En kan een van 'onze' Ka- merleden zich misschien komen verantwoorden voor het standpunt van de fractie?

ting the Llue of

r~omen in d.

t: Hodder 33). Hij

rmalige

~Blair.

:hristian

S &..n I I 2000

Waarom worden mensen lid van een politieke partij? Die vraag is op- merkelijk weinig gesteld in het grote geweld van de politicologische analyses over moderne partijvorming. We weten inrniddels alles over de 'moderne kaderpartij' en de 'catch all partij', maar waarom worden mensen eigenlijk lid ? Of actueler: waarom zeggen ze hun lidmaatschap op?

Niet geremd door enige wetenschappelijke kennis van zaken heb ik altijd gedacht dat mensen lid worden om mee te praten over en invloed uit te oefenen op de politiek. Congressen kopen weliswaar geen straal- jagers, maar ze praten er wel graag over mee en bemvloeden de politici die over de koop beslissen. De afdeling Dwingeloo beperkt zich bij voorkeur niet tot de Dwingelder gemeentepolitiek, maar voert met overtuiging een verhit debat over de

En kan een van 'onze' Ka- merleden zich misschien komen verantwoorden voor het standpunt van de fractie?

Politi eke partijen zijn deelverzamelingen van het nationale politieke systeem. Zij bestrijken de volle breedte van het politieke werk, maar slechts een dee! van de varieteit aan ideologische uitgangspunten. Bin- nen die ideologische deelverzameling gelden alle mores van het poli- tieke spel: standpuntbepaling door consensusvorming, het georgani- seerd wantrouwen, de aanwijzing van vertegenwoordigers door ver- kiezing en de periodieke verantwoording met correctiemogelijkheid.

Mensen willen meepraten over de grote politieke issues, als het even kan met waarneembaar effect op de volksvertegenwoordigers. De con- tributie van een politieke partij is de prijs voor een plaatsje op de eerste rang van de democratie.

Over dit simpele thema zijn de afgelopen jaren vele rnisverstanden gerezen. Zoals, dat mens en wei kunnen meepraten, maar dan vooral op basis van 'deskundigheid' en niet met het doe! invloed uit te oefenen.

Een orgie van kenniscentra en - festivals is het gevolg geweest. En wat heeft het opgeleverd, anders dan vervreemding? Of, dat de politieke professionals geen belang hebben bij een verantwoordingsplicht in par- tijpolitiek verband. Een vrijer en minder partijpolitiek opereren van de volksvertegenwoordigers is het gevolg geweest. En wat heeft dat opge- leverd? Een vlak politiek de bat zonder vee! diepgang en variatie, steeds minder maatschappelijke binding van het parlement en een partij als 'uitzendbureau' voor politici (Tromp).

Met het vertrek van Marijke van Hees is naar ik hoop aan nog een derde misverstand een eind gekomen: dat een partijvoorzitter geen po- liticus moet zijn maar een organisator en procesbegeleider. Inderdaad, een partij die geen politieke partij wil zijn, die zijn !eden geen invloed wil geven op de plaatselijke en nationale politiek, heeft aan een organi- satie-professional genoeg. Wie de deskundigheden van Hans Andersson enjoop van den Ende in zich combineert kan het ver brengen in zo'n functie. Maar met partijpolitiek heeft het niets te maken, en met de grate politiek nog minder. Partijleden willen meepraten over de aan- schaf van straaljagers. Als dat niet mag stemmen ze met hun voeten. Een gehalveerde en gedemoraliseerde partij is het resultaat.

Als dat de reden is waarom mensen hun lidmaatschap opzeggen, zou het dan niet verstandig zijn als de komende partijvoorzitter zich voor alles de vraag stelt: waarom worden mensen lid van een politieke partij?

Opde eerste rang

van de democratie

FRANS LEIJNSE

Lid redactieraad

I

I

I

I I

S &_D I I 2000

GROENLINKS OP HET PLUCHE?

Toen Paul Rosenmi:iller op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, ont- dekte hij dat hij in zijn bed in Hans van Mierlo was ver- anderd. Dat is allicht beter dan wat Kafka's Gregor Samsa overkwam die als een monsterachtig onge-

GroenLinks en de

onvermijdelijke tragiek van het

bruikbaar als de 'overige departementen' aan bod komen, en verder sinds jaren al weer zeer oninte- ressant.

regeren Willen deelnemen aan een kabinet betekent in de eerste plaats dat Groen- Links een zelfstandige dierte wakker werd - maar

bet treurige lot van Ro- senmoller was dat zijn ooit zo aansprekende partij net

inwisselbaar was gewor- den als die andere kleine partij in het N ederlandse poUtieke midden.

MENNO HURENKAMP

agenda zou moeten kunnen formuleren, die bestaans- recht heeft voorbij de een- voud van het vuren op de afgelopen kabinetten Kok.

Direct daarna komt de vraag of de traditioneel als doorgeefluik van protest- bewegingen functione- rende partij zich een In dit nummer staat de vraag centraal if we in

Nederland straks een regering krijgen met deelname van GroenLinks. Menno Hurenkamp verkent de (on)mogelijkheden voor een dergelijk

scenario. Zijn analyse wordt vervolgens vanuit Nederland is een van de GroenLinks, de SP en de PvdA becommentarieerd.

welllige West-Europese

Ianden waar de 'groene partij' de afgelopen jaren nog geen opwachting heeft gemaakt in de regering.

Het Ujkt zodoende een kwestie van afwachten voor ook Nederland een rood-groene( -paarse) coalitie kent. Het is de vraag wie daar mee gediend is. Wat brengt meeregeren aan goeds voor het land in het al- gemeen en voor Groen Links in het bijzonder? Heeft de partij wei genoeg eigen agenda om het mee- regeren te overleven? Of is er juist sprake van een nieuw progressief momentum dat GroenLinks als geenander zou weten uit te buiten?

Het potentieel voor een progressieve regering lijkt, nu het parlement gemeten naar zetelaantallen voor progressieve partijen langzaam maar onmis- kenbaar linkser en linkser wordt, groter dan ooit.

Maar de kwestie is of GroenLinks - eenmaal deelne- mend aan een regering ontdaan van de electorale gans met de gouden eieren het slechte geweten van de PvdA te spelen - genoeg in te brengen heeft om daadwerkelijk verschil te maken. Lukt dat niet, dan Ugtnaar het zich laat aanzien groot zetelverlies in het verschiet. Oat zou op enige termijn zoveel beteke- nen als eindigen als het o 66 van het jaar

een kleine partij, altijd redelijk, bij formaties altijd

nieuwe stijl kan aanmeten - voorbij de glorie van het verzet tegen atoombommen, maar ook voorbij de stijl van de goed geoliede 'lijst Rosenmi:iller'.

Aan de politici van GroenLinks zal het niet lig- gen. De inzet van Rosenmi:iller en de zijnen is in geen enkel opzicht irritant of bij voorbaat ridicuul meer - integendeel. 'De kwaliteitsoppositie' in het parlement is weliswaar van een wisselende intensi- teit, maar de traditioneel onhaalbare voorstellen zijn volkomen verdwenen. Daarvoor in de plaats zijn door het c

doorgerekende beleidsalternatie- ven gekomen. Ten tijde van de invoering van de nieuwe vreemdelingenwet, bij het belastingplan

2oo 1

van Zalm en Vermeend, ten aanzien van de

medezeggenschap in ondernemingen, lijkt zo-

doende de partij bestaansrecht te hebben en zich uit-

drukkelijk te manifesteren door vrij consequent

originele alternatieven aan te dragen. Daar staat te-

genover dat bij een aantal andere brandpunten van

politieke activiteit - onderwijs en zorg - het de af-

gelopen jaren angstvallig stil bleef in de fractie. Of

het geheel genoeg bestuurskracht oplevert om mee

te kunnen regeren? Of er genoeg ervaren managers

en wethouders van de juiste kleur in hetland te vin-

1 1

I I

S &._0 I I 2000

den zijn om een departement (te helpen) sturen?

Een cynicus zal, m et een blik naar de ons omrin- gende landen, zeggen dat dit departij - wat de ove- rige betrokkenen betreft - eerder de regering in zal helpen dan er buiten houden. De onervarenheid van de Belgische, Franse en Duitse groene ministers - die zich herhaaldelijk hardop uitspraken voor een zeer ambitieus plan om zich daarop publiekelijk te moeten laten terugfluiten door een voor deze auto- riteitbevestigende actie dankbare premier - was voor de socialisten nogal eens een

Het afhouden van de mogelijkheid mee te rege- ren door voorlieden van GroenLinks (' Alleen bij een dubbel zetelaantal', 'de PvdA zal het niet aan- durven' 'alleen als we onsmisbaar zijn ') kan ten- slotte niet anders worden geïnterpreteerd dan als traditioneel Haags baltsgedrag, een teken van volko- men rijpheid. Het 'flirten met de macht' dat Groen- Links zo nu en dan propageerde, lijkt een hunkeren geworden. De vraag is of die koers niet het risico in- houdt om, door een nieuwe grote verkiezingsover- winning eenmaal in een Nederlandse regering ge- raakt, net zo dicht tegen 'het beleid' aan te gaan zit- ten als de dominante politieke kaste, om uiteindelijk

al kommaneukend in het gulle poli- tieke midden mee ten onder te gaan.

Niet dat dit drama per direct aanstaande is. De GroenLinkse fractiecoördinator Tom van der Lee wees onlangs terecht op het consequente doorbre- ken van 'politieke stiltegebieden' door GroenLinks - het aansnijden van kwesties die klaarblijkelijk bui- ten het bord van het politieke spelliggen zoals de on- bespreekbaar geachte hypotheekrenteaftrek en de vermogensaanwasbe lasting. Maar het is de vraag hoever buiten het politieke bord deze zaken liggen als, om eens iets te noemen, Ad Melkert Wim Kok opvolgt als leider van de PvdA en deze besluit zich een ' links' profiel aan te meten. Belangrijker is de kwestie of juist deze 'stiltegebieden' zich wellenen om in regeringstijden herkenbaar GroenLinks-be- leid op te maken. Zijn dat de wezenlijke progres- sieve brandpunten van het begin van de

eeuw of moeten die elders gezocht worden? Zou meerege- ren op de voorwaarde bijvoorbeeld deze 'stilte- gebieden' uit de wereld te helpen de interessante,

'andere' partij die GroenLinks wil zijn wel in stand houden?

De 'halfwaardetijd' van de araene aaenda

Meeregeren is voor de meestal traditionele opposi- tiepartijen niet zonder meer dodelijk, zo blijkt uit de

buitenlandse ervaringen van de GroenLinkse ver- wanten. In Finland regeren de Groenen sinds

s,

om in

- met winst uit de verkiezingen geko- men! - weer terug te keren in de regering. In Italië doen de Groenen sinds

ook mee aan de Olijf- coaliti e. In Frankrijk regeren de Groenen mee met (o.a.) de socialisten en de communisten. In Duits- land r egeren de Groenen sinds

in België sinds

I 999.

Tenslotte is in de Europese Commissie in Brussel een groene Eurocommissaris actief, de Duitse Michaele Schreyer. Steevast bezetten de Groenen, hoe voorspelbaar, het ministerie van Mi- lieu. Uit een kleine balans van de

van deze verschillende wegen naar de macht springen onze beide buurlanden, België en Duitsland, door hun uiteenlopende route, het meest in het oog.

De ervaring van de Duitse

laat zien dat het een groot verlies is snel te capitule-

ren voor regeringsdeelname . Die

stortten

zich zonder al te veel voorbereiding in het toen als

grandioos ervaren avontuur. Weliswaar sloten ze

metdes

een regeerakkoord, maar daarin ontbrak

het ten ene male aan zaken waarvan ze na enige tijd

het Duitse publiek met zekerheid konden melden

dat dit groene punten waren. Hindernissen daarbij

waren te weinig eigen agenda, en te veel sociaal-de-

mocratische macht. Met name dat laatste was pro-

blematisch. In de woorden van Heribert Prantl

(commentator van de

'Es gab

nicht nur Punkte bei derren die Grünen (wie in der

inneren Sicherkeit und bei der Flüchtlingspolitik)

auf Granit bissen; es gab viele da biss en sie auf

Watte.' Na de steun aan het ingrijpen in Kosovo en

de halfhartige

(de afspraak om binnen

3

jaar de Duitse kerncentrales te sluiten) ontdek-

ten

echter dat er niet veel meer over was

van de tomeloze inzet waarmee ze twee decennia

oppositie hadden gevoerd in de Duitse politiek. Het

Belgische

(Anders gaan leven - de Vlaamse

broer van GroenLinks) en

(Ecologistes confe-

deres pour l' organisation de Luttes Originals - de

Waalse variant) liepen minder onvoorbereid het

strijdperk in. Ze zorgden ervoor dat ze, in de woor-

den van partijsecretaris Jos Geysels 'veel tijd inves-

teerden in een inhoudelijke herijking van het eigen

project . .. een leerrijke ervaring ... al was het maar

om te beseffen dat groene partijen er niet zijn om

mensen het goede leven op te dringen maar om het

goed leefbare na te streven'. Die herijking leidde tot

een duidelijke behoefte 'punten te pakken', al rege-

rende te scoren op een paar dossiers, een groene tint

kse ver- :ls 1995,

!n geko- In ItaW!

de Olijf- nee met n Duits- gie sinds nissie in :tief, de

!tten de vanMi- randi van springen nd, door

)Og.

mdnis 90 capitule-

stortten : toen als

;loten ze 10ntbrak

~nige

tijd

1

melden : n daarbij

>ciaal-de- was pro- rt Prantl ) 'Es gab vie in der gspolitik) n sie auf .osovo en m binnen ) ontdek-

·over was decennia tiek. Het : Vlaamse tes confe- inals - de ereid het de woor- tijd inves- het eigen het maar :t zijn om .ar om het

leidde tot t', al rege- :roene tint

s &_o 1 1 looo

te geven aan het regeerakkoord. Meest aanspre- kende voorbeelden van Aaalev's initiatieven zijn vermoedelijk het begin van de 'regularisering' van illegalen door het invoeren van de zogenaamde 'snel-Belgwet' en de aanpak van de opschoning van de sinds de dioxinecrisis in opspraak geraakte voed- selindustrie. Aaalev en Ecolo lijken een groen re- alisme ontwikkeld te hebben, (waarschijnlijk met het lot van Die Griinen in het achterhoofd), een uit- voerbare politiek, net wat linkser dan de socialisten, gericht op ecologische modernisering waar moge- lijk, maar nergens confronterend. De vraag is wat het bestaansrecht van dat groen realisme precies is.

'De ruimte die groene partijen hebben in West- Europa is aan het krimpen. Er is deHnitief gewonnen terrein, maar daar is men op vastgepind. Links in economische kwesties, libertair in sociale en cultu- rele kwesties,' concludeerde de Amerikaans-Duitse politicoloog Herbert Kitschelt eerder dit jaar. De onmiskenbare tragiek die schuilt in het ontluiken van de groene Reaierunaifahiakeit lijkt hem gelijk te geven. In de sfeer van de ecologische politiek vol- trekt zich langzamerhand een dodelijke aanpassing.

Door heel Europa ervaren de groenen aan den lijve hoe het is 'groene politiek' te realiseren - een rand- gang langs de groene milieurninisters toont een Wer- deaang van het

oe eeuws idealisme in optima forma.

Tekenend is de uitspraak van de Duitse federale Umweltrninister Jiirgen Trittin. Deze ooit gevierde partijvoorzitter wordt nu, na ongelukkige uitspra- ken over de afschaffing van het Ieger en het maar half geslaagde halt aan de kernenergie, gehoond als brokkenpiloot. Hij slaat de Duitse spijker op zijn kop. 'Het is weliswaar gelukt de regering K6hl weg tekrijgen, maar voor een beweging die uit verzet is geboren, is het lastig vorm te geven aan een ge- meenschappelijke regering. We worden geconfron- teerd met nieuwe problemen die ons dwingen de eigen koers om te buigen en te vernieuwen.' De uit- eindelijk toch bereikte Atomkonsens gold voor zijn achterban nauwelijks als een overwinning.

In Belgie groeit voor het eerst sinds jaren het we- gennet weer, zo moest minister van volksgezond- heid en milieuzaken Marga Aelvoet schoorvoetend bekennen. Weliswaar als gevolg van noodzakelijke, onder vorige regeringen lange tijd uitgestelde her- stelwerkzaamheden, maar het beeld bleef bestaan.

Tekenend is ook de uitspraak van de Duitse Euro- commissaris Michele Schreyer, die de begroting van de Europese Unie beheert: 'If you ask me wheilier I

will do all I can to block spending on atomic energy

in theE u, I can only say that there are binding deci- sions I have to stick to.' De situatie in Frankrijk laat overigens zien hoe mager feitelijk de gemeenschap- pelijke agenda van de groene partijen is - daar zijn de meeregerende Les Verts niet trots op het sluiten van de kerncentrales, maar op het feit dat het gesprek over de voors en tegens van kernenergie

'serieus genomen wordt'

De halfwaardetijd van de traditionele 'groene' agenda blijkt kort. Aan het beperken van giftige uit- stoot, het bewerken van dalend autogebruik en het stimuleren van zonne-energie wordt gewerkt. Niet alleen door groene politici, ook door socialisten, en rnisschien morrend, ook door liberalen. Wat echter belangrijker is: met name door vele tientallen ambtelijke diensten die trouw kengetallen, groei- en krimpcijfers aan het publiek voorleggen. Het ecologisch vraagstuk lijkt gedepolitiseerd geraakt, een zaak van beheer en bestuur. Zie bijvoorbeeld ook de coalities die een radicale organisatie als Greenpeace zoekt met de grote industrie. Dat va- rieert van het aanschaffen van aandelenpakketten om inspraak af te dwingen tot het gezamenlijk schone producten ontwikkelen. Het grote protest is weg. De schone techniek groeit, zij het te langzaam, achter de voortschrijdende vervuiling aan. Daarmee lijkt - tot zich een energiecrisis aandient? - zo'n beetje iedereen tevree. Paul Rosenmoller wil, door milieuspecialisten gevraagd naar zijn ecologische prioriteiten, in een mogelijke regering een trend- breuk in het co

-beleid bewerkstelligen en forse grenzen stellen aan rnilieubelastende sectoren.

Speak srjtly and cany a areen stick. Dat zijn geen zorge- lijke verlangens voor premier Kok of premier Zalm, en de politieke verbeeldingskracht van het streven naar zelfbeperking, van de noodzaak industrieen en mensen een halt toe te roepen is in deze aanpassings- bereidheid opgelost. Typerend is ook bijvoorbeeld de resister if deeds die Vander Lee gaf van de kwali- teitsoppositie tegen 'Paars' - een rijke lijst van daden waarin het ecologisch vraagstuk inderdaad niet opdook.

Een soortgelijke ontwikkeling is al eerder opge-

treden bij defensievraagstukken. Nu is gebleken dat

een Ieger als zodanig niet meer zorgt voor moord en

doodslag, maar in de nieuwe wereldorde met name

daar ingezet wordt, waar mensen lijden. Terugkij-

kend in de tijd zal de Kosovo-oorlog vermoedelijk

de lakmoesproef blijken te zijn geweest voor de

politieke relevantie van de kleinlinkse partijen op

de langere termijn. Betekent het delen in de 'poli-

s &._o I I 2ooo

tiek van de goede bedoelingen' (Achterhuis) een comins if ase van groen, dat zich defmitief een nieuwe, tot compromis bereide koers aanmeet? Of betekent deze oorlogszuchtigheid voor de goede zaak een dusdanige versmalling van de kleinlinkse agenda dat het een eerste stap naar het einde zal blij- ken te zijn?

Als de c

u in Duitsland in de regering had geze- ten was, los van de vraag of het hele ingrijpen dan iiberhaupt had plaatsgevonden, ons buurland over- spoeld geraakt door uitzinnig protest. Dat bleef nu beperkt tot de congreszaal van Die Griinen - waar- mee de partij van het traditionele antimilitarisme een belangrijk wapen uit hand en geslagen werd. De discussie die volgt op de erkenning van het 'militair humanisme' gaat over de aard van zo 'n Ieger- onder Amerikaans, Europees of v

-commando - en neigt, in het perspectief van het pacifistisch verleden van GroenLinks, andermaal naar het instrumentele.

In Duitsland leidde deze ontwikkeling inmiddels tot de herhaaldelijk gestelde vraag Sterben die Griinen?

en vraagt men zich af of de pa,rtij niet hoofdzakelijk een generatieproject was, een voertuig dat met de depolitisering van de hans ups van de 6 8 'ers uitgere- den is, zo niet afgeschreven. lnderdaad, zoals o66 een kind van de anti-verzuilingstijd is, zo kan de groene politieke beweging bij blijvende onacht- zaamheid een kind van de doem van de jaren tachtig blijken; te groot om te verdwijnen, te klein om daadwerkelijk een rol van betekenis te spelen. 'Ik wou goed luisteren naar mijn tijd en daar altijd van maken,' dichtte Herman de Coninck niet lang voor zijn dood. Misschien moet de groene politiek nog eens goed luisteren naar deze tijd, omdat hun poli- tiek niet voor altijd is.

De hinderlijke jlei.i.biliteit van de PvdA

De doorlopende verkiezingswinsten die Groen- Links, anders dan Die Griinen, de afgelopen jaren op lokaal, provinciaal, nationaal en Europees niveau boekt, maken duidelijk dat de partij in ieder geval bepaald niet op uitsterven staat . Of deze electoraal riante positie geheel op eigen kracht is verworven staat te bezien. Waar in Duitsland een vermoeidheid jegens Helmut Kohl optrad die Die Griinen een zet gaf, en in Belgie de gifschandalen rond onder andere de dioxinekip Asalev veel wind in de rug gaven, weet GroenLinks natuurlijk zeer goed te profiteren van de thans relatief sterk marktgeorienteerde PvdA.

De ideologische flexibiliteit van de PvdA, die hen de afgelopen jaren dicht genoeg bij de vv

bracht om acht jaar harmonieus te regeren, zou voor GroenLinksers die uit regeren gaan een grote bran van zorg moeten zijn. De afgelopen tien jaar werd waar nodig het gedachtegoed van het neoliberalisme overgenomen. Oat uitte zich in een afnemende be·

hoefte om via overheidsoptreden haar ideal en in bij·

voorbeeld de sociale zekerheid te verwezenlijken, maar daarentegen in toenemende mate te vertrou·

wen op eigen verantwoordelijkheid van burgers en marktgericht denken. Oppositie tegen de decon·

structie van de verzorgingsstaat en privatisering van veel overheidsdiensten gaf GroenLinks al snel een aangenaam profiel. Er is niets dat bewijst dat deze opstelling van de sociaal-democraten blijvend is. In het aangezicht van de nu veranderende tijden zal men niet aarzelen zich andermaal strategisch te po·

sitioneren en dat betekent in dit geval naar een tradi·

tioneellinksere positie opschuiven . Het aanwezige risico van het strand en van de herorientatie gestuurd door het 'Derde Weg'- denken maakt dit nog aanne·

melijker. Zo'n PvdA zal makkelijk en voor de kie·

zers onzichtbaar die thema's van hun kleine linkse broer in beslag nemen die ze waardevol acht - 'Groentjes pesten' heet dat reeds in Belgie.

De terugkeer van de sociaal-democraten op voorheen groen en kleinlinks terre in, is geen kwes·

tie van ook eens een milieumaatregel afkondigen, maar een structurele ontwikkeling. In reactie op de constatering dat ook fmanciele markten zich van cri·

sis naar crisis bewegen steekt een nieuw keynesia·

nisme de kop op. Er lijkt een nieuw tijdperk van re·

gelgeving en sturing te dagen - gericht op controle van internationale fmanciele markten, op zelfstan·

dige bestuursorganen, op non gouvernementele organisaties . Het is een beweging waar de sociaal·

democratie nog altijd voor is toegerust om die dank·

baar en effectief te omarmen. Voor klein links als traditioneel voorvechter van controle op de macht, en zeker op de financiele machten, kan deze op·

leving van regelzucht een wezenlijk terreinverlies betekenen. In het gemak waarmee de sociaal-demo·

cratische partijen in onze buurlanden de 'groene' thema's overnemen, wordt ook het gevaar duidelijk als 'buitenvleugel van de PvdA' te functioneren. Dit is het risico voor GroenLinks waar Jos van der Lans al eerder op wees. 'Rechtvaardiger, duurzamer en socialer: kwaliteitsoppositie ( ... ) is in de praktijk toch vooral de PvdA een spiegel voorhouden.

GroenLinks als sociaal- en milieugeweten van een te compromisgezinde, te hecht aan het regerings·

pluche vastgebakken PvdA: dat is het politieke pro·

uvoor e bron

· werd alisme de be-

in bij- lijken, rtrou- ers en lecon- :lgvan el een

deze lis. In en zal te po-

tradi- vezige

tuurd anne- e kie- linkse cht -

:n

op

kwes- ligen, op de ncri- 1esia- mre- ttrole f stan- .ntele ciaal- dank-

~

als acht,

~

op-

~rlies :!ffiO-

>ene' lelijk t.Dit Lans

~r

en Lk:tijk

! den.

ente ings-

pro-

s &..o 1 1 2ooo

fiel van GroenLinks, zoals dat met name wordt uit-

gedragen door de Tweede Kan1erfractie.'

In een regering is zo'n opstelling dodelijk. Welis- waar zal blijken dat de nieuwe politieke elite van Groen Links behoorlijk weet te besturen. Maar in de schaduw van de routineuze bewindsmachine die de PvdA inmiddels is, zal voor hen weinig ruimte wor- den geboden om op eigen gezag verbeterde wetten voor deeltijdwerk, kinderopvang, WAo-herziening en vermogensaanwasbelastingen te realiseren . Daarbij hoeft men maar het wss jaarboek Heden- daaas kapitalisme naast de inspanningen van iemand als de bewindsman Will em Vermeend te leggen, om te zien dat de PvdA ook nu een breed spectrum aan interpretaties van hedendaags socialisme weet op te houden, zonder daar klaarblijkelijk electoraal veel last van te hebben. In dat Iicht zijn vermoedelijk ook de econornische tegenstellingen die resteren -

e eeuwse verdelingsvraagstukken zoals die tussen im- porterende industrie van een land en de exporte- rende industrie daarvan, tussen goedverdienende kenniswerkers en hun onderbetaalde dienstverle- ners - in een progressieve regering hoofdzakelijk het terrein voor de wend bare sociaal-democraten.

Mogelijk schuilt voor somrnigen, ondanks het ri- sico van een verloren aangezicht, de winst van het meeregeren er in dat met Groen Links naast zich, de PvdA enigszins naar 'links' wordt getrokken. Daar- mee kan hopelijk op de een of andere wijze de groei- ende scheve inkomensverdeling in Nederland ge- keerd worden. De bijna onvermijdelijke krimp van GroenLinks die daarop zou volgen wordt vanwege de goede zaak geaccepteerd. Oat zou een regerings- deelname zijn, gegrondvest op een morele plicht voor de politici van GroenLinks zo mogelijk het ex- periment aan te gaan, omdat hetland ze nodig zou hebben. Daar is iets voor te zeggen - we worden in- derdaad geteisterd door een generatie politici die, om Multatuli te parafraseren 'wegens gebrek aan zwaartekracht op is gestegen', die zich massaal richt op bet welbehagen en de onzekerheden van de auto- mobilist onderweg naar zijn vakantiebestemming.

Echter, om een eind aan deze AN w B -isering van Ne- derland te maken is vermoedelijk iets anders nodig dan nog eens een partij met een uitgewogen mening over de aflossing van de staatsschuld.

Mee regeren en je will en blijven onderscheiden, zou voor GroenLinks betekenen dat de vraag gesteld moet worden of nieuwe vraagstukken opgeworpen kunnen worden. Thema's die de ooit zo bindende en wervende kracht van het 'nee', tegen kernenergie

en de Koude Oorlogspolitiek, tegen de ooit zo sim- pele rassen- en sexediscriminatie, tegen de afbouw van de verzorgingsstaat kunnen vervangen . Duits- land en onze andere buurlanden Iaten duidelijk zien dat de huidige agenda van de groene partijen daartoe ternauwernood toereikend is. Electoraal oogsten op de vuilnisbelt van de sociaal-democratie moet zo- doende, wil van vruchtbare regeringsdeelname sprake zijn, ruirnhartig aan de s

kunnen worden overgelaten.

Hoe nu, kameraden?

Als milieu en inkom en niet voldoende zijn, wat dan?

Overleven als partij, zonder uit de aard van de zaak in de oppositie te willen zitten, vergt hoogstwaar- schijnlijk een nieuwe politieke agenda, op terreinen waar de traditionele politiek nu te veellaat liggen.

Deze blijft hardnekkig langs sociaal-economische lijnen georganiseerd. Maar het gaat er voor een progressieve partij nu om te kapitaliseren op een po- litiek ongeprononceerde, maar voelbare aanwezige maatschappelijke tegendruk. Daarbij ingaand tegen een in uiteenlopende opzichten gewelddadige mas- sacultuur, getoonzet door varianten van a! dan niet 'culturele', 'elektronische', 'oude' en 'nieuwe' on- dernemers, die door zijn alomtegenwoordigheid en schijnbare succes een aantal wezenlijke onzekerhe- den van mensen en gemeenschappen van mensen onder de mat veegt.

Meest typerend voor de combinatie van het besef van urgentie en de gelijktijdige ongewisheid die dit tijdsbestek kenmerken was rnisschien wei de 'Anti- Seattle' -beweging. Het gaat hier om een machtige groep mensen die, door het internet bijeenbracht, in staat bleek de Wereldhandelsorganisatie behoor- lijk dwars te zitten . In hun verschillende uitingen van verzet tegen kinderarbeid, grootscheepse spe- culatie, natuurverwoesting, genetische manipulatie van voedsel en globalisering in het algemeen school een grote, maar ongerichte kracht. De gedachte dat deze beweging, die zich inmiddels met enige regel- maat richt tegen de Wereldbank, het lnternationaal Monetair Fonds en de WTO, vanwege zijn chaos eigenlijk ook weinig te betekenen had, werd door de bekritiseerde instanties dankbaar verkondigd . De Amerikaanse journaliste Naomi Klein wees er ech- ter op dat deze beweging niet 'unfocused' is zoals critici stelden, maar dat de protestbeweging georga- niseerd is als het internet waaruit ze ontsproten was;

organisch, gedecentraliseerd, vol nevenverbanden

maar zonder hierarchie. Onontkenbaar was echter

s &..o 1 1 2ooo

dat bij gebrek aan een gemeenschappelijke agenda de grote groep bij voortduring uiteenviel zodra een beslissing genomen moest worden die verder strekte dan het uitspreken van een 'tegen ' ofhet for- muleren van een negatief antwoord op veelal niet door politici maar door professionals van bijvoor- beeld banken of onderzoekscentra gerealiseerde fei- ten. Daaruit bleek de zwakte van de postrnoderne politiek in optima forma, waarin het door een be- stuurskundige als Paul Frissen veelbezongen cen- trumloze publieke domein ten onder gaat aan zijn eigen zogenaamde kracht: een gebrek aan cohesie. In de Anti-Seattle beweging ontvouwen zich vee! van de menselijke zorgen van de nieuwe eeuw. De veel- heid aan protest en het gelijktijdig ontbreken van een gemeenschappelijke agenda laten zien waar de progressieve politiek node gemist wordt.

Om weer terug te gaan naar N ederlands grondge- bied: dit achterstallig onderhoud van het internatio- nale publieke domein staat feitelijk model voor het terrein waarop de Paarse kabinetten zo weinig reali- seerden. Het enthousiaste terugtrekken van elk pu- bliek initiatief zodra zich een particulier investeerder aandient, het stellen van werk hoven Ieven, een ver- hardende verzorgingsstaat in antwoord op klaarblij- kelijk onoplosbare arbeidsongeschikheid, en het aan- jagen van de ongebreidelde consumptiedrift door consequente lastenverlichtingen ontneemt (onder andere) steeds meer fundament voor het tegemoet treden van de hierboven beschreven zorg. Zo lijken de onzekerheden (mijn generatie moet eigenlijk schrij- ven: uitdagingen) van het begin van de

e eeuw - hoeveel mensen kloppen er straks aan de Europese poorten; wat doen we met die mensen die ook met vijf computers in hun buurt niet aan het werk komen;

in welke richting sturen we alle medische kennis die we opdoen - onder de mat geveegd te worden.

Het antwoord ter rechterzijde lijkt zich langza- merhand aan te dienen. Het conservatieve kamp na- dert de uitputting van de lang en vruchtbaar gehan- teerde thema's marktwerking en liberalisering. De hier te Iande toenemende aarzeling met betrekking tot privatisering van overheidsdiensten is een duide- lijk voorbeeld van de metaalmoeheid van de ooit door de /ron Lady gelanceerde agenda van privatise- ring, deregulering en liberalisering. Achter dit weg- ebbend momentum van de markt schuilt een zorge- lijke consequentie. Vroeg oflaat zal ter rechterzijde een beroep op 'voor iedereen herkenbare waarden' (weer) de boventoon gaan voeren. Hoe makkelijk die zich laten kapitaliseren, en hoe gevaarlijk die

zijn, moge blijken uit der Fall Osterreich en ook het Vlaams Blok. Het antwoord van rechts op het con·

trast tussen toenemende groei en welvaart en afne.

mende kwaliteit van Ieven in bepaalde wijken en op bepaalde scholen, op de aanwassende druk op onze (Europese) grenzen zal vermoedelijk niet mals zijn.

Men wordt bijna noodzakelijk terug de geschiedenis ingedrongen. 'Rechts' rest de komende jaren weinig anders dan het compenseren van de kilte van de markt door te hameren op natie en moraal in een tijd van mondialisering en Europeanisering - een heil- loze, maar electoraal interessante weg.

Traniformatie van de partij

Een goed antwoord, een progressief politiek pro- gramma dat ook dicht naast de PvdA standhoudt, vergt waarschijnlijk een transformatie van stijl en in- houd. Voor een optimistisch waarnemer tekenen zich bij GroenLinks op het lokale niveau de eerste ontwikkelingen al af. Daar ondergaat GroenLinks in ieder geval een onmiskenbare ontwikkeling van een oppositiepartij naar een bestuurderspartij, zo be- schrijft Jelle van der Meer in de kleine studie Het pluche. GroenLinks lokaal aan de macht. Waar dat pro- ces precies eindigt lijkt volstrekt onbekend, maar in .) 3 gemeenten wordt meebestuurd door 6

wethou- ders, niet altijd foutloos. In ieder geval heeft de doorlopende confrontatie tussen de harde realiteit van het besturen en het concessieloze activisme de afgelopen tien jaar voor een disciplinering (en ver- trek) van de activist in de lokale politiek gezorgd.

'Groenlinks evolueert naar een organisatie waar de politici centraal staan, met daaromheen een team van medewerkers . Van een democratische vereni- ging naar een professioneel politiek bedrijf', con- cludeert VanderMeer. De partij bestuurt veelal met onder andere de vvo, in vier van de vijf door Van der Meer onderzochte gemeenten, en in drie van die gevallen in een 'paarse' coalitie in de plaats van D66.

'Is dat een voorteken?', vraagt hij zich af. Terzijde constateert Van der Meer dat de 'groene' invloed van deze lokale bestuurders klein blijft - hun aanwe- zigheid leidt met name tot fietspaden en wat ex- traatjes voor de armen. De aantrekkingskracht van de GroenLinkse bestuurders lijkt niet zozeer in hun politieke programma te schuilen, maar, en dat on- derstreept het betoog van de halfwaardetijd van de groene agenda, in hun relatief goede communicatie met de kiezers.

Ongetwijfeld werkt die ervaring op lokaal ni-

veau louterend, en helpt dit GroenLinks in harrno-

-

1ok het et con- n afne- ::tenop

•p onze .Is zijn.

iedenis weinig van de

~en

tijd

heil-

: k pro- houdt, I en in-

~kenen

eerste .inks in

·an een zo be- lie Het at pro- naar in ethou-

!eft de :!aliteit

; me de

!n ver- zorgd.

raar de

1

team rereni-

, con- lalmet or Van tan die ::tD66.

~rzijde

wloed .anwe-

·at ex- ht van in hun .at on- van de ::ticatie

1al ni- armo-

s &...o 1 1 2ooo

nie van de geur van Umweltscbutz en het pacifisme af.

Op de achtergrond speelt echter het gevaar dat men op basis van de Iokale successen voorgaat met het uitdragen van een groen realisme, waarmee het o66-scenario (dat Rosenmoller binnenkort wakker wordt als Van Mierlo) snel dichterbij komt. Terwijl voor de progressieve politiek die als vanzelfsprekend wil redeneren vanuit grote ambities, zich a! enige tijd andere, vooralsnog ongepolitiseerde domeinen aandienen. Die tekenen zich af in zich unieke, nieuwe en tot de verbeelding sprekende dilemma's, die recentelijk nog tot het terrein van de science fiction en/ofhet orthodoxe marxisme werden gere- kend - toenemende arbeidsmigratie bij gelijkblij- vende werkloosheid, een snelle commercialisering van de maatschappij bij een afnemende grondslag voor onderlinge solidariteit, blijvend dalende poli- tieke belangstelling bij een toenemende noodzaak tot democratisering, een groeiende voorsprong van de wetenschap op de politiek inzake verstrekkende kwesties van Ieven en dood. Dat zinvol benoemen vraagt van een partij als GroenLinks alleen om een groot 'probleemscheppend vermogen', en een sterke behoefte om buiten de de Haagse departe- mentale agenda om te opereren .

Zoals onder andere de mondiale protestbewe- ging tegen de wereldhandelsakkoorden laat zien, maar ook de groeiende twijfel van de Nederlander of zo langzamerhand door de toenemende informa- tisering zijn priv_ acy niet in gevaar komt, is in alle opzichten behoefte aan een werelds, buiten een religieuze orde gedefinieerd verdwijnpunt van maatschappelijke en persoonlijke twijfel een poli- tieke partij die het normatieve debat opzoekt en entameert, die defmieert in wat voor samenleving we willen wonen, en daarvoor niet noodzakelijk de inkomensverhoudingen als eerste uitgangspunt neemt.

Het is het terrein waar de inmiddels langzaam verbreid rakende notie van regeren door achteruit- zien en rekenschap achteraf geven, weinig betekenis lijkt te hebben. Deze politieke werkwijze blijkt bij- voorbeeld uit de operatie 'Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording', waardoor de Tweede Kamer sinds kort niet aileen 's lands begroting vast- stelt, maar ook nagaat wat nadien met de middelen gebeurt. Daarin openbaart zich, bij het teloorgaan van de ambitie politiek te maken met grote verhalen over de toekomst, het toenemende gewicht van con- trole achteraf voor het handhaven van de kwaliteit van de democratie. Deze heilzame maar strikt geno-

men bureaucratische manier van opereren lijkt wei- rug ruimte tot enige kwalitatieve verbetering van het bestaan te bieden .

Ook zonder grote verhalen zijn grote ambities mogelijk, al was het maar de ambitie om als politicus ook in deze voor de politiek schijnbaar zo sombere tijden je bestaansrecht te onderstrepen. De mo- derne twijfel biedt daarvoor voldoende aanleiding.

Jos van der Lans verwoordde een eerste aanzet tot zo'n 'postmaterialistische agenda' als volgt: 'Het gaat om zaken waar mensen zich zorgen om maken;

onzekerheden op het terrein van de opvoeding, aar- zelingen over de seksualisering van de cultuur, zor- gen over geweld en open bare ruimte, discussies over normen en waarden, om maar willekeurig wat zijstraten te noemen.' De derde-wegideoloog An- thony Giddens spreekt in dit verband over 'life poli- tics', voorbij de emanciperende politiek van links.

'Life politics is about how we should respond to a world in which tradition and custom are losing their hold over our lives and where science and techno- logy have altered much of what used to be nature.

These transformations nearly all raise value or ethi- cal questions, but not only to do with social justice.' Dat de Derde Weg hier vervolgens niet verder komt dan een neo-conservatisme dat het herstel van per- soonlijke zekerheden toch vooral in de traditionele, familiale sfeer zoekt, maakt de braakliggende poli- tieke ruimte aileen maar groter.

Hoezeer GroenLinks hier nog een wereld te win- nen heeft kan bijvoorbeeld het debat rond Paul Scheffers 'multicultureel drama' onderstrepen. De ongeremdheid waarmee het debat gevoerd werd, geeft enerzijds aan dat juist op dit terrein van identi- teit en cultuur politiek gezien een wereld te winnen is. (Waarbij de vraag wat het 'drama' en 'multicul- tuur' met elkaar te maken hebben overigens een kwestie op zich is.) Anderzijds Iaat de trage start en de tamme bijdrage van GroenLinks aan dit debat zien, dat de meest multiculturele partij van Neder- land klaarblijkelijk schrok van dit gesprek buiten de sociaal-economische driehoek.

De politiek van het verhoogde bewustzijn

De inzet is een politiek project, om wederzijdse af- hankelijkheid en onderlinge verbondenheid van mensen op nieuwe manieren inzichtelijk te maken.

Het vergt dat Groen Links nu eens de eerste partij is die afstand neemt van de suggestie problem en in hun geheel te kunnen overzien, Iaat staan te beheersen.

Maar immigratie, Europese integratie, decentralise-

490

s &..o ^{1 1} 2ooo

ring van de overheid en eugenetica - om de vroeg

2

1e eeuwse 'grote kwesties' te noemen - hebben meer zaken dan hun oneindige complexiteit ge- meen. Deze processen hebben verstrekkende gevol- gen bij een minimale politisering rondom hun mo- gelijke uitkomsten - een politisering die niet uit- blijft bij gebrek aan conflictstof, maar wegens ach- terstallige inventarisatie van de verschillende belan- gen. Die achterstand inhalen is een missie voor een progressieve partij die zowel uit regeren wil gaan als wil blijven voortleven. Ter illustratie twee reacties op de geruchtrnakende lezing van Peter Sloterdijk 'Regels voor het mensenpark' in het gelijknamige hoek, waarin hij zich afvraagt wat de eugenetica kan betekenen voor het 'temmen van de mens', nu het humanisme wat hem betreft overduidelijk mislukt is. De groene politica en vice-voorzitter. van de Bondsdag Antje Volmer ziet het betoog van Sloter- dijk als een dankbare aanloop om zich de vraag te gaan stellen 'Hoe verschaf ik mij de mogelijkheid hierover te oordelen?' Maar de bio-ethicus Jan Vor- stenbosch wijst op zowel de feitelijk magere inhoud van de lezing (Sloterdijk biedt 'geen uitzicht op de actoren die kunnen of moeten worden aangespro- ken op ( .. . )de methodes om zichzelf te temmen') als op de foutieve suggestie dat hier ook maar iets nieuws aan de orde komt. De politica verbaast zich, in plaats van zich te realiseren dat alles wat kan ge- beurt, en dat het dus belangrijk is je hardop af te vra- gen wat je wil dat kan.

Het vullen van dit vacuum betekent in woord en vorm nieuwe politiek maken . Maarten Hajers re- cente opdracht voor de bestuurswetenschap lijkt hierbij ook een sterke zeggingskracht voor een am- bitieuze politieke partij te hebben: 'We moeten op zoek naar ( ... ) nieuwe politieke ruimten waar de deliberatie tussen actoren met zeer verschillende historische en culturele achtergronden op gang wordt gebracht.'

In de wetenschap dat ook de organisatie van een politieke partij hierin een grote rol kan spelen con- centreer ik me tenslotte op enige portefeuilles die, in antwoord op de hiervoor geschetste ontwikkelin- gen, zodoende misschien wel interessant zouden kunnen zijn voor GroenLinks in een regering. Oat zijn niet de traditionele. Migratie, lnwoners en Ver- antwoording dringen zich (onder andere) als rele- vante, te claimen ministeries op. Om met enig gezag emancipatoire en verdelende ambities te kunnen etaleren over economische, ecologische, culturele en technologische modernisering dienen deze ge-

bieden explicieter dan nu geproblematiseerd te worden. Oat vraagt om een politiek van het ver- hoogde bewustzijn - een nauwkeurig identificeren en bestrijden van nieuwe kwesties en nieuwe vijan- den. Vaak zitten die vijanden niet aan de andere kant van de parlementsbanken, maar in de stilte van de besluitvorming.

N eem de minister van Migratie. Rondom het im- migratie- en asielbeleid heerst - ondanks de schijn van grote bezigheid - feitelijk stilte. Oat sS mensen omkomen in een koelcel, vlakbij ons land, mag vol- gens Wim Kok niet meer gebeuren. Hoe dat niet meer mag gebeuren, is echter het feitelijke di- lemma. In de beleidsrichtingen zit op dit moment echter weinig schot. Aile bekende organen van de asielindustrie brengen de bekende geluiden voort.

Hetland is vol, of bijna vol. Maar die analyse biedt weinig stof om het komende decennium in termen van progressieve politiek iets zinvols te betekenen voor de grote groepen mensen die zich ergens aan een (Europese)grens van Nederland zullen melden.

De terugtrekkende beweging die de lidstaten van de Europese Unie lijken te maken, maakt dat een juist op dit terrein zeer gewenste gezamenlijke Europese oplossing ver weg lijkt. Taak van de minister van Mi- gratie is dus het hardop zoeken naar een gedeelde identiteit; aileen daarbij kan mogelijk een nieuwe grondslag voor onderlinge solidariteit gevonden worden, waar traditionele bod ems onder de lotsver- bondenheid - natiestaten, taal - een steeds conser- vatiever, uitsluitende lading krijgen.

Een minister van Inwoners ziet dat het ontstaan van zwarte scholen en discriminatie op de arbeids- markt klaarblijkelijk aanhoudende problemen zijn.

Hier betekent een politiek van het verhoogde be- wustzijn multiculturaliteit tot wasdom Iaten komen door een verregaande politisering van migranten- en nieuwkomersbewegingen te stimuleren. Voor zover de verdeeldheid onder bijvoorbeeld Neder- landse moslims dat niet verhindert, zou het de taak van een progressieve partij moeten zijn de verlei- ding van de snelle en geruisloze opname in eigen ge- lederen van de migrantenvoorhoede te weerstaan.

Een serieuze bijdrage (die duidelijk maakt hoe hoog

de nood exact is, en waar die aan te treffen is: op de

arbeidsmarkt) aan een onverwaten multicultureel

land lijkt op dit moment eerder te verwachten van

een op eigen kracht georganiseerde migrantenpartij

dan van de door oud-Nederlandse overlegcultuur

omgeven instanties. Het is op het eerste gezicht een

paradoxale en paternalistische opgave, maar de ho-

erd te

~t

ver- l.ceren : vijan- re kant van de

letim- : schijn nensen ag vol- .at niet jke di- toment

van de voort.

e biedt :ermen ekenen ens aan lelden.

t van de en juist rropese vanMi-

~deelde

nieuwe von den lotsver- conser-

mtstaan trbeids- en zijn . gde be- . komen :ranten- l. Voor

Neder- de taak

!

verlei- igenge- erstaan.

oehoog i s: op de ultureel 1ten van : enpartij

~cultuur

: icht een

de ho-

S &._0 I I 2000

mogene Nederlandse politiek kan vermoedelijk zo'n aanjager goed gebruiken.

Voor een minister van Verantwoording betekent de politiek van het verhoogd bewustzijn het in de openbaarheid brengen en houden van de ruimte tus- sen burger en staat, het maatschappelijke midden- veld, dat bij het verscheiden van de traditionele politiek actiever dan ooit is geworden. Patienten- en consumentenorganisties, school- en ziekenhuisdi- recteuren, universiteiten en uitvoeringsorganisaties wachten niet het moment van al dan niet interactief inspreken af, maar scheppen eigenstandig nieuwe politieke realiteiten en werpen zich steeds meer op als een ongekozen openbaar bestuur van het land.

Het toezicht houden op en eerlijk vormgeven van markten waartoe de politiek in toenemende mate 'veroordeeld' is, lijkt om het algemeen belang te waarborgen toch nog een aanzienlijke betrokken- heid te vergen, en op zijn minst een helder inzicht in de processen die aan de markt ten grondslag liggen.

De recente mislukte veiling van de

Ts-frequen- ties, waarbij de Nederlandse overheid klaarblijkelijk ettelijke miljarden misliep, maakte zeer duidelijk dat 'professionele circuits' en hun onderlinge ge- dragscodes nauwelijks op eigen benen kunnen staan.

Waar de postmoderne politiek de rechtvaardige hand van de professional ontwaart, en deze een Co- lijn-achtig paternalisme toedicht ('de verzekerings- directeur heeft een gedragscode, gaat u maar rustig slapen') neemt feitelijk de technocratie de overhand en de beslissingen. De voor dit tijdsbestek kenmer- kende onzekerheid onder mensen - over hun pri- vacy, hun gezondheid, of in het geval van de u

Ts- veiling: hun eigen geld - neemt daardoor eerder toe dan af. De onmogelijkheid van de overheid om com- plexe processen in de samenleving zelf te sturen, hoeft niet te leiden tot een onstuurbaarheid van de uitkomsten. Naarmate welvaart en welzijn meer van schijnbaar niet-politieke organisaties afhangen lijkt het een uitgelezen zaak voor Groen Links daar geen vrede mee te hebben.

Dit is geen beleidsagenda die geduldig kan wor- den afgevinkt, maar een politiek gericht op de maat- schappij en haar noden. De kabinetten Kok

en

hebhen nooit een puinhoop van hetland gemaakt, en hethuidige GroenLinks toevoegen aan zo ' n constel- latie zou niet substantieel uitmaken. Daar dat wel ten koste zou gaan van een van de laatste ambitieuze veranderingspartijen die streeft naar het agenderen van brandende kwesties zou het een te betreuren stap zijn. Oat laat twee wegen open . Of GroenLinks

gaat bewust niet regeren - de partij blijft zijn rol ver- vullen als linkse voorhoede, als slecht geweten van de PvdA. Oat is een wezenlijke, maar voor vee! van het thans opkomende kader van GroenLinks ver- moedelijk onbevredigende rol. Of de partij laat niet te veel afhangen van het meeregeren, maar pro- beert, bij het verscheiden van de traditionele groene agenda, nieuw terrein bloot te leggen waarop onge- geneerd vooruitgangsambities en -verlangens ge- projecteerd kunnen worden. In het laatste geval schuilt het risico van een o 66-achtig lot: te verwor- den tot een, door een kleine tijdgeest van de eeuw- wisseling gestuurde, misbare partij van gewetens- volle intellectuelen. Overigens hoeft het niet nood- zakelijk een teleurstelling te zijn wakker te worden als een jonge Hans van Mierlo.

MENNO HURENKAMP

proarammamaker van De Balie, centrum voor Politiek en Cultuur te Amsterdam; redacteur van 'De Hellina '

Literatuur

]. Behrend , 'Outcome of the participation in government by Green parties in the E u' in: 'Een leesmap. Tien artikelen over de voor- en nadelen van

regeringsverantwoordelijkheid, bu.itenlandse ervaring en de positie van GroenLinks, mei-juni 2ooo'. Groen Links,

2000

M. Davelaar en R. Wouters 'Groenrechts?

Regeringsdeelname stort Du.itse groenen in identiteitscrisis.' GroenLinks Maaazine, december 1999 M.Davelaar en M. Hurenkamp 'Gouden eeuw van democratie

is voorbij', interview met Herbert Kitschelt, De Hellina, nr. 1, 2ooo

Dossier 'Rapport van de regering', juli 2ooo, www.destandaard.be

]. Geysels, 'Testbeeld' in: De Moraen, november 1999 M. Geis, 'Das Unbehagen an der Macht', Die Zeit, nr. 26,

2000

A. Giddens The third way and its critics, London: 2ooo M. Hajer, Politiek als vormaevina, oratie, Amsterdam, 2ooo

( drukproef)

N. Klein, 'The Vision Thing. Where the DC and Seattle Protest Unfocused, or are the Critics missing the Point?' (origineel in: The Nation, 23 july 2ooo), www.

nettime.org

T. van der Lee, ' GroenLinks wil compromissen slu.iten als ze gaat regeren', in: de Volkskrant, 27 augustus 2ooo.

J.

]. van der Lans, 'De Grote Sprong Voorwaarts', in: De Hellina nr. 4, 1998

H. Prantl, Rot-Griin. Eine erste Bilanz, Hamburg: 1999.

P. Sloterdijk, Reaels voor het mensenpark, Amsterdam: 2ooo. R. Wouters 'Agalev en Ecolo stappen in paars-groen

experiment'

Interview met Jiirgen Trittin, NRC Handelsblad, 18 maart 1999

Interview met Paul Rosenmoller, Milieudifensie nr. 4, 2ooo

49 1

s &_o 1 I 2ooo

GROENLJNKS OP HET PLUCHEI

Het kan niet anders of Menno Hurenkamp heeft aile vijftien bijeenkomsten bezocht die GroenLinks af- gelopen voorjaar heeft ge- organiseerd om met haar achterban en met kritische volgers van GroenLinks in aile rust en openheid te dis-

Paarse stilte-

gebieden: of de kansen van GroenLinks

verdeeld positief is te noe- men. Nadat in de onderhan- delingen een paar punten gemaakt zijn, blijft er daarna eigenlijk nog maar weinig over. De actiepartij blijkt in de praktijk van het JOS VAN DER LANS regeren niet een, twee, drie een volwassen bestuurspar- cussieren over regerings-

deelname. Zo ongeveer alles wat Hurenkamp in zijn essay aan de orde stelt, is in deze bijeenkomsten ge- opperd, besproken en bediscussieerd.

Het geeft aan dat men binnen GroenLinks zich terdege beseft dat een eventuele regeringsdeelname heel andere koek is dan het voeren van kwaliteitsop- positie. Het beeld dat in de media nogal eens wordt gesuggereerd en waarin GroenLinks - Paul Ro- senmi:iller voorop - zich aan het warmlopen zou zijn voor het regeringspluche, waarbij en passant aile ra- dicaliteit overboard wordt gezet, doet dan ook abso- luut geen recht aan de meningsvorming binnen GroenLinks. Bovendien is het erg flauw: elke fre- quente bezoeker van het Binnerihof kan we ten, dat de toon waarop Paars door GroenLinks wordt geatta- queerd er de laatste jaren aileen maar feller op is ge- worden. En wie de stortvloed aan alternatieve voor- stellen en beleidsnotities van de GroenLinkse Twee- dekamerfractie bestudeert, kan daarin toch weinig zelfbeperking ontdekken met het oog op regerings- deelname.

En zo hoort het ook. Regeringsdeelname is im- mers geen gunst van de Grote Drie in deN ederlandse politiek (hoewel die het graag zo doen voorkomen) waar een soort toelatingsexamen voor moet worden afgelegd, maar uiteindelijk toch vooral het resultaat van de kracht van de eigen argumenten en de waarde- ring die daarvoor bij het electoraat is verworven. En eigenlijk is dat ook precies de vraag die Hurenkamp stelt als hij wil weten wat nu eigenlijk de agenda van GroenLinks is. Een vraag die bovendien aan relevan- tie heeft gewonnen nu blijkt dat de inbreng van mee- regerende Groene partijen in het buitenland niet on-

tij.

Oat gevaar is ook voor GroenLinks bepaald niet denkbeeldig. In feite is de evolutie naar een volwassen politieke partij, die zich niet aileen op aile Haagse be- leidsterreinen met een eigen oorspronkelijk geluid manifesteert, maar die zich ook goed verankerd weet in de wetenschap, in departementen, in de media en in allerhande instituties, nog maar een paar jaar echt gaande. Waar de oude klassieke politieke partijen (vvo,

en PvdA) tientallen jaren de tijd genomen hebben om zich stevig te verankeren, is er voor een relatief nieuwe partij als GroenLinks nog een wereld te winnen. De partij telt momenteel - om maar wat te noemen - 'al' vijf kleine-gemeenten-burgemees- ters in haar gelederen, en ook het aantal wetenschap- pers van naam dat zich met de partij openlijk heeft ge- lieerd is bepaald niet indrukwekkend, hoewel alles er op wijst dat er wat dit laatste betreft een duidelijke kentering op hand en is.

De machtsbasis van GroenLinks is dus nog volop in ontwikkeling. Het aantal wethouders dat er meer dan een termijn op heeft zitten is nog buitengewoon gering. In dat proces van maatschappelijk-politieke verankering kan regeringsdeelname wei eens te vroeg komen en is het risico aanwezig dat de partij eenmaal participerend aan de macht te weinig 'van onderuit' wordt gevoed en al snel een zorgelijke stilte over zich afroept.

Aan de andere kant betekent het deelhebben aan de politieke macht ook een aanzuigende werking.

Nog meer mensen vinden het daarom een interes-

sante partij, de partij kan meer invloed doen gelden

op benoemingen en het netto-resultaat kan zijn dat

daardoor de machtsbasis van de partij weer versterkt

: e noe- lerhan- pun ten jft er

~

maar epartij r an het

e, drie 1rspar-

ld niet was sen

;se be- geluid dweet :dia en 1r echt artijen wmen or een IVereld arwat ,mees- schap- eftge- 1 Jies er l.elijke

volop ' meer :woon litieke : ns te

partij ' 5 van : stilte

:n aan rking.

teres- :elden jn dat sterkt

S &._0 I I 2000

wordt. Zo geredeneerd, kun je niet vroeg genoeg gaan regeren.

Het bovenstaande is maar een van de vele voor- beelden van een haken-en-ogen-analyse die binnen GroenLinks gemaakt is als het gaat over mogelijke re- geringsdeelname. Natuurlijk als de gelegenheid zich voordoet, en de inbreng van GroenLinks kan vol- doende substantie krijgen, dan zal GroenLinks zeker van de partij zijn. Daar hoeft niemand over te twij- felen. Een politieke partij die haar woorden niet in daden wil omzetten neemt zichzelf immers niet seri- eus. Wat dat betreft zullen mogelijke coalitiepartners een op aile terreinen verrassend goed voorbereid GroenLinks aan de onderhandelingstafel treffen als het ooit zover komt. Tegelijkertijd zullen dat echter GroenLinkse politici zijn die zich goed bewust zijn van de politieke risico's die aan zo'n operatie kleven.

Meer dan voor de klassieke machtspartijen geldt voor GroenLinks dat regeren een middel is om duidelijke doelen te bereiken en geen doe! op zich kan zijn.

Wat die duidelijke doelen zijn laat zich nu niet exact omschrijven. Oat hoort nu eenmaal bij het spel van regeringsformaties. Je hoeft echter over weinig fantasie te beschikken om te kunnen vermoeden dat deelname van GroenLinks aan een regering onmis- kenbaar zal betekenen dat er sprake zal moeten zijn een veel uitgesprokener milieubeleid dan dat Paars thans realiseert. Zo zijn er meer voorspelbare pun ten te verzinnen, waar GroenLinks een trendbreuk met Paars zal will en realiseren.

Daarbij is Hurenkamps bedenking dat Groen- Links te weinig een eigen gezicht heeft en te vee!

grossiert in ideeen en programmapunten die eigen- lijk sociaal-democratisch zijn, eigenlijk niet zo heel erg relevant. Het gaat er immers niet om van wie pro- grammapunten precies zijn, het gaat er dat goede ideeen waargemaakt worden. En als GroenLinks een functie heeft om die ideeen die de PvdA kennelijk even niet goed uitkomen in de politiek in Ieven te houden, dan kan ik toch moeilijk inzien wat daaraan verkeerd is.

Daar komt bij dat Hurenkamps achterliggende suggestie - GroenLinks zelfbeschikt over een ontoe- reikende eigen agenda - het resultaat is van een op zijn minst oppervlakkige analyse van wat zich in politiek en cultured opzicht in Nederland afspeelt.

Een paar jaar geleden heb ik in de Helling een poging ondernomen om daar een eerste analyse van te

I Zie: Jos van der Lans, De Grote Sprong Voorwaarts, in: de Hellina,

maken, die Hurenkamp in zijn essay wat kort door de bocht samenvat als een voorstel tot' een postmateria- Ustische agenda' .

Wat ik toen duidelljk wilde maken was dat zich in Nederland sinds de jaren tachtig een omvattend mo- derniseringsproces voltrekt dat aile niveaus van de sa- menleving doortrekt en waartoe GroenLinks een heel specifieke verhouding heeft. Omdat mij hier de ruimte ontbreekt om dat nog eens uitvoerig uit de doeken te doen, vat ik het in steno samen . De econo- mie is in een paar decennia compleet van kleur ver- schoten en heeft zich ontwikkeld tot een dienstverle- ningseconomie; informatie- en communicatietech- nologie halen de hele samenleving overhoop; stede- lijke samenlevingen zijn qua bevolkingssamenstelling fors door elkaar geschud en meer in zijn algemeen- heid geldt dat de Ievens van burgers zich onder totaal andere condities voltrekken dan een kwart eeuw ge- leden.

Deze 'stiekeme revolutie' (de typering is van Marcel van Dam) he eft zich voltrokken onder de ide- ologische hoede van het neo-Uberalisme met zijn na- druk op marktwerking, deregulering en anti-eta- tisme. De consequentie daarvan was een agressief soort 'economisering van het denken'. Allerlei do- meinen in de samenleving die buiten de strikt economische sfeer waren gebleven, werden in rap tempo onder het regime van het nieuwe marktden- ken gebracht. De thuiszorg als product, het zieken- huis als ondernemer, het onderwijs als object van doelmatigheidsoperaties. Paars heeft zich opgewor- pen tot de technocratische aannemer van dit om- vattende moderniseringsproces, waarin aile ruimte werd geboden aan de economie, de markt, de be- drijfsmatigheid, de efficientie en al die andere neu- traal-technocratische toverwoorden uit het Paarse managementvocabulaire.

Het stiltegebied van Paars is echter de culturele modernisering. Sterker, het zwijgen daarover wordt in toenemende mate gezien als het onvermogen van een regeringscoalitie waarin partijen elkaar aileen op een technocratisch referentiekader kunnen vinden.

Over wat mensen aan elkaar hebben, over samenle- vingsvraagstukken, over multiculturaliteit, over om- gangsvormen in het publieke domein, over de kwali- teit van het bestaan, over duurzaamheid, over sociale relaties, over publieke betrokkenheid, over de bete- kenis van zorg, over nieuwe vormen van medezeg-

jaargang I I, nr. 4, winter I 996, pp. 26-29.

493

494

s &...o 1 1 2ooo

genschap, over andere vormen van verantwoording afleggen, over aldie 'immateriele' vragen doet Paars er toch doorgaans het zwijgen toe.

GroenLinks is als partij een moderne woordvoer- der van dit culturele onbehagen. Oat gebeurt niet uit christelijke en nostalgische sentimenten, die rol kan met een gerust hart worden overgelaten aan het c

maar dat gebeurt vanuit een moderne levensvisie, waarin individuele vrijheid gekoppeld wordt aan so- dale en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Als GroenLinks aan een kabinet deelneemt, zal haar agenda zich daardoor ook Iaten bepalen: de dominan- tie van het economische moderniseren zal omgebo- gen moeten worden tot een vorm van cultureel en moreel moderniseren. Het behoeft weinig betoog dat zo'n kabinet vanaf de eerste letter van het regeerak- koord een andere toon zal aanslaan dan de kabinet- ten-Kok gedaan hebben.

Een belangrijk onderdeel van zo'n omslag zal ook de stijl van politiek bedrijven zijn. Ondanks aile mooie beloften heeft Paars geen trendbreuk kunnen bewerkstelligen in de politieke cultuur van ons land.

Bij voorkeur werden de zaken toch bekokstoofd in het torentjesoverleg, van dualisme kwam niets te- recht, politiek debatten werden vermeden, open- baarheid geen principe; kortom: business as usual.

Paars is er niet in geslaagd om de neiging tot beslo- tenheid en achterkamertjespolitiek in het Neder- landse politieke bestuur te doorbreken. Sterker, we hoeven aileen maar naar recente gebeurtenissen (af- faire-Van Hees) en rapporten (commissie-Brouwer) binnen de PvdA te kijken om te beseffen hoezeer dit virus van afzondering en beslotenheid bezit heeft ge- nom en van machtselites van dit land.

Oat is vanuit een historisch perspectief allemaal best te begrijpen. Die traditie stoelt immers op een regentenmentaliteit die al vanaf de Republiek haar vruchten heeft afgeworpen en sindsdien een wezens- kenmerk is gebleven van ons openbaar bestuur. Oat verklaart ook waarom er zo weinig van de politieke hervormingsvoorstellen van

terecht is geko- men. Het waren geen onschuldige politieke aanpass- ingen; nee, ze raakten aan de fundamenten van het bestel en dat is de red en dat de partijen die daar garen bij spinnen en de elites die daarbinnen functioneren zo weinig genegen waren om die voorstellen ook daadwerkelijk door te voeren. Niemand graaft nu eenmaal graag zijn eigen graf, en al zeker politici niet.

Maar de vraag is of deze beslotenheid van de macht nog wei van deze tijd is. Het antwoord daarop moet uiteraard ontkennend zijn. Gebrek aan transpa-

ran tie past niet in een tijd waarin de politieke macht verplaatst is en burgers mondiger zijn dan ooit.

Daarom zal politieke vernieuwing een essentieel on·

derdeel moeten zijn van een programma van cultu·

rele modernisering. Politiek en openbaar bestuur moeten zich actief gaan verstaan met de eisen van de moderne tijd. Oat wil zeggen: burgers echt serieus nemen (zoals politieke partijen hun !eden serieus zouden moe ten nemen), verantwoording actief orga- niseren, controle mogelijk maken, openbaarheid als principe zien, het debat niet schuwen, de confronta- tie aandurven door de politiek naar de samenleving te brengen in plaats van zich er in achterkamertjes over te ontfermen.

Zeker, de tijd dat 'Alles anders moest' is voor GroenLinks a! lang voorbij. Maar dat neemt niet weg dat er toch wei erg vee) anders moet, als GroenLinks mee gaat doen. Wat dat betreft leek het mij bepaald geen nachtmerrie dat Paul Rosenmi:iller op een ze- kere dag wakker wordt als Hans van Mierlo. Mits dat we! de jonge Van Mierlo is van het beroemde verkie- zingsspotje uit

waarin hij gehuld in een regenjas met opgestoken kraag en wandelend langs de Am- sterdamse grachten het Nederlandse volk vertelt over de zorgelijke toestand van de Nederlandse poU- tiek. Zo'n spotje, een beetje aangepast aan de mo- derne tijd, met een wat minder modieus decors en een wat minder sjofele regenjas, zou Rosenmoller anno

zeker niet misstaan.

Natuurlijk weten we inrniddels dat van Van Mier- lo's alternatieven bitter weinig terecht gekomen is.

Maar daarvan weten we ook de oorzaak.

is er nooit in geslaagd om de gewenste politieke vernieu- wing te koppelen aan echte inhoudelijke vernieu- wing. Oat risico loopt Groen Links aanmerkelijk min- der. De partij lijdt eerder aan te vee! ideeen, dan aan een gebrek daaraan.

Maar afgezien daarvan: achteraf heeft niemand Van Mierlo c.s. ooit verweten dat zij er niet aan had- den moeten beginnen. Daarom geldt ook voor Ro- senmoller en de zijnen natuurlijk: wie niet waagt, wie niet wint. Het verschil is aileen dat we inmiddels 3l jaar verder zijn en de nalviteit van de jaren zestig voorbij . Maar of die kennis vee) zal helpen als de deur van de Treveszaal ooit opengaat, valt niet te voorspel- len. Gelukkig maar, want zo blijft politiek toch nog een beetje spannend.

JOS VAN DER LANS

Cultuurpsycholooa en journalist. Voor GroenLinks is hij lid

van de Eerste Kamer. Email: vdlans@xs4all.nl