10r_De Grote en Heilige Zaterdag van de rust in het graf van onze Heer en God en Verlosser Jezus Christus

(1)

1

10r_De Grote en Heilige Zaterdag van de rust in het graf van onze Heer en God en Verlosser Jezus

Christus

1.Welke dienst wordt er nu gevierd?

We vieren nu de dienst van de graflegging (de begrafenis). Deze dienst wordt ook wel genoemd: De dienst van de Klaagzangen. Dit zijn de Metten van de Grote en Heilige Zaterdag, maar deze worden gevierd op de avond van de Grote en Heilige Vrijdag.

Troparion

De edele Jozef nam Uw allerzuiverste lichaam van het kruis;

hij wikkelde het in een reine linnen doek, met welriekende kruiden en legde het in een nieuw graf.

Eer aan de Vader, de Zoon en de Heilige Geest , Nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen

De engel bij het graf riep tot de myrondraagsters: myron is passend voor stervelingen, Christus echter bleef vrij van het bederf.

Kondakion Toon 6

Hij, Die aan de wateren de grenzen heeft gesteld, ziet men als een dode; en gewikkeld in linnen met balsem, wordt Hij in een graf gelegd: De Onsterfelijke als een sterveling.

De vrouwen kwamen om Hem te balsemen, bitter wenend en roepend: Dit is de Hooge gezegende Sabbat waarop Christus slaapt, om op te staan op de derde dag.

2.Waarom wordt deze dienst ook wel de Dienst van de Klaagzangen genoemd?

Tijdens deze dienst wordt de lange psalm 118 helemaal gelezen. Deze wordt zogezegd in drie delen geknipt, één deel noemen we een “Stase”. Zo zijn er dus 3 “Stasen”. Na ieder psalmvers komt een vers dat gezongen wordt. In de Griekse Traditie wordt de derde Stasis doorlopend gezongen, zonder psalmverzen.

3.Wat gebeurt er tijdens deze derde Stasis?

Driemaal wordt het volgende vers gezongen:Vroeg in de morgen kwamen de Myrondraagsters En zij goten reukwerk op Uw graf. De priester besprenkelt hierbij de Epitaphios-platsjanitsa met rozenwater en daarna al de gelovigen.

1.Wat staat in het Synaxarion(liturgische boek van de Orthodoxe Kerk)?

Synaxarion: heden vieren wij de grote en Heilige Sabbat, waarop Gods Lichaam rust in het Graf; en ook de Nederdaling in de Hades van onze Heer en God en Verlosser Jezus Christus, waardoor de mensheid teruggeroepen werd uit het bederf en overgebracht naar het eeuwige Leven. Vers: Vergeefs bewaakt gij het graf, o wachters,

(2)

2

want nooit zal de groeve Hem kunnen vasthouden, Die Zélf het Leven is. Door Uw onuitsprekelijke lankmoedigheid, Christus onze God, ontferm, U over ons.

2. Wat bedoelt men met: “Nederdaling in de Hades…”?

De Nederdaling in de Hades klinkt wat geheimzinnig. Apostel Petrus spreekt over de Hades als een kerker (waar de zielen van de overledenen gevangen zitten). Hier volgen enkele Bijbelcitaten met betrekking tot de “Nederdaling in de Hades”:

Joh 5:25 - 25Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: er zal een uur komen, ja het is er al, waarop de doden de stem van Gods Zoon zullen horen en die haar horen, zullen leven. 26Zoals de Vader leven heeft in zichzelf, zo gaf Hij ook aan de Zoon leven in zichzelf te hebben. 27Hij heeft Hem macht gegeven om oordeel te vellen; Hij is immers de Mensenzoon.

1 Petrus 3:18-22 - 18Ook Christus heeft eenmaal voor al geleden voor de zonden, als rechtvaardige voor de onrechtvaardigen, om u tot God te brengen. Gedood naar het vlees, werd Hij ten leven gewekt naar de Geest. 19Zo ging Hij heen en predikte voor de geesten in de kerker, 20die eertijds, in de dagen dat Noach de ark bouwde, weerspannig waren geweest, terwijl God in zijn lankmoedigheid geduld oefende. In de ark bleven slechts enkelen, niet meer dan acht personen, behouden te midden van het water. 21Dit was een voorafbeelding van het doopwater, waardoor gij nu gered wordt. De doop beoogt niet de verwijdering van lichamelijke onreinheid, maar de verbintenis met God van een goed geweten, krachtens de opstanding van Jezus Christus, 22die ten hemel gevaren zetelt aan Gods rechterhand, nadat engelen en machten en krachten aan Hem onderworpen zijn.

1 Petrus 4: 6 - 6Daarom is ook aan gestorvenen het evangelie verkondigd, opdat zij, hoewel als mensen naar het vlees veroordeeld, voor God zouden leven door de Geest.

Efeziërs 4:9-10 - 9Maar aan ieder van ons afzonderlijk is de genade verleend naar de maat van Christus’ gave. 8Daarom zegt de Schrift: Hij is opgevaren naar den hoge, Hij heeft gevangenen meegevoerd, Hij heeft gaven gegeven aan de mensen. 9Hij is opgestegen: dit betekent dat Hij eerst in de diepte is afgedaald tot op de aarde. 10Hij die is neergedaald, is dezelfde die ook is opgestegen hoog boven alle hemelen, om het heelal te vervullen.

3. Wat is de Hades?

Met de Hades bedoelen we: het dodenrijk.

4.Wat heeft Jezus Christus met Zijn Verrijzenis gedaan?

De Heer Jezus Christus, ging na zijn overlijden naar het dodenrijk ging, om daar de zielen te verlossen. Met name van Adam en Eva. Zij vertegenwoordigen de hele mensheid. Met de verlossing van Adam en Eva, zijn wij allen verlost. Deze gebeurtenis staat ook afgebeeld op de Paasicoon.

5. Hoe gaat de dienst van de Metten verder?

De Processie met de Heilige Epitafios –Platsjanitsa.Tijdens de Grote Doxologie bekleden de priesters zich met alle priestergewaden. Intussen zingt het koor of de

(3)

3

voorzanger, zeer langzaam: “Heilige God, Heilige Sterke, Heilige Onsterfelijke, ontferm U, over ons.”, De priesters nemen ze het epitafion op en de eerste priester draagt het Evangelie, voorafgegaan door lampen en zangers en diakens met wierookvaten, de broeders volgen (koor). Zij gaan in processie rond de kerk in vier stasen (er zijn 4 halten), bij elke stase wordt een kleine litanie door de diaken gebeden.

Wanneer men in de kerk terugkomt dan wordt er het volgende gezongen:

De edele Jozef nam Uw allerzuiverste lichaam van het kruis; hij wikkelde het in een reine linnen doek met welriekende kruiden en legde het in een nieuw graf.

6. Zijn er nog aansluitend lezingen?

Ja, deze wijzen al een heel klein beetje in de richting van Pasen.

Lezing uit de profetie van Ezechiël 37,1-14 - De hand des Heren kwam op mij en voerde mij naar buiten in de geest des Heren, en Hij zette mij in het midden van een veld, en dat was vol beenderen van mensen. En Hij leidde mij er rondom heen, en zie, er waren er zeer veel op het veld verspreid, en zie, zij waren zeer dor. En Hij zei tot mij: mensenzoon, zullen deze beenderen herleven? En ik zei: Heer, Heer, Gij weet het.

En Hij zei tot mij: Profeteer over deze beenderen, en zeg tot hen: Dorre beenderen, hoort het woord des Heren! Dit zegt de Heer tot deze beenderen: Zie, Ik breng de geest des levens in u, en Ik zal u spieren geven en Ik zal vlees over u doen komen en u overtrekken met een huid en Ik zal u Mijn geest geven en gij zult leven, en gij zult weten dat Ik de Heer ben. En ik profeteerde, zoals de Heer mij bevolen had. En er ontstond een gedruis, toen ik profeteerde. En zie, een beweging, en de beenderen voegden zich aaneen, elk tot zijn gewricht. En ik zag, en zie, spieren en vlees groeiden erop, en er kwam een huid overheen; maar er was geen geest in hen. En Hij zei tot mij: Profeteer tot de geest, mensenzoon, profeteer, en zeg tot de geest: Dit zegt de Heer Heer: Kom van de vier windstreken, en blaas in deze doden, dan zullen ze leven. Toen profeteerde ik, zoals Hij mij bevolen had; en de geest kwam in hen, en zij leefden, en zij gingen op hun voeten staan, een geweldig groot leger. En de Heer Heer sprak tot mij, zeggend:

Mensenzoon, deze beenderen zijn het gehele huis van Israël. Zie, zij zeggen: verdord zijn onze beenderen, vergaan is onze hoop, het is met ons gedaan. Profeteer daarom en zeg tot hen: Dit zegt de Heer Heer: Zie, Ik open uw graven, en Ik zal u uit uw graven doen opkomen, en Ik zal u binnenleiden in het land Israël; en gij zult weten, dat Ik de Heer ben, wanneer Ik uw graven open, en mijn volk uit de graven doe opkomen. En Ik zal mijn Geest in u geven en gij zult leven, en Ik zal u doen wonen in uw land, en gij zult weten dat Ik, de Heer ben, Ik heb gesproken en zal het doen, zegt de Heer.

Lezing uit de eerste brief van Paulus aan de Korinthiërs

1 Kor. 5 : 6b-8 / Gal. 3 : 13-14 - broeders, een klein beetje zuurdesem verzuurt het hele deeg. Verwijder dan het oude zuurdeeg, opdat gij een nieuw deeg zult zijn. Gij zijt immers ongezuurd, omdat ons Paaslam, Christus, voor ons is geslacht. Laten wij dus feestvieren, niet met oud zuurdeeg, ook niet met zuurdeeg van slechtheid en kwaadaardigheid, maar met ongezuurde broden van oprechtheid en waarheid. Want Christus heeft ons vrijgekocht van de vloek van de wet door voor ons een vloek te worden, want er staat geschreven: Vervloekt is ieder die aan het hout hangt; opdat de zegen van Abraham in Christus Jezus tot de heidenen zou komen, en opdat wij de belofte van de Geest zouden ontvangen door het geloof.

(4)

4 De Lezing uit het Heilig Evangelie

Mat. 27, 62-66 - De volgende dag, dat is dus na de voorbereidingsdag, gingen de hogepriesters en Farizeeën gezamenlijk naar Pilatus 63en zeiden: “Heer, wij herinneren ons, dat de bedrieger, toen Hij nog leefde, gezegd heeft: Na drie dagen zal Ik verrijzen. 64Geef daarom bevel de veiligheid van het graf te verzekeren, tot de derde dag toe; zijn leerlingen mochten Hem anders eens komen stelen, en aan het volk zeggen: Hij is van de doden verrezen. Dit laatste bedrog zou nog erger zijn dan het eerste.” 65Pilatus zei hun: Ge kunt een wacht krijgen. Neemt dan maar uw veiligheidsmaatregelen zoals gij gedacht hebt. 66Zij gingen heen en verzekerden de veiligheid van het graf door de steen te verzegelen en de wacht er bij te plaatsen.

De Vespers van de Grote en Heilige met de Goddelijke Liturgie van Heilige Basilios

Deze Vespers met de Goddelijke Liturgie worden in de ochtend gevierd van de grote en Heilige Zaterdag.

7. Wat is er bijzonder tijdens deze vespers?

Tijdens deze vespers worden er 15 lezingen uit het Oude Testament gelezen .

Deze staan in het teken van de Verrijzenis. In de zesde lezing wordt gelezen van de doortocht van het Joodse Volk door de Rode Zee, daarna leest men ook Het Lied van Mozes. (Lees Exodus 13:20-15:19). Tijdens deze lezing zingt het koor, afwisselend met de geestelijkheid:

“Want Heerlijk heeft Hij Zich verheerlijkt.”

Grieks:……….

Slavisch: Славно бо прославися.(Slavna vo proslavis-ja) Dit vers wordt telkens herhaald totdat de lezing is afgelopen.

Het lied van Mozes bij de Schelfzee(Rode Zee)

Laat ons zingen voor de Heer, want heerlijk heeft Hij Zich verheerlijkt: paard en ruiter heeft Hij in zee geworpen. Een Helper en Beschermer werd Hij mij tot redding. Hij is mijn God, en ik zal Hem verheerlijken, de God van mijn vader, ik zal Hem verheffen.

De Heer vernietigt oorlogen: Zijn Naam is: Heer. De wagens van Farao en zijn macht wierp Hij in zee. De hoogste aanvoerders verdronk Hij in de rode Zee. De zee bedekte hen, zij zonken in de diepte als een steen. Uw rechterhand, Heer, is verheerlijkt door kracht; Uw rechterhand, Heer, verpletterde de vijanden en met de volheid van Uw heerlijkheid hebt Gij de tegenstanders vernietigd. Gij hebt Uw toorn uitgezonden, die hen verteerde als stro. Door het razen van Uw woede spleet het water, de wateren versteenden als een muur, de golven versteenden in het midden van de zee. De vijand sprak: Ik zal hen achtervolgen en inhalen; ik zal de buit verdelen, verzadigen zal zich mijn ziel. Ik zal doden met mijn zwaard, mijn hand zal overheersen. Maar Gij zond Uw wind, en de zee overdekte hen; zij zonken als lood in het kolkende water. Wie onder de goden is aan U gelijk, Heer? Wie is aan U gelijk? Gij, zijt verheerlijkt onder de heiligen;

wonderbaar in heerlijkheid, Die wonderen doet. Gij hebt Uw rechterhand uitgestrekt, toen heeft de aarde hen verslonden. Gij leidde Uw volk met gerechtigheid, dit volk dat Gij verlost hebt. Door Uw kracht hebt Gij hen uitgenodigd naar Uw heilige woonplaats.

Volkeren hoorden dit, en werden ontzet. Angst beving de bewoners van Filistea. Toen

(5)

5

haastten zich de aanvoerders van Edom en de vorsten van de Moabieten werden door huiver bevangen, alle inwoners van Kanaän waren verlamd van angst. Mogen vrees en ontsteltenis op hen neer vallen, mogen zij verstenen door de grote macht van Uw arm, totdat Uw volk is doorgetrokken, o Heer, totdat dit volk is doorgetrokken, dat Gij U verworven hebt. Leid hen binnen, en plant hen op de berg van Uw erfdeel, in de woonplaats die Gij hebt voorbereid, die Gij hebt ingericht, o Heer, Uw Heiligdom, Heer, dat Uw handen hebben bereid. De Heer is koning door de eeuwen heen; in alle eeuwigheid, en daarna. Want de ruiterij van de Farao met de wagens en de wagenmenners, zijn de zee ingegaan; en de HEER sloot het water van de zee over hen toe. Maar de zonen van Israël trokken over het droge, midden door de zee.

Daniël 3:1-88 - In de 15 lezing wordt het verhaal gelezen van drie Jongelingen (Drie jonge mannen) Sadrach, Mesach en Abednego (ofwel in het Hebreeuws: Anania, Azaria en Misaël), zij weigerden het afgodsbeeld te aanbidden, dat Koning Nabukodonosor had opgericht.Voor straf werden zij in een gloeiende vuuroven gegooid.Zij hadden tot God gebeden en er verscheen een Engel verscheen midden in het vuur en maakte het vuur als koele dauw. Zó werden zij gered.

Tijdens deze lezing zingt het koor, afwisselend met de geestelijkheid:

Zingt voor de Heer en verheft Hem, in alle eeuwigheid.

Dit vers wordt telkens herhaald totdat de lezing is afgelopen.

Het lied van de drie jonge mannen in de vuuroven

Toen zongen de Drie in de vuuroven als uit één mond, en zij zegenden en verheerlijkten God, zeggend:

Gezegend zijt Gij, Heer God van onze vaderen;

hooggeprezen en hoogverheerlijkt in eeuwigheid.

En gezegend is de heilige Naam van Uw heerlijkheid;

Gezegend zijt Gij, in de tempel van Uw heilige heerlijkheid hooggeprezen en hoogverheerlijkt in eeuwigheid.

Gezegend zijt Gij, Die de afgronden doorschouwt, Die zetelt op de cherubijnen;

Gezegend zijt Gij, op de troon der heerlijkheid van Uw Koninkrijk;

Gezegend zijt Gij, in het uitspansel van de hemel;

Zegen, alle werken des Heren de Heer;

Zegen, engelen des Heren, en hemelen des Heren de Heer;

Zegen, alle wateren boven de hemelen, en alle krachten des Heren de Heer;

Zegen, zon en maan, en sterren van de hemel de Heer;

Zegen, regen en dauw, en alle winden de Heer; Zegen, vuur en hitte, koude en warmte de Heer;

Zegen, dauw en sneeuwval, ijs en vorst de Heer; Zegene, rijp en sneeuw, bliksems en wolken de Heer;

Zegen, licht en duister, nachten en dagen de Heer;

Zegen, aarde, bergen en heuvels, en alles wat daarop groeit de Heer;

Zegen, bronnen, zee en rivieren, zeemonsters en alles wat in de wateren beweegt de Heer;

Zegen, alle vogels in de lucht, alle wilde dieren en alle vee de Heer;

(6)

6

Zegen, kinderen der mensen, zegen, Israël de Heer;

Zegen, priesters des Heren en dienaren des Heren de Heer;

Zegen, geesten en zielen der rechtvaardigen, heiligen en nederigen van hart de Heer;

Zegen, Anania, Azaria en Misaël de Heer;

Zegen, apostelen, profeten en martelaren des Heren de Heer;

Zegenen wij de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, de Heer.

Zegen, licht en duister, nachten en dagen de Heer;

Zegen, aarde, bergen en heuvels, en alles wat daarop groeit de Heer;

Zegen, bronnen, zee en rivieren, zeemonsters en alles wat in de wateren beweegt de Heer;

Zegen, alle vogels in de lucht, alle wilde dieren en alle vee de Heer;

Zegen, kinderen der mensen, zegen, Israël de Heer;

Zegen, priesters des Heren en dienaren des Heren de Heer;

Zegen, geesten en zielen der rechtvaardigen, heiligen en nederigen van hart de Heer;

Zegen, Anania, Azaria en Misaël de Heer;

Zegen, apostelen, profeten en martelaren des Heren de Heer;

Zegenen wij de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, de Heer.

8. Onder de lezing uit het Apostelboek strooit de priester laurierbladeren door de kerk. Wat betekent dit?

We denken hierbij aan de symboliek van de lauwerkrans. Deze is een cirkelvormige krans gemaakt van in elkaar hakende takken en bladeren van de aromatische laurierplant, die het hele jaar zijn groene kleur houdt.In de klassieke oudheid werden lauwerkransen geschonken aan overwinnaars, bijv. de winnaars in de atletiek. In het Oude Rome bestond ook deze symboliek ook.Wanneer een succesvolle militaire bevelhebber een slag of een oorlog had gewonnen, dan werd hij in een triomftocht binnengeleid in de stad en ontving een lauwerkrans, het symbool van de overwinning.

Hij werd dus gekroond met de krans van de overwinning en werd zodoende een overwinning drager.

9. Maar wat is hierbij de symboliek tijdens deze dienst, met betrekking tot de Heer Jezus Christus?

Het strooien van de laurierbladeren geeft de naderende overwinning aan van de Heer Jezus Christus. (tijdens deze dienst).Door Zijn lijden en sterven heeft Hij de zonde overwonnen en door Zijn Verrijzenis heeft Hij de dood overwonnen. Het laurierblad blijft altijd groen, dit geeft aan dat Zijn overwinning over de zonde en dood een eeuwigdurende overwinning is en ook dat Zijn roem en heerlijkheid van deze overwinning ook eeuwigdurend is. uit de onderstaande lezing: Want wij weten dat Christus, nu Hij is opgewekt uit de doden, niet meer sterft. De dood heeft geen macht meer over Hem. Want wat Zijn sterven betreft, is Hij voor eens en altijd voor de zonde gestorven, en wat Zijn leven betreft, leeft Hij voor God. Zo dient ook gij uzelf te beschouwen als dood voor de zonde, en levend voor God in Christus Jezus, onze Heer.

Lezing uit de Brief van de Heilige Apostel Paulus aan de Romeinen

Rom. 6 : 3-11 - Broeders, wij allen die in Christus Jezus zijn gedoopt, zijn in Zijn dood gedoopt. Wij zijn dus met Hem begraven door de doop in de dood, opdat evenals

(7)

7

Christus uit de doden is opgewekt tot de heerlijkheid van de Vader, zo ook wij in een nieuw leven zouden wandelen. Want als wij met Hem samengegroeid zijn, in de gelijkheid van Zijn dood, dan zullen wij het ook zijn in de opstanding. Dit weten wij toch, dat onze oude mens met Hem gekruisigd is, opdat het lichaam van de zonde tenietgedaan zou worden en wij niet langer slaaf van de zonde zouden zijn. Want wie gestorven is, is rechtens vrij van de zonde. Als wij nu met Christus gestorven zijn, geloven wij dat wij ook met Hem zullen leven. Want wij weten dat Christus, nu Hij is opgewekt uit de doden, niet meer sterft. De dood heeft geen macht meer over Hem.

Want wat Zijn sterven betreft, is Hij voor eens en altijd voor de zonde gestorven, en wat Zijn leven betreft, leeft Hij voor God. Zo dient ook gij uzelf te beschouwen als dood voor de zonde, en levend voor God in Christus Jezus, onze Heer.

Er wordt nu geen Alleluja gezongen, maar zeer plechtig en feestelijk wordt gezongen:

Sta op, o God, en oordeel de aarde, want alle volkeren behoren U toe ! (afgewisseld met verzen uit Psalm 88).

Intussen legt de geestelijkheid in het altaar alle zwarte kleding af en kleden allen zich in schitterende witte gewaden.

Alle zwarte doeken en kleden in de kerk worden vlug verwijderd en er worden overal witte doeken en kleden neergelegd.

10. Wat betekent het verwisselen van de zwarte doeken met de witte doeken en kleding?

Dat wil zeggen, dat de donkere en zware tijd van lijden en dood voorbij zijn en het feest van het Heilig Pasen gaat aanbreken: De Heer Jezus Christus gaat verrijzen.

Aansluitend volgt de eerste lezing uit het Paasevangelie:

De Lezing uit het Heilig Evangelie

Mat 28 : 1-20 - Na de sabbat, bij het aanbreken van de eerste dag der week, kwamen Maria Magdalena en de andere Maria naar het graf kijken. 2Plotseling ontstond er een hevige aardbeving en een engel van de Heer daalde uit de hemel, kwam naderbij, rolde de steen weg en zette zich daarop neer. 3Hij straalde als een bliksemschicht en zijn kleed was wit als sneeuw. 4De bewakers begonnen van schrik voor hem te beven en het leven scheen uit hen geweken. 5De engel sprak de vrouwen aan en zei: “Gij hoeft niet bevreesd te zijn; ik weet dat gij Jezus zoekt, de gekruisigde. 6Hij is niet hier. Hij is verrezen zoals Hij gezegd heeft; komt zien naar de plaats waar Hij gelegen heeft. 7Gaat nu terstond aan zijn leerlingen zeggen: Hij is verrezen van de doden, en nu gaat Hij u voor naar Galilea; daar zult gij Hem zien. Dat had ik u te zeggen.” 8Terstond gingen zij weg van het graf, met vrees en grote vreugde, en haastten zich het nieuws aan zijn leerlingen over te brengen. 9En zie, Jezus kwam hen tegemoet en zeide: “Weest gegroet.” Zij traden op Hem toe, omklemde zijn voeten en aanbaden Hem. 10Toen sprak Jezus tot hen: Weest niet bevreesd. Gaat aan mijn broeders de boodschap brengen dat zij naar Galilea moeten gaan, en daar zullen zij

Mij zien.

11Terwijl de vrouwen onderweg waren, gingen enkelen van de bewakers naar de stad en berichtten aan de hogepriesters alles wat er was voorgevallen. 12Dezen hielden een bijeenkomst met de oudsten en na overleg gaven ze aan de soldaten een flinke som geld, 13met de opdracht: Zegt maar: Zijn leerlingen zijn Hem in de nacht komen stelen terwijl wij sliepen. 14En mocht dit soms de landvoogd ter ore komen, dan zullen wij

(8)

8

hem wel kalmeren en er voor zorgen dat gij geen last krijgt.” 15Zij namen het geld aan en deden zoals hun voorgezegd was. Dit verhaal is onder de Joden verder verteld tot op de dag van vandaag. 16De elf leerlingen nu begaven zich naar Galilea, naar de berg die Jezus hun aangewezen had. 17Toen zij Hem zagen, wierpen ze zich in aanbidding neer; sommigen echter twijfelden. 18Jezus trad nader en sprak tot hen: “Mij is alle macht gegeven in de hemel en op aarde. 19Gaat dus en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen en doopt hen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest en 20leert hun te onderhouden alles wat Ik u bevolen heb. Ziet, Ik ben met u alle dagen tot aan de voleinding der wereld.

10.Wat gebeurt er op het einde van deze dienst?

Op het einde van de dienst ontvangt ieder een stuk Antidoron, daarbij ook noten, rozijnen, dadels en een beker met wijn. Hiermee wordt de Vasten van Grote en Heilige Week mee afgesloten.