Samen rondom het kind; op weg naar toekomstbestendige kindvoorzieningen in Zeeuws Vlaanderen
Auteurs: Monique Berkhout (Leeuwendaal) en Henk Derks (S3]
Amsterdam / Veldhoven 2015
In Zeeuws Vlaanderen is het afgelopen jaar een stevige basis gelegd om samen verder te werken aan toekomstbestendige kindvoorzieningen, waar kinderen optimale kansen krijgen zich te ontwikkelen.
Voorzieningen die een belangrijke bijdrage leveren aan de leefwereld in Zeeuws Vlaanderen.
Krimp leidde tot kansen in Zeeuws Vlaanderen
In 2013 besloten de Zeeuws-Vlaamse besturen voor primair onderwijs, enkele organisaties voor
kinderopvang en de onderwijswethouders van de gemeenten Terneuzen, Sluis en Hulst de handen ineen te slaan om samen te werken aan toekomstbestendige kindvoorzieningen. Dit alles onder regie van het provinciale project de Onderwijsautoriteit Zeeuws Vlaanderen.
Binnen Zeeuws-Vlaanderen is al langere tijd sprake van krimp die grote gevolgen heeft voor de leefbaarheid en het voorzieningenniveau binnen deze uitgestrekte en relatief dun bevolkte regio. In de periode 2004 – 2013 nam het aantal leerlingen in het Zeeuwse primair onderwijs af met 18,5 procent. In de periode 2013 – 2021 wordt een verdere afname van leerlingen geprognosticeerd van 7.555 leerlingen naar 5.644 leerlingen (teldatum 2021), een afname van 25,3 procent1.
Het dalende leerlingenaantal heeft niet uitsluitend een demografische oorzaak. Naast een dalend geboortecijfer is er in toenemende mate sprake van ‘weglek’ van kinderen naar België, omdat de
kinderopvang daar goedkoper is en omdat kinderen daar vanaf 2,5 jaar naar school mogen. Met name in de grensstreek maken veel ouders door deze prijsverschillen nu een keuze voor opvang en/of onderwijs binnen de Belgische voorzieningen. Een substantieel deel van deze kinderen keert later niet meer terug binnen het Zeeuws-Vlaamse basisonderwijs.
De betrokken partijen zagen de krimp niet alleen als een bedrijfseconomisch probleem maar vooral als een uitdaging om de kwaliteit van onderwijs, opvang, voorzieningen voor zorg en welzijn te behouden, te verbeteren en toekomstbestendig te maken.
Eén van de onderdelen van het strategisch plan dat hiertoe is opgesteld, is de vorming van Integrale KindCentra (IKC’s) om een bijdrage te kunnen leveren aan de integrale ontwikkeling van kinderen, een breed dienstenaanbod dat passend is bij buurt, de leefomgeving van het kind.
De lerende regio
Samenwerken in een IKC vereist van alle betrokken partijen een andere mindset, vaardigheden en ander gedrag. In een IKC staat het kind centraal en niet meer de instituties zoals de school, opvang- of een welzijnsorganisatie, waaraan ouders en kinderen zich moeten conformeren. Als strategie om hierin de eerste stappen te zetten werd gekozen voor de ‘lerende aanpak’ waarbij ervan werd uitgegaan dat er
veranderingen tot stand komen als de betrokken mensen en organisaties zich samen en met elkaar ontwikkelen.
In opdracht van de samenwerkende besturen verzorgde de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) in samenwerking met Monique Berkhout (Leeuwendaal) en Henk Derks (S3] een ontwikkeltraject / leergang voor directeuren PO en managers kinderopvang. Zestien directeuren en managers werden een jaar lang uitgedaagd om aan de slag te gaan met het vormgeven van een nieuwe kijk op de ontwikkeling van kinderen, 1
Bron: Samenwerkingsverband Passend Onderwijs Primair Onderwijs zeeuws-Vlaanderen, cijfers d.d. 25 november 2013.
Bestuurders tijdens de kick-off
Pagina 2 van 3
de ontzorging van gezinnen en de ‘civil society’, de leefwereld van kinderen in dienst van de opvoeding en ontwikkeling. Daarom is ieder IKC anders, een op maat gevormd centrum passend bij de leefomgeving van de doelgroep. De leergang daagde uit om te denken buiten de huidige systeemgrenzen van onderwijs en opvang en over de eigen rol als leider, ondernemer en veranderaar in een IKC. Het denken werd continu gestretcht door bezoeken aan nieuwe organisatievormen, door gastsprekers uit het veld en wetenschap, door de trainers en door met elkaar te leren.
Samen rondom het kind
Het bleef niet enkel bij inspiratie, kennisvergaring, het opstellen van een POP (persoonlijk
ontwikkelingsplan), het ontwikkelen van een gezamenlijke nieuwe taal en het vormgeven van nieuwe beelden over effectief onderwijs, ontwikkeling en opvang. Successen die hier vermeld kunnen worden doordat directeuren vanuit de verschillende gemeentes/ besturen en managers kinderopvang met elkaar leerden en samen op weg zijn naar een integrale voorziening.
De directeur ‘Oude Vaart’ en manager van Kinderopvang Zeeuws Vlaanderen implementeren momenteel een projectplan om samen met de medewerkers, besturen en andere stakeholders te komen tot één gezamenlijke visie voor een IKC waarin zij optimaal gaan samenwerken. Niet alleen op de Kameleon en de Oude Vaart in Terneuzen maar ook op andere scholen in Hulst, Sluis en Terneuzen worden momenteel door verschillende kinderopvangorganisaties en schooldirecteuren gewerkt aan IKC-ontwikkeling.
Onder het dak van het ‘Kindcentrum De Kameleon’ werken kinderdagverblijf, peuterspeelzaal, basisschool, buurthuis en Centrum voor Jeugd en Gezin intensief met elkaar samen om het kind ruimte te bieden en te laten groeien naar ‘wie het is’..
De directeuren in Hulst en Terneuzen geven actief vorm aan hun rol in de ‘Civil Society’. Samen met partners als de GGD en de Sociale Wijkteams van de gemeentes zoeken zij naar oplossingen om gezinnen beter te ondersteunen bij opvoedingsvraagstukken en problemen.
Samen de ontwikkeling mogelijk maken
De ultieme uitdaging voor de komende jaren is dit leren van en met elkaar vast te houden. Naast de school en opvangorganisaties speelt de gemeente een belangrijke rol in deze ontwikkeling. Gemeentes zetten ook in op een optimale ontwikkeling van het kind door o.a. middelen beschikbaar te stellen voor het jonge kind en te participeren vanuit zorg en welzijn. Alleen op die manier kunnen er sluitende arrangementen ontstaan binnen een IKC waarbij kinderen en gezinnen ondersteund worden bij opvoeding en ontwikkeling.
Zoals dat gaat met grote veranderprocessen gaat ‘het oude systeem’ flink terugduwen als deze wordt ingedrukt. Goede intenties alleen zijn verre van voldoende om de uitdagingen aan te kunnen zodra de organisatievorm structureel wordt veranderd in een IKC. Want zodra in de keuzes de ontwikkeling van het kind daadwerkelijk centraal staat, kan dat betekenen dat :
er een bestuurder of directeur minder nodig is doordat scholen gaan fuseren in een wijk
opvangorganisaties gaan samenwerken om tot waardevolle voor- of buitenschoolse arrangementen te komen
traditionele openingstijden en vakanties los worden gelaten en het ‘nieuwe werken’ ook de IKC’s bereikt
besluitvorming anders zal verlopen; iedereen binnen en rondom het team IKC zal leiderschap op zich moeten nemen. De directeur zal hier ruimte voor moeten creëren
ouders meer volwaardig partnerschap krijgen in opvoeding en ontwikkeling en keuzes kunnen maken rond de inrichting en arrangementen in een IKC en zij in afstemming met professionals mee de ontwikkeling van kinderen faciliteren
medewerkers hun houvast via de traditionele lesmethodes kwijt zijn en daarvoor in de plaats gezamenlijk vorm gaan geven aan individuele ontwikkellijnen
gezamenlijk met de inspecties van opvang en onderwijs moet worden bepaald waaruit kwaliteit blijkt en hoe dit goed met elkaar kan worden geborgd
Pagina 3 van 3
personeelsleden moeten werken aan een leven lang leren, hun eigen mobiliteit en vitaliteit
er nadrukkelijk interprofessioneel wordt samengewerkt waarbij de werelden van zorg, opvang en onderwijs daadwerkelijk met elkaar worden verbonden
de wereld binnen en buiten het fysieke gebouw meer en meer met elkaar verweven worden
In Zeeuws Vlaanderen ligt een stevige basis om nu samen verder te werken aan toekomstbestendige kindvoorzieningen. Voorzieningen waar kinderen optimale kansen krijgen zich te ontwikkelen.
Voorzieningen die een belangrijke bijdrage leveren aan een gezin, een wijk… kortom de leefwereld in Zeeuws Vlaanderen.
De eerste groep Ontwikkeltraject Directeur IKC is klaar. Inmiddels is een tweede groep directeuren basisonderwijs en leidinggevenden vanuit kinderopvang in Zeeuws Vlaanderen gestart met de opleiding.
Meer informatie over de Leergang Directeur IKC www.avs.nl/cel/ikc
