo de}

Noordzee in te varenI

ons ook niet

vormoeijen

met op te sporen wat ^menal in vroegere

tijden

over de hunebedden

gedacht heeft,

envergenoegen er ons mede_om vooreerst na te gaan, wat de bekende Coevorder

predikant

^engenees-

heer JOHAN PICARD daarover

^{mededeelt. In}

zijn, doorgaans

^onder den naam van “Drenthsche

antiquiteiten”

^bekend

boek,

^doelt

hij

de

gissingen

mode, ^{die men omtrent de} hunebedden hier _enelders

gewaagd heeft,

^{als b.} v. dat de steene

n, waaruit

zij bestaan,

^door den zondvloed zóó op elkander

gestapeld zijn,

^{— dat}

zij gesticht zijn

door de menschen vóór den

zondvloed,

^{— dat de duivelze} zou ge- bouwd

hebben,

^{— dat ze} de bovenbedoelde kolommen _van

HERCULES

zouden

zijn,

^— dat

zij tropeën

^van de Romeinen zouden

wezen, ^—

of wel heidensche

altaren,

^{— of}

eindelijk

^Romeinsche

begraafplaatsen.

“Wat sal men dan

eyndelijck maken”,

^dus

vervolgt hij,

“van dese oude, vreemde, ^{en monstreuse}

Antiquiteten?

^Het

sijn

^al te samen

begraffenissen

van grouwsame,

Barbarische en

wreede REUSEN, Huy-

nen,

Giganten

,

kinderen Enakim

,

Emim

,

Nephilim , Rephaim

,

menschen

van

grouwelicke

statuer,

groote krachten,

en beestelicke

wreetheydt,

die noch God noch menschen

gevreest hebben,

^maar

geacht

^werden

geboren

^te

sijn

^{tot verderf des}

menschelijcken geslachts.

^{Dese mon-} strouse Housen

sijn

^{in dese Landen}

gekomen uyt

Gothia,

Sweden,

Noorwegen, Holsingen,

Finmarcken,

Biarmia,

Schrickfinnia

[Skrid-

finnia],

^{Denemarkenetc., alle welcke Landen in} de alleroudste

tijden

gekrielt

^hebben van Reusen, ^{welcke in de woeste} Noordtsche Landen

gekomen zijn

^{uit Asia},

uyt

^{het Landt}Canaan, ^etc.”

OVER DE (HIDE BEGRA AFPDAATSEN IN DRENTIIE. 227

Drenthscho

steonhoopeu

^{“dc zcdvo}

struetuyr, lenglite, breete, hooghte

on fatsoen hebben als de Rouson

Sopulturen

^{in do yoorsz. Noortsche}

Landen,”

waar ze

algemeen

aan reuzen worden

toegeschreven

Aan de

bestrijding

van dit

gevoelen

van picardt

wijdde

j. n. ncn-

NINGH ^eenhoofdstuk van con doorhem in 1714 to Frankforton

Leipzig uitgegeven

^boek over do oudo Wostfaalscho

grafplaatsen

²

.

^Behalve meer redenen

,

voort

hij

^er

tegen

aan, dat de in die hunebedden

gevonden

menschenbeenderen de gewone

grootte

^hebben.

Hij

^{voor zich houdt het}

er voor, dat de Germaanscho bewoners _vandeze landen _van de Romei-

nen het verbranden der

lijken

^hebben overgenomen,of misschien wol door dezen daartoe

genoodzaakt zijn geworden,

^—dat do bedoelde_monu-

menten dan ook

gedeeltelijk

^{van hen}

afkomstig zijn,

^envande

Hunnen, die, volgons

^{hom, van oudo}

tijden

^{af in Westfalen}

gewoond hebben,

zooals

sommige plaatsnamen

^{on de daar}

aanwezige Hunnenkampen

en

Hunncnburgten bewijzen. Hij

ontkent evenwel

niet,

^{dat ook do naams-}

afleiding

van hot

Grouingsch

^hune,

in do boteokonis_van 1

ij k, gegrond

kan

zijn; hij

^{meent dat het} een het ander niet

uitsluit,

“want,”

zegt hij,

“waarom zou hunne, in ’t

algemeen lijk,

^{niet in het}

bijzonder

het

lijk

van oen Hun kunnen botookenou?”²

Bij

^{het bock} van nunningii is _een

bijvoegsel

^door j. n. coiiausen 3 ,

waarvan o. a. hot vierde hoofdstuk inhoudt een

gesprek

^{in de}

Elysee-

sche volden tusschcn _{picarbt en een} ouden frieschen hoofdman_sur-

bold

, sorwold ,

die in 783 in een

gevocht togen

^het

leger

van karei

den gkoote

bij Haseluuno,

ⁱⁿ

Munsterland,

^zou

gesneuveld zijn

, on

wiens

graf

^{in hot}

Hummelinger

woud Saarholds-IIaus

genaamd

^wordt.

Picarut

verdedigt

^daar

zijne meening,

maar wordt

eindelijk

^door sur- Roldvan

dwaling overtuigd.

Grondiger

en meer

wetenschappelijk

^schreef over de hunebedden Joiian georg keysler. In_een

uitvoerig opstel, geplaatst

ⁱⁿ

zijne

^Noord-

1

joiian picardt, Korte besebrijvingo ^van cenigo vergeteue en verborgeneAntiqui- teten der Provinciën _enLauden, gelegen^{tusschcn de Noord-Zee,de IJssel, Emse en}

hippe,

^{enz.1c druk. in} 4o. Gron. 1660; 2e druk in 8o, Grou. 1731. Dc eerste druk komt zelden voor.

2

JODOci ^{Hermann! NUNN1NGII},

Schuttorpio-Benihemici,

^{J. Cti} Canon. Scho- last. Vredensis, Sepulchretum Westphalico-Mimigardico-^Gentile. Frcf. ^et Lips.,

1714, in 4o.

3

joiiannis HENRicr ^coiiAUSEN,

Uildesio-Saxonis

,

M. I)., Ossilegium ^historico-

physicum ad Cl. viri J. U, Nunriinghii Sepulchretum,

228 _{OVER HE OIJDE} BEGRAAFPLAATSEN IN DRENTIIE.

scho _cn Cultische oudheden

1

, beschouwt

hij,

naar

aanleiding

yan eene

beschrijving,

^die

hij

^daarin

geeft

^van hot beroemde

Engelscho gedenk- stuk,

^{onder don} naam van

Stonohengo bekend,

^{ook do hunebedden}van

Noord-Duitschland,

Scandinavië _{en ons} vaderland.

Zijne

^slotsom

is,

dat deze

gesticht zijn

^{door de oude}

Friosen, Saxen,

Denen en Zweden.

Men

ziet,

^dat ön picaudt, ón ndnningh, èn ^keysler do Hunebed- den _voor

grafsteden,

cn niet _voor iets anders houden. Dat

zij

^{dit dan} ook

werkelijk zijn,

^{wordt door don inhoud er van zoo}

overtuigend bewezen,

^{dat het}

mooijelijk

^te

begrijpen is,

^{hoe andere}

gevoelens

nog

zoo

lang

^{hebben kunnen stand houden.}

Do bodem dor hunebedden bestaat uit

zand,

^meestal

begroeid

^mot

heideplanten

^on gras. Van do moesten, zoo niet _van

allen,

^{is die} bodem opgegraven. Men kwam dan

op ^een soort van vloer _van kleine keien, ^{waaronder zich in} het zand, soms

daarbij

^rustende op een tweeden

vloer,

^{urnen met verbrande beenderencn}

hoopjes

van deze laatston

bevonden, vergezeld

van

cenig

^{ander vaatwerk} van

gebakken

aarde,

^{en van ste cne n} wapens^en

werktuigen: zoogenaamde wiggen

of beitels

,

hamers, bijlen, pijlspitsen, speerpunten,

messen,

slijpstee-

nen

, gedeeltelijk vervaardigd

^{van vuursteen, maar ook van}

graniet

cn

syeniot,

^of van

serpentijnsteen, jaspis, agaat, dioriot,

enz. som-

mige

van welke _zeer fraai bewerkt _waren. Van andere voorworpen, die door

vroegere

schrijvers

in (5ón adem met do hunebedden vermeld

worden,

^b. v.

schijven

^van

gebakken aarde,

^{in ’t midden} van een

gat

^of een indruksel

voorzien,

^{ronde met}

kruisjes getoekende

stee-

nen ballen _enz., is

hot,

^{ook luidens do} nadere berichten_vandie

schrij-

vers

zolvon, twijfelachtig

^of

zij

^{wol in do} hunebedden zelve gevon- den

zijn

^2.

Het is hier do

plaats

^{om mot een kort woord te} gewagenvan de

meeningen

^{des volks. Dat dit} zeer

dikwijls

^do

stichting

^{der hunebed-} den _{aan reuzen}

tocschrcof,

zoo als _picaudt dit

deed,

die zelfs naar allo

waarschijnlijkheid

^die

meening

^{aan hot}

volksgeloof

ontleende, kan geen

bevreemding

^baren.

1

joh. Georg, keysler, AnüquUaies ^selectae Septentriónales ^et Celticae. Kan-

noverae, 1720, 80, ^endaarin pag. 1—232: Monumentum vetus Saxonicum inpla- nitie Salishuriensi Viltoniensis provincial

,

vulr/o Stone-llenrje dictum_, ex anti- quitafihus pafriis illustratum.

2

ACKERSTRATINGH, 1. 1. bladz. 72 enz.

229 OVER DE OUDE BEGRA AEPLAATSEN IN DRENTHE.

Do

Anglo-Saxon geloofden

^{dat zekere cromlech te}

Ashbury (Berk- shire)

^do

werkplaats

was van don

mythischen

smid weland, en nog

draagt

^{die cromlech den} naam van

Wayland

^Smith's cave. In Cornwall is een

steenkring, bestaande, gelijk

men

gelooft,

^uit

jongelieden,

^die in steen veranderd

werden,

^omdat

zij

_op

zondag

^{dansten, evenals ook}

Stonehenge

^{van ouds den}

reuzendans,

^chorea

gigantum

,

heette. In Bre-

tagne

heet een

groot

^aantal

rechtopstaande

^{steenon te}

Carnao,

^{die in}

rijen geplaatst zijn,

een

leger

van

heidenen,

dat door den

Heiligen

Cornelius in steen _zou veranderd

zijn.

^In

Bretagne

en in

Engeland

heeton vele

stconhoopen

^en op zich zelf staande

groote

^steenen dui- vels steenen of

duivelstafels, terwijl

^{vele dolmens} en crom- lechs in verband

gebracht

^worden met

feeën,

ⁱⁿ

Engeland

^{ook mot}

robin iiood, ^waarvoor in

Frankrijk

^{garganïua in de}

plaats treedt, terwijl

^{daar do overdekte alleen} en

grotten vrij algemeen

_grottes of creux aux

fees

^heeton.

Bij uitzondering

^{heet in}

Bretagne

eon dolmen table de César.

Sporen

van de vroegere, door do eerste

Christcnpredikers

_enlater¹

streng

verbodens

vereering

^{van deze steenon bleven} mode nog

lang

over. Soms

ging

men tusschen de steenon door _om zich te zuiveren

van eeno

beschuldiging,

^{of met hot doel} om zich te

reinigen,

^{of om} zich te

vrijwaren

^van

betoovoring.

Tc Colombiers klimmen

nog thans meis-

jes ,

^die een man

verlangen,

op den

dolmen, genaamd

^la

pierre

^levée,

leggen daarop

een stuk

geld

neer, on

springen

^{er dan af. De} vrou-

wen te Croisic dansen om een menhir; met welk doel wordt niet ge-

zegd.

^{Misschien zouden}

bij

ons met

oenigo

^{moeite ook} _nog ^wol

ccuige dergolijke bijgcloovigheden

^{te ontdekken}

zijn;

^{het is er toch verre}van af dat de

beschaving

^hot

geloof

^aan

dergolijke zaken,

^{als ik}

bedoel,

zou hebben

uitgeroeid; zij

^heeft

bij oneindig

velen niets anders uit-

gericht

^{dan dat men voorwendt er niet} aan te

golooven,

^{omdat men} schroomt voor dat

geloof

^{uit te komen.}

Om tot do

mooning,

^{dat de} hunebedden graven

zijn, terug

^{te keo-}

i'cn, het is nog zoo

lang

^niet

geleden

^{dat die}

bestemming

van de

hunebedden,

dolmens en

cromleohs,

^{zelfs door vele}

oudheidkundigen

1 Zie bij ^keysler 1.1. bladz. 13

enz., de bepalingen^{vanhet Concilie} van Nantcs,

vanhet 2°van Arlcs, van dat teTours,het I2

e en16°vanTolcdo,endat vanRonen, alsmede een capitularium ^{van karei, den} qrootbn, de bepalingen^{van do} Koningen

edsar en kanut, ^ende wetten der Zweden enGothcn.

230 OVER DE OXIDE BEGRA AFPLAATSEN IN DKENTIIE.

miskend

word,

^{o. a. in}

Frankrijk.

^{In do corsto helft van dozo eeuw}

nog meldde _een fransch

schijver aangaande

^{twoo dichtaaneen}

liggende

dolmens, van de soort, ^die

gewoonlijk

dubbele dolmon

genoemd wordt,

dat

hij

^niet

twijfelde

^{of do}

grootste

^{dor twee} was bestemd

geweest

voor het slachtoffer, do kleinste

daarentegen

^{voor don}

priester

^Het

denkbeeld,

^dat de hunebedden altaren waren, heeft trouwens^zeer

lang gehoorscht,

^en men is zelfs _{zoo ver} gegaan, dat _{men aan} do kleine

kuiltjes,

^{die men} op enkele steenen

vindt,

de

bestemming

^tooschreof

om hot bloed der

slagtoffors

op te vangen. Het komt

mij

^{'voor, dat} deze

mouning

^{wol ’t eerst}

gegrond

^zal

zijn geweest

op

die,

^wel soms

hoogo,

^maar

betrekkelijk

^kleine

hunebedden,

^die men b. _v. veel in

Brotagne aantroft,

^endie

eenvoudig

bestaan uit éen

dekstoen, gedragen

door twee, ^{drie of vier}

zijstoenen.

^{Wat echter de}

grootero betreft,

behalve

dat, gelijk wij

zagen, hunne _ware

bestemming

genoegzaam

blijkt

^{uit do daarin}

gevonden

^beenderen en

grafurnen,

ⁱⁿ

Engeland

zelfs

goheole geraamten,

^{zoo heeft hun vorm niets van een}

altaar,

en

zijn zij

daartoe dan ook wegens hunne

ongelijko, gewelfde

en ruwe bovenvlakte niet wol bruikbaar². ^Het bovenvlak der doksteonen is

in den

regel bol,

^{ruw on}

ongelijk;

^do bcncdenvlakte

daarentegen

vlak. Vele

zijsteonen zijn

^ook van buiten _{ruw, maar aan} de binnen-

zijde

^effen envlak. Kan men nu veronderstellen dat

iemand,

een al- taar willende bouwen om

daarop

^te

offeren,

^de deksteenen met do

platte

^{vlakte naar beneden} en mot do _{ruwe naar} boven zal

gelegd

hebben ?

Maar zouden de hunebedden geeno

woningen

^kunnen

geweest zijn?

Ik herinner

mij

^deze

gissing

ergens te hebben

gelezen. Maar,

^behalve dat alweder

hetgeen

men in de hunebedden

gevonden hooft,

deze

meening

ⁱⁿ den weg

staat,

^tot

woningen zijn

^{de hunebedden} nog onbruikbaarder dan tot altaren.

Zij zijn

^{daarvoor niet}

diep

enniet ruim genoeg,

gelijk

^acker sïkatingii heeft

aangemerkt

". Men moet

hierbij

^niet

uitsluitend

^het oog houden op do zeer

groote hunebedden,

zooals dat te

Borger,

^maar op de

kleinere,

^{die wel nooit tot}

woning

hebben kunnen

dienen,

en toch _van denzelfdon_vorm on dezelfde in-

rigting zijn

^{als do}

groote.

^{Ook vindt} men in

geenhunebed,

gelijk

1

wwght, ^{1. 1.}pag. 53.

3

KEYS1ER, 1. 1.

pag. 46.

3 1. 1.bladz. 62 in denoot.

OVER DE OUDE BEGRAAFPLAATSEN IN DRENTUE. , 231

de zoo

ovengenoemde geleerde opmerkt,

sporen ^{van eenc}

stookplaats.

Maar wie

zijn

^het nu, die do hunebedden

gesticht

^hebben?

Zijn

^het do Hunnen, ^{die onder}

aanvoering

van “den

geosel Gods’’,

attila, in in do 5de eeuw een

groot

^dool van

Europa

teisterden ? Dit

meende,

op den klank dos naams af, nunningh^en anderenna hem. Maar zulke hunebedden als de _{onze on} de

Noordduitscho,

^{worden ook}

gevonden

in Scandinavië, op do Kanaal-eilanden en

elders,

waar do Hunnen nooit

gekomen zijn, terwijl zij daarentegen

^{ontbroken in}

Hongarije

^en andere

gedeelten

van

oostolijk Europa,

^{waar dat volk}

langen tijd

ge- zeteld

heeft,

oven als

zij

^{ook noch}

bij

^{Orleaus, noch}

bij

^Mantuaen Pavia

gevonden

worden, waar ze toch ook moesten

zijn,

zoo de _onze door hen

gesticht

^{waren. Maar — en dit doet alles af — wie ook do} stichters der hunebedden mogen

zijn, zij

^{stammen af uit een veel} ouderen

tijd

^dan

dien,

^{toon de Hunnen}

Europa overstroomden,

^—uit

een

tijd,

^{toen hier} nog menschen

woonden,

ten eenemale onbekend met hot

gebruik

van metalen

werktuigen

^enwapenen.

Immers,

men vindt in do hunebedden hier onin Duitschland

geen dan stconen werk-

tuigen

en wapenen.Waren

zij

^{door de Hunnen}

gesticht,

^{dan zou} men

er

ijzeren, bronzen, gouden

^{en zilveren} voorworpenin vinden.

Was _er eenmaal _een ander

Hunenvolk,

^{dan do bekende}

Hunnen,

en moot aan dit do

stichting

^der hunebedden worden

toogeschroven

^? Dit

gevoelen

^{is door l. ra. c. van den behgii}

voorgestaan.

^{Het zou}

gewoond

^{hebben in} hot oude Friesche

landschap Hunsingo

,

welks_naam,

even als die _van de rivier de

Hunse,

endie _van de

zoogenaamde

^stad Hunsow in

Drenthe,

op ^een Hunevolk duiden zou. Wat die stadHun-

sow

aangaat,

zoo is _er

geen

grond

^{om te}

gelooveu

^{dat er ooit zulk}

eeno stad bestaan heeft ¹

, terwijl

acker stuatinqiiterecht heeft_aan-

gomorkt,

^dat

Hunsingo

^{den naam ontleent van de}

Hunse,

^endie rivier

wel niet naar een volk zal benoemd

zijn,

^’t geen ^even ongewoon^zou

zijn,

^{als ’t}

tegenovergestelde

gewoon is. De Saliërs boeten naar de

Sala,

niet de Sala _naar do Saliërs. Intusschen is het _waar dat,

gelijk

van den bekgii

aanmerkt,

^de

Anglo-Saxischo kerkelijke schrijver

beda gewag maakt _van Hunnen of Hunon, in nauw verband met andere Nederduitschc

volken,

waarvan do

Engelschcn

^afstammen.

Hij

^noemt die volken op: het

zijn

^do Driesen, ^de

Rugiërs,

^do

Denen,

^de

Hunon,

1 Janssen heeft in zijne^{Drenthsche Oudheden eenhoofdstuk}aandezoogcu.stad Hunsow

gewijd,

^{waaruit het} bovenstaande genoegzaam blijkt.

OVER^T)E OUDE BEGRAAFPLA ATSEN IN DRENTHE.

232

do oude Saxen en do Boructaviërs Ook in de oude sagen, die op

don

grijzen voortijd

^{vanhet Noorden}

terugwijzen,

^wordt van eenHune- land _{en een} Hunenvolk

gesproken.

^{Dat echter de Hunen} van beüa on der sagen do hunebedden zouden

gesticht hebben,

^kan niet worden

aangenomen. Want dan zoude dat volk

geheel Noord-Duitschland,

van ons land af tot in

Pommeren,

^{hebben moeten}

bewonen;

^{daar toch} vindt men overal die monumentenonworden _ze hunebedden of hune-

gravon

gcheoton.

^Maar van zulk oen

groot

^{Hunenvolk is nietsbekend,}

hetgeen

toch hot

geval

^{had moeten}

zijn.

Sommigen

^{hebben ’t dan ook boter}

gevonden

om hét woord hune niet_{van een} volk

afteleiden,

maar naareene andere beteekenis te zoe-

ken,

^on hebben

gemeend

die beteekenis te vinden in het Nederduitsch

heune,

^{'heno of}

heunc,

^dat een doode _zou betoekonen. Yan daar henekleed _voor

doodskleed, heunbürgin

^{in Saxen} voor

lijkbc-

waarster. H_{u n e}b_ed of

hunengraf

zou dan doo

dongraf zijn

²

.

^Die

meening

^{wordt echter} door geen

oudheidkundige

meer

gedeeld.

Andere

gissingen daarlatende,

^{zal ik nu het thans}

bij ethnologen

on

oudheidkundigen vrij algemeen

aangenomen

gevoelen

uiteenzetten.

Alles duidterop dat do Gcrmaansoho volksstammen uit hot

Oosten,

on wol uit

Midden-Azië,

naar

Europa gekomen zijn

³.

Maar _{van waar}

ze ook

oorspronkelijk

waren,^—toon

zij

^{aankwamen in de}

landen,

^die

zij

sedert bewoond hebben

, vonden

zij

die niet onbewoond.

Integendeel, zij

vonden daar monschcn, ^— _maar menschen _{van een} ander

slag

^dan

zij zelven,

^{eene andere taal}

sprekende

^en van andere

gewoonten

^en zeden. Mot deze

oorspronkelijke

^{bewoners moesten}

zij

^don

kamp

wagen om hot bezit van hot

land; zij waagden dien,

en hot

gevolg

was dat

zij

^{moester bleven. Maar die}

kamp

was, althans in vele

streken,

^zwaai-

en

langdurig geweest;

^{ook toon do}

overwinning

^{zich beslissend} voor do Gormaanscho aanvallers verklaard

had,

on deze zich_voor

goed

^{in het}

overwonnen land hadden

gevestigd,

^leden

zij

nog

lang

voel last van du

overblijfselen

van de

oorspronkelijke bevolking,

^{die zich in}

berg-

streken of in

ontoegankelijke

^{bosschon en} moerassen hadden

toruggo-

1 Kist, ecclesinst, L. \,

cap, 10. Sunt autemFresones

,

Rugini_, Danai

, Jlunni

,

antiqui Saxones, Boructarii.

2 Cf. KEYSLEU 1. 1. pag. 103, ^KLEMM 1.1. S. 102, ^doch ook reeds

nunningh,gelijk wij vroeger aanmerkten.

3 Ariërs

,

Duitschers en Nederlanders_, in dit Albumvoor 1871.

OVER DE OTIDE BEGUAAFPLAATSEN IN DRENTIIE. 233

trokken. Die

strijd

^{met de} autochtonen of

oorspronkelijke

^inwoners werd door de sage ^van mond tot mond

overgeloverd

^ennamal

gaande-

weg moer ongewone ^en

bijna bovonnatuurlijke evenredigheden

aan.

Bij

onbeschaafde

volken,

^dio geen letterschrift

kennen,

en

bij

^wie alle kennis van vroegere

gebeurtenissen

en toestanden op de monde-

linge overlevering berust,

^{worden dio} vroegere

gebeurtenissen spoedig oud;

^{wat ten}

tijde

van do

overgrootvaders geschied is,

^is

bij

^hen reeds in het halfdonker_van don ouden

tijd gedompeld.

De zucht om het

voorgeslacht,

^{waarvan men zelf afstamt, te}

verheffen, openbaart

zich

daarbij

^steeds

bij

oubeschaafdèn enhalf beschaafden _zeer

sterk,

getuigen

^{do wonderbareOn}

ongeloofelijke

^feiten, dio in allo sagen aan do holden van den

voortijd

^worden

toegeschrevon.

^{Bedenkt men}

dit,

dan is hot niet

mooiclijk

^te

begrijpen,

^{hoe de}

vijanden,

met welke do Germanen

aanvankelijk

^te

kampen

^hadden en die

zij

^{niet dan met} moeiteoverwonnen, in de

overlevering

weldra verschenen als een volk

van

verschrikkelijke, bijna bovennatuurlijke

wezens, maar die dan toch voor do alles

vermogende dapperheid

^enkracht ^der voorouderen had- den moeten bukken.

Zij

^werden

voorgesteld

^als van

buitengewone lichaamsgrootto,

^{meer dan}

menschelijke kracht, vreesolijke

^woestheid

en

wreedheid,

somszelfs als

begaafd

^met

bovennatuurlijke

^{vermogens,—} in oen

woord,

^{het werden reuzen.}

Die reuzen_, of liever die volksstammen

,

die de

overlevering

^weldra tot _reuzen omvormdo,

zijn

^do Scandinavische ^{Jattenon Thursen}

,

die

de

Jettegrafvar

^hebben

gesticht;

^— het

zijn

^do Riesen on Hünen van

Noord-Duitschland,

^wier

gebeenten

^{in do Riesen- en}

Ilunengraber

rus-

ton;

^{— hot}

zijn

^{de Hunon}van

Drenthe,

^do reuzenvan vader piciitox, de bouwers _{van onze} vaderlandsche hunebedden.

Zoo

zijn wij

^{dan toch weder tot do reuzen van picardt}

toruggeko-

men. En

werkelijk,

wanneer ^men dio_reuzen slechts

duidt,

^zooals

zij

moeten

geduid worden, namelijk

^{als do wilde}

volksstammen,

^{dio de} Germanen in

Europa

^{vonden ondie}

zij

^niet dan mot veel

inspanning

konden meester worden_en

onschadolijk maken,

^{dan is het} waar

dat,

gelijk hij zegt, bijna

^{overal reuzen hebben}

gewoond,

on niet onwaar-

schijnlijk,

^{dat die reuzende stichters dor hunebedden}

zijn geweest.

Maar hoe weet _men, dat de hunebedden

juist

^door cone voor-

Germaanscho

bevolking gesticht zijn?

^Hot zal

mijnen

^{lezers niet} onbekend

zijn,

^{dat men voor do oudste}

cultuhr-geschicdonis

^{des men-}

schelijkou geslachts,

^{of liever der} verschillende

natiën,

^drie

tijdperken

234 OVER DE OUDE BEGIIAA.FPLAA.TSEN IN DRENTIIE.

aanneemt: een

steentijdperk,

^een

bronstijdperk

en ^oen

ijzortijdperk.

Gedurende het eerste

gebruikte

men nog geen metalen, maar alleen

steenenen ook boenen

werktuigen,

_wapens on

sieraden,

^—

gedurende

het tweede

gebruikte

^{men uit}

brons,

^{d. i. een}

alliage

^van

koper

en tin

vervaardigde,

^{—in het}

derde,

^waarin

wij leven,

^maakte men do meeste

werktuigen

^{en alle} wapens van

ijzer.

^{Dat het winnen enbe-} werken van metalen reeds oen zekere

ontwikkeling

^en

beschaving

^ver-

onderstelt,

en dat dus de eerste menschen

genoodzaakt zijn geweest

de

onontboerlijksto werktuigen

en wapens, voor zoo ver die niet _van hout konden

zijn,

^{van steen te}

vervaardigen,

^{laat zich}

begrijpen,

^on is ook

bevestigd

^door

hetgeen bij

een aantal wilde volksstammen

waargenomenwerd, ^toon

zij

^{ontdekt werden. Later moet dat}

metaal,

dat het

gomakkolijkst

^{te winnen on te bewerken} was, zooals hot ko-

per, eerder in

gebruik zijn

gekomen^{dan het}

ijzer,

waarvan do be-

werking

^vooral meer

moeiclijkhodon oploverdo. Wij

^{vinden dan ook}

dat in do oudste

tijden werktuigen

en wapens niet_van

ijzer

maar

van brons

vervaardigd

^werden.

Volgens

^{homerus streden do Grieken}

on

Trojanen

^{mot bronzen} wapens. In het

verdrag-tusschen

porsena endo

Romeinen, aangehaald

^{door plinius 1}, werd

bepaald

^{dat do Ro-} meinen geen

ijzer

^mochten

gebruiken

^{behalve voor}

landbouwgereed- schappen.

^{Ja hot}

schijnt

^{dat do} Romeinen eerst na don tweeden Pu- nischen

oorlog ijzer zijn beginnen

^te

gebruiken

voor het maken _van

wapens. Ik behoef

hierbij nauwelijks

^{te doen}

opmerken,

^{dat deze}

tijd- perken bij

geenvolk

scherp

van elkander

gescheiden zijn geweest,

^— dat _men reeds brons

begon

te

gebruiken

^{toen de steenen}

werktuigen

en wapens nog

algemeen

ⁱⁿ zwang waren, on dat er evenzoo een

tijd

was, toon_men brons on

ijzer

^beide

bezigde

^tot

doeleinden,

^waartoe later alleen hot

ijzer

^diende.

Do Germanen nu waren,

volgens

^de gewone

voorstelling,

^{reeds in} het bezit van metalen

werktuigen,

^toon

zij

^{hier kwamen. Wat echter}

meer

zegt,

^{naast de}hunebedden, ^die geen andere dan steenen werk-

tuigen bevatten,

^{vindt men}

geheel

^andere

begraafplaatsen, grafheu-

vels, die wel _van

geen ander volk dan van de Germanen kunnen af-

komstig zijn,

^{en in deze vindt} men,behalve _urnenmot

gebrande

^been-

1 Hist, natur. Lib. XXXIVCap. ^{39. “In}foedere quodexpulsis regibuspopulo

Romano dedit Porsena

,

^nominatim comprehensum ^invenimus, ne ferro nisi in agricultura uterentur."

OVER BE OUBE BEGEAAFPLAATSEN IN BRENTHE. 235

deren, bronzen

werktuigen.

^{Dat die}

grafheuvels werkelijk

^{van Ger-} maanschen

oorsprong

zijn,

^wordt bewezen door hot

gemis

^daarin van

ontwijfelbaar

^Eomeiuscho

oudheden,

^zooals munten,

terwijl overigens

uittaciïus bekend is, ^{dat do} Germanen hunne

lijken,

^{althans die der}

aanzienlijken, verbrandden,

^endat

zij

^{over den asch}

grafheuvels

op-

wierpen, waarbij

nog

uitdrukkelijk

^vermeld

wordt,

^dat

zij

^{do oerbe-}

wijzing

van

hooge

en met moeite

opgorichto grafteekenen

^af

keurden,

als drukkendvoor de overledenen

',

^— ’t geen voorzeker niet op de stich- ters der hunebedden

past.

^{Neemtmen nu iu}

aanmerking,

^{dat de Ger-}

manen, die _ïacitus

beschreef, bepaaldelijk

^die waren, die in do lan- den aan den

Eijn

^en in deze streken

woonden,

dan

schijnt

daaruit te kunnen worden

afgeleid,

^{dat de stichters der hunebedden}geen Germa-

nen

zijn geweest

on dat _men die

stichters,

op

grond

van het uitslui- tend voorkomen _van steenon

werktuigen

in die

begraafplaatsen,

^voor vóór-Germanen te houden heeft.

Men heeft deze voor-Germanen Kelten

genaamd.

^Do

ruimte,

waar-

over ik beschikken kan

,

verbiedt

mij

^te treden in eone

uiteenzetting

van

hetgeen

^{men het Keltische}

vraagstuk

^{kan noemen. Of er ooit in}

ons landeen volk heeft

geleefd,

^{verwant mot do}

zoogenaamde

^Keltische stammen iu

Bretagne,

ⁱⁿ Wales, ^{in Ierlandon in de Schotsche}

hoog-

landen,

^{kan zeer}

betwijfeld

^{worden. En dat}

westelijk Europa

^{vóór do} komst der Germanen bewoond is

geweest

^door een

volk,

^{dat zichzelf}

met den

algomoenen

naam van Kelten

bestempelde,

^is zeer zeker niet waar. Iu ’t

algemeen

^bestaat er,

mijns inziens,

geen

grond

^{om tus-} schen

hetgeen

^{men de}

oorspronkelijke bevolking

van

Europa

^{heet en} de

Germanen,

_nogeone van beiden

onderscheidene,

^doch desniettemin Arische

bevolking,

^{aan te nemen. De}

volken,

^{die het}

zoogenaamd

Keltisch

spraken,

waren, mede

volgens mijn inzien,

^óf autochthonen,

vermengd

^{mot do voorhoede der} Germaanscho landverhuizers, ^{óf die}

zoogenaamde

autochthonenwaren geen autochthonen, maar zelven uit Azië

afkomstig

^2.

1 Monumentorum arduum et

operosum ^honorem, ^utgravemdefunctis , aspernan- lur. Germ, ^27.

! Ik kan hier iu _geen verdere bijzonderheden treden omtrent de antochthonen _van

westelijk Europa. ^{01 zij,} gelijk iaidiieiibebeweert, ^van het noorden naar het zuiden,

of, gelijk woksaae meent, van het zuiden naar het noorden verhuisd zijn, ^{— of}

zij, gelijk sommigen gegist hebben, ^{van Finschen of} zelfs Laplandschen stam zijn

geweest, kan hier geen onderwerp ^van overweging uitmaken. — Ten aanzien der

236 _{OVER DEOUDE}

BEGRAAEPLAATSEN IN DRENTIXE.

Ik mag

hierbij

^niet

verzwijgen, dat,

^{ofschoon men thans}

vrij alge-

meen de

stichting

^{der hunebeddenaan}voor-Gormanen

toeschrijft,

som-

migen

^het voor nogniet _zoo volkomen

uitgemaakt houden,

^{dat die} momumenten niet _van Germanen

afkomstig zijn.

^{Men kan} _vragen:

hoe weet _men, dat de

Germanen, bij

hunne komst

alhier,

^{reeds me-} talen voorwerpen

gebruikten

^{? De}

sagen,

^{waarin de}

oude,

^Noordscho

holden voorkomen als

gewapend

^met

metaal,

beteekenen hier

niets,

omdat

wij

^die sagen slechts uit latere

bewerkingen

^{kennen. Dat in} de

grafsteden (

^tumuli

),

^{die zeker Germaansch}

zijn,

geen

steenen,

maar bronzen _en zelfs

ijzeren

voorworpen worden

gevonden

,

bewijst

^mede niet genoeg.

Zij

^{kunnen van lateren}

tijd dagteekenen,

^{toen aan den}

oenenkant de metalen

voorwerpen

bij

de Germanen

ingevoerd

waren, cn aan don andoren kant do voorraad _van

oppervlakkig gelegene groote

steenblokken verbruikt_was enmen dus

genoodzaakt

^waskleinere steenen te

gebruiken

^tot

insluiting

^en

bedekking

^{der urnen. Men be-} denke

daarbij wol,

^{dat ook do} hunebedden zonder

twijfel

^{allen in}

graf-

heuvels, in

groote tumuli,

^bedolven

zijn geweest.

^Het

pleit

^{zou ten}

gunste

van deze

gcrmaansche theorie,

^{indien ik haar} zoo noemen

mag, beslist

zijn,

zoo men kleine

1

^{hunebedden vond met metalen} voorworpen, al of niet in

gezelschap

^{van steenen}

werktuigen,

^{— of}

grafheuvels, gelijk

^{aan die welke zeker}

germaansch zijn,

met steenen

voorwerpen ^en geoneandere. Dit is echter tot dusver nog niet

geschied.

Om van de

oorspronkelijke inrichting

der hunebedden_oen

goed

^denk- beeld te

verkrijgen,

voeg ik hier

nog het

volgende bij:

1". De

tusschenruimtcn,

^{die do}

zij-,

^{sluit- on} doksteonen tusschen elkander ovcrlaten,

zijn

mot kleinere

steenklompen aangevuld geweest.

2°. De

hunebedden,

^{althans do}

groote,

^hebben naar

mijn

^{inzien al-} len

voorportalen

met doksteenen

gehad.

^Naar

mijn gevoelen

^vormde het

voorportaal

^den

toegang

^{tot het binnenste} van hot hunebed.

Engclsclie,

zoogenaamd

^Keltische

graven,

^{merk ik} op, dat de omstandigheid, ^{dat in} vele daarvan, die zeer zeker noch Romcinsch, ^noch Anglo-Saxisch zijn, ^{toch metalen}

voorwerpen gevonden

worden,

^{volstrekt niet} bewijst ^dat de stichters dier graven ^met die van onze hunebedden niets zouden gemeen hebben. Men denke erslechts _aan, dat

hier lang ^vóór do komst der Romeinen do oorspronkelijke bevolking ^{door de Germanen}

verdrongen

,

^{uitgeroeidof ton onder} gebracht

was,

terwijl daarentegen^{in Brittannie de} oorspronkelijke ^Britsche bevolking ^{tot in de vijfde eeuwna Christus de} heerschende

bleef cn vooreendeel deUomcinschc beschaving ^aannam

1 Kleine, ^{— omdat die hunebedden zonden moeten}dagteekenen^vanden tijd, toen de

grootesteenblokken begonnentoontbreken, ^{— het} overgangstijdperk ^{totde tumuli.}

OVER HE CEDE BEGRAAFPLAATSEN IN DIIENTHE. 237

3°. Do urnen- en

becuderonhoopen

^{en de aarden ensteenen voor-}

werpen, die _men don

afgestorvenen

in hunne laatste

rustplaats

^mede

gaf,

^{werden in hot zandvan} den bodem dos

hunobeds,

^vaak op ^oen daarin

golegdon

^{vloer van}

keijon, begraven,

^en daarna door _oen der-

golijkcn

vloer overdekt.

4°. Hot

geheele

^hunebed

lag

^{bedolven in} een heuvel _van

zand,

waarbij

^{naar alle aanzien hot uiteinde van hot}

voorportaal vrij bleef,

^welks

opening

^{dan door} een sluitsteen

gesloten

^{werd. Wel-} licht worden

sommige

hunebedden, voor

zij

mot zand overdekt _wer- den

, bedolven onder eene

laag koijcn

^of

grind.

^{In dat}

geval

^kun-

nen do

stoenkringen,

^{die men}

bij

^velen

aantreft, gediend

hebben tot

zijdelingscho ondersteuning

^{van den}

grindheuvel,

^{ten einde het}

uitwij-

kon naar buiten daarvan te verhinderen. Dit laatste is

ongetwijfeld

do

bestemming geweest

van do

kringen

van

groote keijen,

^waarmede do

Engelscho

^cairns

(Pig. 17)

_omgevon waren. Intusscheu is dit laat- ste alleen eene

gissing.

^{Zekerder is}

het,

^naar

mijn inzien,

^{dat alle}

hunebedden in zand- of aardhouvcls bedolven hebben

gelegen.

5". In do hunebedden werd meermalen

achtereenvolgens begraven.

Waarschijnlijk

^{werd dan do}

ingang

^{van het}

voorportaal, hetzij

^deze alleen met _een steen

gesloten

of nog bovendien door aarde overdekt

was, geopend,

^{ende urn of} do beenderen door het

voorportaal

in de

wijdere

^{ruimtevan de}

grafkamer

^zelve

gebracht,

^{om daar onder den} koivloer te worden

begraven.

IV.

Van waar

zijn

^de

bouwstoffen,

^{waaruit do hunebedden}

zijn

samen-

gesteld, afkomstig,

en hoe heeft men daarvan die

gedenkteekenen gebouwd

^?

Zij zijn

genomen uit den bodem

zelvcn,

waarop de hunebedden

staan;

^de stcenen, waaruit

zij gebouwd zijn,

^{heeft men} op ^en in den

grond

^der

landstreek,

waar men hunebeddenheeft,

gevonden.

^{De bodem}

van Drenthe is

diluviaal;

dit diluvium is het

zoogenaamd

^Scandina- visch

diluvium,

waarvan een der

eigenaardigheden juist

^die

groote

steenblokken

zijn,

^{als waaruit do hunebedden}

zijn opgobouwd.

^{Do ge-}

steenten

, die men nogin _zoo

grooten

overvloed in het Drenthsche dilu- vium

vindt, zijn

van denzelfdon aard als de blokken, ^{waaruit do} hunebedden

bestaan;

^zelfs vindt men daar _{nu en} dan

nog in don

238 _{OVER BE CUBE} HERRAAFPLAATSEN IN DRENTHE.

grond grooto steenklompen,

^{die met dio van vele} hunebedden kunnen

wedijveren.

Do ruimte verbiedt

mij

om over het Nederlandsch diluvium

,

datmen in

Maas-, Rijn-,

Scandinavisch en

gemengd

^diluvium

verdeelt,

^en

over do

wijze,

waarop hot hier

gekomen

^is, uit te weiden, ^enik

verwijs

daaromtrent,^behalve naarstaging's Bodem vanNederland

,naardcver-

handeling

^{van ALicohbn},door

mij

^{in het}

begin

^vandit

opstel aangehaald.

Maar hoe heeft_{men nu} dio

stoenhoopen

^{tot stand}

gekregen?

Dij

monumenten,

gesticht

^door een volk op een

hoogeren trap

^van

beschaving,

^{zou zulk een}vraag minderte

pas

komen,

^{ofzou insom-}

mige gevallen

^alleen van technisch

belang

^kunnen

zijn.

^Maarwanneer

wij

^{weten dat do stichters der} hunebedden hebben behoord

tot,

^zooals

westendorp hen

noemde,

^{de “wilden’’ van}

Europa,

die op ^{oen zeer}

lagen trap

^van

beschaving

moeten hebben

gestaan,

^{dan kan het} ons niet verwonderen dat die vraag meermalen

gedaan

is, ^{vooral met het}

oog op de

grooto

^{en zware deksteenon van}

sommige hunebedden,

dio men zich niet verbeelden kan op eene andere

wijze

op hunne

plaats

^te kunnen worden

gebracht,

dan door middel_van

werktuigen,

wior kennis

men

bij

^{eenwild volk niet kan} veronderstellen. Voor picaudt, ^en dio met hom _{reuzen voor} do stichters der hunebeddenhielden, ^{had hot}

plaatsen

^{der deksteenon} op de

zijstoenen

geen bezwaar; ^de

“grouwe-

licko statuer _en

groote

^{krachten” der reuzen waren} daartoe genoeg.

Nog

^{minder bezwaar konden}

zij

^daarin

zien,

^dio

verhaalden,

^{dat do}

reuzen elkander de deksteenon_van het

grooto

^hunebed te

Borger

van Duinen naar

Borger

^envan

Borger

^{naar Drouwen} zouden hebben too-

geworpen,welke

plaatsen

^ruim een kwartier uurs vanelkander af

liggen.

Maar hoe

gewone mcnschen slechts met

behulp

van hunne handen _en v£tn uit boomstammen

vervaardigde

hefboomon dio

gevaarten

op hunne

plaats

^boven op het hunebed hadden kunnen

krijgen,

^{dat schoen}

moeijelijk

^te

begrijpen.

Dio

zwarigheid

^{is intusschen niet zoo}

groot

^als

zij schijnt.

^Roods

westendorp hoeft als

zijne zienswijze

te kennen gegeven, dat do stich- ters der hunebedden de

rotsklompen,

^{waaruit deze}

bestaan,

op een

hebben

gestapeld door,

^naar

gelang

^des

werks,

^den

grond

^al

glooiende

met aarde

optehoogon,

^{en do steenon} met hefboomon onkracht van mcnschenarmcn

langs

een hellend vlak naar boven ^te werken '. Uit-

1 1. 1, bladz. 104.