] Right INLEIDING
JUUL EN DE COLLECTIE
5 TROEVEN VAN DE COLLECTIE 1. Heists erfgoed.
2. Meer dan jazz.
3. Een heterogene collectie.
4. Vlaams en (inter)nationaal erfgoed.
5. Complementair aan andere jazzcollecties en –archieven.
EEN STIMULERENDE OMGEVING
REALISATIES VAN DE VORIGE LEGISLATUUR 8 HEFBOMEN VOOR EEN DUURZAME WER- KING
1. Verlenging van de overeenkomst.
2. Werkingsmiddelen.
3. Sturing en coördinatie.
4. Een definitieve locatie.
5. Een gevarieerde publiekswerking.
6. Een dynamische vrijwilligerswerking.
7. Inventarisatie als voorwaarde voor publiekswer- king.
8. Impulsen voor samenwerking en netwerking.
4 8 12 12 12 13 13 13
14 16 21 22 22 23 24 24 28 29 30
In september 2015 nam de gemeente Heist-op-den-Berg de indrukwekkende collectie van Juul Anthonissen in be- waring. Zodoende erkende ze de lokale waarde van deze collectie en gaf ze het signaal zich er actief voor te willen inzetten.
Juul droeg ‘zijn’ gemeente een warm hart toe. Jarenlang zette hij zich op diverse manieren in om de cultuurbele- ving en -participatie van de Heistenaars te verruimen en versterken. Zijn passie voor jazz bracht hem er in 1955 toe een jazzclub op te richten in de eigen gemeente. Tot vandaag speelt de club een prominente rol in het jazzland- schap. Als medeoprichter van de Zuidkempense Kunst- en Cultuurkring Hnita engageerde Juul zich ook voor de beeldende kunsten, de literatuur, klassieke muziek, film, fotografie, enz. in de eigen gemeente. Op die manier ligt hij onrechtstreeks aan de basis van tal van andere Heistse cultuurverenigingen. De collectie die Juul bij zijn overlij- den naliet, draagt de sporen van diverse Heistse verhalen.
Ze vormt daardoor een onmiskenbaar onderdeel van het Heistse erfgoed.
De herverdeling van de persoonsgebonden bevoegdhe- den op provinciaal niveau houdt kansen in voor gemeentes om een sterkere rol op te nemen voor het lokale erfgoed.
We begrijpen dat dit in tijden van spaarzaamheid niet evi- dent is. Tegelijk is het als lokaal bestuur onze verantwoor- delijkheid om het op te nemen voor de lokale verhalen. Zo niet, dreigen ze verloren te gaan in het grotere geheel.
Gemeentes die inzetten op erfgoed tonen dat ze men- selijke gemeentes zijn. Ons erfgoed maakt tenslotte deel uit van het DNA van onze samenleving. Het vormt onze identiteit. Het helpt ons begrijpen wie we zijn, vanwaar we Peter Anthonissen
Marijke Anthonissen Erfgenamen Juul Anthonissen Stien Lesage
Beleidscoördinator Samenleving Jan Bourgeois
Directeur CC Zwaneberg Anja Gevaert
Gemeentearchivaris Tom Mannaerts Bibliothecaris Jeroen Janssens Lieve De Saedeleer Kempens Karakter Mariet Calsius Heidi Moyson Resonant/CEMPER
komen. Erfgoed verbeeldt, prikkelt en inspireert. Het no- digt uit tot reflectie en zet aan tot dialoog. Het geeft zin en verbindt ons.
Sinds de overdracht van de collectie aan de gemeente namen we enkele grote stappen om haar in betere om- standigheden te kunnen bewaren, te ontsluiten en bekend te maken bij een breed publiek. De samenwerking tussen de familie Anthonissen, het gemeentebestuur, diverse ge- meentelijke diensten en enkele Vlaamse erfgoedorganisa- ties, heeft haar kracht inmiddels bewezen. De komende jaren werken we graag op hetzelfde élan voort, mét actie- ve betrokkenheid van het gemeentebestuur.
We geloven sterk in de mogelijkheden van de Collec- tie Anthonissen. Dat ze een uniek aspect van de Heistse geschiedenis in beeld brengt. Dat ze kan bijdragen tot een (nog) gediversifieerdere cultuurparticipatie in de ge- meente. Dat ze de lokale en regionale uitstraling van de gemeente kan versterken. Dat ze de samenwerking tussen gemeentelijke cultuurdiensten en Heistse verenigingen en organisaties kan bevorderen en vernieuwen. Dat ze Heis- tenaren kan stimuleren om elkaar (in een andere context) opnieuw te ontmoeten.
Met dit document willen we de toekomstige beleidsma- kers van Heist-op-den-Berg prikkelen en inspireren hoe ze de Collectie Anthonissen kunnen inzetten in het lokale erfgoedbeleid. Enerzijds willen we u kennis laten maken met Juul, (de troeven van) zijn collectie en onze realisaties tot dusver. Anderzijds vertellen onze acht hefbomen welke kansen en uitdagingen de collectie in zich draagt en hoe we onze samenwerking rond de collectie verder kunnen uitbouwen en verduurzamen.
Wij kijken er alvast naar uit!
[04] Right [05]
] Right
OPLEIDING
Licentiaat
in de administratieve en koloniale wetenschappen,
Universitair Instituut voor de Overzeese Gebieden (Antwerpen)
Baccalaureaat
kunstgeschiedenis en oudheidkunde,
Kunsthistorisch Instituut (Antwerpen)
MINISTERIE
Medewerker/ directeur
dienst Film, Muziek en Dans van het ministerie van Cultuur
BEELDENDE KUNSTEN
Leraar/ directeur
Academie voor Beeldende en Toegepaste Kunsten, Heist-op-den-Berg
Programmator
kunstgalerij Mylène
Medeoprichter/ voorzitter
Zuidkempense Kunst- en Cultuurkring Hnita vzw
Inleider tentoonstellingen
JAZZ (1950-2008)
Oprichter en programmator
Hnita-Jazz Club
Jazzjournalist en -recensent
voor binnen- en buitenlandse pers, waaronder Humoradio, Spectator, De Standaard, Topics, Billboard, Jazz Journal, Jazz Freak, Larousse Encyclopedie;
Medewerker
radio- en tv-uitzendingen NIR/BRTN/BRT
Programmator jazzconcerten en -festivals,
Vlaanderen en Nederland oa. Jazz Bilzen en Hammerveld Jazz Festival in Roermond
Organisator schoolconcerten, lezingen, cursus- sen en stages m.b.t. jazz
heel Vlaanderen
Medeoprichter Europese Jazz Federatie Verzamelaar
ERKENNINGEN
Heistse cultuurprijs
1996
Internationale Blue Bird Award voor bijzondere verdiensten
aan de jazz (Weinheim)
2001
[08] Right [09]
LP’s 78 Toerenplaten
Singles
Cd’s
Muziekcassettes Open reel tapes
Videocassettes
Foto’s Affiches
Dozen tijdschriften Boeken
meter papieren archief en docu- mentatie, contracten en correspon-
dentie met jazzmuzikanten en hun vertegenwoordigers, inkomtickets, concertprogramma’s, playlists, sub- sidieaanvragen, door Juul geschre- ven teksten (artikels en recensies
voor radio en tv, lezingen) enz.
] Right
HEISTS ERFGOED.
Sinds midden jaren ’50 bepaalt Hnita-Jazz Club de soundscape mee van Heist-op-den-Berg. Het archief van de club maakt deel uit van de Collectie Anthonissen. Daardoor kan de Heistse jazz- geschiedenis van 1955 tot 2008 (ca. 750
concerten) zowat integraal gereconstrueerd worden aan de hand van affiches, foto’s,
(unieke!) geluidsopnames, briefwisseling en contracten met jazzmuzikanten, concertprogramma’s, persartikels, enz. Omdat ze ook jazzliefhebbers van buiten de gemeente aantrekt, heeft de club een bovenlokale uitstraling.
Hnita-Jazz Club organiseerde doorheen de jaren concerten op maar liefst 25 verschillende loca- ties, zowel binnen de gemeente als daarbuiten.
In Heist-op-den-Berg gaat het om locaties die jarenlang hotspots zijn (geweest) voor cultuurbeleving en/of locaties die nog steeds van belang zijn als onroerend erfgoed van de gemeente: Bergola, Torengebouw, Hof Van Riemen, Flora, VIBRO, Mylène, De Zwaan, enz.
De geschiedenis van de jazzclub zit doorheen de gemeente verweven.
MEER DAN JAZZ
De lokale relevantie van de collectie beperkt zich niet tot de jazz. De collectie documenteert ook de activiteiten van de Academie voor
Beeldende en Toegepaste Kunsten, kunstgalerij Mylène en de Zuidkempense Kunst- en Cultuur- kring Hnita. In die laatste vinden diverse Heistse verenigingen hun wortels (het Heists Kamerto- neel, Fotokring Lyndacker, enz.). Ook m.b.t. de coördinatie en professionalisering van het culturele leven in Heist zijn documenten te vinden in de collectie: het Cultureel Coördinatiecomité, de Cultuurraad en het Cultureel Centrum.
De collectie vindt m.a.w. aansluiting bij het brede- re cultuurleven van de gemeente. Door verban- den te leggen met de collecties en archieven van die andere spelers, kunnen nieuwe inzich- ten of perspectieven ontstaan op de Heistse geschiedenis en haar verenigingen.
EEN HETEROGENE COLLECTIE
Omdat de collectie de jazz overstijgt en vanwege de diversiteit aan bronnenmateriaal (opnames, literatuur, contracten, programmablaadjes, enz.) kan een breed publiek met de collectie aange- sproken worden: van doorwinterde jazzexperten en jazzliefhebbers van het eerste uur, tot mensen die (nog) niet vertrouwd zijn met jazz. Je moet – kort gezegd – geen noten kunnen lezen of thuis zijn in jazz om de collectie of de Heistse jazzge- schiedenis te kunnen begrijpen. Zelfs personen en organisaties die in het geheel geen interesse hebben in jazz kunnen relevante invalshoeken vinden in deze collectie. Als beheerder van de collectie is het de taak van de gemeente om haar mogelijkheden te duiden en te tonen.
VLAAMS EN (INTER)NATIONAAL ERFGOED De Collectie Anthonissen is eveneens belang- rijk voor Vlaanderen. De archieven van oudere jazzclubs worden nauwelijks als één geheel be- waard. Bovendien betreft het vaak archieven van clubs in de grotere steden (bvb. Brussel, Antwer- pen). De beleving van jazz in kleinere gemeentes is veel minder gedocumenteerd.
Het persoonsarchief van Juul bevat meters do- cumenten die de Vlaamse en Belgische jazzge- schiedenis documenteren: de (beginnende) car- rières van Vlaamse muzikanten, de evolutie van de jazzperceptie en -beleving, de ontwikkeling van een professionele jazzsector, de formalise- ring van het jazzonderwijs enz. In elk van deze domeinen speelde Juul zelf een belangrijke rol.
Ook in dit opzicht vormt Juuls collectie een be- langrijke aanvulling op de enkele andere jazzcol- lecties en -archieven die in Vlaanderen en Brus- sel bewaard worden. Ze kan nieuw onderzoek naar het jazzleven in Vlaanderen stimuleren.
COMPLEMENTAIR AAN ANDERE JAZZCOL- LECTIES- EN ARCHIEVEN
Ook van de verschillende internationale groothe- den die ooit in Heist op het podium stonden, zijn tientallen documenten te vinden. Aan de hand daarvan kunnen ook de ontwikkeling en beleving van Amerikaanse en andere Europese jazzstromin- gen in Vlaanderen bestudeerd worden, de carriè- res van hun vertegenwoordigers aangevuld, een internationaal jazznetwerk in kaart gebracht. Maar ook niet-specialisten kunnen voor dit erfgoed ge- interesseerd worden: gesigneerde platen en con- tracten, handgeschreven briefwisseling en unieke opnames en foto’s (beide in Heist!) van Chet Baker, Clark Terry, Slide Hampton, Maynard Ferguson en vele anderen.
In Vlaanderen en Brussel worden nog niet veel jaz- zarchieven en -collecties bewaard. Veel materiaal is doorheen de jaren ook verloren gegaan. Slechts een beperkt aantal collecties en archieven is toe- gankelijk voor het publiek.
De Collectie Anthonissen vormt een waardevolle aanvulling op de andere collecties en archieven.
Enerzijds omdat ze de geschiedenis van een klei- nere jazzclub integraal documenteert, anderzijds omdat onderbelichte aspecten, zoals het jazzon- derwijs in Vlaanderen, aan bod komen. De collectie biedt voldoende unieke stukken en meerdere in- valshoeken om een werking uit te bouwen die com- plementair is aan deze van de andere instellingen.
Door in te zetten op de Collectie Anthonissen (in het bijzonder op de geschiedenis van Hnita-Jazz Club) zou de gemeente zich met andere woorden effectief kunnen onderscheiden. Louter al het feit dat de collectie in Heist-op-den-Berg bewaard kan blijven is een absolute meerwaarde. Daar, te mid- den van de mensen die haar een warm hart toedra- gen, blijft ze op lange termijn het meest relevant en waardevol.
[12] Right [13]
EEN RIJK CULTUURLEVEN.
Erfgoed wordt dode materie als het niet geactiveerd wordt. In de context van de Collectie Anthonissen kan dit betekenen dat ze niet enkel (passief) ter beschik- king wordt gesteld voor raadpleging, maar dat we ac- tief tentoonstellingen gaan organiseren/ondersteunen, concerten, lezingen, luisteravonden, workshops, enz.
of combinaties van activiteiten die elkaar versterken (zo kan een expositie een liveconcert kaderen). In het grote aanbod aan Heistse organisaties zien we potentieel om dergelijke initiatieven, in samenwerking, op te zetten.
INTERESSE IN JAZZERFGOED EN -GESCHIEDENIS.
Jazz is een jong muziekgenre. Dat het inmiddels erfgoed kan zijn, is een idee dat nog maar recent begint door te dringen in de sector. Kijken we naar het aantal initiatie- ven rond jazzerfgoed, dan is het voorbije decennium een lichte stijging merkbaar. Een beperkte, maar enorm geëngageerde groep mensen en organisaties zet zich te- genwoordig in om ons jazzverleden onder de aandacht te brengen van het publiek: via online tentoonstellingen, de heruitgave van opnames of partituren, lezingen, via onderzoek.
Naarmate de jazz als genre ouder wordt, zal die aandacht verder toenemen.
Ook specifiek voor de Collectie Anthonissen is er externe interesse. Nog vóór het traject binnen de gemeente van start ging, hadden diverse personen en organisaties hun interesse om ‘iets’ met de collectie of collectiestukken te doen al te kennen gegeven. Onder meer Jazz Middelheim, kunstenaarscollectief Voorkamer, het Gentse platenlabel sdban en Jazzcase – Dommelhof hebben de voorbije ja- ren collectiestukken gebruikt in eigen projecten. Door de collectie actief bekend te maken bij verschillende doel- groepen, zal het aantal vragen verder toenemen.
De Heistse jazzgeschiedenis en de Collectie Anthonis- sen leven eveneens bij een breed publiek. Niet minder dan 130 personen namen deel aan onze activiteiten op Erfgoeddag 2018. De documentaire Juul’s Ears (regie:
Philippe Cortens, Bob Maes en Carlo Dieltjens) werd in- middels meermaals vertoond in Heist-op-den-Berg en daarbuiten (o.a. Mechelen, Leuven, Antwerpen, Brussel, Neerpelt, Westerlo, Duffel, enz.). Omdat het onmogelijk is om meer dan een halve eeuw clubgeschiedenis in een documentaire van één uur samen te vatten, is er nog veel potentieel voor verbreding en uitdieping.
] Right
SINDS 8 MAART 2012
Verkennende gesprekken tussen gemeente en familie Anthonissen.
29- 30 MEI 2013
Inspirerend werkbezoek aan het Jazzinstitut Darmstadt. Het uitwisselen van ervaringen en expertise staat centraal.
FEBRUARI- MEI 2015
Plaatsbezoeken aan de collectie door Kempens Karakter (erfgoedcel) en Resonant (expertisecen- trum muzikaal erfgoed).
MEI 2015
Oprichting van de stuurgroep rond de collectie.
Hierin zetelen, naast vertegenwoordigers van het gemeentebestuur, Peter en Marijke Anthonissen, het diensthoofd Samenleving, de gemeentearchi- varis, de directeur van CC Zwaneberg, Kempens Karakter en Resonant. De stuurgroep komt gemid- deld vier keer per jaar samen.
SEPTEMBER 2015
Peter en Marijke Anthonissen en het gemeentebe- stuur bekrachtigen de samenwerking. Ze onderte- kenen een overeenkomst van inbewaargeving.
APRIL 2016– APRIL 2017
De collectie verhuist naar depotruimtes van de gemeente, dankzij de ondersteuning van het gemeentearchief, Resonant, Kempens Karakter en de gemeentelijke technische diensten.
JULI 2016- JUNI 2017
Dankzij Vlaamse projectsubsidies kan een pro- jectmedewerker het papieren archief, de foto’s, affiches en een deel van de documentatie scho- nen, inventariseren en herverpakken in duur- zame verpakkingsmaterialen. Het project werd begeleid door een werkgroep bestaande uit Leen van Dijck (Letterenhuis), Jan Dewilde (Conserva- toriumbibliotheek Antwerpen), Frederik Goossens (Conservatorium Gent, Jazz Centrum Vlaanderen, Dendermonde), Matthias Heyman (Conservatoria van Amsterdam en Antwerpen), de gemeentear- chivaris, Kempens Karakter en Resonant.
JANUARI 2017
De eerste vrijwilliger gaat aan de slag bij de collec- tie.
MEI 2018
Een nieuwe projectmedewerker wordt halftijds door de gemeente in dienst genomen (tot begin november 2019).
JULI– OKTOBER 2018
Met steun van Kempens Karakter digitaliseert Acmisgroup de fotocollectie integraal.
SEPTEMBER 2018
De vrijwilligerswerking breidt uit.
[16] Right [17]
[20] Right [21]
1.DE VERLENGING VAN DE OVEREENKOMST MET DE FAMILIE ANTHONISSEN.
Op 15 september 2015 sloten de gemeente en de erven van Juul Anthonissen een overeenkomst van inbewaargeving voor vijf jaar. De verlenging van deze overeenkomst voor de lange termijn is een minimale voorwaarde om de huidige werking te kunnen voortzetten. Enkel bij een duurzaam engagement van familie én gemeente kunnen toe- komstgerichte stappen genomen worden en blijft een actieve samenwerking te rechtvaardigen.
We nodigen het nieuwe bestuur uit om de voorbije samenwerking te evalueren en na te denken over de modaliteiten van de overeenkomst.
2.WERKINGSMIDDELEN.
De zorg voor erfgoed vraagt best wat middelen.
Hoewel we er de voorbije jaren in geslaagd zijn onze doelstellingen te behalen met een minimum aan directe kosten, zijn die onvermijdelijk. Duurza- me verpakkingsmaterialen, digitalisering van obso- lete dragers en publiekswerking bijvoorbeeld vra- gen een werkingsbudget.
De stuurgroep neemt haar taak in deze serieus.
Ook daarom kiezen we er bewust voor om zoveel als mogelijk vrijwilligers in te zetten op de collectie en om alternatieve samenwerkingsverbanden uit te bouwen. Voor elke actie bekijken we of de kosten op een alternatieve manier opgevangen kunnen worden. Dit vraagt tijd en geduld. Soms moeten eerst nog een aantal toekomstgerichte beslissin- gen genomen worden of is er bijkomend onderzoek nodig. Zo heeft het bijvoorbeeld geen zin om te in- vesteren in digitalisering zonder te weten wát we digitaliseren en waarom.
Om de belasting op het gemeentebudget te beper- ken, is het daarnaast wenselijk dat de ruimte wordt gecreëerd om naar alternatieve inkomsten op zoek te gaan, bijvoorbeeld via subsidies, sponsoring of crowdfunding.
We vragen het nieuwe bestuur te helpen onderzoe- ken welke alternatieve inkomsten mogelijk zijn bin- nen de gemeentelijke context. Ondanks de alterna- tieven blijft een werkingsbudget noodzakelijk. Een jaarlijks basisbudget van €9.000 moet volstaan om de noden op te vangen.
]
3.STURING EN COÖRDINATIE.
Via een actieve vrijwilligerswerking en samenwer- kingsverbanden kan veel werk rond de collectie verzet worden. Het is evenwel belangrijk dat stu- rende en coördinerende rollen opgenomen blijven.
In het voorjaar van 2015 werd een breed samen- gestelde stuurgroep opgericht rond de Collectie Anthonissen. Naast Marijke en Peter Anthonissen en vertegenwoordigers van het gemeentebestuur zetelen hierin ook het hoofd van de dienst samen- leving, de gemeentearchivaris, de directeur van CC Zwaneberg, medewerkers van Kempens Ka- rakter (erfgoedcel) en Resonant (expertisecentrum muzikaal erfgoed). De stuurgroep ondersteunt de werking rond de collectie op diverse manieren. Op deze bijeenkomsten wordt richting gegeven aan de werking, worden acties opgevolgd, bijgestuurd en geëvalueerd, wordt beslist over prioriteiten, enz.
Lokale en bovenlokale kunst- en erfgoedexperti- se komen hier samen en worden vrij gedeeld. De stuurgroep komt 4 à 5 keer per jaar samen.
Daarnaast moet iemand ook de dagelijkse ver- antwoordelijkheid voor de collectie en de werking in haar geheel opnemen. Deze persoon of dienst heeft de taak om oplossingen te zoeken voor col- lectiespecifieke problemen, vrijwilligers te engage- ren, coördineren, vormen en begeleiden, zinvolle initiatieven op te zetten, derden te sensibiliseren voor de waarde van de collectie, signalen op te vangen uit het veld en actief naar samenwerking te zoeken binnen en buiten de gemeente, een net- werk uit te bouwen, het groeiende aantal externe vragen te behandelen, de visibiliteit van de collec- tie te vergroten, enz. Kortom om de gemeente op een pragmatische manier te ondersteunen in de uitvoering van haar visie op de collectie. Idealiter heeft de persoon/dienst een stevige kennis van erf- goed of jazz en krijgt hij/zij de kans om zijn/haar expertise op het andere domein uit te breiden. Tot
begin november 2019 is er binnen de gemeente alvast een halftijdse medewerker aangesteld voor de collectie. Het is zeer belangrijk dat haar werk ge- continueerd kan worden na die termijn.
Als ‘goede huisvader’ van de collectie blijft het nieu- we bestuur best actief betrokken via deelname aan de stuurgroep. Daarnaast nodigen we het nieuwe bestuur uit om mee na te denken wie of wat een coördinerende taak kan opnemen en hoe dit struc- tureel kan worden verankerd in het gemeentelijk erfgoedbeleid.
Right
4. EEN DEFINITIEVE LOCATIE VOOR DE COLLECTIE.
De gemeente stelde in het voorjaar van 2016 en- kele depotruimtes ter beschikking. Ze laten toe om de collectie als één geheel in betere omstandighe- den te bewaren en bieden de mogelijkheid om de eerste ‘ingrepen’ uit te voeren (inventarisatie). Op lange termijn bieden deze ruimtes echter een be- perkt perspectief. Zo is er nauwelijks ruimte voor de verwerking van collectiestukken (ordening, se- lectie, inventarisatie) door meerdere vrijwilligers en is er geen connectie met de gemeentelijke server.
Eveneens bieden de ruimtes te weinig bescher- ming tegen temperatuurschommelingen en te wei- nig mogelijkheden om de dienstverlening en vrij- willigerswerking efficiënt uit te bouwen.
Op korte termijn is er nood aan een locatie die enerzijds aan de nodige klimatologische omstan- digheden voldoet, anderzijds de nodige ruimte biedt: met voldoende werktafels (en pc’s) voor de verwerking van collectiestukken, een loketfunctie en de mogelijkheid tot raadpleging van stukken on- der toezicht (een soort van leeszaal). Tegelijk dient de digitale infrastructuur (servermogelijkheden, opslagcapaciteit, enz.) te worden geëvalueerd.
5. EEN GEVARIEERDE PUBLIEKSWERKING.
Een dienstverlening ontwikkelen en met de col- lectie naar buiten kunnen treden is uiteraard het doel waar we naar streven. Want zonder publiek blijft erfgoed niet veel meer dan dode materie.
Dienstverlening mag in deze context ruim geïn- terpreteerd worden: van het ondersteunen van ( jazz)onderzoekers en liefhebbers in hun zoek- tocht naar materiaal tot het organiseren (of on- dersteunen) van activiteiten voor een breed pu- bliek.
Op het gebied van publiekswerking biedt de col- lectie veel mogelijkheden. Een drietal aandachts- punten houden we daarbij voor ogen. Ten eerste zijn activiteiten er bij voorkeur op gericht om het publiek te sensibiliseren voor en te overtuigen van de intrinsieke cultuurhistorische waarde van de collectie. De unieke Heistse jazzgeschiede- nis en de intermediaire rol van Juul binnen het bredere (Heistse) cultuurleven en de (inter)nati- onale jazzscene zijn sterke inhoudelijke troeven, waarmee de Collectie Anthonissen zich boven- dien onderscheidt van andere jazzcollecties en -archieven die in België worden bewaard.
Ten tweede willen we de (passieve) collectie koppelen aan een actieve jazzbeleving. Door de
Left [24]
tale) tentoonstellingen, jazzconcerten, luisteravon- den, lezingen en vormingen, jazzworkshops (actie- ve muziekbeoefening), educatieve activiteiten, enz.
krijgt het publiek de gelegenheid om jazz in al haar aspecten te proeven en te beleven. We streven m.a.w. naar vormen van publiekswerking die voor- bijgaan aan het ‘traditionele’ museum, waar het publiek doorgaans louter een receptieve rol krijgt toebedeeld.
Geenszins hebben we louter een bestaand publiek van jazzliefhebbers of -kenners voor ogen. Mede om ervoor te zorgen dat de kennis over de Heistse jazzgeschiedenis niet verloren gaat met het over- lijden van haar directe betrokkenen/getuigen, wil- len we nieuwe doelgroepen en generaties (bvb. via scholenwerking) betrekken. Om dit te bereiken zul- len we ‘het publiek’ initieel ook aanspreken op an- dere interesses. Als derde aandachtspunt bij de or- ganisatie van publieksactiviteiten streven we er om die reden naar de collectie te verbinden met ander Heists erfgoed (onroerend, roerend en immateri- eel) en het bestaande vrijetijdsaanbod. Dergelijke activiteiten kunnen niet enkel het maatschappelijk draagvlak voor de collectie versterken; op die ma- nier kan de collectie zelf een hefboom worden voor een nog diversere cultuurbeleving in Heist-op-den- Berg en een gelegenheid voor haar inwoners (en andere geïnteresseerden) om de gemeente vanuit nieuwe invalshoeken te leren kennen.
Waar de bewaring, ontsluiting en valorisatie van de collectie in zekere zin los staan van elkaar en dus op gescheiden locaties kunnen plaatsvinden, zou één locatie die de deelwerkingen centraliseert – een Huis van de Jazz, zo u wil – de werking rond de collectie wel versterken. Een centrale locatie zou
identiteit verlenen en de integrale omgang met de collectie (waarbij de verschillende basisfunc- ties gecombineerd worden) vergemakkelijken.
We vragen het nieuwe bestuur om (op lange termijn) oog te hebben voor de vele mogelijk- heden die de Collectie Anthonissen biedt naar publiekswerking toe en deze te bevorderen door een cultuur- en erfgoedbeleid te blijven voeren dat gericht is op een gevarieerd aanbod voor de inwoners enerzijds, en samenwerking en af- stemming binnen de betrokken gemeentelijke diensten anderzijds. Daarnaast vragen we de gemeente om de mogelijkheden tot een gecen- traliseerde locatie actief te onderzoeken. Daarbij aansluitend vragen we het bestuur het gesprek hierover aan te gaan met de familie Anthonissen, de stuurgroep en Hnita Jazz Club cvba.
Right [25]
] Right
6. EEN DYNAMISCHE VRIJWILLIGERSWER- KING.
Een vrijwilligerswerking uitbouwen is van bij de start van dit traject een streven geweest. We
geloven in de kracht van het werken met vrijwilli- gers, enerzijds als manier om een gemeenschap op te bouwen rond de collectie, anderzijds brengen vrijwilligers aanvullende expertise en competenties binnen in de werking. Gezien de omvang van de collectie is de inzet van vrijwilligers ook een must om op relatief korte termijn, op een kostenefficiënte manier met de collectie naar buiten te kunnen tre- den.
Er wonen in Heist-op-den-Berg en de directe om- geving heel wat jazzliefhebbers en jazzkenners. Zij dragen het project rond de Collectie Anthonissen een warm hart toe. Het zou zonde zijn om hun enthousiasme en kennis niet actief in te schakelen.
Vrijwilligers kunnen onder meer ingezet worden voor de verdere inventarisatie van de collectieon- derdelen, het fotograferen of scannen van collectie- stukken, publieksactiviteiten, het op orde houden van het depot, het interviewen van oud-betrokke- nen bij Hnita-Jazz Club en kennissen van Juul, het digitaliseren van de concertlijsten van de club, enz.
Ze kunnen een rol spelen in communicatie (redac- tie, lay-out en vertaalwerk) en publieksactiviteiten (expo’s klaarzetten en afbreken, mensen ontvan- gen, enz.). En door hen actief deel te laten hebben in de werking, vergroten we de betrokkenheid van het publiek, en dus ook de lokale waarde en rele- vantie van de collectie. Op een informele manier zijn vrijwilligers belangrijke woordvoerders en ver- tegenwoordigers van de collectie.
Sinds januari 2017 kan de collectie rekenen op het enthousiasme van één vrijwilliger. Een eerste (beperkte) oproep naar nieuwe vrijwilligers, via de gemeentekrant van juli 2018, leverde intus- sen vier nieuwe vrijwilligers op. Zij startten in de loop van september/oktober hun werkzaamhe- den. Samen hebben ze intussen ca. 600 uur in de collectie geïnvesteerd. Met nog drie anderen is de tijdelijke collectiemedewerker in gesprek over hun eventuele engagement. We zien hier trouwens nog potentieel: de komende maan- den lanceren we eveneens enkele bovenlokale oproepen (o.a. via de nieuwsbrief van Kem- pens Karakter, FARO (het steunpunt van de erf- goedsector) en het tijdschrift Jazz & MO (vroe- ger: Jazzmozaïek)); via vrijwilligersvacatures op de gemeentewebsite en op vrijwilligerswerk.be kunnen we op zoek naar specifieke profielen.
Zowel voor een langdurende opdracht (bijvoor- beeld inventarisatie), als éénmalige, korte op- drachten (onder meer hulp bij publiekswerking) zijn vrijwilligers welkom.
We vragen het nieuwe bestuur om de bestaan- de vrijwilligerswerking te blijven ondersteunen door een aantrekkelijk vrijwilligersbeleid in de gemeente mogelijk te maken. Om specifieke profielen in te vullen zullen op korte én langere termijn nieuwe vrijwilligers moeten worden ge- zocht. Het nieuwe bestuur kan de vrijwilligers verder ondersteunen door een locatie en digita- le infrastructuur te voorzien die voldoet aan hun noden. De inzet van de vrijwilligers naar waar- de schatten kan het bestuur door een vrijwilli- gerscoördinator met kennis van zaken te blijven voorzien.
[28] Inhoud [03]
7. INVENTARISATIE ALS VOORWAARDE VOOR PUBLIEKSWERKING.
Een goede dienstverlening is pas mogelijk wanneer de stap naar inventarisatie is gezet. Dankzij inven- tarisatie weten we wat we in huis hebben en kunnen we verbanden ontdekken tussen de verschillende collectieonderdelen. Het ondersteunt het beheer van de collectie en laat toe de juiste beslissingen te nemen, o.a. op het gebied van bewaring, selectie, digitalisering, gebruik, én budgetbewuste keuzes te maken. Inventarisatie levert inzichten op over de activiteiten van Juul, de historische werking van Hnita-Jazz Club en hun rol in de verspreiding van de jazz in Vlaanderen en België. Inventarisatie helpt ons om op een actieve manier onderzoek naar en op basis van de collectie te stimuleren én om in- teressante publieksactiviteiten te realiseren. Inven- tarisatie is met andere woorden een conditio sine qua non in elke erfgoedwerking.
We kiezen ervoor om wetenschappelijk verant- woorde inventarissen op te maken. Daarbij base- ren we ons op de standaarden die gangbaar zijn in de erfgoedsector. Toepassing van die standaar- den verhoogt de duurzaamheid van de verzamel- de gegevens en biedt meer garanties voor de in- teroperabiliteit met andere systemen. Helaas is dit soort inventarisatie tijds- en arbeidsintensief en grotendeels onzichtbaar voor het publiek. Per slot van rekening worden inventarissen vooral gebruikt door ‘kenners’, door mensen die iets met de collec- tie willen doen. Het brede publiek haalt onrecht- streeks voordeel uit de inventarissen: omdat wij
coherentere en beter onderbouwde initiatieven kunnen opzetten en ondersteunen. En daar pro- fiteert de uitstraling van de gemeente dan weer van, want betere initiatieven hebben het potenti- eel om meer publiek te genereren. Kwantiteit en kwaliteit gaan samen.
Dat we stukken uit de collectie konden presente- ren op bijvoorbeeld Erfgoeddag en in het Dom- melhof in Neerpelt, is een rechtstreeks gevolg van het inventarisatiewerk dat al plaatsvond.
Dankzij de ondersteuning van de gemeente en erfgoedpartners en de financiële steun van de Vlaamse Overheid, zijn zo’n 30 meter papieren archief en documentatie, en meer dan 6.000 foto’s en 600 affiches geïnventariseerd. De rest van de collectie moet nog aan bod komen. Het gaat om 30.000+ audiovisuele opnames (pla- ten, cd’s, muziekcassettes, open reel tapes, enz.;
dat zijn er meer dan de openbare bibliotheek!) en enkele duizenden boeken en tijdschriften.
Het gaat meerdere jaren duren vooraleer alle collectieonderdelen geïnventariseerd raken, maar met de hulp van vrijwilligers is dat een haalbare kaart. Op dit moment moeten we sa- menwerkingen of externe vragen soms negatief beantwoorden, omdat bepaalde collectieonder- delen nog niet geïnventariseerd zijn.
We vragen het bestuur om oog te hebben voor de grote inventarisatienood van de collectie en rekening te houden met het belang van (gedeel- telijke) inventarisatie voor de organisatie van pu- blieksactiviteiten. Een beetje geduld kan wonde- ren doen…
Right [29]
8. IMPULSEN VOOR SAMENWERKING EN NETWERKING.
Via de stuurgroep bestaat er met het gemeentear- chief, Kempens Karakter en Resonant een struc- turele samenwerking op vlak van expertisedeling, logistiek en communicatie. Maar er zijn nog tal van andere organisaties en privépersonen waar we de voorbije drie jaar contacten mee hadden: platen- label sdban, de Antwerpse conservatoriumbiblio- theek, jazzonderzoekers, documentairemakers Philippe Cortens, Bob Maes en Carlo Dieltjens, Jazz Middelheim, het Letterenhuis, Jazzcentrum Vlaanderen (Dendermonde), kunstenaarscollectief Voorkamer, jazzdj en onderzoeker Lander Lenaerts, Jazzcase Dommelhof Neerpelt. Ongetwijfeld ver- geten we er enkele. Tot nog toe focusten deze con- tacten op het delen van (erfgoed- of jazz)expertise of het ondersteunen van activiteiten.
In de komende jaren breiden we dit netwerk graag verder uit. Zowel binnen de gemeente als daar- buiten zien we tal van potentiële partners: cvba Hnita-Jazz Club, lokale boekhandels en cd- of pla- tenwinkels, de Academies voor Muziek, Woord en Dans en voor Beeldende en Toegepaste Kunsten, de dienst Toerisme, de openbare bibliotheek, het gemeentearchief (inhoudelijke projecten), de Heemkundige Kring, Muziekmozaïek, Kunsten- punt, Jazzlab, Jazz Station, Archiefbank Vlaande- ren, VRT, PACKED (expertisecentrum digitaal erf- goed), VIAA (Vlaams Instituut voor Archivering), diverse jazzmuzikanten, oude kennissen van Juul of oud-vrijwilligers van Hnita-Jazz Club, en instel- lingen die jazzcollecties en -archieven bewaren: de Koninklijke Bibliotheek en het Muziekinstrumen- tenmuseum in Brussel, La Maison du Jazz à Liège, of in het buitenland: het Nederlands Jazzarchief en Jazzinstitut Darmstadt.
Samenwerking is een meerwaarde om relevan- te specialistische expertise rond erfgoed en jazz binnen te brengen in de eigen werking, om ver- nieuwende activiteiten te initiëren, om de Collec- tie Anthonissen sterker op de kaart te zetten in erfgoedlandschap en de muzieksector, om een nieuw publiek te interesseren voor de collectie en de Heistse jazzgeschiedenis, om de inwoners van Heist en omstreken actiever te betrekken bij de collectie en te laten participeren, enzovoort.
Het gemeentebestuur kan dit ondersteunen door een cultuurbeleid uit te bouwen waarin sa- menwerking (over de verschillende gemeente- lijke diensten heen, maar ook binnen en buiten de gemeente) aangemoedigd en gewaardeerd wordt.
] Right
[32] Right [33]
IMPRESSUM
De Collectie Juul Anthonissen.
Hefbomen voor een duurzame (samen)werking.
Stuurgroep Collectie Anthonissen Gemeente Heist-op-den-Berg Kerkplein 17
2220 Heist-op-den-Berg
Auteur: Heidi Moyson
Vormgeving: lost+found, www.lostfound.be
Versie: januari 2019
Je kan deze brochure ook downloaden op:
ILLUSTRATIEVERANTWOORDING Omslag
Juul Anthonissen bij zijn platencollectie (JA-F-A-1936).
p. 6
Hank Mobley vermaakt zich op Hnita-Zolder (JA-F-A-1736).
p. 8(links): Concert voor de Heistse Jazz Club in Zaal Bergola, jaren ’50 (JA-F-E-780).
(rechts): Juul en Tony Bennett (JA-F-H-420).
p. 15
Roger Vanhaverbeke (contrabas), Al Jones (drums) en Sadi (vibrafoon) op Jazz Bilzen, 1965 (JA-F-H-204).
p. 26
(linksboven): Juul en Art Farmer tijdens het Jazz Festival in Montreux, 1970 (JA-F-A-2346).
] Right
(rechtsboven): Juul overlegt met Mike Zinzen (JA-F-E-400).
p. 26
(linksonder): Concert met o.a. Slide Hampton (trombone), Hal Singer (tenorsax) en Nathan Da- vis (tenorsax) op Hnita-Zolder, augustus 1974 (JA-F-A-2271).
(rechtsonder): Juul interviewt E. Jones (JA- F-A-2044); © Jean Alleyn.
p. 27
Schoolvoorstelling met o.a. Lou Donaldson, ge- organiseerd door Juul (JA-F-A-1770).
p. 32 en 33
Concert met o.a. Johnny Evans (trompet), Paul Jaspers (?) (klarinet) en Frans Sans in Zaal Ber- gola, jaren ’50 (JA-F-E-758, JA-F-E-763, JA- F-E-742)
