PreBes vzw – Diestersteenweg 88 – 3510 Kermt Hasselt Tel. 011/28 83 40 Fax. 011/28 83 49 info@prebes.be www.prebes.be
BOUW
Kwartsstof in de bouw, hoe pak ik het aan?
door Jerry Verbrugghen,
preventieadviseur Villabouw Bostoen
23 maart 2010 De Montil - Affligem
Kwartsstof
Wie ben ik ?
• Jerry
VERBRUGGHEN
• Preventieadviseur
• Geen ingenieur
Stof tot nadenken ?
Kwartsstof
• Wat is kwartsstof ?
• Wat is kwarts ?
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
• Vanaf wanneer wordt kwarts –stof ?
• Hoe wordt kwarts –stof ?
• In de bouw onderscheiden wij verschillende soorten stof.
• De een al schadelijker dan de andere.
– Asbestvezels – Houtstof
– Keramische vezels – Fijn stof
– Roetdeeltjes
– Kwartsstof ... (onderwerp voor deze uiteenzetting)
– Andere
Kwartsstof
• Wat is kwartsstof ?
– Heel fijn stof
– Niet of nauwelijks te zien
– Het bestaat uit hele kleine onoplosbare stofdeeltjes die diep in de longen
terechtkomen
• Wat is kwartsstof ?
– Inadembaar stof
dat vrijkomt bij het bewerken van kwartshoudende materialen
– Het trekt door tot in de bloedbanen
– Het stapelt zich langzaam op in de longen ...
... en doet zo de longcapaciteit afnemen
Kwartsstof
• Wat is kwarts ?
– Kwarts = één van meest voorkomende mineralen.
• Wat is kwarts ?
– Kwarts zit in zand
en in de meeste natuurlijke gesteenten.
– Kwarts = siliciumdioxide
– Kwarts zit dus in nagenoeg alle bouwmaterialen
– Een materiaal is kwartsvrij indien <1% kwarts in het materiaal
Kwartsstof
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Zandsteen
– 50% tot 90 % kwarts
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Zandsteen
– Grès – Kasseien
– 50% tot 90 % kwarts
Kwartsstof
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Kalkzandsteen
– 30 % tot 83 %
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Machinale steen, afhankelijk van gebruikte basis grondstoffen:
– 40 % tot 70 %
Kwartsstof
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Betonsteen – Beton, specie
– 23 % tot 40 %
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Cellenbeton
– 12 % tot 44 %
Kwartsstof
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Marmer: 2 %
– Baksteen: tot 30%
– Graniet: 20 % tot 30 %
– In zowat alle bouwmaterialen en afgewerkte gebouwen tref je materialen die grote
hoeveelheden kwarts bevatten.
• Waar vinden wij kwarts in terug ?
– Ook in steenpuin.
Kwartsstof
• Beroepscategorieën met blootstelling aan kwarts(-stof) ?
– Metsers
– Betonbewerkers
– Natuursteenbewerkers – Slopers
– Voegers – Vloerders
– Plakkers – stukadoors – ...
• Beroepscategorieën met blootstelling aan kwarts(-stof) ?
– Ook andere beroepen …
Kwartsstof
• Vanaf wanneer wordt kwarts –stof ?
– Van zodra dat de kwartsdeeltjes dermate klein geworden zijn dat zij na inademen tot de diepste delen van de ademhalingswegen (de longblaasjes) komen en daar niet
(gemakkelijk) verwijderd kunnen worden.
– Grotere deeltjes worden opgevangen in de bovenste luchtwegen, neus, keelholte en luchtpijp.
• Hoe wordt kwarts -stof ?
– Bij het verzagen, het boren of het breken van kwartshoudende materialen.
– Bij het slijpen, schuren of polieren van kwartshoudende materialen.
– Bij het leegmaken van oa zakken cement en tegellijm.
– Bij het schoonvegen van een werkplek waar kwartshoudende materialen be- en verwerkt werden.
Kwartsstof
• Wat zegt de wet ?
(vandaag !!!, wordt ongetwijfeld strenger)– Siliciumdioxide (krisallijn): kwarts
• Grenswaarde ppm: *
• Grenswaarde mg/m³: 0,1 (0,075 in NL)
• Kortetijdswaarde ppm: *
• Kortetijdswaarde mg/m³: *
– Om een concreet idee te geven
• In een volume zo groot als een voetbalveld en 4 m hoog mag je een bodem van een drinkbeker kwartstof aantreffen.
Kwartsstof
• Wat zegt de wet ? (België)
• 0,1 mg/m³
• Voor een arbeidsdag van 8 uur
• 8 uur aan 100µg of 1 uur aan 800µg
• Deze grenswaarde niet overschrijden !
• Microgram: 0,1 mg = 100µg
• 100 µg = soeplepel uitgieten op tafel
• Wat zegt de wet ?
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
100 114 133 160 200 266 400 800 maximale hoeveelheid stof in µg/m³
blootstelling per uur
Kwartsstof
• Wat zijn de gevaren van kwartsstof ?
• Wat doet kwarts ?
• Wat zijn de risico’s van blootstelling aan
kwartsstof ?
- Diep in de longen … kunnen kwartsstofdeeltjes bindweefselvorming veroorzaken.
- Dat wordt longfibrose of ook stoflongen (of silicose) genoemd.
- Het longweefsel kan dan minder zuurstof opnemen en wordt minder elastisch
Kwartsstof: risico’s
- Werknemers kunnen bij inspanningen … - kortademig en
benauwd worden - gaan hoesten
- last krijgen van pijn in de borst - Kwartsstof is
- oorzaak van longkanker - oorzaak van hartfalen
- Verhoogt de kans op tuberculose
- Kwarts is inmiddels opgenomen in de lijst van kankerverwekkende stoffen, blootstelling eraan kan longkanker veroorzaken.
- Hoe meer stof is ingeademd hoe meer schade er ontstaat.
- Die schade is niet meer te herstellen.
- De beschadiging van de longen gaat door
ook als er geen blootstelling meer is aan kwartsstof.
- Het kwarts is namelijk nog in de longen aanwezig.
Kwartsstof: risico’s
- Het veraderlijke …
- De meeste mensen merken er in eerste instantie weinig van
- Je krijgt er pas op latere leeftijd echt last van
- Dan is het ook te laat
• Wat kunnen wij doen ?
(Preventiehiërarchie).– Risico bij de bron wegnemen – Risico inkapselen
– Collectieve maatregelen – Individuele maatregelen – Voorlichting en instructies.
Kwartsstof
• Wat kunnen wij doen ?
Preventiehiërarchie.– Risico bij de bron wegnemen
• Opteren voor andere materialen
• Andere niet kwartshoudende materialen gebruiken
• Andere minder kwartshoudende materialen gebruiken (gipsblok ipv cellenbeton)
• In ontwerpfase reeds het probleem in kaart brengen
• Wat kunnen wij doen ?
Preventiehiërarchie.– Risico inkapselen / organisatorisch
• Materialen verzaagd / bewerkt op de arbeidsplaats laten aanleveren
• Materialen op andere (veiliger) locatie (laten) verwerken
• Gescheiden zaaglokaal met passende afzuiging
Kwartsstof
• Wat kunnen wij doen ?
– Risico inkapselen.
• Slijpen met water
• Slijpen met stofafzuiging. (degelijke stofzuiger)
• Slijpschijf met meeverende afschermkap en afzuiging.
• Aangepaste stofzuiger.
• Snij of knip in plaats van slijpen
• Let op vooruitgang in technieken. (slijpmachines)
• Stofzuigen in plaats van vegen.
• Wat kunnen wij doen ?
Preventiehiërarchie.– Collectieve maatregelen
• Besproeien
• Stofafzuiging aan de bron
• Voldoende ventilatie op de werkplek
• Bouwstof opzuigen ipv op te vegen
– Elke voorgestelde oplossing heeft ook haar nadelen
• nat slijpen & electriciteit, effecten op materialen, op werknemer, verstoppingen, ...
Kwartsstof
• Wat kunnen wij doen ?
Preventiehiërarchie.– Individuele maatregelen
• Passende adembescherming
• Stofmaskers FFP3 voldoen niet voor wie langere tijd blootgesteld is aan kwartsstof
• Blootstellingsduur beperken
• Wat kunnen wij doen ?
Preventiehiërarchie.– Voorlichting en instructies.
• Vragenlijsten
• Toolboxmeetings of safety-flash
• Opleidingen (Confederatie bouw, FVB, …)
• Affichecampagnes
• Brieven naar werknemers en hun gezin
• Opvolging door werfleiders & HL.
Kwartsstof
• Hoe kunnen wij dit aanpakken ?
– Ons zelf informeren (PA & betrokkenen) – PreNNE bijwonen
– Dossiers lezen
– Met anderen bespreken (arbeidsgeneesheer, collega’s, externen, ...)
– Netwerken
• Hoe kunnen wij dit aanpakken ?
– Wat is het risico ? Waar is het risico ?
Kwartsstof
• Hoe kunnen wij dit aanpakken ?
– Inventariseren waar gewerkt wordt met
kwartshoudende materialen en onderzoeken of er risico is op blootstelling aan kwartsstof.
– Afhankelijk van de resultaten van dit onderzoek, dit punt opnemen in het GPP.
– Prioritaire doelen bepalen en – afhankelijk van de ernst – overwegen om in eerstvolgend JAP op te nemen.
– Bij ernstig risico, meteen maatregelen.
• Hoe kunnen wij dit aanpakken ?
– Meten (Meten is weten).
– Vraag (gratis) dienstverlening van edpbw.
– Beoordeel met kennis van zaken het risico.
– Neem dan passende maatregelen.
(adviezen van PA; beslissingen van directie)
Kwartsstof
• Hoe kunnen wij dit aanpakken ? – Meten (Meten is weten).
– Meetresultaten NAVB & ARBO:
• Zagen = tot 15 mg/m³ = 150 x teveel!
• Sleuven frezen = tot 15 mg/m³ = 150 x teveel!
• Vlakfrezen = tot 15 mg/m³ = 150 x teveel!
• Boren = tot 2,5 mg/m³ = 25 x teveel!
• Schuren/slijpen = tot 15 mg/m³ = 150 x teveel!
• Vegen = tot 1 mg/m³ = 10 x teveel!
– !!! Een stofmasker FFP3 filtert slechts 50 keer de toegelaten grenswaarde.
• Hoe kunnen wij dit aanpakken ?
– Waar gewerkt wordt aan of met
kwartshoudende materialen, meteen een eerste aktie:
• Informatie over kwarts & -stof
• Sensibilisatie inzake risico’s
• Eventueel gebruik van een vragenlijst
Praktische tools
• Een vragenlijst.
– De stoftest (bedoeld voor WG & WN)
• Klaar om die zelf even te doen ?
• Tel samen hoeveel groene smileys je zou aanvinken.
1 Werk je met bouwmaterialen die weinig kwarts bevatten?
2 Werk je met bouwmaterialen die op maat afgeleverd worden zodat je zo min mogelijk hoeft te zagen?
3 Kies je voor werkmethoden waarbij weinig stof vrijkomt?
Knip je bijvoorbeeld blokken in plaats van ze te zagen?
4 Gebruik je apparatuur met afzuiging en/of watertoevoer als je moet zagen, boren, frezen, hakken, stralen of schuren?
5 Ruim je het koelwater, gruis en stof gelijk op zodat het niet kan opdrogen of wegwaaien?
6 Zorg je voor goede ventilatie door ramen en deuren op te zetten als je binnen werkt?
7 Wissel je stoffige werkzaamheden af met minder stoffige werkzaamheden?
8 Voer je werk waarbij stof vrijkomt uit in een aparte ruimte?
9 Draag je een volgelaatsmasker met P3 filter en aangeblazen lucht als je werkt met materialen waarbij kwartsstof vrijkomt?
Resultaten van de Stoftest
Tel het aantal groene smileys en bepaal hoeveel risico je loopt op blijvende schade aan je gezondheid.
0 - 3 groene smileys
Je zet je eigen gezondheid, en die van je collega’s, op het spel.
Op deze site vind je volop informatie over wat je zelf kunt doen om veiliger te werken.
4 - 6 groene smileys
Je bent op de goede weg, maar je kunt van alles doen om nog veiliger te werken.
7 - 8 groene smileys Je bent bijna kwartsstof vrij!
9 groene smileys
Perfect! Je werkt veilig en zorgt daardoor goed voor je eigen gezondheid en die van je collega’s.
Voor meer info: surf naar www.kwartsstofvrij.nl
• Een toolbox-meeting of Safety-Flash.
Safety Flash nummer 09 0005 Veilig slijpen begint met een passende (adem)bescherming.
Specialisten hebben recentelijk ontdekt dat bij het slijpen van stenen, pannen en andere soorgelijke materialen schadelijk kwartsstof vrij komt.
FOD, CNAC en ook onze preventiediensten buigen zich over dit gegeven om passende arbeidsmiddelen (machines), hulpmiddelen (afzuigkappen), PBM (stofmaskers) en veilige werkmethodes aan te bevelen.
Hieronder enkele tips om veilig stenen te slijpen.
Doen Denk eerst even na: hoe kan ik dit werk veilig uitvoeren ? Moet ik wel slijpen ? Kan ik dit werk ook zonder slijpen vlot afwerken ?
Kan ik nat slijpen ? Geef voorkeur aan nat slijpen = minder stofontwikkeling.
Kan ik slijpen met stofafzuiging ? Stof afzuigen = minder stof dat rond vliegt.
Heb ik een passende machine om dit materiaal veilig door te slijpen ? Sta ik op een stabiele en veilige ondergrond ? Noodzakelijk om veilig te werken.
Vanwaar komt de wind ? Slijp zo dat het stof van jou en je collega’s weg waait.
Hoe zal ik mezelf optimaal beschermen ? Longen, ogen, gehoor, handen, … Zal ik collega’s die ook blootgesteld zijn ook aanbevelen zich ook te beschermen ? Draag altijd een stofmasker FFP3, een veiligheidsbril en gehoorbescherming.
Niet doen
Begin niet te werken zonder stil te staan bij de gevaren. GEVAAR.
Denk niet: het is maar voor even; een ongeval is snel gebeurd.
Denk niet: er kan mij toch niets overkomen; mijn engelbewaarder staat naast mij.
Begin niet te slijpen vanop een on-stabiele positie.
Met een slijpschijf snijd je door je vingers of je been. AMPUTATIE.
Begin niet te slijpen zonder passende PBM: stofmasker FFP3, bril en oordopjes.
Wacht niet dat de arbeidsinspectie PV opstelt om passende PBM te dragen.
Wacht niet dat je longen omzeep zijn om te beseffen dat je met je gezondheid speelt.
Laat kwartsstof je leven niet kapot maken.
Doen
Niet doen !
Niet doen !
• Opleidingen.
• Een filmpje om te sensibiliseren.
• Affiches uithangen.
• Een kaartje bij loonbriefje. (sensibiliseer ook het thuisfront)
• Een brief gericht aan de werknemer en
zijn gezin.
• Aangepaste arbeidsmiddelen:
• Dakpanknipper
• voorkomt stofvorming
• De dakpanknipper van is een gereedschap waarmee
dakpannen op een veilige manier op maat zijn te maken. Het product voorkomt het ontstaan van gevaarlijk kwartsstof waardoor de dakdekker geen adembeschermingsmiddelen of
afzuigapparatuur hoeft in te zetten.
