Een bijzonder bronsdepot in het tracé van de N23-westfrisiaweg

Colofon

ArcheobrieJ. Vakbtad voor de Nederldndse orcheolog¡e

viet nummers pet jadr ioorgøng 20 ^(2016), nummer 1

Archeobriel. Vokblod voor de Nederlandse otcheologîe, is een uitgave van Uitgeverij Mattijs, Archeobrief heeft tot doel de archeo- logische wereld in Nederland te informe- ren over zaken betreffende archeologie ^en aanverwante terreinen. Het vakblad richt zich op alle actief geTnteresseerden - ^zowel

professioneel _a¡s amateur - die belang- stelling hebben voor de rijkdom van ons bodemarchief en verschijnt v¡ermaal per jaar.

De ¡nhoud van de artikelen valt geheel on- der verantwoordeliikheid van de auteurs.

VAI(BtAD VOOR DE NEDERTANDSE ARCHEOTOGIE

lnhoud

Rêdact¡eadres

Redactie Archeobr¡ef, U¡tgeverii Matrijs Postbus 670, 3500 AR utrecht tel 030 - 234 31 48

a rcheobr¡ef@ matr¡js.com

H,M. VAN DER VEI,DE, K. ABELSKAMPI N. BOUMA EN J. LANGETAAR Merovingische graven in Oosterdalfsen. Aanwijzingen voor elite langs de Vecht

J. St¡nner en K-H. Tekäth (red.) Het hertogdom Gehe. Gescá¡edenit kunst en cultuur tussen Mâðt Rrjn en ,Jssel

616 blz, 22 x 28 cm, gebonden met stofomslag

E. van Ginkel en L. Theunissen Onder he¡de en akkeß. Ðe archeolog¡e van Noord-Brabant tot 12OO 280 blz, 22 x 28 cm, gebonden

H.L. Janssen en J.R. Trel¡ng (red.) Van penn¡ngen en grcten. De schatvondst Achter het Verguld Harnas ¡n 's-Hertogenbosch 208 blz, 22 x 28 cm, gebonden

J. vân der Groen en H. van Rossum Rome¡ns glas ult particuller bezlt

144 blz,22 x 28 cm, genaa¡d gebrocheerd

www.archeob rief, nl

Medewerkers

Redoct¡ei Matjan 6rinwis, Paul van der Heijden, To¡ne Maas, Jan Vredenberg )ntwerpi Michelangela, Uqrecht

|pmaak: click Design, Coby te Boekhorst, Zutphen

LithogtoÍíei Van Vliet:dtp, Nieuwegein Druk:'Íen Brink, Meppel

HENK HIDDINK

De Romeinse villa van Hoogeloon. Nieuwe inzichten bij de uitwerking van een opgraving uit 1980-1987

|}[aqär.ij' Bestel alle 36 deelnemende titels op www.matfijs.Com of via uw boekhandel. Alle titels zijn in te zien bij Broese Boekverkopers te Utrecht.

Bestelt u drie jubileumboeken of meeç

dan ontvangt u gratis

Voorb¡j gevlogen.

Veranderingen in het Neder/andse /andschap ter waarde van e t9,95

Abonnementen en adreswijzigingen Een abonnement wordt automatisch ver- lengd, tenzij minimaal twee maanden voor de vervaldatum schriftel¡jk wordt opgezegd.

Een jaarabonnemenl op Archeobilef bestaande uit vier nummers kost € 34,95 per jaar. Voor een abonnement ¡n het buitenland is een toeslag van €12,50 ver- schuldigd. Voor een nieuw abonnement, een opzegging, advertenties en proef- nummers neemt u contact op met Uitgeverij Matrijs,

Postbus 670, 3500 AR Utrecht, tel 030-234 31 48,

e-mail verkoop@mat¡ijs.com

ANNE VERSLOOT

E

Jubileumprijzen zijn geldig van 1 maart tot ¹ juli 2016.

Zolang de voorraad strekt

(zolàng de vooraôd shekt)

SEBASTIAAN KNIPPENBERG, DAVID FONTIJN, HARRY FOKKENS, WOUTER ROESSINGH EN ADRIE TOI Een bijzonder bronsdepot in het tracé van de N23-Westfrisiaweg

N¡ets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen en/of ver- menigvuldigd zonder toestemming van de

u itgever. HANS HUISMAN EN I"AURA KOOISTRA

rssN i386-2065/@ 2015 de auteurs

p/a uitgeverij Matr¡js, lJtrecht Een nieuwe toekomst voor artefacten en monsters

lV[öö¡¡' ^{Verder in dit nummer:}

Nieuws J8

Tentoonstellingen 44 Agenda 45

Literatuur 46

€24,95

;r¡tli ^n;4 f

Vondst

o n d e rzoe ksresu ltate n

0 n d e rzoe ksresu ltate n

Vo n dst

Souro Gelichi, Richord Hodges (eds)

Nrw DmrcuoNs rN Ennrv Mnornv¡r

EunopnnN AncH¡EoLocY

Spain and Italy Compared

ISBN 928-2-503-5 6520.0, € 75 + € 60

Poscole Froiture {ed.}

Tnnn Rrxcs, ART, AncHAEoLocY

ISBN 978-2-930054-1 3-1. € 40 + € 32

This book explores the different focets of the dendrochronologicol prism

Priizen excl. b* -Aonbod geldig ten 30/5/201ó en uítsluitend voor portículíeren Ben Jervis, Lee G. Broderick, ldoio Grou-sologestoo {eds}

On¡rcrs, ErsuRoNnannt,

AND EVERYDAY LIrn ^n.v MnomVEr EUROpp

ISBN 978-2-503-55503-4, € 90 + € 72

This volume presents Europe-wide perspectives on urbon life in medievol Europe through the study of ortefocts ond environmentol remoins.

Annemorieke Willemsen, Hqnneke Kik

GorpEN Mrporn Acns IN EUROPE

New Research into Eady-Medieval Communities and Identities

ISBN 978-2-503-5551 3-3, € 59 ^--+ €. 47

Dorestod wos on importont horbour town in the middle of

the present-doy Netherlonds

thot hod its ^hey-doy in the Corolingion period.

The orticles in this collection

ore the proceedings of

o conference hosted by

the Notionol Museum of Anfiquities in Leiden thot wos ottoched lo the exhibition 'Golden Middle Ages: The Netherlonds in the Merovingion World, 4OO-700

AD'. lt brings together historions, orchoeologists

ond linguists to discuss these 'Dork Ages', their buriols ond settlements, rituols ond identities, ond the position of the Low Countries in the world-wide networks of eorly-medievol Europe.

lnhoudstqfel: www. brepols. net

AANBOD VOOR ^LEZERS ARCHEOBRIEF

BREPOLS & ^PUBLISHERS

Voor bestellingen, contocteer or¡s met vermelding van de code 'ARCHEOBR|EFt ó'

BREPOLS g _PUBLISHERS

info@brepols.net ^- www.brepols.net - Tel. +32 14 44 80 20

Archeolog¡sch bestel

UITGEVERIJ MATRIJS BESTAAT 35 _JAAR

Bestel nu voor speciale jubileumprijzent

m

Landschap.Architectuu.r.lnbee{d.Gelder'land.Archeo.lo'gie.Blograf,ie.lnbedriif.Waterstaa,t

Vondst SEBASTIAAN I(NIPPENBERG, DAVID FONTIJN, HARRY FOI(KENS¡ WOUTER ROESSINGH EN ADRIE TOt JåffieËèË*¡r¡pt

E

d d

en lriizonder ^brons-

epot tn het tracé van

e N zj-\X/estfrisiaweg

o

¡¡x 2*1¿ð efi de e*rçt* l¡eåfT væx 3*T5 h*bå¡*r¡ æreå:eælc'¡*

ge¡r r¡ãR gt-ìc Fireå':q**Fs'eljecÈei: *¡: åreF¡s:i å:v gr**tseha- lig *nal*re*eit *åtg¡*v**ra.ã r*s:cl l¡*t d*rp å{<;*gkær;¡:*ã, i¡¡ i¡sT r¡*ste¡'¡ v¿*r': lijss{*Fråssla¡¡q.!" å'l*t onci*ree¡ek

¡.ã*g v**l'¡:f *¿:* rl* æ;lnl*g ^r;¡lg* ¿l€ n:3*ïlf*:tfr'å':åewc6"

Êå{:t åe *{rderxc¡eåc¡-"r¡ Ëreeá*d*ql {ruirn ⁵ kil¿¡¡¡r*t*r}

eå*eirrn å.i<iå *äí! v${lr fi x rc giesc fu e gri ppe;t *ngekr:r:a!

Aanleiding en organisatie

De provincie Noord-Holland heeft Heijmans Integrale Projecten n.v. opdracht gegeven om vanafbegin zot5 de provinciale weg N2J tussen Heerhugowaard en Enk- huizen te verbreden en om te leggen. Op basis van de

*mvaelgråjk bew*nångsg*[¡i*d uít de brcnstijrÌ" {}*

cg:graví n g*n heå] i-!e rÌ **n e**l ¡"1år:x ^{i r':} gelieht ea¡ !tr.¡ ¡.¡ r-

lantfse*æg: äãn h*å åicht ¡¿eå:ræefut n:eå hå.i*;l h*nal*rei

b * * re n s rr.¡c ¡'Ë, ve I *l ^{d ar i ec} * d * x v¡: r åEavç | I n _{¡¡s g} r* _¡:: p * I s,

* åqåcers *r¡ c;: k*åe _¡Jrnf ir*xrr*Ës. F!et vr:n cÍså¡¡'lateríaæ ^å {rF'ålçåÊ r,Eie tåenc! ¿¡ iaearde:": *bjeele*, wäæ roni1{:r egrr xeerr håje*nd*re vr¡¡:rl:t var¡ fur*r¡¿sn såq:radcr¡.

vele archeologische onderzoeken uit de jaren _{zestig en} zeventig door de Universiteit van Amsterdam en de RcE, was bekend dat de nieuwe Nz3 verschillende vind- plaatsen doorsnijdt.r Om de archeologische waarden in het gebied te karteren en waarderen, is de afgelopen ^ja- ren door Grontmij een aantal archeologische voor- onderzoeken uitgevoerd, waarbij ook nieuwe vindplaat-

Vondst SEBASTIAAN I(NIPPENBERG, DAVID FONTIJN, HARRY FOI(KENST WOUTER ROESSIN6H EN ADRIE TOt

åffieåå&$¿irlsl Àä{¡'å€err¡tt

Een lriizonder ^brons-

depot in ^{het tracé van}

de ^N zj-\Mestfrisiaweg

sen aan het licht zijn gekomen.2 Duidelijk werd dat, gezien de geringe diepte van de vindplaatsen ten op- zichte van het maaiveld, archeologisch vervolgonder- zoek noodzakelijk was. De provincie heeft een aantal vindplaatsen geselecteerd voor nader onderzoek, de meeste hiervan bevinden zich ten westen en zuiden van het dorp Hoogkarspel (afbeelding z).

De N23-opgravingen en de prehistorische be- woning in West-Friesland

Het gebied dat nu bekendstaat als West-Friesland stond in het late neolithicum (z9oo-zooo voor Christus) sterk oilder invloed van het ZeegaT van Ber- gen en werd gedomineerd door getijdegeulen en kre- ken.l In het westen van de regio zljn in het verleden enkele opgravingen uitgevoerd op bewoningslocaties van de enkelgrafcultuur. Vanafde klokbekertijd (z5oo voor Christus) vinden we op de oeverwallen van enke- le plaatsvaste geulen aanwijzingen voor verspreide be- woning. Het landschap in het oostelijk deel was in het late neolithicum vermoedelijk een stuk dynami-

scher, met minder gunstige exploitatiemogelijkheden.

Op de overgang van het neolithicum naar de bronstijd ontstond in het oostelijk deel van West-Friesland een hoog opgeslibd kwelderlandschap, waarbij gedurende de vroege bronstijd met name de hoge kweiders en ou- de kreekruggen exploitabel werden. In de midden- bronstijd verzoette het oostelijk deel en er vond hier nauwelijks sedimentatie plaats. In de tweede helft van de midden-bronstijd (omstreeks 16oo voor Christus) werd het gebied gekenmerkt door een bosrijk land- schap met zoetwatermeren dat vanaf die tijd intensief werd bewoond.4 In de late bronstijd (rroo-8oo voor Christus) werd het gebied steeds natter, we vinden nog op veel locaties aanwijzingen voor bewoning, rnaar minder verspreid dan in de midden-bronstijd. Door de vernatting waren er waarschijnlijk minder terreinen ge- schikt voor bewoning en landbouw. Aan het eind van de late bronstijd werd de regio grotendeels verlaten, met uitzondering van enkele plekken bij Opperdoes en Medemblik.

Het tracé van de ^r.rz3 doorsnijdt letterlijk het hart van het in de midden- en de late bronstijd bewoonde ge- bied en dit biedt een prachtige kans om een reeks van ^'..'

ån ã*3& en sjs eerste å'¡ç!ft v¿n 2*15 hebå:sr¡ æreå:scle¡- geF¡ virrì Ãs:{ ¿1reåleüËrilj*eå** çn i\relr*i å:v gro*lseha-

!åg erri<tel'z**å< *ãtg*r,r:ereÌ c'{¡il{ì h*t ^dr:rp å***gkærspeå, iar å'¡e{ **såe* v¿ln ¡.&J*st*Fríes!aca{1" å'l*t æs¡cl*ruçclE

ging vc*iæf ;len dc æ*alåeg va¡ì ei* e¡73*lJU*stfrå*åævueg.

ååeÈ ãe cllreåc¡r=s*ker¡ tracé*eie*å {rLlåm 5 åeiÍc*r*t*r}

<i*rlren ijdt çëãl vç*r [u rc¡:r*le b*grå p g;** en geå<* r':<!

*:rnvangnåj år bewcr: in gsg*å:ied s¡ it de br*nsti.!e! " ^i3*

tlpgrav!ng*n å-¡ebbçn **m eomg:ã*x íngeråchå e¿¡låu¿.¡r-

!*ndsehæg: ããã? het åãeÉ-lÈ g*årr*el:È r:el båj::e f¡*nil*c'el h*erenervea: u veå*¡ d*iu*¡:den v*råçaveÊ å¡tgsgral¡:pels,

æåEkers q:n cnkele gr;lfh*uv*ls" tl*t vonelstmætæri¿æå c¡r¡veÈ v*l* tã*neluåz*¡lclen *å:jeeten, inraarq:*de ¡' ecn zeer bijunr:d*re vc!'¡etçt vær'l br*Rzen såer*{¡e s¡"

Overzicht van een werkput op de opgra- v¡ng Markerwaardweg met in het vlak de don kere verl<leu ringen van verkavelingsgrep- pels uit de bronstijd.

2 overz¡cht van sporen en structuren uit de bronstijd op opgra- vingslocatie Marl<er- waardweg.

Rechtsboven : N23-tracé met in rood de opgra- vingen.0pgraving Marl<erwaardweg is omkaderd.

Aanleiding en organisatie

De provincie Noord-Holland heeft Heijmans Integrale Projecten n.v. opdracht gegeven om vanafbegin zor5 de provinciale weg N2l tussen Heerhugowaard en Enk huizen te verbreden en om te leggen. Op basis van de

vele archeologische onderzoeken uit de jaren zestig en zeventig door de Universiteit van Amsterdam en de RCÉ, was bekend dat de nieuwe Nz3 verschillende vind- plaatsen doorsnijdt.I Om de archeologische waarden in het gebied te karteren en waarderen, is de afgelopen ja- ren door Grontmij een aantal archeologische voor- onderzoeken uitgevoerd, waarbij ook nieuwe vindplaat-

Vondst

2

Markerwaardweg

\

Ondergrond

Legenda

Type structuur

! ^creppet

I huis/huisptaats

! kringgreppet

F'] kuilenkrans

$\kNs{¡,{ffiÀ,u^".'

oveNegend zand / zavel oveMegend kle¡

Vondst Vondst

&RfååË{3lrieJ &ãå{lt{*turieJ'

nederzettingsterreinen uit deze perioden te onderzoe- ken. Daarnaast komen met de opgravingen Rijweg en Noorderboekert ook het voorafgaande late neolithicum en de vroege bronstijd in beeld. Deze opgravingen bie- den een prachtige gelegenheid voor de bestudering van de landschapsontwikkeling gedurende deze oudere pe- riodes.

Met de opgravingen die nu zljn afgerond (afbeelding z) is een gebied van maar liefst z5 hectare onderzocht. Dit enorme onderzoeksoppewlak geeft gelijk ook aan hoe omvangrijk het in de bronstijd gecultiveerde landschap van West-Friesland is geweest. In vrijwel alle werkput' ten werden sporen uit dit tijdvak aangetroffen. Tijdens het onderzoek'Markerwaardweg' werd een zeer specta- culaire vondst gedaan, die we in dit artikel zullen be- spreken.

Het nederzettingsterrein van Markerwaardweg Tijdens de opgraving Markerwaardweg kon het groot- ste aaneengesloten areaal onderzocht worden, bijna rz hectare (afbeelding 3). Duizenden greppels domineren het overzicht en laten zien dal het terrein gedurende de midden- en de late bronstijd op grote schaal ingericht is geweest.

In de tweede helft van de midden-bronstijd (vanaf circa r5oo voor Christus) was het terrein intensief bewoond;

verspreid over vrijwel de hele opgraving komen sporen voor. Er zijn resten van ₃₅ huisplaatsen herkend, op sommige daarvan hebben gedurende meerdere fases boerderijen gestaan. De vele greppels maken deel uit

van een groot verkavelingssysteem dat erven, huisplaat- sen, velden en kleine aldcers of tuinen lijkt te omslui- ten. De sporen uit de late bronstijd (circa rroo-8oo voor Christus) beperken zich (vooralsnog) tot een aan- tal brede greppels die omvangrijke percelen omgeven (afbeelding 4). In tegenstelling tot de greppels uit de midden-bronsrijd, zljn deze allemaal op zandige afzel- tingen gesitueerd. Ze bleken het rijkst aan huishoude- lijk afval. We vermoeden dat dit erfgreppels zljn, maar we missen de boerderijen. Het vermoeden bestaat dat de West-Friese late bronstijdboerderijen op 'terpjes' stonden, een fraai voorbeeld hiewan is vijftig ^jaar gele- den ongeveer r kilometer zuidelijk opgegraven.5 De aanleg van opgehoogde huisplaatsen is een mooie aan- vnjzing dat de bewoners zich aanpasten aan de vernat- ting van het gebied.6 Net als bij Markerwaardweg ko- men late bronstijdgreppels bij de bekende opgraving Bovenkarspel-Het Valkje ook veel voor en ontbreken sporen van huisplattegronden. Dit wordt verldaard door de latere egalisatie van de terpjes.T De greppels

worden vaak 'terpsloten genoemd, een misleidende term, want niet alle greppels uit de late bronstijd heb- ben terpjes omgeven, integendeel. Bij het Valkje ont- breken aanwijzingen voor opgehoogde grond, l¡oven- dien vertonen de omvangrijke greppelsystemen daar (vergelijkbaar met die van Markerwaardweg) nog veel overeenkomsten met de greppelinrichting uit de midden-bronstijd.S Voorlopig tasten we nog in het duister over de kenmerken en locatie van de late bronstijdboerderijen van de Markerwaardweg. Wellicht dat het cr4-onderzoek van enkele stratigrafisch jonge plattegronden (die we doorgaans als 'midden-bronstijd' bestempelen) meer duidelijkheid geeft in dit vraagstuk.

Het bronsdepot van Markerwaardweg

Tijdens de opgraving is in één van de greppels uit de late bronstijd een bijzonder depot van bronzen voor-

\¡/erpen (vermoedelijk alle sieraden) en een vuurstenen sikkel gevonden. De objecten lvaren als een pakketje in

een met riet begroeide greppel geplaatst, vermoedelijk omstreeks 8oo voor Christus. Het lijkt te gaan om een kort greppelsegment dat deel uitmaakt van een groter greppelsysteem uit de late bronstijd.

De vondst is in verschillende opzichten bijzonder. In de

3 Marì<erwaardweg. Uitsnede van het noordelijk deel van de opgra- ving met alle sporen uit de late bronstijd. De ster geeft de locatie van het bronsdepot aan.

4 Het'inkrassen' in het vlak van het greppelspoor waaruit het bronsdepot afkomstig is. Aan de voorzijde marl(eert de hoop grond de plel< waar zich de resten van het bronsdepot bevinden

5 ^Minutieus onderzoel< aan een van de fibulae uit de late bronstijd door Ton Lupal( van restaurat¡eatel¡er Restaura.

eerste plaats omdat dit soorl sieraden in Nederland zel- den gevonden wordt. In de tweede plaats is zij van be- lang omdat de vondst tijdens een archeologische opgra- ving werd gedaan. Hierdoor was het mogelijk de context van de depositie in detail te reconstrueren. Vrijwel altijd wordt dit soort vondsten bij toeval gedaan; daarbij is het dan erg moeilijk, en vaak zelfs onmogelijk, om de vondstcontext in detail te reconstrueren.9

In dit geval kwamen de vondsten tevoorschijn bij het onderzoek van een bronstijdsloot met een graafmachi ne. De vondst konin zijn geheel worden geborgen. De- tails over de precieze positionering van de objecten ten opzichte van elkaar konden worden gedocumenteerd, wat zelden mogelifk is. Alle objecten zrjnzo veel moge-

lijk in oorspronkelijk verband verpakt en naar fo ^Kemp- kens en Ton Lupak (Restaura nv) gebracht. De afgelopen maanden zljnze in het laboratorium in Roermond mi

nutieus onderzocht en gerestaureerd (afbeelding _5).

Het gaat bij deze objecten om drie grote fibulae (man- telspelden, die vanwege hun vorm in de wandelgang

I

::

13S200 1391m

II

'l

I

ì

1 39000 1 39200

J E

e

$

I

t

/,, ^I

t

139oOO 139100

I

"I

ilÊ

I

IS=

-_-:\

Legenda

Type spoor

Ondergrond

overuegend zand / zavel overuegend klei Late bronstijd greppels Locatie bronsdepot

fi

r'-

3

Vondst

¡eæ{*ËËûbricf

ook wel 'bri1-fibulae' worden genoemd),Io tlvee arm- banden, een grote naald met een schijfvormige kop, een serie ringen in uiteenlopende formaten en twee rechthoekige plaatjes met steeds aan één zi1'de lusvor-

'Doordat het bronsdepot tijdens een archeologische opgraving werd ontdekt, is het mogelük de context van de depositie

in detail te reconstrueren'

mige oogjes. Daarnaast is een lrrurstenen sikkel gevon- den (afbeelding 6). We noemen het een sikkel, maar uit gebruikssporenonderzoek weten we dat dit type voorwerpen vooral werd gebruikt voor het snijden van plaggen.rr De combinatie van deze bronzen voorwer- pen en een vuurstenen sikkel was in Nederland tot nu

toe onbekend. In Scandinavië zljn er wel vindplaatsen waar dit soort sieraden samen met een bronzen sikkel zijn achtergelaten.

Vermoedelijk zijn alle bronzen voonÃ/erpen lichaams- en kledingversierselen. De fibulae zijnrelatief zwaar en opzichtig. Blijkbaar was het de bedoeling dat de drager opviel. De fibulae en de schijfnaaTd zijn vermoedelijk gebruikt om kleding (een mantel) mee vast te maken.

Er zijn aanwijzingen dat het dragen van dit soort fibu- lae voorbehouden was aan personen die een bijzondere rol in de samenleving vervulden.r2 Er wordt meestal van uitgegaan dat dit vrouwen waren, maar directe aan- wijzingen hiervoor ontbreken vooralsnog.r3 '\I/aar de plaaties met oogjes en de ringen voor dienden, is lastig te zeggen. Er is wel gesuggereerd dat dit soort plaatjes onderdeel waren van samengestelde halskettingen, waar ze de functie hadden om verschillende snoeren behorende tot één halsketting van elkaar te scheiden.r4 Een vergelijking met soortgelijke voorwerpen uit ande- re contexten in binnen- en buitenland, leert dat onze

fibulae uit het einde van de late bronstijd dateren, dus rond 8oo voor Christus.t5 Ook de armbanden kunnen heel goed in die tijd worden geplaatst, net als de vuur- stenen sikkels, die in West-Friesland alleen in de late bronstijd voorkomen. De overige voorwerpen laten geen nadere tijdsbepaling toe.

Vergelijkbare vondsten in Nederland Buiten dit depot zijn vergelijkbare bronzen fil¡ulae bekend uit Noordwijkerhout (een losse vondst),r6 het Drentse Bonnerveen (een klein depot¡r7 en Drouwen (de vondst uit r939).r8 Recentelijk heeft een amateur- archeoloog ook een fragment vanzo'n fibula gevonden op Têxel. Het depot van Drouwen is in veel opzichten vergelijkbaar met dat van de Markerwaardweg. Dat de- pot werd gevonden in de greppel rond een grafin een urnenveld. Het bevat vergelijkbare objecten, waaronder ook een bril-fibula, armbanden en wederom twee recht- hoekige plaatjes met oogjes.r9 Er is uit Duitsland nog een depot bekend met vergelijkbare plaatjes en we ken- nen er een uit de buurt van Nijmegen.2o Merkwaardig zijn ook de geschakelde ringen. Zoiets treffen we niet vaak aan bij de talloze ringen uit depots in VTest-Euro- pa en Scandinavië. Een vergelijkbare set geschakelde ringen kennen we uit het depot van Bonnerveen.2r Belangrijker dan de zeldzaamheid is echter dat we hier

6 ^0verzicht van de objecten van het bronsdepot.

7 ^Een rituele depositie van voorwerpen ¡n de bronstijd, getekend door Fred Marschall. ln Europa zijn vele duizenden voorwerpen uit de bronstijd gevonden die met opzet zijn achtergelaten in moerassen, rivieren en andere natte gebieden. Wat mensen bewoog om zull(e kostbare voorwerpen doelbewust op te geven is een vraag die centraal staat in een nieuw onderzoel(sproject aan de universiteit Leiden.

greep hebben op de depositiehandeling zelf: mensen uit

de bronstijd hebben hier een aantal bijzondere objecten doelbewust en zorgvuldig gearrangeerd in de drassige oever van een bronstijdsloot gedeponeerd (fibulae lagen bijvoorbeeld keurig gestapeld op elkaar). Gezien de zeld-

zaamheidvan de objecten is het minder waarschijnlijk dat ze eenvoudigweg verloren waren. Het feit dat dit

scort vondsten in Scandinavië herhaaldelijk bij elkaar in

de grond is gestopt, vaak in moerassen, en wijwel niet in graven en nederzettingen voorkomt, doet ook ver- moeden dat mensen hier echt willens en wetens afstand van deze objecten hebben gedaan.

In de bronstijd ztjn in heel Europa vele duizenden voor- werpen met opzet achtergelaten in moerassen, rivieren en andere natte gelrleden.22 lHeT depot van de Westfrisia- weg past heel goed in die praktijk. Het sluit aan bij tra- dities die we uit Scandinavië en Noord-Nederland ken- nen. W'at mensen bewoog om zulke kostbare bronzen voorwerpen doelbewust op te geven, is een fascinerende vraag die momenteel centraal staat in een nieuw onder- zoeksproject aan de Universiteit Leiden.

'Kosmopolitische' ^kostuums?

Fibulae zoals in het depot van de Markerwaardweg ko- men nauwelijks in Nederland voor, maar in grotere aantallen in Zuid-Scandinavië. Het vermoeden lijkt dus gerechtvaardigd dar ze van daaruit geïmporteerd zijn, zoals dat ook wordt gedacht voor objecten uit het depot van Drouwen uit1939. De armbanden zijn of lokaal

gemaakt of komen uit het zuiden (Zuid-Nederland, of nog zuidelijker). Over de ringen valt op dit moment niets te zeggeni dit soort ringen komen overal in Euro- pa voor. De raadselachtige rechthoekige plaatjes lijken

zeldzarner te zijn en v/e moeten vooralsnog gissen naar hun herkomst. De vuurstenen sikkel kan lokaal ge- maakt zljn, maar waar de grondstof precies vandaan komt dient nog te worden nagegaan. Volgens Beuker zijn vrijwel alle sikkels van dit type gemaakt van plaat- vormige vuursteen die gewonnen werd op het eiland Helgoland, in de Duitse bocht.2l

De bronzen objecten lijken dus allemaal gediend te hebben om het lichaam en ldeding te versieren. De voorwerpen moeten uit verschillende windstreken af- komstig zijn en als geheel doet de vondst behoorlijk 'kosmopolitisch aan. Als we ervan uitgaan dat men in

de bronstijd gewoonlijk één mantel tegelijk droeg, dan hebben \¡ve met vier mantelspeiden/fibulae, aanwijzin- gen voor elementen van tenminste vier verschillende 'kostuums'. Resten van kleding zijn niet aangetroffen, hoewel die onder de gegeven bodemomstandigheden hier wel bewaard zouden zijn gebleven. Dit betekent dat bronstijdmensen hier dus alleen de metalen onder- delen van zulke kostuums hebben achtergelaten.

Aansluiting met projecten van de Universiteit Leiden

De Nz3'opgravingen worden op de voet gevolgd door onderzoekers van de Universiteit Leiden. Vanafeind ^:1

6