Het feest van de dans
Een interview met Riëtte Beurmanjer
Wat gebeurt er als je met lijf en ziel gaat bewegen? Dit interview gaat op zoek naar de verbinding tussen spiritualiteit en lichamelijk
heid die het dansen legt. Het stelt ook de vraag welke plek de dans zou kunnen hebben in de zielzorg. De dans blijkt een feestelijke vorm van bezinning en inspiratie.
Willemijn Witte
Inleiding: een dansende monnik
Terwijl ik mijn weg zoek door de straten van de Oosterparkbuurt in Amsterdam om theo- loge en danseres Riëtte Beurmanjer te ont- moeten, borrelt er een verhaal bij me op, me laatst verteld door een vriend. Het is een ver- haal over een clown, die na een leven lang zijn brood te hebben verdiend met spelen en dansen voor mensen, op een dag besluit het klooster in te gaan. ‘God heeft mijn hele le- ven voor mij gezorgd,’ denkt hij, ‘nu wil ik hem dienen in de laatste jaren van mijn le- ven.’ Hij geeft in het klooster zijn bezittin- gen af en verwisselt zijn kleurige clownspak voor een monnikspij. Hij werkt met de an- dere monniken in de tuin en voelt zich er erg gelukkig. Maar als ze in de kerk zijn om te bidden en te zingen, dan staat hij er stil
en beschaamd bij. Hij kent geen gebeden of psalmen en kan niet lezen in de boeken. Hij denkt: ‘Wat doe ik hier? Wat heeft God aan mij?’ Op een dag, wanneer de laatste dienst van die dag voorbij is en de monniken hun bed opzoeken, blijft hij als enige achter in de kerk. Hij denkt: ‘Als ik niet kan bidden zoals het hoort, dan zal ik nu bidden zoals ik het verlang, op mijn manier.’ Hij sluit zijn ogen en begint te dansen in de kapel. Hij springt en danst vol overgave voor God. De abt die nog licht ziet branden in de kapel en komt kijken wat er aan de hand is, staat van achter een pilaar te kijken. De volgende dag roept de abt de dansende monnik bij zich.
De monnik is bang dat hij een veeg uit de pan zal krijgen en moet vertrekken uit het klooster. Maar de abt zegt: ‘Van jouw gebed kunnen wij iets leren. Met je lichaam heb je God eer gebracht vanuit het diepst van je ziel. Moge God ons vergeven voor de vele woorden die we zeggen zonder dat ons hart erbij is.’
Riëtte Beurmanjer is voor mij als die dan- sende monnik. Zij danst in kerken, in kloos- ters en in zorginstellingen. Een mens die aan woorden en gedachten niet genoeg heeft. Zij danst vol overgave, om te zoeken naar wat diep van binnen raakt en inspi- reert. Soms kijken mensen daar wat gek van op, of worden er ongemakkelijk van. Zij no- digt mensen uit om door dat ongemak heen te gaan en motiveert hen om de dansvloer te betreden. Ze verleidt hen om met lijf en ziel
van mijn ziel, waarin ik grond onder mijn voeten voel en datgene ontdek wat mij van binnen beweegt en aanraakt. Al enige jaren ben ik op zoek naar hoe spiritualiteit en in- spiratie meer kunnen samengaan met licha- melijkheid en dans, zowel in mijn theologi- sche reflectie als in mijn werk als geestelijk verzorger. In die zoektocht naar dans als ver- binding tussen lichaam en ziel, spirituali- teit en lichamelijkheid, ontmoet ik Riëtte Beurmanjer. Om verder te onderzoeken wat spiritualiteit en dans met elkaar te maken te gaan bewegen en al dansend hun levens-
kracht te voelen en te ontdekken wat hen ten diepste beroert.
Niet voor niets ontmoet ik deze dansen- de theologe. Ik herken mezelf namelijk in haar. Mijn passie voor spiritualiteit, die on- der andere uitmondde in een studie theo- logie, gaat hand in hand met mijn passie voor dans. Minstens iedere week sta ik op de dansvloer om alles te dansen wat er in me is. Dansen is voor mij een diepe expressie
moeten en elkaar te inspireren. De work- shop die ik nu in beeld breng, is van enige jaren terug. Het thema van deze danswork- shop was in de lijn van het thema van die dag: ‘1+1=3, over de kracht van samen zor- gen’. Het beginpunt van de workshop was de tekst van Paulus over het lichaam als or- ganisch geheel (1 Korintiërs 12:12-26), waar- in alle leden van het lichaam unieke kwa- liteiten hebben en onmisbaar onderdeel zijn van een groter geheel. De vraag die in deze workshop centraal stond was: welk li- chaamsdeel ben jij, van je team, van je af- deling, van het ziekenhuis? Wat zijn jouw unieke kwaliteiten? Ik nodigde de deelne- mers uit dit al dansende te gaan ontdekken.
Daartoe gingen we vanuit onze verschillen- de lichaamsdelen bewegen en dansen. Om daarbij steeds na te gaan: waar staan ze voor, in welk lichaamsdeel voel je je thuis of juist niet, met welk lichaamsdeel voel je je ver- want en met welke juist niet?
Wat gebeurt er als je je schouders gaat bewe- gen en vanuit je schouders gaat dansen? Wat kun je voelen in die schouders? Ben jij de schouders die veel dragen kunnen, de schou- ders die eronder worden gezet? Of bezwijken je schouders eigenlijk onder een te zware last of verantwoordelijkheid? Wat gebeurt er als je je hoofd beweegt en laat dansen? Ben jij degene die graag reflecteert en nadenkt, de plannen maakt en de visie bedenkt? Voel je je daarin thuis en ligt daarin je kracht? Of merk je dat je lijf je hoofd eigenlijk niet kan bijhouden, dat je hoofd veel te zwaar is?
Ben jij de fijne neus van de afdeling, dege- ne die gevoelig is voor wat patiënten nodig hebben, snel in de gaten heeft wat er aan de hand is en die net even dat extra geven kan? Wat voel je als je je benen laat bewegen en dansen? Ben je degene die graag richting bepaalt, liever wil volgen, die hard loopt of juist op zoek is naar vertraging?
Al dansend verkenden we al onze lichaams- delen en we lieten ze afzonderlijk en samen met de rest van ons lijf bewegen. We ontdek- ten in welk lichaamsdeel we onze kracht en hebben en welke plek dans zou kunnen heb-
ben in de zielzorg voor met name medewer- kers in zorginstellingen.
Theologe en danseres
Van huis uit is Riëtte theologe. Na haar op- leiding theologie besloot ze om de dans alle ruimte te geven in haar leven en deed ze een moderne dansopleiding. De twee stromen van de theologie en de dans kwamen samen in de oprichting van haar eigen bedrijf, de Werkplaats voor Dans en Christelijke Spi- ritualiteit. Binnen haar bedrijf beweegt ze zich op diverse werkvelden, in een veelkleu- righeid aan werelden. Zo maakt ze dans- stukken voor liturgische vieringen, geeft ze pastorale begeleiding door middel van dans en biedt ze allerlei activiteiten op het gebied van dans en bezinning en spirituele vor- ming. Ze geeft cursussen in het Ignatiushuis in Amsterdam en dansworkshops op allerlei plekken in het land, vaak op uitnodiging. Ze geeft onder andere dansworkshops op con- ferenties, symposia en in onderwijs- en zor- ginstellingen. Tevens geeft ze trainingen in dans aan theologen en predikanten. Mo- menteel werkt ze aan een proefschrift onder de titel Tango met God, een theoretische ver- heldering van het voorbereidingsproces van bibliodans.
IN GESPREK Dans in de praktijk
De ervaring van het dansen is bijna niet weer te geven in woorden. Om toch een wat concreter beeld te krijgen van de wijze waarop je werkt met dans, ben ik heel benieuwd naar de wijze waarop je dans- workshops vormgeeft. Stel, je geeft een dansworkshop aan zorgmedewerkers in een zorginstelling. Hoe ziet zo’n workshop er dan uit?
In de afgelopen jaren verzorgde ik dans- workshops op het symposium van de stich- ting Bronovo-Nebo in Den Haag, een jaar- lijks symposium voor medewerkers dat wordt georganiseerd door de dienst geeste- lijke verzorging. Een dag om elkaar te ont-
In het begin van een workshop is er inder- daad vaak ongemak en ook wat gegiebel.
Letterlijk in beweging komen met je lijf is vaak spannend voor mensen en wekt enige gêne, zeker omdat deelnemers elkaar op die lichamelijke manier niet snel ontmoeten.
Wat ik zie gebeuren is dat mensen er op een bepaald moment ‘in schieten’. Dan vergeten ze als het ware hun omgeving en hun ver- legenheid, ze krijgen er lol in. Je ziet dat ze al dansend naar binnen gaan, echt met aan- dacht gaan bewegen en hun lichaam gaan voelen. Je ziet ogen dichtgaan, waardoor ze niet meer denken aan wat anderen van
hen zouden kunnen vinden. Mensen dur- ven ruimte te nemen en worden vrijer in hun bewegingen. Vanuit die beweging naar binnen keren ze dan op een gegeven mo- ment hun blik naar buiten en gaan ze sa- menwerken met anderen. Door hun bewe- gingen met elkaar tot een dans te maken.
Dit geeft een groepsgevoel, zo van: ‘We doen iets geks met elkaar’. Er wordt vaak ook veel gelachen, soms zijn mensen ook geraakt of ontroerd. Dat brengt mensen op een nieu- we manier samen. Ze zien kanten van elkaar die ze niet eerder hebben gezien. Mensen re- ageren vaak op dansworkshops met: ‘Goh, ik had het niet gedacht, maar dit is een leuke manier om over grote vragen na te denken.
Ik heb er lol in. Het is wel serieus, maar niet zó serieus.’ Dansen is ook gewoon leuk om te doen, het is feestelijk en een beetje gek.
Reflectie op de praktijk: dans en spiritualiteit
Na een inkijkje te hebben gekregen in de manier waarop je met dans werkt en wat het mensen brengt, ben ik benieuwd naar de wijze waarop je op je ervaringen in de prak- tijk reflecteert. Wat heeft dansen voor jou te maken met inspiratie en spiritualiteit?
kwaliteiten konden voelen. Toen eenieder dat lichaamsdeel gevonden had, was het de volgende stap om vanuit dat ene lichaams- deel één beweging te gaan maken, die ie- der vervolgens kon laten zien aan de ande- re deelnemers. Die ene beweging werd dan herhaald door alle deelnemers. Er ontston- den verschillende bewegingen achter elkaar, die door iedereen werden gedaan. We cre- eerden zo een gezamenlijke dans, waarin ie- ders kwaliteit en uniciteit in een lichamelij- ke beweging tot uitdrukking kwamen.
Een tijdje geleden gaf ik een workshop in een verpleeghuis waarin ik zorgmedewer- kers uitnodigde om al dansend te onderzoe- ken hoe zij patiënten begeleiden. Hoe zit het met de balans tussen afstand en nabijheid, ben je sturend of manipulerend? Welke be- wegingen en aanrakingen horen bij stu- ren en manipuleren? Hoe zou je zelf bege- leid willen worden? Hoe zou dat voelen en hoe zou dat eruit zien in beweging en aan- raking? In deze workshop stapten zorgme- dewerkers in de rol van patiënt. Ze ervoe- ren aan den lijve hoe je behandeld wordt en wilt worden, hoe kwetsbaar de balans is tus- sen nabijheid en afstand en hoe snel begelei- den sturend of manipulerend van karakter wordt. Iets aan den lijve ervaren is heel wat anders dan erover praten.
In een andere workshop gingen zorgmede- werkers al dansend ontdekken hoe het is om je bezorgd te voelen, of juist zorgeloos.
Welke bewegingen horen daarbij, hoe ziet het eruit om bezorgd of zorgeloos te zijn?
Hoe kun je bezorgdheid en zorgeloosheid in balans brengen? Hoe kun je je van het een naar het ander bewegen, in je werk en in je dagelijkse leven?
Wanneer ik op de dansvloer sta, is het altijd in het begin wat ongemakkelijk. Dan heb ik nog een vol hoofd en ben ik bezig met de blikken van anderen. Dansen is in mijn beleving een hele reis, van je hoofd naar je hart en je lijf. Wat zie jij gebeuren bij de deelnemers van jouw workshops? Welke reis maken zij en wat brengt het hun?
Iets aan den lijve ervaren is
heel wat anders dan erover
praten
gelaten. De levensenergie van mensen kan daardoor weer gaan stromen. Die energie is levenskracht, spiritus. Mensen komen weer bij hun innerlijke bronnen van levenslust en vreugde. Ze zeggen vaak: ‘Ik kwam moe binnen, maar nu heb ik weer energie, ik heb er weer zin in’, of: ‘Ik ben anders moe’. Veel moeheid ontstaat door een te vol en te druk hoofd. Al dansend word je je bewust van je lichaam en kom je in contact te staan met de levensenergie die daarin te voelen is. Ik herinner me dat ik een workshop gaf in de doopsgezinde kerk in Den Haag, de deelne- mers waren dames van 80. Terwijl ze aan het dansen en spelen waren, zag ik de jonge vrouwen in hen ontwaken en in hun bewe- gingen doorpiepen. Ze glommen helemaal na afloop. Kijk, dat heeft voor mij alles met spiritualiteit te maken. Met dat mensen hun levendigheid gaan voelen, hun veerkracht.
Al dansend exploreren mensen nieuwe mo- gelijkheden en perspectieven. Ze ontdekken hoe ze op een andere manier kunnen hande- len of dingen op een andere manier kunnen beleven. Doordat ze nieuwe mogelijkheden reeds dansend lichamelijk hebben ervaren, kunnen ze het vaak ook makkelijker integre- ren in hun dagelijkse leven en in hun werk.
Door tijdens een dansworkshop geoefend te hebben met verschillende manieren van be- wegen en aanraken, kunnen deelnemers die verschillende manieren vaak ook toepassen in hun praktijk. Neem de workshop waar ik eerder over vertelde, over de wijze waar- op je als zorgmedewerker patiënten bege- leidt. Door aan den lijve ervaren te hebben hoe het is om gestuurd of gemanipuleerd te worden, kun je dat beter herkennen in je ei- gen handelen. Je bent je veel meer bewust van wat je houding en aanraking doet met de ander, doordat je het zelf ervaren hebt.
En door nieuwe manieren van begeleiden te hebben ontdekt en gevoeld, al dansend en bewegend in contact met anderen, kun je die nieuwe manier ook gelijk vormgeven en integreren in de omgang met patiënten.
Dansen vergroot je creativiteit en je bewe- gingsmogelijkheden, op de dansvloer en in je alledaagse praktijk. Het doet je gevoeli- Dansen is in mijn beleving een vorm van
meditatie. Het is een proces van verinner- lijking en verstilling. Wanneer je met aan- dacht danst, keert je blik zich naar binnen.
Je wordt je lichaam gewaar en alles wat zich in je binnenste afspeelt. Er komen allerlei emoties opborrelen, die vervolgens uitdruk- king kunnen vinden in je dans. In dansen kom je van alles tegen in jezelf, aan verdriet, pijn, boosheid, vreugde, ontroering. Als je door al die gevoelens heen danst, dan kom je op een gegeven moment in een ruimte, een innerlijke ruimte. Een ruimte van stil- te, waar je innerlijke kracht te voelen is en waar je in contact bent met wie je ten diep- ste bent, met je ziel. In die ruimte kun je soms ook iets ontmoeten van dat wat groter is dan jij, een goddelijke dimensie.
Dansen is een reis naar je diepste binnenste en die reis heeft een spirituele waarde. Voor zorgmedewerkers, die altijd druk bezig zijn met zorgen voor anderen, nodigt de dans uit om zich te richten op zichzelf. Al dan- send kom je meer in contact te staan met je eigen binnenkant en dat is voedend. Het is ook van fundamenteel belang. Want hoe kun je op een goede manier met anderen in contact zijn als je jezelf kwijtraakt?
Spiritualiteit heeft voor mij ook alles te ma- ken met het ontdekken van je levenskracht en levensenergie, en van daaruit leven. Dan- sen werkt enorm vitaliserend. Alles gaat stromen en kloppen. Mensen krijgen het warm, ze gaan zweten, ze krijgen rode wan- gen en twinkelogen. De levenslust in hen wordt wakker gemaakt en de levensener- gie in hun lijf gaat stromen. Al dansend ver- werken mensen op een heel lichamelijke manier allerlei ervaringen. Alles wat niet verwerkt wordt, blokkeert de energie van mensen. Al dansend vindt er energetische ontlading plaats. Boosheid, verdriet en pijn worden lichamelijk gevoeld, geuit en los-
De dans brengt mensen op
een nieuwe manier samen
is op wat nuttig is en efficiënt. Dansen is sa- men het leven vieren, met alles wat daarin is. In dat feest is er van alles te ontdekken en kunnen mensen op een speelse manier dingen leren. Bovenal schept het feest van de dans verbindingen tussen mensen en brengt hen op een dieper niveau dichter bij elkaar. Waar aan het begin van een work- shop mensen vaak een soort van pilaren zijn die allemaal recht naast elkaar staan en net- jes praten, bewegen ze aan het einde van de workshop met elkaar mee, meer in contact met zichzelf en meer in speelse en flexibele verbinding met anderen. Hun toon van spre- ken wordt anders, levendiger. Ze hebben iets met elkaar meegemaakt, iets wat anders is dan anders, een beetje gek, spannend en leuk. Het feest van de dans heeft hen samen- gebracht.
Wie op zoek is naar dansende vormen van bezinning, naar een inspirerende activiteit voor zorgmedewerkers of naar trajecten van persoons
en teamontwikkeling, kan voor meer informatie en een aanbod van activiteiten contact opnemen met Riëtte Beurmanjer via h.beurmanjer@planet.nl.
Willemijn Witte heeft in 2012 haar studie theolo
gie en specialisatiemaster tot geestelijk verzorger afgerond aan de Protestantse Theologische Uni
versiteit. Zij is werkzaam geweest als geestelijk verzorger in verpleeghuis Nebo te Den Haag.
ger, bewuster een aandachtiger omgaan met jezelf en met de ander, vanuit een groter lichaams-, emotioneel en spiritueel bewust- zijn.
Het feest van de dans
Al met al kunnen we zeggen dat dansen een prachtige vorm van zorgen voor de ziel is.
Het brengt mensen in contact met hun ge- voelswereld en hun eigen innerlijke ruimte.
Het wekt hun spiritus, hun levensenergie en vitaliteit. En het doet hen ook nog allerlei nieuwe bewegingsmogelijkheden ontdek- ken in de relatie met zichzelf en anderen, collega’s, patiënten. Wat zou het mooi zijn wanneer zorgmedewerkers meer met elkaar konden dansen. Ik zie het voor me, het ple- zier, de levenslust, de fonkelende ogen ..
Ja, dansen is een hele mooie manier om voor medewerkers in zorginstellingen te zor- gen. Het is lekker, leuk én verdiepend. Wat dansen vooral zo bijzonder maakt, is dat het quasi nutteloos is. Het lijkt op het eerste gezicht niet functioneel en niet direct toe- pasbaar. Het is iets waar mensen vooral van kunnen genieten, ‘om niet’. Dansen roept veel vreugde en plezier op, het doet mensen lachen en stralen. Het is een feest waarin heel veel rijkdom te ervaren is, om alles wat je elkaar geeft. Dansen is feestelijk, te mid- den van een zorgwereld waar zo veel gericht
