POL-ITIEK CULTUUR

(1)

POL-ITIEK CULTUUR

INDUSTRIELE CONJUNCTUUR lN NEDERLAND

J. F. BOS

LUCHTBESCHERMING IN NEDERLAND

J. PEETERS

3e jaargang ^inhoud ^{no. 9} ^september

Eenheid, geen verdere verdeeldheid,

H. Sterringa pag. 513

De industriele conjunctuur in Neder-

land, J. F. Bos .. 517

Luchtbescherming in Nederland, J. Peeters

De nieuwe kieswet van de S. U., G. van Praag

Om oorlog of vrede, Mr. A. Jacobs De onvoltooide theorie van Jan Romein, Mr. A. S. de Leeuw

.. 526 .. 533 .. 538 .. 544

Foto's, eens en nu, G. van Kampen pag. 552 Brieven aan boord, K. van der Veer ., 557 De val van Redl, chef van de gene-

rale staf, Egon Erwin Kisch Uitzicht, Bobs de .Graaff

Een vreemdeling onder mijnwerkers, James Stern

Natuur-wetenschappelijk varia Ontvangen-literatuur

Schaken, G. C. A. Oskam Dammen, F. Raman

.. 560 .. 566 .. 567 .. 571 .. 573 .. 575 .. 576

I

I 1

(2)

POLITIEK

^EN

CULTUUR

maandschrift onder redactie van:

K. Beuzemaker, J. W. d. Groot (arts), Mr.A. S. d. Leeuw, Uitgever .,Pegasus"- Hemonystraat 5 - Amsterdam-Z.

tevens adres van redactie en adm. - Giro 173127

~ - Copy In te zenden voor de 1 Ode van ledere maand. - Prijs per nummer 15 cent, per halfjaar f 1.-, per jaar f 2.- Boekhandelsprijs 20 cent, per jaar f 2.50. Alles bij vooruitbetaling.

3de Jaargang No. 9 September 1 937

Verschenen :

Revolutionaire liederen uit Nederlands Verleden

Verzameld ·en toegelicht door Dr. P. van Noord•an 188 bladz.- gebonden f 1.75

Dit boek bl'engt: GeuZienli,eder,e,n uit de Nederlands·e bur-

gerlij~e revdutie der 16de 1eeuw'1 to·en het volk zich vrij

\fiocht van de Spaanse feodal•e overhete·rsing, en Patriotten-

~iede11e11 ui.t de ·l'eViolutionaire strijd v.an de burg·eri,Uke democraten der 18e eeuw tegen de willekeur der 1'1e9'enten 1en tegen Oranj•e.

Dit boek stelt de !'evolutionaire tradities van het Neder- Janaso v•olk in di·enst van de huidige strijd voor democratie

•en vrijheid. Het bevat vel•e ·in'Leressante illustraties.

BIOLOGIE EN tv1ARXIStv1E

door M.ardeJI Pren.ant (van de Serbonne te Parijs) uit het Frank vertaald door C. G. Le•eman 224 blz. - ingen. f 1.50 - geb. f 1.90

Dez·e Marxistische beschouwing ov;er de l,eer der l·evende wezens - duidelijk •en e•env·oud.ig geschreven, - zal ,ongetwijfeld in v;el·e kringen belangstelling trekk·en.

T·e besteHen bij:

UITGEVERIJ "PEGASUS"

HEMONYSTR. 5, AMSTERDAM-Z., GIRO 173127, TEL. 93761 bij Qnze boekwinkels •en bij de colporteurs.

(3)

EENHEID

GEEN VERDERE VERDEELDHEID

H. STERRINGA

"Het fasdsme, dat is de oorlog. Het roofzuchHge blok van de machtheb·

bers van DuHsland, Japan en Italië streeft de V·erwerkelijking na van zijn roofplannen door:

"1. een •eensgez:ind opt~eden der staten, die bij de vrede belang hebben, Ie verhinderen,

"2. door de eenheid van acti·e der internationale arbeidersbeweging, de vorming van ·een machti•g, eensgezind wereldfront tegen fascisme en oorlog, ni•et toe te laten;

"3. door sabotage, ondermijnings· en spionna9e-werk te verrichten in de Sow}e!-Unie, die de belangrijkste burcht van de vrede vorm'!:.

"De Internationale arbeidersbeweging beschikt thans over voldoende krach·

ten en middel·en, om het afbreken van de interventie der Duitse en ltali-·

aanse fascisten in Spanje, het beëindigen van de invasie der Japanse mili·

tairisten in China en de verzekering van de internationale vrede door te zetten".

S1ou1moedig, ja vermetel kl.in~en ons deze woorden van Dimi- trow in de oren, wanneer wij todh re·eds maanden hert misda- dig spel der Duitse en Italiaanse fa:scisilen in Spanjoe hebben kunnen volgen, en in de l.aatsile wd<Jen we,er 9etui9e zijn g·e- weest van het oorlogsgeweld der Japanners in China, alles onder de w1elwiHende neutral·it,eit van de •grote mogendheden.

"Daartoe 1is echter noodzakelijk, dat de geweldi9e krachten en middelen der 1international·e arbeidersbeweging worden verenigd en op de werke·

lijke en vastberaden strijd tegen fasoi•sm:e en oorlog worden g•ericht."

Dat is de Communistische lnilernational·e, die spt1eekt bij monde van haar secreta;ris Dimitrow. Een onv•erwoe·stba.ar vertrouwen in de krachten van de arbe·idersklasse1 di1e in staat is, door het imponerende ·en me,esl,epende van haar •eensgez·ind optreden de volksmassa aan te vuren 1en na1ar de overwinning op die volksviJanden te leiden. Daarentegen: -

"Voor de taak om een oorlog te voorkomen kan thans veel minder dan voorheen worden gerekend op de 'inlemational·e arbeidersbeweging."

Dat zijn de weinig bemoedigende woorden, neergel·egd in ·een rapport van de dommissi·e, di·e de bespt1ekingen o~er het militaire vraagstuk op het laats-te oongl"eS der S.D.A.P. voorbe- reidde. Een volkomen ontbreken van ~erlrouwen in de arbeidersklasse. Zij ademen •e•en g•eest, die van t•e voren re1eds da nederlaag als vrijwel zeker .aanvaardt.

Twee stellingen, di·e hemelsbre,ed van 1elka.ar versdhillen. De twee l·eiden -loot ~ersohiHende ge.volgtrekkingen. De Spaanse •en de Franse .arbeidersklasse handelden ·in de geest van Dimitrow.

513

I .

, I

I I

(4)

H. STERRINGA EENHEID

514

Ziij <en hun sociaal-'democra+,ische en communistische parrtijën be- zaten de moed, naar het wapen der eenheid te grijpen. In de strijd leerden sociaal-democrat-en en communi·sten elkaar ken- nen, begriijpen ~en v;edrouwen. De kracht van hun eensgezind- heid hebben de kapitalisten en fasc,isiJen in Frankrijk en de Spaame, Italiaanse en Duiis·e fascisten voor de poorten van Madrid ondubbelzinnig te voelen gekregen. He-t gaf aan de arbeidersklasse van die landen zelf de moed, over nog grtofer stappen ie gaan denken en 'ae veren'iging van hun partijën op de dagorde te stellen. -

En nu de politiek, die de toonaangevende gro~p van leiders in de Nederlandse sociaal-democrati·e aan de arbeidersklasse van ons land heeft -toebedacht.

Zij missen het onwankelbare verirauwen in de krachten der arbeidersklasse, dat ons communisten eigen is. Hei bovenaange- haalde citaat uit een congresrapport spreekt daarover boekdelen.

J. van der W:ijk zegt daarover in "De Soc,:qai-Demoaaat" van 10 April:

"Onze leiders hebben door de hevige crisis het vertrouwen in de politieke kracht der arbeidersklasse, dat bij sommi,gen hunner van te voren toch al ni,et zo .groot was, tijdelijk voor een goed deel verloren."

In de practijk komt het ~er bij deze groep op neer dat de leiding gevende rol aan de arbeidersklasse ontnomen werd. Zij zoeken het in onprincipiële pogingen iot toenadering met de burgerlijke partijën.

Eerste V'oorwaarde daado1e is het van hun kant opjag~en van de broederstrijd der soc.-democraiische arbeiders tegen de communisten. Het uitsluiten der communisten uit de vakbonden behoort daartoe. He·! opnemen van vernielzuahti9e T rotzkistische elemen- iJen, die de kolommen der arbeiderspers vullen mei giftige uit- vallen tegen de Sowjet-Unie, maakt daa1rvan deel uit. In een debaH<egen den fascist Ruiter beroemde Ir. Vos zich nota bene voor het front van de boeren op de verdeeldheid der arbe~de,rs, door zijn stellige verklar.ing, dat de S.D.A.P. in geen 'enkele richting zulke feHe slagen uitdeelde als juist tegen de communisten.

Zelfs de dr,eiging met verbreking van de inte,mationale verbin- dingen, ·in geval ~er samenwerking tussen Soc. en Comm. Inter- nationale mocht komen, valt ·in het kader van dit politiek program.

Als tegenhanger daarvan moei het aannemelijk maken van de sociaal-democra~ie als bondgenoot V'OOr de burgerl;ijke partijën opgeld doen. "Van ,arbeiderspartij naar volkspartij" ·i·s daarbij de leuze. Vurig·e kolen worden geladen op de hoofden van di·e sociaal-democraten, d1ie do,or hun methode van klassenstrijd- voeren de S.D.A.P. in het ·isolement zouden hebben gebracht.

Het str,even naar volkse<enheid moet worden bevorderd. Veel ,en vrij algemeen g'epraat over de \"erbroedering der mensen treedt als theorie op de voorgrond tegenover de theorie van de klassenstrijd, die zioh in het pradische l~e\"en wiel Vler'soherpt. Met kunst en vliegWierk moet dez·e \"erbroedering 'er komen. Mede

(5)

H. STERRINGt. EENHEIQ

door het aanhangen van het konin,.gshui·s en het de·elnemen aan Oranjefeesten.

Zo staa-t het met het militaire vraagstuk. Terecht w1erd het oude standpunt der nationale ontw:apening vaarwel gezegd. Daarvoor in de plaats kwam echter ·een program van landsverdediging, zonder de vraag te stellen: w;elke regering de zeggi·ngskracht over het leger krijgt, - zonder ook z,ijn stem i·en opzichte van de militaire budgeHen onwrikbaar afhan~eltik te maken van de vraag: of het leger al of niet radioa,al van fascisten is gezuiverd.

Dit alles is geen strijdbare tac·tiek van de arbeidersbeweging, als zij zich door haar hardnekki·ge en krachtige optreden tegen het fascisme en de readie sterke bondgenoten in de breedste volkslagen wil veroveren. Dit is ·een ontmannen van de arbei~

dersbeweging; d1it is haar dwingen tot c.apitulatie en.! zoals de sociaal-democraat Anema ten aanzien van de Omnj•everheer- lijking terecht schreef: een zoeken naar volkseenheid maar ...

ten koste van de arbeiders.

Dit is het Wierk van jarenlang, systematisch, stap-voor-stap drijven in een bepaalde richting. E'en drijv,en, dat op tegenstand stuit, 'en wiaarbij aan al te heetgebak·erde Oranj.everhee·rlijking (als van Veen) de vermaning wJerd 9egev·en, dat zij moesten bedenken, "dat de partij te v•ergelij~en is met •een zw:aa,rbeladen Wiagen, die g·een scherpe bochten kan ma~en".

Het resultaat van dit moe·i·zaam volbrachte Wlerk is neergelegd in de verkiezingsuitslag van Mei 1937. Stagnati·e van de sociaal- democratie sinds 1918!

De katholieke arbeiders z;ijn ni,et di-chter bij gekomen. Integ-en- deel: •een slechte uitslag voor de S.D.A.P. tin het Zuiden~ in Lim- burg niet onbelangrijk verlies; de Staatspartij verenigt we•er de

katholieken om zjch heen; de Kathoheke democraten V'erdw'i,j- nen uit het parlement. Maar de communi-sten, di,e de stakende:

textielarbeiders in Tilburg krachtdadig ondersteunden, winnen daar sterk.

Heeft deze politiek de middenstanders •en de boeren aangetrok- 'kien? Neen! Zij z•ijn in grote getale van MusSiert gedes·erteerd, Wiaar zij bij de katholieken ren Col~jn beland zijn. De arbeiders- 'kla.sse boekte niet de w;inst van die fascistische nederlaag.

Wat kan alleen het verdere perspectief van deze politiek zijn?

Verdere aftakeling en verbrokkeling, - verzwakking der a:rbei- 'dersklasse in de strijd tegen de re9ei')Ïng-Coljjn. Het heeft e·r1 echter voorlopig alle schijn van, dat op de ·ingesla9en Wieg wordt voortgegaan.

De strijd ~egen de communis'l!en 9a.at 'in versilerkte mate door. De silemmen der a.anhangers van het 'koning-shui·s vermenigvuldigen zich. De S.D.A.P., komt nu voo1r de voiJe consequen~i·es van haar militaire standpunt te staa)n. Zij is buiten de regering gehouden.

De reactionaire politiek van de 1'1e9ering is uiilerst mil>ita,iristisch~.

V~erdubbeling van de di-ensttijd, aanz'ienlijke verhoging van het soldaten-conting;ent, 1enrorme lasilen van mi·Nta,ir·e bud9eUen.

Vorrink 'en Albarda 1en allen, di·e met ihien zijn, •gaap door met 515.

(6)

H. STERRINGA EENHEID

516

het pressen der 9ehel1e pa.rfiij in hef!: door hen 'kl:aargemaakte keurslijf. In Friesland, Wiaar z,e op hevi9e tegenstand stuiten, hebben z·e 'een w,are chaos in hun 1ei9en partij a,angesticht. Voor het oog van de mogel.ijke, bondgenot,en der arbeidersklasse ontvouwt zich daar ni,et alleen het be·eld van iJeqensteHingen tussen de verschillende partijën der arbeiders, ma.ar zelfs door het drijven van V:orrink 'een verbrokk·eling· 'en dreigende uiteenspat- ting der S.D.A.P. Zulke botsingen kunnen in de t01ekomst ooi<

in andere delen van het land ni,et uitbltiven.

Het is de aHerhoogste tijd, daara,an •e•en •e·indre te maklen. Een moeilijke tijd Wiacht de arbeidersklasse. De bedoeling,en vap de nieuwe regening-Col.ijn laten aan duidel_ijkheid niets te wenserv ov:er. De arbeidersklasse van ons l,and toont haar str:ijdWlil ·in e:en gl'oeiënde 1en aanva!Hende sta'kingsbeweging. Zij kan in haar strijd ge•en enkel·e zo •ernsiige rem als dez·e pol.ihek der ve:rl:am- ming gebruik·en en he•eft haar onbel·emmerde 'eenheid me·er dan ooit nodi·g. Zow,el voor de zaak van haair directe lotsVIerbetering, hier 1in dit land, als voor haa:r si.rijd om die W'ede en de hulp aan de Spaanse kameraden.

Gl'ote v•er:antw,oordelijkheid rust op de schouders van .i•eder ar- beider, van .i,eder sociaal-democra:a:l: om me•e i1e helpen aan het bouw,en van de ,e,enheid; - van aHe communisten, nu wij met alle kracht onze pa.rtij, die onvermoe.id voortstrijdt voor de eenheid, snel moeten doen ,grol9!iën en haar zodoende snel e'en aanzienl!ike kracht moet1en vedenen.

(7)

DE INDUSTRIELE CONJUNCTUUR IN NEDERLAND

J. F. BOS In het Januarinummer schr.even W:e r·eeds, dat de Nederlandse bour9eoisiü optimistische verwachtingen had over de uitwerking van de devaluatie op de bedrijfsWlinsten. Uit ~el:e~ berichten\

blijkt op hei: og•enhlik, dat .inderdaad de i:oestand voor de ondernemers in tal van bedrijfstakken vooruitgaande is. In het overzicht over bedrijfsteestand en arbeidsmarkt in het ·eers~e,

kwartaal van 1937, door het Centr:aal Bureau voor de Statisti·ek!

sameng.esteld uit, van ondernemers ontvang.en rapporten, wordt vastg•esteld, dat de opleving ·in de nijverheid zich ble·ef ontwik- kelen, vooral in •exportbedr\jven •en machinefabri,eken., maar toch ook in de meeste andere. Uitg.ezonderd daarvan waren in die maanden nog de bedrijven, ~elke voedings- •en .9'enotmidde- len fabriceren.

Uit de omstandi·gheid, dat de opl.eving in de exportbedrijven het ,sterkst is, blijkit reeds, dat de i!o,enemende bed!'lijvi·gheid in

Nederland ten nauwste samenhangt met de opleving in de groi:e kapitalis-tische landen en in de koloniën •en halfkoloniale gebie- den, W.p;§lr de ondernemers voor de producten van hun bedrüf

ruimer afzet kunnen vinden.

Hoe lang zal die opl:ev,ing nog durlen? W1anne,er is een nieiUWEll crisis ie verwachi:en?

Dat zijn vragen, waarop ge•en nauwkeurig antwoo1rd 1is te g-e~en.

De economische pers van de bour9eoisi•e he,eft haar vroeger·e opi:imisme voor 'een qroot de.el verloren; teH<cens weer komt men,~

tot zelfs in de burg.erliJke da:gbladen, de angsti·ge vraag tegen, wanneer de teg•enwoordi9e opleving we•er in een crisis zal om- slaan.

De bekende Marxistische :eoonoom Eug•en V .a r ga ooräe,eli:

hierover, .in •een onlangs verschenen .artikel, als volgt:

"Natuurlijk 1i·s het onmogelijk, nauwkeuriog. te voorspel!.en, wanne•er de nieuwe econom'ische crisis zal uitbreken: de statistische gegevens zijn te onvol- doende, er bestaan te V·eel ni·et geheel te peilen factoren van politieke :en sodale aard, die deze uitbarsting kunnen verhaasten of teg.enhouden. Maar

•er tis e·en reeks van gege.vens, di·e .r.eden geven om te denken, dat een nieuwe crisis binnen ·een à twee jaar onmogelijk ·is.

Even onmogelijk :i>S het te voorspellen, in welk land de nieuwe crisis zal uit- barsten: waarschijnl·ijk zal de cr-isis het eerst doorbreken in de landen, die vóór de anderen het di·epste punt van de crisi.s va'n 1929 overschreden hebben, namelijk Engeland en Japan. Maar de uitbarsting kan ook in een ander land plaats vinden, door deze of gene "toevalli·ge" pol.itieke oo.rzaak.

De fasdstische heersers proberen het uitb~eken van de crisis te voorkomen door het aanstiChten van een nieuwe we•reldoorlog.

Eén van de moti•even, di·e de oorlogs-,brandstichters aandrijven, is zonder

5171

I I

i

I I

11 _. _I

I

11

I

(8)

J. F. BOS DE INDUSTRIELE CONJUNCTUUR

twijfel de vrees voor een nieuwe c,ri,sis en de hOC!p op gerw:eldi.ge oorlqgs- winsten."

Het is dus op deze on~ek,el"e basis van de voorbijgaande inter- na:tional~e opl,e~ing,, dat ook de opl~evi,l']g in Nederland zich vol- tr,ekt.

We zuHen nu de binnenlandse opleving nqga.an aan de hand van enigre stati,sti<eken, overgenomen uit het Maandschrift van.

het Centraal-Bureau voor de Statisfi,ek, de Nederlandse Con.., junctuur, het Economisch-StatisHsoh Maandbericht, de Econo- misch-Statistische Berichten, en beginnen met het m ij n bed r :ij f.

Daar bij 'een v,erbetering ,in de c,otnjlJJnduur het beidnij-fsl,even n:teer indushi1e'kol,en nodi,g heeft, is het dujde!1jk, dat in dat. geval in het mijnbednijf een v'ergrof,ing ~an de productie zall op- freden, 'en de Wjerkgel1egenheid ~ergroof zal worden. Zo ,is het inderda.ad. De pl"oductie der mijnen is aanmerkelijk f-o,egenomen:

Productie in 1000 ton I Laatste 5 Eerste 5 Laatste 5 Eerste 5 mnd. 1935 mnd. 1936 mnd. 1936 mnd. 1937 Steenkolen en

I

Steenkolenslik 5013 5032 5665 5712

Cokes 874 919 973 1013

Steenkoolbriketten I ⁴⁴¹ ⁴⁶⁸ ⁴⁷¹ ⁵⁵⁷

Tev,ens zijn van aHe producten der mijnen sinds vorig jaar Maarf de prijzen gestegen.

Tenslotte is sinds Juni van hef vorig'e jaar het aantal bD de ar- beidsbeurzen ingeschl"even geheel w,erklroze mijnwerkers gedaald van 1678 tot 1103 in Juni 1937, en het aantal arbeiders;, dat in de kolenmijnen w,erkzaam i,s, gesteg,en:

Aantal arbeiders op de 'eerste der maand.

I ^Maart I ^Juni I ^SeptemberI ^December

1936 1 28.900 I 28.600 1 28.900 1 29.400

1937 30.000 30.800

Bovendi,en W(al"en er nu geen gedwongen verzuimdag,en me~er ing,elegd.

V~ergel~ek,en bij 1936 is 1er dus ~el ~een verbetering in de werk- gelegenheid. Maar bedenken Wre hii,erbij, dat in de e~erst1e 5 ma,an- den van dit jaar me,er ste.enkolren en s~eenkol,ensllik is g•eprodu- ceerd dan ooit tevoren, fler~ijl daa11enteg,en het aantal arbeiders in 1931 ongeveer 8500 ,groter was dan ,in b~gin 1937! Het aantal arbeiders ,in het ,eigenlijkce mijnbednijf w~s in hef 'eerste kwartaat·

van 1931 n.l. g'emiddetd 35.900 en de produdi,e 3.190.000 t'On, in 1937 Wjas het 27.900 en werd 3.414.000 ton g<eproduce.erd. Dit geeft 1er Wiel ,e,en be1eld van, hoe sterk 'e'r in de mijnen is gera-tio- naliseerd tijdens de crisis.

De voordel,en van dez,e verhoogde arbeidsproducfi,viteit zijn ni,et aan de arbeiders glekomen. z,e gingen gedeeltetijk naar de bezit- ters :der mJ.jnen- de staat ,en enl.g~e .Parl1iculie·re ondernemingen

(9)

- en g:edé,eHe!ijk naar de v:erbruilçers van sieenk.ool. V·e!'9'el·eken:

mei 1 Jan. 1931 w_,aren de mijnwerk·erslonen op 1 Jan. 1937 per, diensi g:emiddeld 14.4% gedaald, de lçosien van lev·ensonder- houd te Amsterdam met ong:eveer 12°/o. Hi:eruit volgt reeds, dat het reël:e l1oon per dienst g:edaald .is, waarbij bovendi·en de •kosten van het levensonderhoud in Z.-~imburg hoger zijn dan te Amsterdam. De mijnWierkers zijn :er dus z·ek!er met hun lonen ni·et op vooruitg:ega.an sinds 1931. Pas op 1 April 1937 is e:en eerstJe loonsverhoging van 5°/o tot stand gekomen, di·e echter aHeen de ondergrondse, niet de bov·engrondse arbeiders belro.f. E·en interessantJe bijzonderheid: de me:este arbeiders hebben van dez·e loonsverhoging in het geheel n,i.et geprofit:eerd. Door de l·oonsverhogil"!g Wterd namelijk voor vel.en :e·en bepaalde. gl"ens overschreden van de klasse, waardoor de bijdragen voor het Mijn- werkersfonds werden berekend. Daardoor k1'1e9en de arbeiders 5°/o meer 1:oon, doch moesten :e·en bijna. •even g·r·ooi bedrag meer aan bjjdrag:en betalén, zodat sommigen •er z·elfs bij te kort schi:eten.

Bezi·en we nu enige andere bedrijY:en, di:e de:els werken voor de buitenlandse markt.

Eén der bedrijfstakken, di.e de grootste terugslag hebben onder- vonden in de afg:elopen depressi·ejaren, is de t ·ex tie 1- in d u s- tri :e, Vooral .in Twente g:in,g :een :enorme stijging der werkl,oos- heid g:epaard met :een 'Of'\g,ebreidelde daHn.g der lonen.

In het laatste jaar is het beeld van de toestand sberk veranderd.

Daar W:e voor het textiel-bedrijf ni:et beschikken over cijfers voor de totale producti·e:, gebruiken we de, in Juni j.l. voor: del eerste keer door het Centraal Bureau voor de StafisHek g:epubl:i- ceerde producti.e-indices. Van de katoenspinnerijën Wiordt eens in het :kw;arlaal op9egeven het aantal ur.er:\r dat alle spinspillen g:ezame!jjk in bedr;ijf zlijn g:eWteest; 1929 is genomen als basisjaar;

het aantal spinspil-uren van :i.eder kWiartaal wordt ui!g:edrukt in pl'ocenten van het aantal spinspil-uren van 1929. l·ets dergelijks g:ebeurl er voor katoenen W:eefsels, tricotag•e en wonen garens en -Wteefsels.

Productie-ïndices, 100_{0 /0} 11e kwar-~2e kwar-,3e kwar-,4e kwar-~1e kwar- in 1929 taal 1936 taal 1936 taal1936 taal1936 taal 1937

Katoenen garens 92 86 98 116 129

Katoenen weefsels 66 66 73 83 94

Gebreide tricot-goederen 150 138 144 171 156

Wollen garens en weef-

seis (lOOOf₀in 1936) 103 88 93 117 116

Dez•e · cijfers g:ev:en de grootsi:e productievermeerdering over 1936 te zi,en bij katoenen g-arens :en, Wie:efsel•s. Dit hanigt hi·erme:e samen, dat de oplieving: van de Nederlrands:e texti:el-lindustrile voor een niet 9ering 9edeefite 9ebaseerd 1is op de ·opl1eving in Neder-

lands-Indië •en de pol1itiek der regering, die erop 9ericht is, een'

51~

I I

. !

I I

(10)

520

s~eeds groter gede,el/f;e van de Nederl,ands-lndische markt voor de Nederl:andse en Nede.rl,ands-lndische ,industrieproduden te J"eserve!'len, - tot schade o.a. van de Japanse kapital₁isten, maar 10o'k van de Indonesische massa, di~e haar katoentjes hri,erdoor

duurder moet betal,en.

We vinden de uitwerking van dez,e poH-J:i,ek: in onderstaande uit- voercijf,ers:

Eerste 4 maanden 1936 Eerste 4 maanden 1937 Kunstzijden garens in

1000 k.g. bruto 2370 2840

Katoenen manufacturen

in 1000 k.g. netto 3330 6030

Waarvan gebleekt katoen 1790 2630

Waarvan weer naar

Ned.-Indië 1420 2480

Ook de w:erkgeliegenheid in de texti>el-industri,e is a.anmerkelijk toeg,enomen. In het bovengenoemde kwartaaloverzicht melden verschiHende texHel-bedrijven van uiteenlopende aard e'en toename van het aantal' arbeiders met van 10 tot 20°/o· .in één jaar.

Een daling der w,erkloosheid blijkt ook uit het aanta.l geheel' werkloz,e ~extiel-arbeiders, ingeschreven bij de arbeidsbeur21en, dat van Juni 1936 tot Juni' 1937 afnam van 11.269 tot 6.590.

Toch is het aantal overgebl,even werklozen nog zeer groót. Het z.g. werkl,oosheidspementage, dat is het aantal werkloosheidsda- 9'en van vakverenigingslieden, uitgedrukt in procenten van het

aanta~ dag·en, dat door aHe vakve!"enigingsleden had kunnen worden gewerkt, bedroeg in Mei, nog bijna 19°/o. Voor on,geor- ganiseerde arbeiders is dat z~eker hoger! In het l?Jizonder in de

textiel-jndustri~e he,eft de verdringing van arbeidskrachten door machines ~een ,enorme omvang aangenomen.

De lianen onderginqen in de crisis een on9ehoorde dalin:g (del officiël'e statisti,ek geeft over de l~onen in het ~exHelbedrijf in de laafst,e jaren haast geen cij~~rs!). In de l,aats~e maanden" nu de werkgel,egenheid weer toeneemt, is de strijdpositi~e voor de arbeiders gunstiger geworden. De eerst'e loonsv,erhogingen z,ijn reeds verkregen: 5°/o in Tilburg, v~erder uite~enl,opend1e percen- tages in T w:ente.

In vel~e landen was de met a a 1-in dustri 1e een van de sterkste factoren in de opleViing. De ,grondslagen hi,ervoor zijn de, tUdens de depressie uitgestelde vernieuwing ~~n uitbreiding van het productie-apparaat (machines, spoorwegmaileria.al, sdï,epen, be- tdrijfsgebouwen, enz.) ~en de bewapeningswedstrijd der ,imperi~a

listische mogendheden.

In Nededand was reeds e·erder dan in andere industriën de productie der metaal~-industrie in stijgende l1ijn, en dez,e opgaande beweging handhaaft zich nog steeds. De invoer van grondstoffen voor dez,e industri,e bedroeg:

(11)

J. ~- BO~ DE INDUSTRIELE CONJUNCTUUR

Eerste halfjaar In 1000 ton bruto In mill. guldens

1936 1937 1936 1937

Eenige ijzer· en staalsoorten 114.1 188.1 5.9 15.2

Tinerts 12.9 18.9 12.7 23.5

Ook de productie-indices w'ijz·en op uitbreiding van de productie:

I _tenschroefbou· _&moeren klinknagels I I emaillew. ^geslagen nijverheid ^rijwiel·

1929 100

1934 100 91

1935 77 89

1936 98 100 100 91

1e kwartaal 1936 . 92 92 100 125

2e kwartaal 1936 . 79 91 95 132

3e kwartaal 1936 . 92 95 92 71

4e kwartaal 1936 . 131 121 113 75

1 e kwartaal 1937 . 137 116 102 143

Voorat in de scheepsbouw had ~een grote opl,eving plaats. De ge- zamenlijke tonnenmaat der in aanbouw z.ijnde schepen v'erme·er- derçl'e snel :

schepen in aanbouw (in 1000 bruto register ton)

I 1934 I 1935 I 1936 I 1937

eind tweede kwartaal I ⁵⁵ I ⁷⁵ I ¹⁴⁸ I ¹⁸⁸

einrl. vierde kwartaal 48 104 151

Daar in midden-1929 'en midden-1930 de in aanbouw: zijnde· ton- nag·e r·esp. ,172 1en 187 w:as, wordt in 1937 het peil van vóór de crisis overschreden.

Van 10 grote sche·epsbouwondernerriin9en i.s e·en opgave 9epu- blkeerd van het persone'e.ll, waaruit evene,ens 'een betere gan:gl van zaken bl,ijkt:

eind Maart 1636 10150

eind Dec. 1936 13650

eind Maart 1937 16550

Door meer dan honderd ondememing,en in het meiaalbedrijf (waarin ook de scheepswerven begr·epen zijn) wordt op de ,e,erste van ieder haUjaar opge9eV~en, hoev,eel arbeiders zij in dienst hebben. Op 1 Jan. 1937 was dat 34.000, te9en 28.000 op 1 Juli' 1936 'en 24.900 opl 1 ,J,an. 1936. Het aantal: bij de arbeidsbeurz,en il"\gesc'hreven gehe,el; werkl:ozen in de metaalnijverheid nam af van 47.000 in Juni, vorig jaar tot ruim 33.000 in dit jaar. Ook he~

werkloosheidspercenta9e ,is st·erk 9edaald:

Mei 1935 40,2 Mei 1936 39.·

Mei 1937 23,7

521

l

I

I ^I

(12)

J. F. BOS DE INDUSTRIELE CONJUNCTUUR Uit het liaatst_e perc,entag<e• b~ijH, da.t het .a,antal. w:e·rkl·oz•en in 'de metaalindustri'e i!oc'h nog ze·er hoog is. Dit wH ni•et z,e.ggen!, dat!

bedrijVIen nqg sliapte Vlertonen;. Door rationalisa,ti·e •en t01epassing<

v:an .ande..,e w:erkmefhoden is voor op bepaa.lde wijz•e g·eschoolde arbeiders Wlerk in OVIervlöed te k~ijg•en~ t1erwijl¹echter voor een gf1oot deel der metaalarbeiders de kans op Wle·rk nog si!eeds g<e- ring .i•s.

Gedul"ende het jaar 1936 bl,eVien de !tonen: nog op het la9e peH, waarop ze in de cnisis wa·ren neer9edrukt. Onderstaande tabel i!oont 'gemiddelde uurin~omens van arbeiders in metaa.lbedrlj- ven, aang·esl,oten b,ij de Metaalbond, volgens opg,aven· van de·z·e

ondernemersorganisati,e. ·

GEMEENTEKLASSE I GEMEENTEKLASSE III Geschoolden Ongeschoolden Geschoolden Ongeschoolden

1 Jan. 1931 85 65 70 49

1933 77 59 63 44

1935 65 53 58 44

1936 67 53 55 41

1937 66 53 52 40

Dez·e löondalil)_gen - van 18 tot 26°/o - wal"en bel•angrUk groi!er dan de dai·ÎQS in de kosi!en van lteViensonderhoud,. di·e z•elfs volgens de officiël·e index in dez.eHde periode sl,echts 12°/o bed..,oeg.

Loonsv·erhogingen komen pas nu hier ten daar v·oor.

Was de conjunctuur in de me•esi:.e bedrlifstakken.₁ di1e voor de export werken, al· ong•eVIeter •e•en half jaar .lang vooruitgaand, later kwam de opl,eving in de bedrijv•en, di·e we·r~en voor de binnen- l,ands·e markt.

J::l·et b o u w b 'e d r ,ij f heeft pas in die: liaatsi!e _paar maanden een geringe verbei!e•ring ondergaan. T•e.rw,ijl in het eersi>e kwartaal' van

1937 het aantal begonnen wioning<en nog beneden dat van het eerste kwartaal van 1936 l1ag, is het in de· volgende maanden groter gewlorden:

1935 1936 1937

I Jan. I Febr. I Maart I April j Mei j Juni j3e kw.l4e kw.

3480 2660 2400 3030 2220 2100 2890 2940 3120

3510 3080 2510 1940 3190

9740 6330

6900 7100

Ook het bedrag der .aanbestedingen i.s in de liaatste· tijd aanzi,en-

~ijk gestegen. Daar ~echter de gmndstoHenprij,z·en •eveneens gestegen zijn, .zij het ni•et in zo ste·rke mate, ge•eft dez·e verbetering in het bedrag der aanbest,edingen ¹e·en ov·erdrev,en beeld van de opl,eving in het bouwbedrijf.

Het aantal bij de arbeidsbeurz,en ingeschreven w:erkl,oz.e bouw- vaikarbeiders w.as in Juni 1937 wel twintig proc.ent minder dan een jaar tevol'en, nli. ruim 61.000 teg\en bijna 76.500, maar het Is toch nog boven de 60.000! De Wlerkloosheid onder de georga- se•erde arbeiders i·s 'evene•ens gedaald, gezi•en het Wlerkloosheids-

(13)

perc•entag·e v·o·or het bouw.bedr:ijf, dat g•edaald is van 40.2 in Mei:

1936 •op 33.4 in Me,i: 1937.

De hierboven opg•enoemde ·kenteken•en. van oplieving verl·okten leen ider burgerl.ij'ke bladen tot de VIOorspelling, dat nu wtel meteen defil'l(iti.evle verbetering in het bouwbedrijf kan worden ,gerekend. Dez•e uitspraak: is, :alfhans wat de woningbouw bet!'1eft, enigszins voorbarig. Immers, de bestaande w.oningvoorra.ad is, voorall in de l1agere huurkl·assen, in vel·e pl·a.atsen nog vr;ij gl"oot.

De prijz•en van de grondstaHen xijn een heel stu'k: gesile91en, en di·entengevol9e ook de bouw.prijs; de huren echter zij:n nog niet

gest~gen1 z.odat het vo.or het kapitaal; .wleinig. lonend i~, nieuwe woningen te doen bouwen. Wel J,s mog•el'ijk:, dat, nu het de bour- g·eoisie Wleer 9'0•ed ga:at, 1er me.er liuX!e-woningen g·~zet zullen w.onden.

Wat de lonen betreft: in het eerste halfja.a:r v,an 1937 zijn ,in iheij_

bouw:bedrijf nog ge:en gevallten van .loonsv.erhoging 9erappor- teend, - Wiel•echter van lioonsv•el'l•agingen. Bij Vierle·n.ging van de

l,andelijke C·oUedi•ev;e arbeidsover.eenkomst zi}n n.l. een aanta•l gemeenten in •e•en l,ager bet;aalde .g>emeenteklasse g.epl.aatst.

De schoen-indu:stri>e, di·e in 1935 bîjna g•eheel voor de markt Wlerkte, gaat nog zeer slecht. Het .aantal géhe,el werklozen, ingeschreven bij de arbeidsbeurz•en, w.as 3405 in Juni 1937, te- g•enov;er vorig jaar 3803. Het pementage werkloosheidsdaqen;

w.as in Me.i (27.5) •echter we·er gt"oter dan in April (24.4). E·en ;kort bericht in de "N.R.Crt." van 14 Juli, Ochtendbl,ad, meldde, dat vrijw.el all,e schoen~abri·eken zo goed als gehe•el van o!'ders v;er-.

stoken w:anen, •en dat di•enileng•evolg•e het .aantali werkl·oz•en ,in!

en'kel·e geme•enten ernstig toenam.

Samenvattend kunnen Wie z•egg•en, dat •er ·e·en duideljjke ~pl.eving

in de Nederl.andse industri!e is ingetl"eden. W:ij houden ons hi.er ni·et in het bijzonder met de .andel"e bedr~fstakken _(tran~port1 handel, bankwezen, l;andbouw) bezig. Terloops mag ·e·r op ge- Wiezen wor:den, dat de drukte in het t r .a n s p ·o rt b •e d r ij f, in de havens voor.al, bijzonder groot is. Het aantal schepen i•s bel.ang- rijk gestegen, •evenals het .aantal takien der havenarbeiders. De schepen z·ijn thans gehe·el met goede11en g>el.aden, en met grot~

deklasten, terwijl •er in 1936 nog '.'e•el• in hallast gevar·en werd. De lossing geschi·edt da,g ·en nachi, omdat er gebrek aan scheews-

!l'uimte is.

Voor!.opig trekt •om verschiU·ende !"edenen de bezittende· klasse van de opl:eving de grootste voordel,en. Ook b:ij ;g.el•ijk-blijvende prijz•en •en l,onen be-tekent de ee.rste opl,eving ulit de dep11essi:el vo9.r de •ondernemers •e•en voordeel; hij kan daal"door de vaste 'kosten van zijn bedr;ijJ over me•er _pl"oduden verrekeneln,, Daar-

'~j komt, dai:,, -terwijl. de pr'0z,en, mede als .9•evojg van de deV!a- luatie, st.ijgende z:ijn, de e•erste loonsVIerho.gingen ·eerst sinds kort, •en op zeer bescheiden schaal,, tot stand iijn g•ekomen. De devaluafi.e is daa.rbjj in het bijzonder in het voordeel van da

52l

; I

I

(14)

J. F. BOS DE INDUSTRIELE CONJUNOUUR beziHers der bedrijven, di'e voor de ~e;x:port wer~en, welke bedrijven ook het me·est in de opl,eving dee,lnemen.

De beurs he~eft We'er mo,ed gev;at. De aandelenkoe1rsen van de Nederlandse nijverheid s~egen sinds Sept. 1936 met gemiddeld 50 pCt.

Ook het verbruik van luxe-go~ede11en neemt sterk toe, zoals de invoer van sommige artikel,en aange~eft.

Jan.-Juli Automobielen voor personenvervoer 1) Delen v. automobielen Radioartikelen

in 1000 ton

1936 1937

6.1 5.0 1.2

7.6 5.5 1.5

in mil!. guldens

1936 1937

6.7 2.2 3.3

9,5 3.0 4.4 Het boterverbruik is ges~egen in het eers~e haHjaar van 1937 ten opzichte van het ,e,erste !halfiaa.r 1936 van gemi;Ç!deld 719 ton per week tot gemiddeld 739 ton per we,ek.

Voor de arbeidersklasse staan de z;aken anders. Het ~otaal aantal ingeschreven werkloZien l,i,ep van omstreeks 380.000 in Juli 1936 terug tot 310.000 in Juni 1937. De bijna 70.000 arbeiders, die .in dez;e tijd werk kl"eg~en, verme·erderd met :een aantal jol'!ge arbeiders. di,e voor het ,e,erst in het bedrijfsl,even ~w:amen, gingen ongetwijfeld als gehe·ef in inkomen vooruit. Het is voorali door de verbeterde posiHe van dez1e gl"o,ep, dat oök het VleJ1- bruik van goeder,en van massa,consumphe gest:egen is.

1936 1937

In consumptie gebrachte suiker in 1000 ton

51.6 72.8

Margarine in tons gemiddeld per week

956 1135

Voor di,e arbeiders, di~e tijdens de depr.essi'e hun werk hebben behouden, is in het [aatste jaar over hielt. g(ehe:el genomen heib geldloon per uur ~ongeveer gelijk 9ebl,even. Door de stij.ging der 'kosien van l~evensonderhoud met nu reeds ruim So;o is duSt dei 11eël:e beloning voor het werk gedaald. Sommigen hebben dit kunnen vergoeden, doordat hun geldinkomen is gestegen als gevolg van het w:egvaHen van V'erzuimdagen of door overwerk, - waarmee 'ecMer hun arbeid, na aHe raHonalisati,e, di~e de crisis he·eft gebracht, nog meer verz:waard is.

Tegenover dez1e nadelige factol'en staat echier een belangrijke gunstige verandering: de v·erbetering van de strategische positie van de arbeidersklasse. De vergl"o~e winstmogelijkheden voor den ondernemer bieden een goede kans voor die strijd voor betere arbeidsvoorwaarden. Het komt er nu voor de vakbeweging ~op aan, Vlan dj,e kansen ~e·en juist gebruik ~e maken!

1) In 100C stuks.

(15)

J. F. BOS DE INDUSTRIELE CONJUNCTUUR Tenslotte zij, die nog werkl1oos z,ijn. Zij, hebben het zwaarst van de prijsstijging te lijden - meer nog dan de werkenden, daar juist bij brood 'en aardappelen de prijsstijgingen het sterkst waren.

Daa!'om is nu de strijd voor v:et41oqing der steunnormen bjji iedere toename van de duurte punt één o•o het program van actie voor de werklozen. En di~ de;s 'te :~neer, omdat ook de ver ...

beterde rijks-inkomsten verbetering van de steun uitvoerbaar.

maken. Hetzelfde geldt voor de werkverschaffing, di:e tot e1en blijVIend insMuut is gemaakt. Terwlijl de vermindering van het aantal werkl1ozen en de toenemende staats-inkomsten ,e.en verbetering van de werklozenz¹org mo:gel_ijk máken, stuwt de teg<en- woordige l'eg·ering integende,el aan op ,e,en v~ersl,echt,e·ring', en OR het .afschrijven van wat Col1ijn he-l: "r.esidu" der langdurig-werklozen heeft g·enoemd. De strijd hi,ertegen, ~en de opmars van de vakbeweging naar l,oonsverhoging zuHen elkaar wederzijds on- dersteunen. De kansen zijn ,er - ~en er is g·een doelt11eHende:r bestrijding van de reacti>onair;e politi,ek van de ni,euwe regeriing1 dan dez,e!

I

I I

i i

I I

I

(16)

LUCHTBESCHERMING IN NEDERLAND

J. PEETERS

526

In dit artikel wiHen wij in het kort nagaan, welke maat11egelen op het •ogenblik worden aangep11ezen en offi·cië·ef g•epropag•e·erd ter bescherming van de bevolking teg•en "het gevaar uit de lucht".

Dan zuHen we de doeltreHendheid van de.z•e maatreg·elen be- schouwen •en daarna de uitvoering hi·er t.e lande.

ACTIEVE BESCHERMING

Hi.eronder verstaat men de zuiv·er militai~ ma.atregel·en: - vij- andelijke •eskaders kunnen beschoten worden met lucht-doel- geschut; wlonderen Vlan techniek, dJ•e honderden ko•geltj.es per minuut .afschJet:en •en automatisch rich-ben. Ve:rder: jagers en andere snell.e gevechtsvli·egtuigen ·Om de aanvall.ers uit de lucht te bestoken. Netten, aan baHons opgehangen, worden soms genoemd.

Niet-militaire maat.regel1en, door de burgerij te: nemen, nqemt men passi·eve luchtbescherming.

PASSIEVE, COLLECTIEVE BESCHERMING

De bescherming kan pas fundionenen, indi1en de aanvaHende vliegtuigen g •e m •e I d, de bevolking ge a I arm e·e• r d is. Elk·e minuut vertraging brengt het moordend toestel 5 km. dichterbij.

Een net van tel~efonisch v·erbonden uitkijkposten, e·en voortreffe- lijk werkend alarmsysteem is nodig .

.9P z'n minst zijn vloer lh;en, d~e zich i:!ijdens de aanval op s~ra.at of in openbare gebouwen, gl'ote magazijnen, bioscopen e.d.

bevinden, s c h u i I keI der s nodig. Dez·e moeten sterk genoe.g zijn om in geval van instorten van het gebouw •elr-boven de1 schok ·en de puinvracht te weerstaan. Z·e moeten ga.sdicht zijn, van gassluiz·en bij de ingang voorzien. Er moet ·eien apparaat zijn Vloor het y;erV~ersen van de lucht; medische hulpmiddelen, water, gereedschappen moerten klaar li~ggen; ·evenzo chemicaliën voor het z.g.n. ontsmetten (l.e•es: onschadelijk maken) van met giftige stoffen bespatte 'kler:en, die laat b,innen gekomen pe;rson•elri dragen.

Zeer uitvoerige maatr:egel·en worden aanbevol•en om ook in woon h u i zen 'kamers zó in te richten, dat z.e gasdicht zjjn, niet instorten door de luchtdruk van •een bom, die bij de buren ontploft, •en geen granaatscherv.en doorla-l!en. Zoals -wij nog zuHen aantonen, is zulk 1een bev•eiliging in die oude·re stadSi- woningen volslagen - , :en in de me•este "nieuwbouw" van de;

laatste 20 jaar nag•enoeg ondoenlijk.

Om het uitbreken van talrijke hran den te voorkomen, teng·e- volge van de vel1e kl,eine, maar groi!e hitte ontwikkelende brand- bommen, die voornamelijk op de bovenste verdiepingen zuU.en blijven liggen, is het ttijdig ontruimen van de zolders volstrekt nodig. Er moet gere·edschap aanwezig zijn •om de brandbom in

•een bak met zand over te bneng.en, waar ze, k:a:n uitbranden₁e:n

(17)

J. PEETERS LUCHTBESCHERMING IN NEDERLAND.

verder blusmateriaaL De vl·oer behoort met e•en zandl.aa;gj•e' ~~

dekt te zijn; •om dez·e last te dmgren, z,al· vaak ~ersterking van de z.g.n. dekken (zdd1eringen, Z·eggen wij) nodig< blrijkien. In eU<!

huis behoort ·op zijn minst één persoon aa:nwezig. te zijn, d~e in staat is, ,als brandwacht di·enst te doen.

Gemeent~persone•el moet gea.ef.end z;ün in het ontsmetten van weg,en en gebouwen (dit g•ebeurt door sproeiën •en spuiten met water •en bleekpoeder).

Dodol'en ren vle,rplegers(sters) direnen •op de hoogte te worden!

gebracht vlan de uitwiEl,rkJng van gass·en.J f.osfor 'enz.

De verdeling van de chemische stoHen, die voor het ontsmetllen van strai,en en kleding, voor medische doeleinden onmisb.aa.r zijn. De overheid moet van de produci'i>e-capacii!eit van de be- tr·effende fabri·eken op de hoog~'e zijn gesteld, - eren pl•an moet voor de productie zijn uitgewerkt.

Bijzondere maatregelen dienen genomen te worden ter beveili- ging van dijken ·en sluizen, van de machines van onmisbal"e be- drijVIen (eledrische centralres b.v., mijrnschachilen enz.).

Een grote plaats wordt in de officiël1e geschriften ingeruimd .aan de z.g.n. verduisterings-maa~regel•en: met behulp van donker papier voor de ramen, kappen om. de .auto:- ren fi,etslantaams,t.

lichtsluizen voor de 'café-ui-tgangen, uiterste beperking van straaiverlichtin9 enz., moeten .steden 'en dprpen z .. g.n. onvind- baar worden gemaakt voor vliegiujgen ,(des nachts dan altijq).

PASSIEVE, INDIVIDUELE BESCHERMING

Ten behoeve van hen, di·e niet in gasdich-te vennekken kunnen schuilen (afgezi,en van militairen), bevati!en .aHe me·er uitvoerige geschriften ui-teenzettingen ov•er gasmaskers. •en gaspakken.

Een gasmasker is een g,asdichte kap, di·e om. hei ge·zicht ,Past, met kijkglaz•en ·en ·een toevoersl.ang voor der in te .ademen lucht.

Onderaan dez·e slang is •e.en bus geschroefd met kool~ en soms nog chemicalriën, wfel'ke de ingezogen lucht mo,et passeren, ren waarin de giftige s-toffen ac:hterbl,ijv,en. BJU gas-dichtheden, zoals die in de buurt van •een on-tplofte bom z·ijtn te v~erwachten, is de busvulling van de z:eer.goede maskers na 'enige uren verzadigd met giH •en totaal onw:erkz,aam .. geworden. De goedko9pste· mas- kerbusjes ve!'oorloven, juist de straat over te steken.

Het mees-t te vrezren •en aHe·!'ee·rst te V·e·rwachuen gas, n.l. mos- terdgas, werkt echter op de gehele: huid~, en wi'e gevaar loopt,

•ermee bespat ie worden,- in dk geval dus het ontsmettend en verplegend persone·el,- kan aU,een beschermd worden met •een gasdicht pak. Behalve kostbaar (de •enkel,e, d1i'e niet g·ehee·l on- bruikbaar bleken, kosten ca. 100 gulden) is de dracht he,el on- aangenaam: na •e•en uurtj·e tapte i'emand reen kopj•e z:Wie1et uit de mouw van zulk •een jas. De :handen moeten beschermd wordren door ·gummi handschoenen, die vaak verni•euwd moeten worden, omdat mos-terdgas rubber aantast.

Het dragen van ·een masker moet tevoren ga:ed 9eoe~end worden. De onderd1el,en z:ijn van rubber, zodat het bew:al"en ervan:

527.

(18)

J. PEETERS LUCHTBESCHERMING IN NEDERLAND met veel zorg •en onder deskund,ige l•e·iding moet gebeuren.

Kleine kinderen, zieken ~en ouden van dagen kan men geen pa,s- send masker opzetten. Voor hen worden kappen aanbevolen, waaronder met ~een handpompJe een overdruk wordt onder- houden, zodat giftige lucht niet binnendringen kan. In iJegenstel.- ling tot de maskers en pakk,en heeft men met dez,e uiterst nood- zakelijke bescherming nauweltijks •enige ·ervaring opgedaan.

Daar volgens de officiël,e opvatting alle mensen - behalve de entsmeUers •e.d. - geacht worden, wel in gasdichte vertrekken

te schuHen, - ook al' volgt u~t d131 technische uiteenzettingen zonneklaar, dat die vertrekken er ni~et kunn•en zijn, - wordt het aanschaHen van maskers, pakken e.d. door de massa der bevolking onbesproken gelaten.

Zij het onvoHedig, toch geeft deze opsomming een denkbe,eld van wat "men" ons aanprijst. Over v~eel wat nodig is, wordt ge- zwegen: over de bescherming van kunstschaHen leest men weinig; naar maatregelen iJegen bacter.iologische strijdmiddel,en zoekt men nog teVIerg•e,efs.

Het •opgesomde dient ~ecMer ook naar onz·e mening te worden beschouwd als volstrekt noodzakelijk, indien men de schadelijke gevolgen van luchtaanvaHen tot het uHerste, dat te bereiken is, wenst te beperken.

De propaganda voor deZJe zaken wordt!: ~echter in ~een vorm ge- kleed, di,e om twee J'1edenen misl·eidend is 'en daardoor buitel')ge- wioon gevaarlijk. Ten •eersiJe wordt de b ·e p ·er kt e doeltreffend- heid Vlan de meeste m\iddel·en v·erzw·eg.en, ,of in ·een afzon- derlijk hoofdstuk behandeld, zodat men zich i:en onrechte be- veiligd waant, wanneer men op zijn hoogst minder onveiligheid bereiken kan. Ten twe·ede stelt men ae bevolking voorlduretnd gerust met ie leren, 'dat kelders, maskers enz. zo'n goede be·- scherming 9even, doch men v 'e r z u i m t 'er bij t·e z,eggen, dat door kelders •en maskers die •er n i 'et zijn, •en er ook niet ka . .., men, wanne·er ~er riiet veel geld aan wordt besiJe,ed, n.i e mand' beschermd is. Niet aHeen van Wat i:echnisch mogel;ijl< is, maar van w'at werkeiUk is ui1g·evoerd, di,enen wij de massa op de hoqg- te te brengen.

DOEL TREFFENDHEID

De beperkte doeH11effendheid is ze,er onlal")gs bestude,erd door een commissi•e, ingesiJeld door de Ned. Chem. Vereniging, bestaande uH ·e·en doctorandus, 4 dodoren en 2 hoogl,eraren in de

chemi~, bijgestaan door ~een in9eni•eur en e·en kapit,ein, tev.ens, den adj. in~pedeur van de regerings-luchtbeschermingsdi•enst, - nageno~g a Hen deskundjg. Wij c.i.teren enkeie Vlan de conclu- sies [nzake oorlogs-chemische kwesties, gepubliceerd in het

"Chem. Weekblad" van 17 Juli 1937 (ni·et bepaa.ld e·en massaaf gelezen periodi,ek, zoals U begrijpt): -

"Dat 1in een komende oorlog zonder twUf·el aanvall·en ui~t de lucht op de burg.erbevolk,ing te wachten zijn .••