‘Elk jaar verschijnen talloze artikelen waarin wetenschappers beweren nieuwe veelbelo- vende biomarkers te hebben ontdekt voor een breed scala aan ziekten. Vaak hoor je na zo’n publicatie echter niets meer over die ontdek- kingen, laat staan dat ze hun weg vinden naar het ziekenhuis’, zegt programmaleider Rainer Bischoff, hoogleraar Analytische Biochemie aan de Rijksuniversiteit Groningen, over het idee achter het programma. ‘Een van de redenen hiervoor is dat het vaak moeilijk is om finan- ciering te krijgen voor de grotere, bij meerdere centra uitgevoerde cohortstudies die nodig zijn om biomarkers te valideren: je moet bewijzen dat het gevonden eiwit of peptide specifiek is voor de ziekte en dat de meting sensitief en betrouwbaar genoeg is om er klinische beslis- singen op te baseren.’
Veelbelovende kandidaten
Het Biomarker Development Center begon
waar het oorspronkelijke onderzoek op is gehouden. De wetenschappers selecteerden veelbelovende kandidaten voor biomarkers uit de literatuur, via datamining en uit eigen onderzoek, en valideerden deze op een gestandaardiseerde manier in verschillende klinische centra.
Het programma was georganiseerd in zes projecten. Binnen drie hiervan werden nieuwe bio-analytische technologieën ontwikkeld.
De andere drie projecten waren gericht op toepassingen binnen drie belangrijke ziekte- gebieden: de ziekte van Alzheimer, COPD en diabetes type II.
Doel
Het Biomarker Development Center overbrug- de de leemtes tussen ontdekking, validatie en toepassing van veelbelovende biomarkers voor drie belangrijke ziektegebieden. Het doel was
Foto: Rijkswaterstaat / Joop van Houdt
Exponentieel stijgende zorgkosten leiden tot een groeiende behoefte aan
eerdere en betere ziektediagnose. Om dit te bereiken zijn biomarkers, biologische indicatoren voor specifieke ziekten, cruciaal. Het Perspectief-programma Biomarker Development Centre (BDC) had als doel om biomarkers die binnen wetenschappelijke onderzoeksprojecten zijn ontdekt dichter naar de praktijk te brengen.
Biomarker Development Center
Betere diagnose ziektes door biomarkers
Perspectief – programma 2014 – 2019
te komen tot een aantal gevalideerde biomar- kers die kunnen worden gebruikt binnen de diagnostiek voor deze ziekten.
Wat is er onderzocht?
‘We zijn met verschillende uitdagingen aan de slag gegaan,’ legt Bischoff uit. ‘We zijn begon- nen met de pre-analytische fase. Hoe zijn de monsters behandeld en opgeslagen? Soms veranderen de eigenschappen van een biomar- ker door de manier van opslaan, waardoor de betrouwbaarheid ervan afneemt. Een tweede uitdaging was om de biomarker zodanig te verrijken dat deze reproduceerbaar kan worden geanalyseerd. Biomarkers worden gewonnen uit lichaamsvloeistoffen zoals plasma, serum of urine. Deze bevatten veel verschillende eiwit- ten, vaak in hogere concentraties dan het spe- cifieke eiwit, de biomarker waar je naar zoekt.’
De wetenschappers zochten daarom naar methoden om kleine hoeveelheden moleculen te detecteren. Daarnaast werden de eerste
stappen gezet om een aantal geselecteerde biomarkers te valideren.
Wat heeft het programma opgeleverd?
‘Er zijn meerdere nieuwe bio-analytische methoden ontwikkeld,’ zegt Bischoff. ‘Zo kun- nen we nu in korte tijd in duizenden monsters een scala aan eiwitten kwantificeren.’ Er is ook vooruitgang geboekt in de projecten gericht op de specifieke ziektes, vervolgt hij. ‘We heb- ben het risico op het krijgen van de ziekte van Alzheimer kunnen koppelen aan veranderin- gen in bepaalde plasma-eiwitten. Voor COPD hebben we met een Amerikaans consortium gewerkt aan een biomarkertest die kan helpen bij het ontwikkelen van geneesmiddelen om de longfunctievermindering als gevolg van longemfyseem te vertragen. Die test wordt op dit moment in de VS geëvalueerd. Voor deze specifieke biomarker, sRAGE genoemd, hebben we ook bewezen dat verregaande beheersing van de pre-analytische omstandigheden van cruciaal belang is voor de correcte interpretatie van de resultaten.’
Terugkijkend is Bischoff vooral trots op de goede samenwerking tussen de technische onderzoekers en de betrokken clinici binnen het pro gramma. ‘Bij innovatie in de gezond- heidssector is het van vitaal belang om de klinische behoefte goed te begrijpen in plaats van enkel uit te gaan van de technische haal- baarheid. Het BDC heeft de eerste stap gezet om de kloof tussen laboratorium en ziekenhuis te over bruggen. Binnen een nieuw netwerk (X-omics.nl) proberen we nu nog een stap verder te gaan om meer biomarkers naar de kliniek te brengen ten behoeve van de patiëntenzorg.’
Feiten en cijfers
Onderzoeksinstellingen en universiteiten Rijksuniversiteit Groningen
Universitair medische centra Erasmus MC
Radboudumc UMCG
Kennisinstituten 1 Bedrijven 6
Topsector Life Sciences & Health Total budget 4,1 miljoen euro Cofinanciering 1,8 miljoen euro
Hoogtepunten
Nationaal Xomics platform, dat onderzoeksgebieden proteomica, genomica en metabolomica combineert
Gevalideerde methoden om een aantal biomarkers te analyseren, waaronder sRAGE, een biomarker voor COPD
Perspectief richt zich op het creëren van innige samenwerking tussen onderzoekers, bedrijven en maatschappelijke organisaties, leidend tot techno- logische innovaties met potentiële economische en maatschappelijke impact. Zie nwo.nl/perspectief
