Overwinnaar van zonde en dood
Vijfde zondag veertigdagentijd, 21 maart 2021 Dorpskerk Westmaas
Uit de profeten: Jeremia 31:31-34 Uit het evangelie: Johannes 12:20-33
Geliefde gemeente,
We zijn in deze veertigdagentijd op weg naar Pasen. Maar dat voert ons ook zometeen langs de stille week en langs Goede Vrijdag. Volgende week zondag is het Palmpasen. Jezus wordt dan binnengehaald als overwinnaar. Mensen van alle tijden houden van winnaars. Je ziet het ook bij verkiezingen: wie in de peilingen stijgt krijgt de wind mee, want daar willen meer mensen bij horen. Maar er spelen kennelijk grote
misverstanden rond Jezus. Want hoe is Hij overwinnaar en hoe wordt Hij overwinnaar? Overwinnaar van wat?
Vandaag hebben we even nog wat tijd om daar bij stil te staan.
Naar aanleiding van zijn uitspraak over de graankorrel die sterven moet om nieuw leven voort te brengen.
Het is duidelijk dat we in de kerk niet leven zonder voorkennis.
We maken elk jaar weer de beweging van Kerst naar Pasen, en van Pasen naar Pinksteren. Jezus is onderweg gestorven. Niet zomaar, maar in de kracht van zijn leven gekruisigd als een misdadiger. En de christelijke verkondiging heeft altijd vanaf het begin vertelt: deze dood, dit sterven heeft een bijzondere betekenis.
Of wij en de christenen van alle tijden daar nu zo’n helder beeld bij hadden of hebben, of dat wij of de gelovigen van vroeger dat nu zo goed snappen of snapten, of zelfs misschien niet eens wilden of willen snappen, dat is nog een andere kwestie. Het neemt niet weg dat het van den beginne een kernboodschap van de christelijke beweging was, een kernsymbool van het
christendom, en een basiselement van elk kerkelijk leven. En dan ik bedoel een uitspraak als: zie het lam Gods, het Agnus Dei, dat de zonden van de wereld wegdraagt. En ik bedoel: het kruis en het Avondmaal met gebroken brood, vergoten wijn.
Paulus de apostel schrijft in zijn eerste brief aan de Korintiërs:
broeders en zusters, toen ik bij u kwam om u het geheim van God te verkondigen, beschikte (…) ik niet over uitzonderlijke welsprekendheid of wijsheid. Ik had besloten u geen andere kennis te brengen dan die over Jezus Christus, de gekruisigde (1 Kor 2:1-2). Ik heb niets anders onder u willen weten dan Jezus Christus en die gekruisigd (NBG vertaling). En verderop schrijft hij in 1 Korintiërs 15: het belangrijkste dat ik u heb doorgegeven, heb ik op mijn beurt ook weer ontvangen: dat Christus voor onze zonden is gestorven, zoals in de Schriften staat (1 Kor 15:3).
Er zijn heel veel van zulke citaten aan te halen uit het Nieuwe Testament. Soms is wel geprobeerd om de brieven van de
apostelen tegenover de evangelieverhalen te zetten. Zo van: in de evangeliën vind je dit niet zo, dat ‘gestorven voor onze
zonden’. Het is later door de eerste christenen zo geduid. Jezus dacht zelf zo niet, wordt dan gezegd.
Maar is dat wel overtuigend? Paulus doet al een beroep op een traditie die al voor hem is begonnen. Hij zegt niet voor niets: ik geef jullie door wat ook ik van anderen heb ontvangen. En de apostel Johannes kan schrijven: wij verkondigen wat we van Hem zelf vanaf het begin hebben gehoord en gezien. Als je bedenkt dat de apostolische brieven, althans in ieder geval van Paulus, met die traditie van het begin veel eerder tot stand kwamen dan de evangelieverhalen, terwijl ook die
evangelieverhalen heel veel nadruk leggen op
passiegeschiedenis, bijna de helft van elk evangelie wordt
gevuld door Jezus’ opgang naar Jeruzalem, waar Hij als ‘losprijs voor velen’ zijn leven zal afleggen, dan kun je niet volhouden, dat die hele chriselijke interpretatie van een bijzondere
betekenis van Jezus’ kruisiging gebaseerd is op latere
constructies, en eigenlijk fakenews is, zoals recent nog een jonge doopsgezinde dominee in een proefschrift verdedigde (Fulco van Hulst, Vrede hebben met het kruis van Christus, 2019).
Een andere variant om er om heen te gaan, is natuurlijk om te zeggen: nou ja, dat is dan wel de klassieke interpretatie
‘gestorven voor onze zonden’, die inderdaad teruggaat op het Nieuwe Testament zelf, maar wij kunnen en hoeven daar niks meer mee. God die ons probleem van de zonde zelf gaat
oplossen door iets te doen met een kruis, daar kunnen we toch niks meer mee. Of: dat is ons probleem niet meer. Ik moet denken aan een dialoog van twee leden van het theologische elftal van Trouw, Matthias Smalbrugge en Alain Verheij uit
2018. Ja het kruis als teken van Godverlatenheid of als symbool van godvergeten onmenselijkheid of Jezus als radicale
vredesactivist die niet gepruimd werd en uit de weg werd geruimd. Ook geen gezellig verhaal, maar dat kunnen we tenminste nog redelijk aan onze kinderen uitleggen.
Maar een Jezus (ik citeer nu Paulus), die geen zonde kende, maar door God voor ons tot zonde gemaakt is, opdat wij door Hem rechtvaardig voor God konden worden (2 Korintiërs 5:21) of een Jezus (ik citeer nu Petrus) die in zijn lichaam onze
zonden het kruishout heeft opgedragen, opdat wij – dood voor de zonde – rechtvaardig zouden leven (1 Petrus 2:24). Wat moeten we daar mee?
En je kunt vandaag ook zeggen, wacht even dominee, in
Johannes 12 spreekt Jezus wel over een stervende graankorrel, maar… Het is na zijn intocht in Jeruzalem, die aan het begin van Johannes 12 vermeld staat. De misverstanden zijn niet van de lucht, want ze willen Hem meteen uitroepen tot hun
revolutieleider, die een politieke omwenteling gaat
bewerkstelligen. En zeker, Jezus gaat dan praten over zijn
aanstaande dood. En Hij bereidt zijn leerlingen er op voor dat al wie Hem zal volgen ook te maken krijgt met vervolging.
En ja: Hij spreekt over een stervende graankorrel. Een
graankorrel die gezaaid wordt moet eerst ondergaan voor hij vrucht kan voortbrengen. Maar…. Hij zegt daar toch niks over zonden of over het goedmaken van schuld? En Johannes die het allemaal opschrijft ook niet? Dus kun je het dan toch niet net zo goed begrijpen als de aankondiging van een
martelaarsdood? In het besef dat een martelaarschap
misschien wel het effectiefst is om een tegenbeweging tegen kwaad te inspireren. Net als de dood van dr. Martin Luther King, of het teruggaan naar Moskou van Aleksej Navalny om vervolgens in een vreselijk strafkamp terecht te komen. Het martelaarsbloed als zaad van een beweging, zoiets.
Natuurlijk is dat allemaal ook waar, zeg ik dan: Jezus als een geweldloze ‘activist’, zoals wij dat zouden zien vandaag, die als martelaar wordt omgebracht. En Hij is een toonbeeld van
Godsvertrouwen en Godsverlangen door tot in het moeilijkste moment van verlatenheid een beroep op God te doen. En het kruis brengt ongenadig aan het licht hoe wreed de menselijke soort voor zijn eigen soortgenoten kan zijn. Zeker. Maar daar was en is het kruis en de dood van Christus niet uniek in.
En als je zegt: maar Johannes heeft het helemaal niet over dat kruis van Jezus en over onze zonden, kom ik nog éen keer met een citaat uit het Nieuwe Testament, en wel uit de eerste lbrief van Johannes. Hij schrijft: dit is wat wij Hem hebben horen verkondigen en wat we u verkondigen: God is licht, er is in
Hem geen spoor van duisternis. Als we zeggen dat we met hem Hem verbonden zijn terwijl we onze weg in het duister gaan, liegen we en leven we niet volgens de waarheid. Maar gaan we onze weg in het licht, zoals Hij zelf in het licht is, dan zijn wij met elkaar verbonden en reinigt het bloed van Jezus, zijn Zoon, ons van alle zonde. Als we zeggen dat we de zonde niet
kennen, misleiden we onszelf en is de waarheid niet in ons.
Belijden we onze zonden, dan zal Hij, die trouw en rechtvaardig is, onze zonde vergeven en ons reinigen van alle kwaad. Als wij zeggen dat wij nooit gezondigd hebben, maken we Hem tot een leugenaar en is zijn woord niet in ons. Kinderen, ik schrijf u dit opdat u niet zondigt. Mocht één van u echter toch zondigen, dan hebben wij een pleitbezorger bij de Vader: Jezus Christus, de rechtvaardige. Hij is het die verzoening brengt voor onze zonden, en niet alleen voor die van ons, maar voor de zonden van de hele wereld (1 Joh 1:5-2:2).
Kortom: het sterven van Jezus, zijn ‘bloed’, zoals de bijbel dat noemt, heeft vanaf het begin in de christelijke traditie wel degelijk een unieke betekenis.
Maar wat moeten we ons nu bij zulke uitspraken eigenlijk voorstellen? Gaat dit niet heel snel de ultra-orthodoxe en zwaarmoedige kant op in de kerk, op deze manier? Misschien hebben we al tijden niet zo vaak het woord ‘zonde’ gehoord als nu in de eerste helft van de preek vandaag. En laten we eerlijk zijn: het is geen leuk woord. Het is ook best confronterend. Het irriteert ook wel een beetje. Kijk, dat je nu over ‘leven in het duister’ spreekt als gevangenisdominee in een gevangeniskerk met junks en criminelen, okay. Maar in een nette burgermans- burgervrouwskerk? Waar slaat dat op? Is dat nu ons werkelijke probleem, wat in de bijbel ‘zonde’ heet. En is dat nu werkelijk de kern van het Evangelie: dat God zelf iets oplost, wat wij niet meer als ons belangrijkste probleem ervaren?
Laten we even kort stil staan bij dat woord ‘zonde’, zoals het in de bijbel wordt gebruikt. Het is leven en handelen buiten je bestemning als mens. Die bestemmimg is tweeledig. Het is: in vrede leven met God en het is: goed doen en lief hebben.
Zonde is schade berokkenen en egocentrisch leven. Het hoodzakelijk om je zelf, jouw wensen en behoeften laten
draaien. En daarmee ook een goede band met God verbreken.
Daarmee mis je je doel als mens, althans dat is de
verkondiging van God uit, in de bijbelse traditie. En dat kan
alleen maar verkeerd aflopen, als dat in een vicieuze cirkel terecht komt. En zeker, laten we niet alle katjes even grauw maken in het donker. Het is flauwekul om iedereen waar het om zonde gaat op dezelfde hoop te gooien. Maar zo’n uitspraak als van de apostel Johannes: ‘als we zeggen dat we de zonde niet kennen’, of ‘nog nooit gezondigd hebben’, dat is dat echt geen uitspraak van bijna tweeduizend jaar geleden, waar ik vandaag niks van snap, omdat dit ons probleem niet meer zou zijn. Onze hele maatschappij is op begeerte, op competitie, op jaloezie gebaseerd, zo lijkt het soms. Dus laten we reëel zijn.
Maar ja als we reëel zijn, dan kan het ook traumatisch worden:
een opeenstapeling van negativiteit, die een steeds grotere last wordt. Moeten we dat als menselijke soort allemaal dragen dan? Van kleiner of groter grensoverschrijdend gedrag in ons eigen leven, nu of ooit in ons verleden, tot aan oorlog en terreur, racisme en sexuele uitbuiting, koloniale roverij, kruistochten, heilige oorlogen, genocides, goelag archipels, niets ontziende drugscriminaliteit, uitroeiing van leven,
opbranden van de aarde. Is dat haast geen reden om 113 te bellen? U wet wel, het nummer voor als je de neiging hebt niet meer te willen leven? Werkt het niet ontzettend verlammend, als je al deze negativiteit opstapelt en op ons bordje legt? En als je zegt: ga nu maar eens werken aan een wereld van liefde, vrede en recht? Want dat was de bedoeling, dat is de bedoeling en dat zal de bedoeling zijn. Kunnen we dat nog wel, als
mensen samen?
Okay, langzaam beginnen we het een beetje te snappen vanmorgen: zonde. We hebben er wel wat ‘ontdekkende’
prediking voor nodig, maar er dringt iets van door.
Maar wat is dan de oplossing, als Jezus als een graankorrel sterft, cq aan een kruis wordt gehangen? Is dat niet even absurd als al dat gepraat over zonde zelf? Een Vader die zijn Zoon offert, om de straf of zelfs de toorn van God over de
zonde plaatsvervangend te dragen? Om zo in het reine te
komen met God en met je zelf? Is dat niet een rare gedachte?
Ja dat is het. Tamelijk absurd.
Ik haalde aan het begin van de preek de heilige apostel Paulus aan, toen hij vertelde aan de Korintiërs dat hij het alleen kon hebben over de gekruisigde Christus als centrum van de evangelische boodschap. En hij noemde dat: het geheim van God. Geheimenis, mysterie, in sommige handschriften staat getuigenis, marturia, waar ons woord martelaar van komt. Zo begrijpelijk en acceptabel is het dus niet. Even eerder had hij geschreven: het is voor Joden een ergernis, dat kruis, en voor Grieken een dwaasheid. Maar het dwaze van God is wijzer dan de mensen, en het zwakke van God is sterker dan de mensen, schrijft hij er bij. Het is echt niet zo dat wij de eersten of de enigen zijn met vragen of bedenkingen. En toch is dit de manier waarop God ons bevrijdt van de last van al die
negativiteit, en ons verlost van de traumatische opeenstapeling van beschadigend kwaad die ons alleen maar kan verlammen als we alles op ons in laten werken. En iedereen mag er het hare of zijne van denken en zichzelf als christen zien. Dat woord is immers niet ergens gepatenteerd, en in de
Protestantse Kerk gaan we elkaar ook niet al te snel de maat nemen of de kerk uitgooien. Maar we hebben ons altijd wel weer te verhouden, aan welke kant van de kerk dan ook, met die vreemde evangelische boodschap die van God komt.
Johannes de apostel zegt: dit schrijf ik jullie, kinderen, opdat jullie stoppen met meedoen aan de zonde: dat het jullie gaat lukken vanuit vergeving en genade steeds opnieuw te
beginnen. En als je dan toch weer eens mee ging in die ratrace die draait om eigen geluk eerst, dan kun je in het reine komen door Gods vergeving in te roepen op basis van het offer van Christus.
Welnu dit alles begon Jezus uit te leggen, zijn aanstaande sterven, toen zelfs de buitenlandse media lucht van Hem
kregen, en er echte Grieken in Jeruzalem, weliswaar religieus geinteresseerd, na de enorme volkopstoot met Palmpasen, belangstelling voor Hem kregen. Jezus weet wat Hem te wachten staat. En Hij zegt: ik ben doodsbang, wat zal ik
zeggen? Vader laat dit maar aan mij voorbij gaan? Nee, want hiertoe ben ik juist gekomen. En toen klonk er een stem uit de hemel die dit bevestigde. Hiertoe is Hij juist gekomen.
Zeker, Jezus zal een Naam krijgen boven alle namen, Hij zal verheerlijkt worden, maar niet als vredesactivist, niet als martelaar, dat misschien ook, maar bovenal, op een heel
bijzondere manier, die alleen God zelf bedacht kan hebben: als Overwinnaar van zonde en dood.
Amen
Lied: Gezang 650 (‘De aarde is vervuld’)
