SIXIEME PARTIE ZESDE DEEL
Or il y a maintenant trois ans que j’´etois parvenu `a la fin du trait´e qui contient toutes ces choses, et que je commen¸cois `a le revoir afin de le mettre entre les mains d’un imprimeur, lorsque j’appris que des personnes `a qui je d´ef`ere, et dont l’autorit´e ne peut gu`ere moins sur mes actions que ma propre raison sur mes pens´ees, avoient d´esapprouv´e une opinion de physique pu- bli´ee un peu auparavant par quelque autre, de laquelle je ne veux pas dire que je fusse ; mais bien que je n’y avois rien remarqu´e avant leur censure que je pusse imaginer ˆetre pr´ejudiciable ni `a la religion ni `a l’´etat, ni par cons´equent qui m’eˆut empˆech´e de l’´ecrire si la raison me l’eˆut persuad´ee ;
—
Welnu, het nu ondertussen drie jaar geleden dat ik die verhandeling waar dat alles in staat had be¨eindigd, en dat ik het begon te herzien teneinde het in handen van een drukker te ge- ven, toen ik vernam dat personen die ik hoog- acht en wier autoriteit nauwelijks minder in- vloed op mijn doen en laten heeft als mijn ei- gen verstand op mijn denken, een theorie uit de fysica hadden afgekeurd die een ander6 kort daarvoor had gepubliceerd. Daardoor wil ik niet zeggen ik het er mee eens was, maar wel dat dat ik –v´o´or hun censuur– er niets in had op- gemerkt waarvan ik me zou kunnen voorstellen dat het een vooroordeel inhield tegen de religie of de staat, en bijgevolg ook niet iets dat me had verhinderd het op te schrijven als mijn verstand me ervan overtuigd had.
6In 1615 schreef Galileo een manuscript dat bekend staat als Brief aan Groothertogin Christina dat pas in 1636 werd gepubliceerd. Deze brief was een herziene versie van de Brief aan Castelli, die door de Inquisitie werd afgewezen als een inbreuk op de theologie omdat ze de leer van Copernicus verdedigde als fysisch waar en consistent met de Schrift. In 1616 na het bevel van de inquisitie dat Galileo het standpunt van Copernicus niet mocht aanhangen en verdedigen, schreef Galileo de Discorso sul flusso e il reflusso del mare gebaseerd op de Copernicaanse gedachte, in de vorm van een persoonlijke brief aan
et que cela me fit craindre qu’il ne s’en trouvˆat tout de mˆeme quelqu’une entre les miennes en laquelle je me fusse m´epris, non- obstant le grand soin que j’ai toujours eu de n’en point recevoir de nouvelles en ma cr´eance dont je n’eusse des d´emonstrations tr`es certaines, et de n’en point ´ecrire qui pussent tourner au d´esavantage de per- sonne. Ce qui a ´et´e suffisant pour m’obliger
`
a changer la r´esolution que j’avois eue de les publier ; car, encore que les raisons pour les- quelles je l’avois prise auparavant fussent tr`es fortes, mon inclination, qui m’a tou- jours fait ha¨ır le m´etier de faire des livres, m’en fit incontinent trouver assez d’autres pour m’en excuser. Et ces raisons de part et d’autre sont telles, que non seulement j’ai ici quelque int´erˆet de les dire, mais peut- ˆetre aussi que le public en a de les sa- voir.
En dat deed me vrezen dat hij toch tussen mijn gedachten er een zou kunnen vinden waarin ik me vergist had, ondanks de grote zorg die ik er altijd aan besteed heb geen nieuwe idee¨en te accepteren, wanneer ik ze bedacht, waarvan ik geen heel zekere bewij- zen had, en nooit iets op te schrijven wat iemand zou kunnen schaden. Wat genoeg was om me te verplichten mijn besluit om het te publiceren te herzien. Want, hoewel de redenen die ik tevoren daartoe had heel sterk waren, deed de neiging die me altijd het schrijversvak doet haten, me mateloos veel andere redenen vinden om mij ervoor te excuseren. En deze redenen zijn, aan de ene of de andere kant, van dien aard dat ik er hier niet alleen enig belang bij heb ze te vertellen, maar het publiek er mis- schien ook interesse in heeft ze te verne- men.
Figuur 23: Galileo Galilei (1564-1642)
Je n’ai jamais fait beaucoup d’´etat des choses qui venoient de mon esprit ; et pen- dant que je n’ai recueilli d’autres fruits de la m´ethode dont je me sers, sinon que je me suis satisfait touchant quelques difficult´es qui appartiennent aux sciences sp´eculatives, ou bien que j’ai tach´e de r´egler mes moeurs par les raisons qu’elle m’ensei- gnoit, je n’ai point cru ˆetre oblig´e d’en rien
´ecrire. Car, pour ce qui touche les moeurs, chacun abonde si fort en son sens, qu’il se pourroit trouver autant de r´eformateurs que de tˆetes, s’il ´etoit permis `a d’autres qu’`a ceux que Dieu a ´etablis pour souve- rains sur ses peuples, ou bien auxquels il a donn´e assez de grˆace et de z`ele pour ˆetre proph`etes, d’entreprendre d’y rien chan- ger ; et, bien que mes sp´eculations me plussent fort, j’ai cru que les autres en avoient aussi qui leur plaisoient peut-ˆetre davantage. Mais, sitˆot que j’ai eu acquis quelques notions g´en´erales touchant la phy- sique, et que, commen¸cant `a les ´eprouver en diverses difficult´es particuli`eres, j’ai re- marqu´e jusques o`u elles peuvent conduire, et combien elles diff`erent des principes dont on s’est servi jusques `a pr´esent, j’ai cru que je ne pouvois les tenir cach´ees sans p´echer grandement contre la loi qui nous oblige `a procurer autant qu’il est en nous le bien g´en´eral de tous les hommes : car elles m’ont fait voir qu’il est possible de parvenir `a des connoissances qui soient fort utiles `a la vie ;
—
Ik heb nooit veel drukte gemaakt van de dingen die ik bedacht. En zolang ik van mijn methode geen andere vruchten plukte dan dat ik tot mijn tevredenheid een paar moeilijkheden heb kunnen aanroeren die tot de speculatieve wetenschappen7 behoren, en dat ik geprobeerd heb mijn leven in te rich- ten volgens de regels die ze me leerde, heb ik nooit geloofd verplicht te zijn er iets over op te schrijven. Want voor zover het de levenswijze betreft is iedereen zo vol van zijn eigen gezonde verstand, dat je evenveel hervormers als mensen zou kunnen vinden, als het aan anderen – dan hen die God als heersers over zijn volken heeft aangesteld, ofwel aan wie Hij genoeg charisma en ge- loofsijver heeft gegeven om zijn profeten te zijn– was toegestaan te proberen er iets aan te veranderen. En hoewel mijn bespiege- lingen mij best bevielen, meende ik dat an- deren er misschien ook zouden hebben die hun misschien nog beter bevielen. Maar toen ik een paar algemene idee¨en had ge- kregen die met de fysica van doen hebben, en ik merkte, toen ik ze wilde toepassen op verschillende speciale moeilijke proble- men, waartoe ze konden leiden en hoeveel ze verschilden van principes waarvan men zich tot-nog-toe bediend had, toen was ik er- van overtuigd dat ik ze niet langer verbor- gen kon houden zonder grotelijks te zondi- gen tegen de wet die ons verplicht zoveel als in ons vermogen ligt voor het algemeen wel- zijn van de alle mensen te zorgen. Want zij hebben me doen inzien dat het mogelijk is kennis te vergaren die erg nuttig is in het
et qu’au lieu de cette philosophie sp´eculative qu’on enseigne dans les ´ecoles, on en peut trouver une pratique, par la- quelle, connoissant la force et les actions du feu, de l’eau, de l’air, des astres, des cieux, et de tous les autres corps qui nous environnent, aussi distinctement que nous connoissons les divers m´etiers de nos ar- tisans, nous les pourrions employer en mˆeme fa¸con `a tous les usages auxquels ils sont propres, et ainsi nous rendre comme maˆıtres et possesseurs de la nature. Ce qui n’est pas seulement `a d´esirer pour l’inven- tion d’une infinit´e d’artifices, qui feroient qu’on jouiroit sans aucune peine des fruits de la terre et de toutes les commodit´es qui s’y trouvent, mais principalement aussi pour la conservation de la sant´e, laquelle est sans doute le premier bien et le fon- dement de tous les autres biens de cette vie ; car mˆeme l’esprit d´epend si fort du temp´erament et de la disposition des or- ganes du corps, que, s’il est possible de trouver quelque moyen qui rende com- mun´ement les hommes plus sages et plus habiles qu’ils n’ont ´et´e jusques ici, je crois que c’est dans la m´edecine qu’on doit le chercher. —
en dat we in plaats van die speculatieve filo- sofie die men in de scholen onderwijst, we ook een praktische kunnen vinden, waar- door we, als we de kracht en het gedrag kennen van het vuur, het water, de lucht, de sterren, de hemel en al die andere din- gen die ons omringen, even duidelijk als we de verschillende beroepen van onze hand- werkslui kennen, we ze op dezelfde manier zouden kunnen benutten in al die toepas- singen waarvoor ze geschikt zijn, en ons zo meesters en eigenaren van de natuur kun- nen maken. Wat niet alleen wenselijk is in verband met de uitvinding van een onein- digheid aan kunstmiddelen zich daarop be- vinden, te genieten, maar vooral ook voor het behoud van de gezondheid, wat onge- twijfeld het grootste goed is en de basis van alle andere goede dingen in dit leven. Want zelfs de geest hangt zo sterk af van het tem- perament en de gesteldheid van de organen in ons lichaam, dat als het mogelijk is een middel te vinden om de mensen in het al- gemeen verstandiger en knapper te maken dan ze tot nu toe geweest zijn, ik geloof dat we die in de geneeskunde moeten zoe- ken.
Urbanus VIII (1568–1644) Galilei (1564–1642))
Figuur 24: Discorsi e Dimostrazioni Matematiche, 1638
Il est vrai que celle qui est maintenant en usage contient peu de choses dont l’utilit´e soit si remarquable : mais, sans que j’aie au- cun dessein de la m´epriser, je m’assure qu’il n’y a personne, mˆeme de ceux qui en font profession, qui n’avoue que tout ce qu’on y sait n’est presque rien `a comparaison de ce qui reste `a y savoir ; et qu’on se pourroit exempter d’une infinit´e de maladies tant du corps que de l’esprit, et mˆeme aussi peut- ˆetre de l’affoiblissement de la vieillesse, si on avoit assez de connoissance de leurs causes et de tous les rem`edes dont la nature nous a pourvus. Or, ayant dessein d’em- ployer toute ma vie `a la recherche d’une science si n´ecessaire, et ayant rencontr´e un chemin qui me semble tel qu’on doit infailli- blement la trouver en le suivant, si ce n’est qu’on en soit empˆech´e ou par la bri`evet´e de la vie ou par le d´efaut des exp´eriences, je jugeois qu’il n’y avoit point de meilleur rem`ede contre ces deux empˆechements que de communiquer fid`element au public tout le peu que j’aurois trouv´e, et de convier les bons esprits `a tˆacher de passer plus outre, en contribuant, chacun selon son in- clination et son pouvoir, aux exp´eriences qu’il faudroit faire, et communiquant aussi au public toutes les choses qu’ils appren- droient, afin que les derniers commen¸cant o`u les pr´ec´edents auroient achev´e, et ainsi joignant les vies et les travaux de plu- sieurs, nous allassions tous ensemble beau- coup plus loin que chacun en particulier ne sauroit faire.
Weliswaar bevat de geneeskunst die tegen- woordig in gebruik is weinig dingen waar- van het nut nu zo opmerkelijk is, maar zon- der dat ik haar nu te kort wil doen, ben ik er zeker van dat –zelfs onder degenen die er hun beroep van maken– niemand is die niet toegeeft dat alles wat men er van weet bijna niets is vergeleken met alles wat er nog over te weten valt, en dat we ons zouden kunnen vrijwaren van een oneindig aantal ziekten, zowel van lichaam als van geest, en zelfs ook misschien van de kwa- len van de ouderdom, als we genoeg kennis hadden van de oorzaak en van de middelen die de natuur ons daartegen biedt. Welnu, omdat het mijn plan is mijn hele leven te besteden aan het onderzoek naar een weten- schap die zo nodig is, en ik een weg ben te- gengekomen die me zodanig lijkt te zijn dat we daardoor die kennis zonder enige twij- fel kunnen vinden als we die weg volgen, tenzij het ons wordt verhinderd ´of door de korte duur van ons leven ´of door het tekort aan ervaringen8, geloof ik dat er geen be- tere remedie tegen die twee hinderpalen is, dan getrouw aan het publiek al het weinige te berichten dat ik mag hebben gevonden, en het aan andere goede lieden over te la- ten te proberen er mee verder te gaan, door bij te dragen –ieder naar zijn eigen voor- keur en vermogen– aan de proefnemingen die men zal moeten doen, en door evenzeer aan het publiek mee te delen wat zij zouden leren. Zodat degenen die later komen, d´a´ar beginnen, met wat hun voorgangers zullen hebben bereikt. En zo het leven en het werk
Mˆeme je remarquois, touchant les exp´eriences, qu’elles sont d’autant plus n´ecessaires qu’on est plus avanc´e en connoissance ; car, pour le commencement, il vaut mieux ne se servir que de celles qui se pr´esentent d’elles-mˆemes `a nos sens, et que nous ne saurions ignorer pourvu que nous y fassions tant soit peu de r´eflexion, que d’en chercher de plus rares et ´etudi´ees : dont la raison est que ces plus rares trompent sou- vent, lorsqu’on ne sait pas encore les causes des plus communes, et que les circonstances dont elles d´ependent sont quasi toujours si particuli`eres et si petites, qu’il est tr`es ma- lais´e de les remarquer. Mais l’ordre que j’ai tenu en ceci a ´et´e tel. Premi`erement, j’ai tach´e de trouver en g´en´eral les prin- cipes ou premi`eres causes de tout ce qui est ou qui peut ˆetre dans le monde, sans rien consid´erer pour cet effet que Dieu seul qui l’a cr´e´e, ni les tirer d’ailleurs que de certaines semences de v´erit´es qui sont na- turellement en nos ˆames. Apr`es cela, j’ai examin´e quels ´etoient les premiers et plus ordinaires effets qu’on pouvoit d´eduire de ces causes ; et il me semble que par l`a j’ai trouv´e des cieux, des astres, une terre, et mˆeme sur la terre de l’eau, de l’air, du feu, des min´eraux, et quelques autres telles choses, qui sont les plus communes de toutes et les plus simples, et par cons´equent les plus ais´ees `a connoˆıtre. —
Ik merkte zelfs, met betrekking tot experi- menten, dat zij des te noodzakelijker wor- den naarmate je meer geavanceerd in je kennis bent. Want in het begin is het beter dat we ons uitsluitend bedienen van erva- ringen die zichzelf aan onze zintuigen aan- dienen en die we niet kunnen ontlopen, on- der de voorwaarde dat we er een beetje over nadenken, dan dat we juist de zeldzamer en beter bestudeerde ervaringen zoeken. De reden daarvoor is dat die zeldzame erva- ringen ons dikwijls op een dwaalpad bren- gen, terwijl we nog niet de oorzaken van de meest gewone kennen, en dat de omstan- digheden waarvan ze afhangen bijna altijd z´o bijzonder en z´o nietig zijn dat het heel moeilijk is ze op te merken. Maar de volg- orde die ik hierbij aangehouden heb is de volgende geweest: eerst heb ik geprobeerd in het algemeen de principes of belangrijk- ste oorzaken te vinden van alles wat er op de wereld is of zou kunnen zijn, zonder voor dat doel iets anders in aanmerking te nemen dan alleen God die alles geschapen heeft, of ze van iets anders af te leiden dan van bepaalde kiemen van waarheid die van nature in onze ziel zitten. Daarna heb ik onderzocht wat de belangrijkste en gewoon- ste gevolgen waren die men zou kunnen af- leiden uit die oorzaken. En het lijkt me dat ik daardoor heb gevonden: hemel, sterren, en een aarde en op die aarde zelfs water, lucht, vuur, mineralen en een paar andere van die zaken, die het gewoonst van alles zijn en het eenvoudigst, en bijgevolg het ge- makkelijkst te kennen.
Puis, lorsque j’ai voulu descendre `a celles qui ´etoient plus particuli`eres, il s’en est tant pr´esent´e `a moi de diverses, que je n’ai pas cru qu’il fut possible `a l’esprit hu- main de distinguer les formes ou esp`eces de corps qui sont sur la terre, d’une infi- nit´e d’autres qui pourroient y ˆetre si c’eˆut
´et´e le vouloir de Dieu de les y mettre, ni par cons´equent de les rapporter `a notre usage, si ce n’est qu’on vienne au devant des causes par les effets, et qu’on se serve de plusieurs exp´eriences particuli`eres. En- suite de quoi, repassant mon esprit sur tous les objets qui s’´etoient jamais pr´esent´es `a mes sens, j’ose bien dire que je n’y ai re- marqu´e aucune chose que je ne pusse as- sez commod´ement expliquer par les prin- cipes que j’avois trouv´es. Mais il faut aussi que j’avoue que la puissance de la nature est si ample si vaste, et que ces principes sont si simples et si g´en´eraux que je ne re- marque quasi plus aucun effet particulier que d’abord je ne connoisse qu’il peut en ˆetre d´eduit en plusieurs diverses fa¸cons, et que ma plus grande difficult´e est d’ordi- naire de trouver en laquelle de ces fa¸cons il en d´epend ; car `a cela je ne sais point d’autre exp´edient que de chercher derechef quelques exp´eriences qui soient telles que leur ´ev´enement ne soit pas le mˆeme si c’est en l’une de ces fa¸cons qu’on doit l’expliquer que si c’est en l’autre. —
Toen ik vervolgens wilde afdalen naar ver- schijnselen die meer bijzonder waren, trof ik z´oveel verschillende dingen, dat ik ge- loofde dat het de menselijke geest onmoge- lijk was alle vormen of soorten van voor- werpen die op de wereld bestaan te onder- scheiden van een oneindigheid van andere die er zouden hebben kunnen zijn als het God’s wil was geweest ze erop te zetten, en dat het bijgevolg onmogelijk was er nuttig verslag over te doen of er gebruik van te maken, tenzij je door de gevolgen achter de oorzaken komt en je sommige speciale ex- perimenten uitvoert. Toen ik daarna weer alle voorwerpen die zich ooit aan mijn zin- tuigen hadden voorgedaan aan mijn geest liet voorbijtrekken, durf ik wel te zeggen dat ik er geen ´e´en heb opgemerkt die ik niet vrij gemakkelijk kon verklaren vanuit de prin- cipes die ik had gevonden. Maar ik moet ook toegeven dat de macht van de natuur z´o omvattend en z´o uitgestrekt is, en dat die beginselen z´o eenvoudig zijn en z´o al- gemeen, dat ik bijna geen enkel bijzonder effect opmerkte waarvan ik niet direct al wist dat het er op verscheidene verschil- lende manieren uit kon worden afgeleid, en dat het gewoon mijn grootste moeilijkheid is te vinden op welke wijze het gevolg er van afhangt. Want daar weet ik geen ander middel tegen dan voortaan te zoeken welke experimenten zodanig kunnen zijn dat de uitkomst niet hetzelfde is wanneer de ´ene of de andere manier die het kan verklaren de juiste is.
Au reste, j’en suis maintenant l`a que je vois, ce me semble, assez bien de quel biais on se doit prendre `a faire la plupart de celles qui peuvent servir `a cet effet : mais je vois aussi qu’elles sont telles, et en si grand nombre, que ni mes mains ni mon revenu, bien que j’en eusse mille fois plus que je n’en ai, ne sauroient suffire pour toutes ; en sorte que, selon que j’aurai d´esormais la commo- dit´e d’en faire plus ou moins, j’avancerai aussi plus ou moins en la connoissance de la nature : ce que je me promettois de faire connoˆıtre par le trait´e que j’avois ´ecrit, et d’y montrer si clairement l’utilit´e que le pu- blic en peut recevoir, que j’obligerois tous ceux qui d´esirent en g´en´eral le bien des hommes, c’est-`a-dire tous ceux qui sont en effet vertueux, et non point par faux sem- blant ni seulement par opinion, tant `a me communiquer celles qu’ils ont d´ej`a faites, qu’`a m’aider en la recherche de celles qui restent `a faire. —
Overigens ben ik op het ogenblik z´o ver dat –naar het me toeschijnt– ik vrij goed zie welke weg je moet kiezen om het meren- deel van die experimenten met dat doel te doen Maar ik zie ook dat ze zodanig zijn, en zo groot in aantal, dat noch mijn han- den, noch mijn inkomen – al had ik duizend maal meer dan ik nu heb– genoeg zouden kunnen zijn voor dat alles. Zodat, naar ge- lang ik er voortaan de gelegenheid toe zal hebben meer of minder van die experimen- ten te doen, ik ook meer of minder zal voor- uitkomen in mijn kennis der natuur. Dat is wat ik mezelf beloofde bekend te maken door de verhandeling die ik had geschre- ven, en ook helder het nut er in aan te wij- zen dat het publiek ervan kan hebben, zodat ik, al diegenen die in het algemeen het wel- zijn van de mens wensen –d.w.z iedereen die werkelijk eerzaam is en niet alleen in uiterlijk of alleen in woord– zou verplich- ten, zowel mij te berichten wat ze al gedaan hebben, als me te helpen bij het onderzoek van die experimenten die nog gedaan moe- ten worden.
Christiaan Huygens (1629–1696) Baruch de Spiniza (1632–1677)
Mais j’ai eu depuis ce temps-l`a d’autres rai- sons qui m’ont fait changer d’opinion, et penser que je devois v´eritablement continuer d’´ecrire toutes les choses que je jugerois de quelque importance, `a mesure que j’en d´ecouvrirois la v´erit´e, et y apporter le mˆeme soin que si je les voulois faire imprimer, tant afin d’avoir d’autant plus d’occasion de les bien examiner, comme sans doute on regarde toujours de plus pr`es `a ce qu’on croit devoir ˆetre vu par plu- sieurs qu’`a ce qu’on ne fait que pour soi-mˆeme, et souvent les choses qui m’ont sembl´e vraies lorsque j’ai commenc´e `a les concevoir, m’ont paru fausses lorsque je les ai voulu mettre sur le papier, qu’afin de ne perdre aucune occa- sion de profiter au public, si j’en suis capable, et que si mes ´ecrits valent quelque chose, ceux qui les auront apr`es ma mort en puissent user ainsi qu’il sera le plus `a propos ; mais que je ne devois aucunement consentir qu’ils fussent pu- bli´es pendant ma vie, afin que ni les oppositions et controverses auxquelles ils seroient peut-ˆetre sujets, ni mˆeme la r´eputation telle quelle qu’ils me pourroient acqu´erir, ne me donnassent au- cune occasion de perdre le temps que j’ai des- sein d’employer `a m’instruire. Car, bien qu’il soit vrai que chaque homme est oblig´e de pro- curer autant qu’il est en lui le bien des autres, et que c’est proprement ne valoir rien que de n’ˆetre utile `a personne, toutefois il est vrai aussi que nos soins se doivent ´etendre plus loin que le temps pr´esent, et qu’il est bon d’omettre les choses qui apporteroient peut-ˆetre quelque pro- fit `a ceux qui vivent, lorsque c’est `a dessein d’en faire d’autres qui en apportent davantage `a nos neveux. —
Maar sindsdien hebben andere redenen me van mening doen veranderen en me doen denken dat ik werkelijk moest doorgaan met het opschrijven van de dingen die ik belangrijk vond, zodra ik er de waarheid van zou ontdekkken, en dat ik er dezelfde zorg aan moest besteden als wan- neer ik het wilde laten drukken, om zodoende daardoor beter de gelegenheid te hebben ze goed te onderzoeken –omdat zonder enige twijfel we altijd veel beter naar die dingen kijken waar- van we denken dat ze door verschillende andere mensen gezien moeten worden, dan naar wat we alleen voor onszelf doen, en dikwijls bleken zaken die ik voor waar hield wanneer ik erover begon na te denken, fout wanneer ik ze op pa- pier wilde zetten– Dit alles om geen enkele ge- legenheid verloren te laten gaan om van mijn lezers te profiteren –als ik dat kan– en degenen die mijn geschriften -als ze iets waard zijn- na mijn dood zullen hebben, er zoveel van kunnen gebruiken als hun het best van pas zal komen.
Maar ik meende dat ik geenszins moest toestem- men dat ze tijdens mijn leven gepubliceerd wer- den, zodat noch de oppositie en de controversen waarvan ze het onderwerp zouden zijn, evenmin als de reputatie die ze me zouden kunnen ople- veren, me enige aanleiding zouden geven om de tijd te verliezen die ik van plan ben voor mijn studie te gebruiken. Want hoewel het waar is dat ieder mens verplicht is zoveel mogelijk te zorgen voor het welzijn van anderen en dat ie- mand werkelijk waardeloos is als hij voor nie- mand nuttig is, het is toch ook waar dat onze zorgen zich verder moeten uitstrekken dan de tegenwoordige tijd en dat het goed is die dingen achterwege te laten die misschien enig nut zou- den hebben voor degenen die leven, wanneer we andere dingen van plan zijn, die voordeel bren- gen aan onze achterneefjes.
Comme en effet je veux bien qu’on sache que le peu que j’ai appris jusques ici n’est presque rien `a comparaison de ce que j’ignore et que je ne d´esesp`ere pas de pou- voir apprendre : car c’est quasi le mˆeme de ceux qui d´ecouvrent peu `a peu la v´erit´e dans les sciences, que de ceux qui, com- men¸cant `a devenir riches, ont moins de peine `a faire de grandes acquisitions, qu’ils n’ont eu auparavant, ´etant plus pauvres, `a en faire de beaucoup moindres. Ou bien on peut les comparer aux chefs d’arm´ee, dont les forces ont coutume de croˆıtre `a pro- portion de leurs victoires, et qui ont be- soin de plus de conduite pour se maintenir apr`es la perte d’une bataille, qu’ils n’ont, apr`es l’avoir gagn´ee, `a prendre des villes et des provinces : car c’est v´eritablement don- ner des batailles que de tˆacher `a vaincre toutes les difficult´es et les erreurs qui nous empˆechent de parvenir `a la connoissance de la v´erit´e, et c’est en perdre une que de re- cevoir quelque fausse opinion touchant une mati`ere un peu g´en´erale et importante ; il faut apr`es beaucoup plus d’adresse pour se remettre au mˆeme ´etat qu’on ´etoit aupara- vant, qu’il ne faut `a faire de grands progr`es lorsqu’on a d´ej`a des principes qui sont as- sur´es. —
Inderdaad wil ik wel dat men weet dat het beetje dat ik tot nog toe geleerd heb bijna niets is, in vergelijking met dat wat ik niet weet, en wat ik zelfs niet hoop te kunnen leren. Want het is bijna hetzelfde met de- genen die beetje bij beetje de waarheid in de wetenschap ontdekken, als met degenen die rijk beginnen te worden: ze hebben min- der moeite zich grote aanwinsten te ver- werven, dan ze vroeger hadden met klei- nere, toen ze armer waren, Of je kunt ze wel vergelijken met legerleiders, waarvan de kracht gewoonlijk toeneemt in verhou- ding met hun overwinningen: die hebben meer leiderschap nodig om na het verlies van een veldslag zich te kunnen handhaven, dan ze nodig hebben om steden en provin- cies in te nemen nadat ze er een gewon- nen hebben. Want, om te proberen alle moeilijkheden en fouten te overwinnen die ons verhinderen om tot de kennis van de waarheid te komen, is werkelijk een vorm van slag leveren, en je verliest de veldslag als je een onjuiste mening krijgt over een ietwat algemeen en belangrijk onderwerp.
Men heeft later veel meer schranderheid no- dig om weer in de vorige toestand terug te komen dan men nodig heeft om een grote sprong vooruit te maken, wanneer je de be- ginselen die als zeker vaststaan al tot je be- schikking hebt.
Pour moi, si j’ai ci-devant trouv´e quelques v´erit´es dans les sciences (et j’esp`ere que les choses qui sont contenues en ce volume fe- ront juger que j’en ai trouv´e quelques unes), je puis dire que ce ne sont que des suites et des d´ependances de cinq ou six princi- pales difficult´es que j’ai surmont´ees, et que je compte pour autant de batailles o`u j’ai eu l’heur de mon cˆot´e : mˆeme je ne craindrai pas de dire que je pense n’avoir plus besoin d’en gagner que deux ou trois autres sem- blables pour venir enti`erement `a bout de mes desseins ; et que mon ˆage n’est point si avanc´e que, selon le cours ordinaire de la nature, je ne puisse encore avoir assez de loisir pour cet effet. Mais je crois ˆetre d’au- tant plus oblig´e `a m´enager le temps qui me reste, que j’ai plus d’esp´erance de le pouvoir bien employer ; et j’aurois sans doute plu- sieurs occasions de le perdre, si je publiois les fondements de ma physique : car, encore qu’ils soient presque tous si ´evidents qu’il ne faut que les entendre pour les croire, et qu’il n’y en ait aucun dont je ne pense pou- voir donner des d´emonstrations, toutefois,
`
a cause qu’il est impossible qu’ils soient ac- cordants avec toutes les diverses opinions des autres hommes, je pr´evois que je serois souvent diverti par les oppositions qu’ils fe- roient naˆıtre.
Wat betreft mijzelf, als ik hierv´o´or enige waarheden in de wetenschap gevonden heb –en ik hoop dat de onderwerpen die volgen in dit boek U doen oordelen d´at ik er een paar gevonden heb– kan ik zeggen dat ze alleen maar afhankelijk en het gevolg zijn van een vijf- of zestal essenti¨ele moeilijkhe- den die ik te boven ben gekomen en die ik beschouw als veldslagen waar ik het geluk aan mijn kant heb gehad. Ik durf zelfs te zeggen dat ik meen er niet m´e´er dan twee of drie andere nodig te hebben om mijn doel te bereiken. En mijn leeftijd is nog niet zo- ver gevorderd dat, volgens de gewone loop van de natuur, ik daarvoor nog genoeg tijd zal hebben. Maar ik denk dat naarmate ik mezelf er meer toe dwing de tijd die me rest goed in te delen, ik meer hoop heb hem goed te kunnen gebruiken. En ik zou ongetwij- feld meer gelegenheid hebben mijn tijd te verknoeien als ik de beginselen van mijn fy- sica zou publiceren. Want, hoewel ze bijna allemaal z´o evident zijn, dat je ze alleen maar hoeft te horen om ze te geloven, en dat er niet ´e´entje bij is waarvan ik denk er geen bewijzen van te kunnen leveren, toch, omdat het onmogelijk is dat ze overeenko- men met alle verschillende meningen van andere mensen, voorzie ik dat ik dikwijls zou worden afgeleid door de oppositie die ze zouden veroorzaken.
On peut dire que ces oppositions seroient utiles, tant afin de me faire connoˆıtre mes fautes, qu’afin que, si j’avois quelque chose de bon, les autres en eussent par ce moyen plus d’intelligence, et, comme plu- sieurs peuvent plus voir qu’un homme seul, que, commen¸cant d`es maintenant `a s’en servir, ils m’aidassent aussi de leurs inven- tions. Mais encore que je me reconnoisse extrˆemement sujet `a faillir, et que je ne me fie quasi jamais aux premi`eres pens´ees qui me viennent, toutefois l’exp´erience que j’ai des objections qu’on me peut faire m’empˆeche d’en esp´erer aucun profit : car j’ai d´ej`a souvent ´eprouv´e les jugements tant de ceux que j’ai tenus pour mes amis que de quelques autres `a qui je pensois ˆetre in- diff´erent et mˆeme aussi de quelques uns dont je savois que la malignit´e et l’envie tˆacheroit assez `a d´ecouvrir ce que l’affec- tion cacheroit `a mes amis ; mais il est ra- rement arriv´e qu’on m’ait object´e quelque chose que je n’eusse point du tout pr´evue, si ce n’est qu’elle fˆut fort ´eloign´ee de mon sujet ; en sorte que je n’ai quasi jamais ren- contr´e aucun censeur de mes opinions qui ne me semblˆat ou moins rigoureux ou moins
´equitable que moi- mˆeme. Et je n’ai ja- mais remarqu´e non plus que par le moyen des disputes qui se pratiquent dans les
´ecoles, on ait d´ecouvert aucune v´erit´e qu’on ignorˆat auparavant : car pendant que cha- cun tˆache de vaincre, on s’exerce bien plus
`
a faire valoir la vraisemblance qu’`a peser les raisons de part et d’autre ; et ceux qui ont ´et´e longtemps bons avocats ne sont pas pour cela par apr`es meilleurs juges.
Je kunt natuurlijk zeggen dat die oppositie nuttig zou zijn, zowel omdat ze me mijn fouten zou doen inzien, als omdat de an- deren er daardoor meer begrip van zouden kunnen krijgen als ik het wel goed had, en omdat m´e´er mensen m´e´er zien dan eentje alleen, en dat ze me ook met hun vindin- gen zouden kunnen helpen, als ze nu direct al beginnen gebruik van te maken van de kennis. Maar hoewel ik erken dat ik een groot risico loop fouten te maken, en dat ik bijna nooit vertrouw op de eerste gedach- ten die in mij opkomen, toch verhindert de ervaring die ik heb met tegenwerpingen die men tegen me kan inbrengen, mij om op enig profijt te hopen. Want ik heb al dik- wijls de oordelen getoetst, zowel van hen die ik voor mijn vrienden hield, als van een paar anderen van wie ik meende dat ze on- verschillig tegenover me stonden, en zelfs ook van sommigen waarvan ik wist dat de kwaadaardigheid en de jaloezie zou probe- ren genoeg te ontdekken wat genegenheid voor mijn vrienden verborgen hield. Maar het is zelden voorgekomen dat men mij iets voor de voeten wierp dat ik helemaal niet voorzien had, tenzij het te ver van mijn on- derwerp verwijderd lag, zodat ik bijna nooit een criticaster van mijn opvattingen ben te- gengekomen die me minder streng en min- der rechtvaardig toescheen dan ikzelf. En ik heb nooit gemerkt, zelfs niet door middel van de debatten zoals men die in de scholen praktiseert, dat men ooit een waarheid heeft gevonden die men daarv´o´or over het hoofd had gezien. Want terwijl iedereen probeert als overwinnaar uit de bus te komen, doen ze veel meer hun best het waarschijnlijke te laten gelden dan beide kanten van een re- denering af te wegen. En zij die lange tijd goede advocaten geweest zijn zijn daardoor later niet altijd de beste rechters.
Pour l’utilit´e que les autres recevroient de la communication de mes pens´ees, elle ne pourroit aussi ˆetre fort grande, d’autant que je ne les ai point encore conduites si loin qu’il ne soit besoin d’y ajouter beaucoup de choses avant que de les appliquer `a l’usage.
Et je pense pouvoir dire sans vanit´e que s’il y a quelqu’un qui en soit capable, ce doit ˆetre plutˆot moi qu’aucun autre : non pas qu’il ne puisse y avoir au monde plusieurs esprits incomparablement meilleurs que le mien, mais pourcequ’on ne sauroit si bien concevoir une chose et la rendre sienne, lorsqu’on l’apprend de quelque autre, que lorsqu’on l’invente soi-mˆeme. Ce qui est si v´eritable en cette mati`ere, que, bien que j’aie souvent expliqu´e quelques unes de mes opinions `a des personnes de tr`es bon es- prit, et qui, pendant que je leur parlois, sembloient les entendre fort distinctement, toutefois, lorsqu’ils les ont redites, j’ai re- marqu´e qu’ils les ont chang´ees presque tou- jours en telle sorte que je ne les pouvois plus avouer pour miennes. A l’occasion de quoi je suis bien aise de prier ici nos ne- veux de ne croire jamais que les choses qu’on leur dira viennent de moi, lorsque je ne les aurai point moi-mˆeme divulgu´ees ; et je ne m’´etonne aucunement des extra- vagances qu’on attribue `a tous ces anciens philosophes dont nous n’avons point les
´ecrits, ni ne juge pas pour cela que leurs pens´ees aient ´et´e fort d´eraisonnables, vu qu’ils ´etoient des meilleurs esprits de leurs temps, mais seulement qu’on nous les a mal rapport´ees. —
En wat het nut aangaat dat anderen kun- nen hebben van mijn gedachten, dat zou niet erg groot kunnen zijn aangezien ik het nog niet zo ver heb gebracht dat het niet nodig is er veel aan toe te voegen voordat ze nuttig kan worden toegepast. En zonder ijdelheid meen ik te kunnen zeggen dat, als er iemand toe in staat zou zijn, ik dat dan eerder zelf dan iemand anders moet zijn.
Niet dat er niet op de wereld verschillende mensen rondlopen die onvergelijkelijk veel beter kunnen denken dan ik, maar omdat je niet zo goed iets kunt vatten en het je eigen maakt wanneer je het van een ander leert, dan wanneer je het zelf ontdekt. Dat is met betrekking tot deze materie z´o waar dat, hoewel ik dikwijks sommige van mijn opvattingen heb uitgelegd aan personen met een heel goed verstand en die, wanneer ik met ze sprak, het heel duidelijk leken te be- grijpen, ik toch merkte dat, wanneer ze het hadden doorverteld, ze het bijna altijd op zo’n manier hadden veranderd dat ik het niet meer voor mijn rekening kon nemen.
Bij gelegenheid waarvan ik hier heel graag mijn achterneefjes verzoek nooit de dingen te geloven die men hun zegt van mij afkom- stig te zijn, als ik ze niet zelf duidelijk op die manier heb verspreid. En ik verbaas me helemaal niet over de rare dingen die men de klassieke filosofen toedicht die ze hele- maal niet hebben opgeschreven, en daarom denk ik ook niet dat hun gedachten erg on- verstandig zijn geweest, gezien dat het de verstandigste mensen uit hun tijd waren.
Maar ik denk dat men ons van hen alleen
Comme on voit aussi que presque jamais il n’est arriv´e qu’aucun de leurs sectateurs les ait surpass´es ; et je m’assure que les plus pas- sionn´es de ceux qui suivent maintenant Aris- tote se croiroient heureux s’ils avoient autant de connoissance de la nature qu’il en a eu, en- core mˆeme que ce fˆut `a condition qu’ils n’en auroient jamais davantage. Ils sont comme le lierre, qui ne tend point `a monter plus haut que les arbres qui le soutiennent, et mˆeme souvent qui redescend apr`es qu’il est parvenu jusques `a leur faˆıte ; car il me semble aussi que ceux-l`a redescendent, c’est-`a-dire se rendent en quelque fa¸con moins savants que s’ils s’abste- noient d’´etudier, lesquels, non contents de sa- voir tout ce qui est intelligiblement expliqu´e dans leur auteur, veulent outre cela y trou- ver la solution de plusieurs difficult´es dont il ne dit rien, et auxquelles il n’a peut-ˆetre ja- mais pens´e. Toutefois leur fa¸con de philosopher est fort commode pour ceux qui n’ont que des esprits fort m´ediocres ; car l’obscurit´e des dis- tinctions et des principes dont ils se servent est cause qu’ils peuvent parler de toutes choses aussi hardiment que s’ils les savoient, et soute- nir tout ce qu’ils en disent contre les plus subtils et les plus habiles, sans qu’on ait moyen de les convaincre : en quoi ils me semblent pareils `a un aveugle qui, pour se battre sans d´esavantage contre un qui voit, l’auroit fait venir dans le fond de quelque cave fort obscure : et je puis dire que ceux-ci ont int´erˆet que je m’abstienne de publier les principes de la philosophie dont je me sers ; car ´etant tr`es simples et tr`es ´evidents, comme ils sont, je ferois quasi le mˆeme en les publiant que si j’ouvrois quelques fenˆetres, et faisois entrer du jour dans cette cave o`u ils sont descendus pour se battre. —
Zo zie je ook bijna nooit dat een van hun volge- lingen ze heeft overtroffen. En ik ben er zeker van dat tegenwoordig de meest gepassioneerde volgers van Aristoteles zichzelf gelukkig zouden prijzen als ze evenveel kennis van de natuur hadden, als hijzelf heeft gehad, zelfs als dat on- der de voorwaarde was dat ze er geen profijt van zouden hebben. Ze zijn als de klimop, die niet hoger klimt dan de boom die ze ondersteunt en die zelfs weer naar beneden komt nadat hij bij de top bereikt heeft. Want zo lijkt het me ook dat z´ıj weer naar beneden komen, d.w.z.
dat ze zich op een of andere manier minder verstandig gedragen dan wanneer ze zouden op- houden met studeren, omdat ze, niet tevreden met het weten van alles wat door hun auteur op een begrijpelijke manier is uitgelegd, daar- enboven er de oplossing willen vinden van ver- schillende moeilijke dingen waarover hij niets zegt, en waaraan hij misschien nooit gedacht heeft. Toch is hun manier van filosoferen heel comfortabel voor hen die alleen maar een mid- delmatig verstand hebben, want de duisterheid in het onderscheid en de principes waarvan ze zich bedienen veroorzaakt dat ze over alle din- gen even stoutmoedig kunnen praten als wan- neer ze er verstand van hadden, en alles wat ze erover zeggen kunnen staande houden tegen scherpzinniger en bekwamer lieden, zonder dat men een middel heeft ze te verslaan. In welk opzicht ze me lijken overeen te komen met een blinde die, om zich zonder nadeel te kunnen teweerstellen tegen iemand die ziet, hem ach- terin een erg donkere grot laat komen. En ik kan zeggen dat deze lieden er belang bij hebben dat ik me ervan onthoud de beginselen te pu- bliceren van de filosofie waarvan ik mij bedien, want omdat ze heel eenvoudig zijn en heel voor de hand liggend, deed ik door ze te pubiceren bijna hetzelfde als wanneer ik een paar ramen zou open zetten en ik daglicht liet binnenkomen in die grot waar zij heengegaan zijn om te vech- ten.
Mais mˆeme les meilleurs esprits n’ont pas occasion de souhaiter de les connoˆıtre ; car s’ils veulent savoir parler de toutes choses, et acqu´erir la r´eputation d’ˆetre doctes, ils y parviendront plus ais´ement en se conten- tant de la vraisemblance, qui peut ˆetre trouv´ee sans grande peine en toutes sortes de mati`eres, qu’en cherchant la v´erit´e, qui ne se d´ecouvre que peu `a peu en quelques unes, et qui, lorsqu’il est question de par- ler des autres, oblige `a confesser franche- ment qu’on les ignore.Que s’ils pr´ef`erent la connoissance de quelque peu de v´erit´es `a la vanit´e de paroˆıtre n’ignorer rien, comme sans doute elle est bien pr´ef´erable, et qu’ils veuillent suivre un dessein semblable au mien, ils n’ont pas besoin pour cela que je leur dise rien davantage que ce que j’ai d´ej`a dit en ce discours : car s’ils sont capables de passer plus outre que je n’ai fait, ils le seront aussi, `a plus forte raison, de trou- ver d’eux-mˆemes tout ce que je pense avoir trouv´e ; d’autant que n’ayant jamais rien examin´e que par ordre, il est certain que ce qui me reste encore `a d´ecouvrir est de soi plus difficile et plus cach´e que ce que j’ai pu ci- devant rencontrer, et ils auroient bien moins de plaisir `a l’apprendre de moi que d’eux-mˆemes ; outre que l’habitude qu’ils acquerront , en cherchant premi`erement des choses faciles, et passant peu a peu par degr´es `a d’autres plus difficiles, leur servira plus que toutes mes instructions ne sau- roient faire. —
Maar zelfs de knapste koppen hebben geen aanleiding die publicatie te wensen, want als ze overal over willen kunnen spreken en zich de reputatie van geleerde willen ver- werven, zullen ze dat gemakkelijker berei- ken door zich met de waarschijnlijkheid te- vreden stellen, die zonder grote moeite op tal van terreinen te vinden is, dan door het zoeken van de waarheid die zich slechts stukje voor stukje op een aantal gebieden openbaart, en die, wanneer het ergens an- ders over gaat, ons verplicht te bekennen dat we er niets van weten. Als zij de voor- keur geven aan de kennis van een klein beetje waarheid boven de ijdelheid schijn- baar alles te weten, welk eerste ongetwij- feld te prefereren is, en als ze een plan wil- len volgen dat op het mijne lijkt, hebben ze daarvoor niet nodig dat ik ze meer vertel dan wat in deze verhandeling al gezegd heb, Want als ze in staat zijn verder te komen dan ik, zullen ze ook, des te beter, alles zelf vinden wat ik denk gevonden te heb- ben. Vooral omdat ik alleen maar in de juiste volgorde gewerkt heb, is het zeker dat wat me nu nog rest te ontdekken daardoor alleen al moeilijker is, en meer verborgen dan wat ik hierv´o´or heb aangetroffen. En ze zouden er wel minder plezier aan beleven als ze het van mij leerden dan van zichzelf.
Bovendien, de gewoonte die zij zich zullen aanwennen als ze eerst de makkelijke din- gen zoeken en dan stapje voor stapje ver- gaan naar andere moeilijker zaken, zal ze meer van dienst zijn dan al mijn instruc- ties zouden kunnen doen.
Comme pour moi je me persuade que si on m’eˆut enseign´e d`es ma jeunesse toutes les v´erit´es dont j’ai cherch´e depuis les d´emonstrations, et que je n’eusse eu au- cune peine `a les apprendre, je n’en aurois peut-ˆetre jamais su aucunes autres, et du moins que jamais je n’aurois acquis l’habi- tude et la facilit´e que je pense avoir d’en trouver toujours de nouvelles `a mesure que je m’applique `a les chercher. Et en un mot s’il y a au monde quelque ouvrage qui ne puisse ˆetre si bien achev´e par aucun autre que par le mˆeme qui l’a commenc´e, c’est celui auquel je travaille.
Wat mijzelf betreft ben ik ervan overtuigd dat als men mij van jongs af aan al die waarheden had onderwezen waarvan ik sindsdien het bewijs heb zocht, en als ik geen enkele moeite gehad had om ze te le- ren, dan zou ik misschien nooit andere heb- ben gekend, en ik zou tenminste niet de gewoonte hebben ontwikkeld en het vermo- gen dat ik denk te hebben om er altijd weer nieuwe te vinden naar mate ik me er toe zet om ze te vinden. En in ´e´en woord als er op de wereld enig werk is dat niet zo goed kan worden afgemaakt door een ander dan door dezelfde die het begonnen is, is het datgene waaraan ik werk.
Figuur 25: Theatrum Anatonicum Lugduno Batavorum
Il est vrai que pour ce qui est des exp´eriences qui peuvent y servir, un homme seul ne sauroit suffire `a les faire toutes : mais il n’y sauroit aussi employer utilement d’autres mains que les siennes, sinon celles des artisans, ou telles gens qu’il pourroit payer, et `a qui l’esp´erance du gain, qui est un moyen tr`es efficace, feroit faire exacte- ment toutes les choses qu’il leur prescriroit.
Car pour les volontaires qui, par curiosit´e ou d´esir d’apprendre, s’offriroient peut-ˆetre de lui aider, outre qu’ils ont pour l’ordi- naire plus de promesses que d’effet, et qu’ils ne font que de belles propositions dont au- cune jamais ne r´eussit, ils voudroient in- failliblement ˆetre pay´es par l’explication de quelques difficult´es, ou du moins par des compliments et des entretiens inutiles, qui ne lui sauroient coˆuter si peu de son temps qu’il n’y perdˆıt. Et pour les exp´eriences que les autres ont d´ej`a faites, quand bien mˆeme ils les lui voudroient communiquer, ce que ceux qui les nomment des secrets ne feroient jamais, elles sont pour la plu- part compos´ees de tant de circonstances ou d’ingr´edients superflus, qu’il lui seroit tr`es malais´e d’en d´echiffrer la v´erit´e ; outre qu’il les trouveroit presque toutes si mal ex- pliqu´ees, ou mˆeme si fausses, `a cause que ceux qui les ont faites se sont efforc´es de les faire paroˆıtre conformes `a leurs principes, que s’il y en avoit quelques unes qui lui ser- vissent, elles ne pourroient derechef valoir le temps qu’il lui faudroit employer `a les choisir. —
Het is waar dat, wat het experimentele ge- deelte betreft, ´e´en man niet voldoende zou kunnen zijn om het allemaal uit te voeren.
Maar hij zou daarvoor ook niet de handen van anderen nuttig kunnen gebruiken, ten- zij die van handwerkslui of dergelijke men- sen die hij zou kunnen betalen, en wie de hoop op verdienste –wat een zeer effectief middel is– alles zou laten doen wat hij hun zou voorschrijven. Want voor vrijwilligers die, uit nieuwsgierigheid of verlangen om te leren, zich misschien zouden aanbieden hem te helpen –behalve dat zij gewoonlijk meer beloven dan bieden en dat ze slechts mooie voorstellen doen waarvan er nooit
´
e´en slaagt– zouden die ongetwijfeld willen worden betaald met de uitleg van sommige moeilijke zaken, of tenminste met compli- menten en nutteloze gesprekken die hem te veel van zijn tijd zouden kosten. En wat de experimenten betreft die anderen reeds ge- daan hebben, zelfs wanneer ze hem die zou- den willen meedelen –wat zij die het gehei- men noemen nooit doen– zijn die voor het grootste gedeelte gecombineerd met zoveel overbodige omstandigheden of ingredi¨enten, dat het voor hem heel moeilijk zou zijn er de waarheid uit te ontcijferen. Bovendien zou hij ze bijna allemaal z´o slecht uitge- legd vinden, of zelfs z´o fout –omdat degenen die ze hebben gedaan zich hebben gedwon- gen ze in overeenstemming te laten lijken met hun eigen uitgangspunten– dat als er al een paar bij waren die hem van dienst zouden kunnen zijn, zij nauwelijks de tijd om dat allemaal uit te zoeken, waard zou-
De fa¸con que s’il y avoit au monde quel- qu’un qu’on sˆut assur´ement ˆetre capable de trouver les plus grandes choses et les plus utiles au public qui puissent ˆetre, et que pour cette cause les autres hommes s’effor- cassent par tous moyens de l’aider `a venir
`
a bout de ses desseins, je ne vois pas qu’ils pussent autre chose pour lui, sinon fournir aux frais des exp´eriences dont il auroit be- soin, et du reste empˆecher que son loisir ne lui fˆut ˆot´e par l’importunit´e de personne.
Mais, outre que je ne pr´esume pas tant de moi-mˆeme que de vouloir rien promettre d’extraordinaire, ni ne me repais point de pens´ees si vaines que de m’imaginer que le public se doive beaucoup int´eresser en mes desseins, je n’ai pas aussi l’ˆame si basse que je voulusse accepter de qui que ce fˆut au- cune faveur qu’on pˆut croire que je n’aurois pas m´erit´ee.
Zodat als er op de wereld iemand bestond waarvan men met zekerheid wist dat hij in staat was om dingen van het hoogst moge- lijke belang en nut voor de publieke zaak te vinden, en als om die reden de andere men- sen zich met alle middelen zouden inspan- nen hem te helpen zijn plannen uit te voe- ren, zie ik niet dat zij iets anders voor hem zouden kunnen doen, dan hem de noodzake- lijke kosten van de experimenten te betalen, en verder te verhinderen dat zijn tijd wordt verspild aan iemands opdringerig gedrag.
Maar, behalve dat ik me niet genoeg ver- beeld om iets buitengewoons te beloven, of me verzadig aan zulke ijdele gedachten dat ik me voorstel dat het publiek zich veel voor mijn plan zou moeten interesseren, heb ik ook niet zo’n lage dunk van mijzelf dat ik van wie dan ook een gunst zou willen aan- nemen, die die ik niet meen te hebben ver- diend.
Isaac Newton (1689) Herman Boehaave (1722)
Toutes ces consid´erations jointes ensemble furent cause, il y a trois ans, que je ne voulus point divulguer le trait´e que j’avois entre les mains, et mˆeme que je pris r´esolution de n’en faire voir aucun autre pendant ma vie qui fˆut si g´en´eral, ni duquel on put entendre les fondements de ma phy- sique. Mais il y a eu depuis derechef deux autres raisons qui m’ont oblig´e `a mettre ici quelques essais particuliers, et `a rendre au public quelque compte de mes actions et de mes desseins. La premi`ere est que si j’y manquois, plusieurs, qui ont su l’intention que j’avois eue ci-devant de faire imprimer quelques ´ecrits, pourroient s’imaginer que les causes pour lesquelles je m’en abstiens seroient plus `a mon d´esavantage qu’elles ne sont : car, bien que je n’aime pas la gloire par exc`es, ou mˆeme, si j’ose le dire, que je la ha¨ısse en tant que je la juge contraire au re- pos, lequel j’estime sur toutes choses, tou- tefois aussi je n’ai jamais tˆach´e de cacher mes actions comme des crimes, ni n’ai us´e de beaucoup de pr´ecautions pour ˆetre in- connu, tant `a cause que j’eusse cru me faire tort, qu’`a cause que cela m’auroit donn´e quelque esp`ece d’inqui´etude, qui eˆut de- rechef ´et´e contraire au parfait repos d’es- prit que je cherche ; et pourceque, m’´etant toujours ainsi tenu indiff´erent entre le soin d’ˆetre connu ou de ne l’ˆetre pas, je n’ai pu empˆecher que je n’acquisse quelque sorte de r´eputation, j’ai pens´e que je devois faire mon mieux pour m’exempter au moins de l’avoir mauvaise. —
Al die overwegingen tezamen waren drie jaar geleden de reden dat ik de verhande- ling die ik onder handen had helemaal niet wilde publiceren, en zelfs dat ik besloot bij mijn leven niets anders openbaar te maken dat zo algemeen was, of waaruit men de be- ginselen van mijn fysica kon leren. Maar er hebben zich sindsdien twee nieuwe redenen voorgedaan, die mij nopen hier een paar bij- zondere essais neer te leggen, en mijn lezers enige rekenschap van mijn daden en plan- nen af te leggen. De eerste is dat, als ik het niet zou doen, verschillende mensen die mijn vroegere voornemen om een paar ge- schriften te laten drukken kenden, zouden kunnen denken dat de redenen waarom ik het niet deed m´e´er tot mijn nadeel zouden strekken dan ze in feite doen. Want, hoe- wel roem mij niet aan het hart gaat, en ik zelfs durf te zeggen dat ik er een hekel aan heb omdat ze strijdig is met de rust die ik bovenal waardeer, toch heb ik ook nooit ge- probeerd mij daden als misdaden te verber- gen. En ik heb ook geen voorzorgen geno- men om onbekend te blijven, enerzijds om- dat ik dacht dat het me kwaad zou doen en anderzijds omdat het me een soort van on- rust zou hebben gegeven die ook weer tegen- gesteld zou zijn geweest aan de volmaakte zielerust die ik zoek. Omdat ik altijd onver- schillig stond tegenover de zorg om bekend te zijn of niet, en omdat ik niet heb kunnen verhinderen dat ik een soort van reputatie verwierf, heb ik gedacht dat ik mijn best moest doen op zijn minst te verhinderen dat ik een slechte reputatie kreeg.
L’autre raison qui m’a oblig´e `a ´ecrire ceci est que, voyant tous les jours de plus en plus le retardement que souffre le dessein que j’ai de m’instruire, `a cause d’une infi- nit´e d’exp´eriences dont j’ai besoin, et qu’il est impossible que je fasse sans l’aide d’au- trui, bien que je ne me flatte pas tant que d’esp´erer que le public prenne grande part en mes int´erˆets, toutefois je ne veux pas aussi me d´efaillir tant `a moi-mˆeme que de donner sujet `a ceux qui me suivront de me reprocher quelque jour que j’eusse pu leur laisser plusieurs choses beaucoup meilleures que je n’aurai fait, si je n’eusse point trop n´eglig´e de leur faire entendre en quoi ils pouvoient contribuer `a mes desseins.
De andere reden die me dwong dit op te schrijven was dat, omdat ik dagelijks steeds meer de vertraging zag die mijn plan om mijzelf te ontwikkelen onderging vanwege het eindeloze tal van experimenten dat ik nodig heb, en omdat ik dat onmogelijk zon- der de hulp van anderen voor elkaar krijg, en hoewel ik me niet vlei met de hoop dat ik van het publiek veel steun kan verwach- ten, wil ik toch ook niet te kort schieten en hen die me opvolgen reden geven om me op een dag te verwijten dat ik hun som- mige dingen veel beter had kunnen achter- laten dan ik gedaan heb, als ik niet zozeer in gebreke gebleven was hun te laten ho- ren waarin ze hadden kunnen bijdragen aan mijn plan.
Figuur 26: Johannes Vermeer: De geograaf (1669)
Et j’ai pens´e qu’il m’´etoit ais´e de choisir quelques mati`eres qui, sans ˆetre sujettes `a beaucoup de controverses, ni m’obliger `a d´eclarer davantage de mes principes que je ne d´esire, ne laissoient pas de faire voir as- sez clairement ce que je puis ou ne puis pas dans les sciences. En quoi je ne sau- rois dire si j’ai r´eussi, et je ne veux point pr´evenir les jugements de personne, en par- lant moi-mˆeme de mes ´ecrits : mais je serai bien aise qu’on les examine ; et afin qu’on en ait d’autant plus d’occasion, je supplie tous ceux qui auront quelques objections
`
a y faire de prendre la peine de les en- voyer `a mon libraire, par lequel en ´etant averti, je tˆacherai d’y joindre ma r´eponse en mˆeme temps ; et par ce moyen les lecteurs, voyant ensemble l’un et l’autre, jugeront d’autant plus ais´ement de la v´erit´e : car je ne promets pas d’y faire jamais de longues r´eponses, mais seulement d’avouer mes fautes fort franchement, si je les connois, ou bien, si je ne les puis apercevoir, de dire simplement ce que je croirai ˆetre requis pour la d´efense des choses que j’ai ´ecrites, sans y ajouter l’explication d’aucune nou- velle mati`ere, afin de ne me pas engager sans fin de l’une en l’autre.
En ik dacht dat ik wel makkelijk in staat zou zijn een paar onderwerpen te kiezen die, zonder veel controverse te veroorzaken, me niet zouden verplichten m´e´er van mijn principes bekend te maken dan ik wil, en toch helder genoeg laten zien wat ik in de wetenschap kan en niet kan. Ik zou niet kunnen zeggen of ik hierin geslaagd ben of niet, en ik wil ook op niemands oor- deel vooruitlopen door zelf iets over mijn geschriften te zeggen, maar ik zal blij zijn als men ze wil onderzoeken. En opdat men daartoe meer de gelegenheid heeft, verzoek ik iedereen die enige bedenkingen zal hebben de moeite te nemen ze naar mijn uitgever te sturen, waarna ik –als ik er kennis van heb genomen– zal proberen er direct ant- woord op te geven; en op die manier zullen lezers, als ze het een en het ander bij elkaar zien, zich des te gemakkelijker een oordeel kunnen vormen over de waarheid. Want ik beloof dat ik nooit lange antwoorden zal geven, maar alleen vrijelijk mijn fouten zal erkennen als ik ze inzie, of wel, als dat niet zo is, ik eenvoudig zal zeggen wat ik no- dig acht ter verdediging van hetgeen ik ge- schreven heb, zonder er bij de uitleg geheel nieuwe onderwerpen aan toe te voegen, zo- dat ik me niet eindeloos van het een in het ander begeef.
Que si quelques unes de celles dont j’ai parl´e au commencement de la Dioptrique et des M´et´eores choquent d’abord, `a cause que je les nomme des suppositions, et que je ne semble pas avoir envie de les prou- ver, qu’on ait la patience de lire le tout avec attention et j’esp`ere qu’on s’en trou- vera satisfait : car il me semble que les rai- sons s’y entre-suivent en telle sorte, que comme les derni`eres sont d´emontr´ees par les premi`eres qui sont leurs causes, ces premi`eres le sont r´eciproquement par les derni`eres qui sont leurs effets. Et on ne doit pas imaginer que je commette en ceci la faute que les logiciens nomment un cercle : car l’exp´erience rendant la plupart de ces effets tr`es certains, les causes dont je les d´eduis ne servent pas tant `a les prouver qu’`a les expliquer ; mais tout au contraire ce sont elles qui sont prouv´ees par eux.
Et je ne les ai nomm´ees des suppositions qu’afin qu’on sache que je pense les pouvoir d´eduire de ces premi`eres v´erit´es que j’ai ci- dessus expliqu´ees ; mais que j’ai voulu ex- press´ement ne le pas faire, pour empˆecher que certains esprits, qui s’imaginent qu’ils savent en un jour tout ce qu’un autre a pens´e en vingt ann´ees, sitˆot qu’il leur en a seulement dit deux ou trois mots, et qui sont d’autant plus sujets `a faillir et moins capables de la v´erit´e qu’ils sont plus p´en´etrants et plus vifs, ne puissent de l`a prendre occasion de bˆatir quelque philoso- phie extravagante sur ce qu’ils croiront ˆetre mes principes, et qu’on m’en attribue la faute : —
Als sommige zaken waarover ik heb gespro- ken in het begin van de Dioptrique en de Meteores eerst aanstoot geven, omdat ik ze veronderstellingen noem en het lijkt dat ik geen zin heb ze te bewijzen, dan moet men het geduld hebben het geheel met aandacht lezen, en ik hoop dat men dan uiteindelijk tevreden zal zijn, Want het lijkt dat de rede- neringen op een zodanige manier uit elkaar volgen dat de laatsten worden aangetoond vanuit de eersten, de oorzaken, maar de eersten worden daarentegen verklaard door de laatsten, de gevolgen. Maar U moet niet denken dat ik daarmee de drogrede bega die de logici een cirkelredenering noemen, want aan de ene kant maakt het experiment het merendeel van de gevolgen zeer zeker, de oorzaken waaruit ik ze afleid dienen niet zozeer om ze te bewijzen, maar eerder om ze te verklaren. Zo zijn het dus, in tegen- stelling tot de verwachting, de verklaringen die door de effecten bewezen worden. En ik heb ze alleen veronderstellingen genoemd, opdat men weet dat ik meen ze te kun- nen bewijzen uit de eerdere waarheden die ik hierboven heb uitgelegd. Maar dat heb ik met opzet hier niet willen doen, om te verhinderen dat sommige mensen –die zich voorstellen dat ze in ´e´en dag alles weten wat een ander in twintig jaar heeft bedacht, zodra hij hun er slechts twee of drie woor- den over het onderwerp heeft verteld, en die eerder makkelijker de fout ingaan en min- der in staat zijn de waarheid te zien dan dat ze scherpzinniger en vlugger van geest zijn–
de gelegenheid kunnen grijpen een buiten- sporige filosofie te bouwen op wat ze den- ken mijn principes te zijn, en dat men mij daarvan de fout toedicht.
car pour les opinions qui sont toutes miennes, je ne les excuse point comme nou- velles, d’autant que si on en consid`ere bien les raisons, je m’assure qu’on les trouvera si simples et si conformes au sens commun, qu’elles sembleront moins extraordinaires et moins ´etranges qu’aucunes autres qu’on puisse avoir sur [les] mˆemes sujets ; et je ne me vante point aussi d’ˆetre le premier in- venteur d’aucunes mais bien que je ne les ai jamais re¸cues ni pourcequ’elles avoient
´et´e dites par d’autres, ni pourcequ’elles ne l’avoient point ´et´e, mais seulement pour- ceque la raison me les a persuad´ees.
Want voor mijn eigen meningen veront- schuldig ik me helemaal niet als ze nieuw zijn, omdat ik er -goed beschouwd- zeker van ben dat men de redeneringen z´o een- voudig en z´o in overeenstemming met het gezonde verstand zal vinden, dat ze minder buitengewoon of vreemd zullen lijken dan menig ander die men kan hebben over deze onderwerpen. En ik beroem mijzelf er ook niet op de eerste vinder ervan te zijn, maar wel dat ik ze heb aangenomen, niet omdat ze door anderen naar voren gebracht waren, of ook niet omdat ze dat niet waren, maar alleen omdat de rede me ervan overtuigd heeft.
Que si les artisans ne peuvent sitˆot ex´ecuter l’invention qui est expliqu´ee en la Diop- trique, je ne crois pas qu’on puisse dire pour cela qu’elle soit mauvaise ; car, d’au- tant qu’il faut de l’adresse et de l’habitude pour faire et pour ajuster les machines que j’ai d´ecrites, sans qu’il y manque aucune circonstance, je ne m’´etonnerois pas moins s’ils rencontroient du premier coup, que si quelqu’un pouvoit apprendre en un jour `a jouer du luth excellemment, par cela seul qu’on lui auroit donn´e de la tablature qui seroit bonne. Et si j’´ecris en fran¸cais, qui est la langue de mon pays, plutˆot qu’en la- tin, qui est celle de mes pr´ecepteurs, c’est
`
a cause que j’esp`ere que ceux qui ne se servent que de leur raison naturelle toute pure jugeront mieux de mes opinions que ceux qui ne croient qu’aux livres anciens ;
Zelfs als handwerkslieden niet dadelijk in staat zijn de uitvinding te realiseren die in de Dioptrique wordt uitgelegd, meen ik dat men daarom niet kan zeggen dat ze niet deugt. Want vooral omdat er handigheid en ervaring nodig is om de machines die ik beschreven heb, te maken en af te stellen zonder dat er iets aan ontbreekt, zou het me m´e´er verbazen als ze meteen de eerste keer er in zouden slagen, dan wanneer ie- mand in ´e´en dag de luit prachtig zou leren spelen, alleen omdat men hem goede blad- muziek zou hebben gegeven. En als ik in het frans schrijf, wat de taal van mijn land is, eerder dan in het latijn, de taal van mijn leermeesters, dan is dat omdat ik hoop dat degenen die zich slechts zuiver van hun na- tuurlijke verstand bedienen beter mijn me- ningen zullen beoordelen dan degenen die
Au reste, je ne veux point parler ici en par- ticulier des progr`es que j’ai esp´erance de faire `a l’avenir dans les sciences, ni m’en- gager envers le public d’aucune promesse que je ne sois pas assur´e d’accomplir ; mais je dirai seulement que j’ai r´esolu de n’em- ployer le temps qui me reste `a vivre `a autre chose qu’`a tˆacher d’acqu´erir quelque connoissance de la nature, qui soit telle qu’on en puisse tirer des r`egles pour la m´edecine, plus assur´ees que celles qu’on a eues jusques `a pr´esent ; et que mon inclina- tion m’´eloigne si fort de toute sorte d’autres desseins, principalement de ceux qui ne sauroient ˆetre utiles aux uns qu’en nui- sant aux autres, que si quelques occasions me contraignoient de m’y employer, je ne crois point que je fusse capable d’y r´eussir.
De quoi je fais ici une d´eclaration que je sais bien ne pouvoir servir `a me rendre consid´erable dans le monde ; mais aussi n’ai aucunement envie de l’ˆetre ; et je me tien- drai toujours plus oblig´e `a ceux par la fa- veur desquels je jouirai sans empˆechement de mon loisir, que je ne serois `a ceux qui m’offriroient les plus honorables emplois de la terre.
Voor de rest wil ik hier niet spreken over de vorderingen die ik in de toekomst in de we- tenschap hoop te maken, of me inlaten met een belofte aan het publiek, waarvan ik niet zeker ben of ik hem kan nakomen. Maar ik wil alleen zeggen dat ik besloten heb de tijd die me in leven rest voor niets anders te gebruiken dan te proberen enige kennis over de natuur te verwerven, zodanig dat men er regels voor de geneeskunde aan kan ontlenen die veel zekerder zijn dan die men tot nu toe heeft. Dat verlangen is zo sterk dat ik me met geen andere zaken wil in- laten – in het bijzonder met plannen die nuttig zijn voor enkelen terwijl ze hinder- lijk zijn voor anderen– en dat als omstan- digheden me zouden dwingen me daarmee bezig te houden, ik niet geloof dat ik daarin zou kunnen slagen. Waardoor ik hier ver- klaar dat ik best weet niet te kunnen dienen door me in de wereld belangrijk te maken, maar dat ik ook geen enkele zin heb het te zijn, en ik me altijd m´e´er verplicht zal voe- len aan hen door wiens gunst ik ongehin- derd van mijn tijd kan genieten dan aan hen die me de meest eervolle baantjes van de wereld aanbieden.
Oeuvres de Descartes, Publiees par Victor Cousin, Tome Premier, pp.121–212 Paris, 1824
vert. P.Hemker juni–juli 2009
Colofon
Deze text werd gezet met LATEX TexLive-2008
1e versie november 2009
