Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Auteur: Bert-Jan Mol
Studentnummer: 1258885
Opleiding: Master Accountancy
Faculteit: Faculteit Economie en Bedrijfskunde Onderwijsinstelling: Rijksuniversiteit Groningen
1e Begeleider: M.G. Slot, MSc EMA 2e Begeleider: Drs. G.A. Dunnig RA Stage bedrijf: Deloitte, Groningen
Datum: 21 november 2011
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Voorwoord
Voor u ligt het resultaat van mijn onderzoek dat ik heb uitgevoerd in het kader van de afronding van mijn masteropleiding Accountancy aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Het is een jaar lang zwoegen geweest om te voorkomen dat van uitstel afstel komt. Ik heb onderzoek gedaan of investeerdersbescherming invloed heeft op de hoogte van de accountantskosten.
Daarnaast wil ik hier in het voorwoord een dankwoord uitspreken richting een aantal personen. Allereerst wil ik mijn begeleidster vanuit de Rijksuniversiteit Groningen M.G. Slot MSc. bedanken voor haar kritische blik, flexibiliteit en begeleiding die ik heb gekregen. Zonder deze begeleiding had ik mijn scriptie waarschijnlijk nooit tot een goed einde gebracht.
Ook wil ik een aantal collega’s van Deloitte Groningen bedanken. Bert Mol heeft mij geholpen met het verzamelen van de jaarrekeningen en Johan Star heeft SPSS ter beschikking gesteld. Verder wil ik Jan Saathof bedanken voor het doornemen van mijn scriptie en de kritische opmerkingen die hij heeft geplaatst. Ook de overige collega’s wil ik voor hun belangstelling en aanmoedigingen bedanken.
Tot slot wil ik mijn vriendin bedanken voor alle steun gedurende het afgelopen jaar en het geduld tijdens mijn vele uren afwezigheid.
Bert-Jan Mol
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Samenvatting
Er is een gezegde: ‘al doende leert men!’. Dit geldt misschien ook wel voor de wetgevers en accountants. Eerst moeten er dingen mis gaan en dan komen er maatregelen die ervoor moeten zorgen dat dit in de toekomst niet meer kan gebeuren. Het is duidelijk dat er de afgelopen jaren veel schandalen zijn geweest, zoals Enron en Parmalat, die tot maatregelen leiden in veel landen. Het is alleen nog niet zo dat alle landen dezelfde maatregelen nemen om bepaalde misstappen te voorkomen. Dit heeft deels te maken met de geschiedenis van een land en de manier waarop wetgeving tot stand komt, dan wel wordt toegepast.
Eén verschil hierbij is de mate van investeerdersbescherming, welke bij common-law landen hoger is dan bij code-law landen. Dit komt doordat er bij code-law landen duidelijke regels/wetten zijn en dat er altijd methoden zijn om de ‘mazen’ van de wet te vinden. In het theoretische gedeelte van mijn onderzoek zal ik hier onder andere op ingaan.
Voor veel investeerders is het handig om te weten wat de reden is van verschillen in de hoogte van controlekosten bij vergelijkbare bedrijven in diverse landen. Ook bestuurders van organisaties willen dit weten, aangezien zij de accountantskosten zo laag mogelijk willen hebben. Nu zijn er al diverse onderzoeken geweest naar factoren die van invloed zijn op de hoogte van accountantskosten. In mijn onderzoek heb ik onderzocht in hoeverre investeerdersbescherming van invloed is op de hoogte van de controlekosten.
Bij mijn onderzoek heb ik een tweetal code-law landen (Nederland en Frankrijk) en een tweetal common-law landen (Engeland en Verenigde Staten) geselecteerd, waarvan ik per land 15
jaarrekeningen uit 2009 heb geselecteerd van een in dat land beursgenoteerd bedrijf. Hierbij moet worden opgemerkt dat de regelgeving in de Verenigde Staten anders is. De accountantskosten worden in een format weergegeven, welke te downloaden is van de website van de bedrijven. Om tot een conclusie van dit onderzoek te komen heb ik de controlekosten in % uitgedrukt van de geconsolideerde omzet, waarna ik de uitkomsten heb verwerkt in SPSS. Vervolgens heb ik de uitkomsten van de twee groepen met elkaar vergeleken, waarbij ik tot de conclusie ben gekomen dat de hoogte van de accountantskosten bij code-law landen (dus bij een lagere mate van
investeerdersbescherming) significant hoger zijn dan bij common-law landen. Hierbij moet worden opgemerkt dat het slechts om een onderzoek van twee landen per groep gaat. De uitkomst van mijn onderzoek is dus ook slechts een indicatie van een mogelijke uitkomst wanneer je in het onderzoek
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Inleiding ... 6 1.1 Inleiding ... 6 1.2 Doelstelling ... 7 1.3 Vraagstelling ... 8 1.4 Relevantie ... 8 1.5 Structuur onderzoek ... 10 Hoofdstuk 2: Accountantshonoraria ... 112.1 Europese Richtlijn 2006/43/EG ... 11
2.2 Nederland: Wetsartikel 2:382a BW ... 11
2.3 Frankrijk ... 12
2.4 Verenigde Staten... 13
2.5 Engeland ... 13
2.6 Overzicht presentatie accountskosten tussen bovenstaande landen ... 13
2.7 Totstandkoming audit fees ... 14
Hoofdstuk 3: Code-law en common-law ... 16
3.1 Code-law (ook wel civil-law genoemd) ... 16
3.2 Common-law ... 16
3.3 Verschillen tussen rechtssystemen over de wereld ... 17
3.4 Rule based versus principle based ... 17
Hoofdstuk 4: Investeerdersbescherming ... 19
4.1 Agency-Theorie ... 19
4.2 Investeerdersbescherming ... 20
4.3 Verschillen investeerdersbescherming common-law en code-law landen ... 20
4.4 Verwachtingen onderzoek vanuit de theorie ... 21
Hoofdstuk 5: Onderzoeksontwerp ... 22
5.1 Dataverzameling ... 22
5.2 Regressieanalyse ... 23
5.3 Aandachtspunten ... 24
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
5.5.1 Code-law landen ... 26
5.5.2 Common-law landen ... 26
Hoofdstuk 6: Resultaten en analyse onderzoek ... 27
6.1 Resultaten Wilcoxon Mann-Whitney test ... 27
6.2 Analyse ... 29
Hoofdstuk 7: Indicatie, beperkingen en aanbevelingen ... 30
7.1 Indicatie ... 30
7.2 Invloeden op datagegevens en aanbeveling tot vervolgonderzoek ... 31
Bronnenlijst ... 33
Begrippenlijst ... 34
Afkortingenlijst ... 36
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Inleiding
Er zijn in het afgelopen decennium meerdere grotere schandalen geweest, zoals Enron en Parmalat, welke grote gevolgen hebben voor de accountancy wereld. De onafhankelijkheidspositie van de accountant naar de cliënt welke hierbij in twijfel wordt gebracht, is hierbij misschien wel één van de grootste gevolgen. De beleggers en andere gebruikers van de jaarrekening twijfelen over de
onafhankelijk van de accountant en daardoor heeft de verklaring bij de jaarrekening voor sommige gebruikers minder waarde gekregen.
Om nu beter inzicht te geven in de mate van onafhankelijkheid van een accountantskantoor ten opzichte van haar cliënt, is door de Europese Unie een nieuwe richtlijn 2006/43/EG uitgevaardigd. Deze richtlijn heeft ertoe geleidt dat alle landen binnen de Europese Unie deze richtlijn moesten verankeren in hun rechtssysteem en hierdoor is sinds 28 juni 2008 in Nederland art. 2:382a BW ingevoerd. Dit artikel heeft als doel om transparanter te zijn over de relatie van de accountant ten opzichte van haar cliënt. Hierbij worden de accountantskosten in vier categorieën verdeeld, te weten: onderzoek van de jaarrekening, andere controleopdrachten, adviesdiensten op fiscaal terrein en andere niet controle diensten. Deze verdeling is gemaakt om extra inzicht te geven voor de gebruikers over de onafhankelijkheid. Wanneer bijvoorbeeld de honoraria voor niet controle werkzaamheden onevenredig hoog liggen ten opzichte van de honoraria voor de
jaarrekeningcontrole is er een mogelijke bedreiging van de onafhankelijkheid, doordat de
accountant dan eigen (niet-controle) werkzaamheden controleert. Ook zou de onafhankelijkheid in geding kunnen komen als de accountant door de totale honoraria financieel afhankelijk is geworden van de cliënt.
Sinds de invoering van de wet in 2008 is er veel onduidelijkheid geweest over de manier waarop de honoraria in de jaarrekening zijn weergegeven. Door deze onduidelijkheid heeft de NIVRA
(tegenwoordig NBA) in begin 2009 een NIVRA-wijzer uitgebracht om meer duidelijkheid te geven en tevens een voorbeeldtoelichting te geven. Uit een onderzoek van Henk Langendijk is gebleken dat nog niet in alle jaarrekeningen dit model wordt gehanteerd.
Hoewel deze wetgeving in Nederland redelijk nieuw is zijn er al wel een aantal grote onderneming die al enkele jaren vrijwillig de accountantskosten weergaven in de jaarrekening, doordat de NIVRA dit al langer heeft aanbevolen. In diverse andere landen, zoals de Verenigde Staten, Engeland en Australië, is het ook verplicht om de accountantskosten weer te geven in de jaarrekening. Doordat in
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Er zijn echter veel verschillen tussen deze landen en Nederland. Nederland en Frankrijk vallen bijvoorbeeld onder de zogenoemde code-law landen en de Verenigde Staten en Engeland vallen onder de zogenoemde common-law landen. Zoals de naam al weergeeft is bij code-law landen alles vastgelegd in de wet en bij common-law landen ontstaat de wetgeving vanuit wat gebruikelijk is. Zoals de agency theorie al weergeeft is de accountant de spil tussen de onderneming (agent) en het maatschappelijk verkeer (principaal). Om als accountant niet in een spagaat te komen tussen deze twee belanghebbenden zijn er onder andere wetten/regels opgesteld om de investeerders te beschermen. Hierbij zijn door de diverse culturen verschillen ontstaan, waarmee tevens de mate van investeerdersbescherming verschillend is. Investeerdersbescherming is bij common-law landen groter dan bij code-law landen. Dit komt volgens La Porta et al. (2000) doordat de wetgeving bij code-law landen heel helder is en daardoor makkelijker door fantasierijke ‘insiders’ is te omzeilen. Bij common-law landen zijn de regels vager en daardoor zal de rechtbank hier een eigen
interpretatie aan kunnen geven.
1.2 Doelstelling
Mijn doelstelling is om te onderzoeken of investeerdersbescherming invloed heeft op de hoogte van de controlekosten. Niet in alle landen is er sprake van een even hoge investeerdersbescherming. De investeerdersbescherming bij common-law landen ligt hoger dan bij code-law landen. Dit komt doordat de regels bij code-law landen heel duidelijk zijn en fantasierijke ‘insiders’ deze makkelijk weten te omzeilen. Aangezien bij code-law landen alles vastgelegd is bij de wet moet een accountant hier ook meer controleren en daardoor verwacht ik hier meer controlekosten dan bij common-law landen. In mijn onderzoek zal ik twee landen bij groep selecteren, waardoor de uitkomst slechts een indicatie is van een mogelijke uitkomst wanneer je in het onderzoek veel meer landen betrekt.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
1.3 Vraagstelling
Om mijn doelstelling te bereiken wil ik onderzoek doen of investeerdersbescherming van invloed is op de hoogte van de controlekosten. Om te bepalen in welke landen sprake is van
investeerdersbescherming maak ik gebruik van verschillen tussen common-law en code-law landen.
De hoofdvraag van mijn onderzoek is:
“Is investeerdersbescherming negatief gecorreleerd aan de hoogte van controlekosten?”
Hierbij heb ik de volgende deelvragen opgesteld:
Wat zijn de verschillen in wetgeving betreffende accountantskosten tussen de verschillende landen?
Wat is de oorsprong van de verschillen tussen diverse landen op het gebied van regelgeving?
In welke landen is sprake van een hoge investeerdersbescherming en in welke landen is er sprake van een lage investeerdersbescherming?
Welke relatie is er tussen accountantskosten en investeerdersbescherming?
Welke factoren zijn van invloed op de hoogte van de controlekosten?
1.4 Relevantie
Eerdere onderzoeken
De afgelopen decennia zijn er diverse onderzoeken geweest die betrekking hebben op de
accountantskosten. Uit empirisch onderzoek van Simunic (1984) en Palmrose (1986) blijkt dat er een positief verband bestaat tussen de kosten voor controle en de kosten voor overige dienstverlening bij Amerikaanse ondernemingen. Dat wil zeggen dat indien de kosten voor controle toenemen de kosten voor overige dienstverlening ook toenemen.
Naast dit positieve verband zijn er ook onderzoeken geweest die gericht zijn op diverse factoren die de hoogte van de accountantskosten beïnvloedt. Zo hebben in 2006 een aantal onderzoekers van de Universiteit van Auckland onderzoeken van meer dan 20 voorafgaande jaren samengevat en
beoordeeld. Dit wordt ook wel een meta-analyse genoemd. Zo worden in dit onderzoek het onderzoek van Tsui et al. (2001) aangehaald die zegt dat een onafhankelijk bestuurder en CEO de beheersing verbetert en daarmee de accountantskosten afnemen, terwijl het onderzoek van Carcello et al. (2002) zegt dat de accountantskosten zullen stijgen als er sprake is van een audit comité. Dit laatste was echter niet verwacht, want goed bestuur lijkt deels de externe controle te
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
kunnen vervangen. Zoals in het onderzoek is geconcludeerd: “it is hard to argue that auditors need to do more work or that they face greater risk for which they can charge a fee premium”. Het onderzoek van Tsui et al. (2001) wordt ondersteund door het onderzoek van Abbott et al. (2003) die concluderen dat bedrijven die audit comités hebben, die uitsluitend bestaan uit onafhankelijke bestuurders die minimaal 4 keer per jaar bijeenkomen, lagere kostenratio’s hebben voor non-audit gerelateerde services.
Henk Langendijk heeft een analyse gedaan naar de hoogte van de accountantskosten tussen de boekjaren 2008 en 2009. Hieruit is naar voren gekomen dat de accountantskosten zijn gedaald in 2009 bij de big-four klanten. Henk Langendijk geeft aan dat mogelijke oorzaken hiervan kunnen liggen bij de economische crisis, efficiënter werken door de accountantsorganisaties, kleinere omvang van de onderneming of haar activiteiten, maar ook de invoering van de nieuwe wetgeving over accountantskosten wordt als mogelijke oorzaak genoemd. De reden dat de nieuwe wetgeving van invloed is komt doordat nu voor de andere kantoren ook inzichtelijk is wat de accountantskosten zijn. Hierdoor zijn bij diverse offerteronden lagere prijzen afgesproken om de klant voor langere tijd aan zich te binden.
Mijn onderzoek
Er zijn dus al veel factoren onderzocht, maar er is nog ruimte voor andere factoren om te
onderzoeken, waaronder de invloed van regelgeving. Uit bovengenoemde meta-analyse blijkt dat er op meerdere gebieden nog meer onderzoek moet worden verricht, waaronder de invloed van regelgeving welke van invloed zijn op de auditdiensten en daarmee op de vergoeding voor de accountantskosten (Hay et al., 2006). Mijn onderzoek richt zich op investeerdersbescherming en de mate waarin investeerdersbescherming afhankelijk is van de regelgeving in diverse landen.
Uiteindelijk is regelgeving opgesteld om ervoor te zorgen dat de accountant niet in een spagaat terecht komt tussen de onderneming en het maatschappelijk verkeer. Voor mijn onderzoek maak ik dan ook gebruik van de splitsing tussen code-law en common-law landen.
Henk Langendijk heeft onderzoek verricht naar de hoogte van accountantskosten en de mogelijke oorzaken van de verschillen in accountantskosten tussen twee jaren bij Nederlandse bedrijven. In mijn onderzoek wil ik onderzoeken wat investeringsbescherming voor invloed heeft op de hoogte van de controlekosten.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
worden met bedrijven uit andere landen. Veel bedrijven zijn geïnteresseerd in kostenbesparingen. De grootste kostenposten bij deze bedrijven zijn vaak de kostprijs van de omzet, lonen en salarissen en afschrijvingen. Bij de overige bedrijfskosten zijn de controlekosten vaak een grote kostenpost, welke beïnvloedbaar is. Het is voor deze bestuurders dus wel van belang om te weten of er verschillen zijn tussen verschillende landen. Naast de bestuurders van deze bedrijven zijn ook de investeerders geïnteresseerd in deze kostenbesparingen, zodat zij meer rendement halen uit hun investering. Tot nu toe is hier nog geen onderzoek naar geweest. Met behulp van de theorie zal ik aangeven wat van invloed kan zijn op de hoogte van de accountantskosten en de mate waarin bij landen sprake is van investeerdersbescherming. Hierbij zal ik de accountantskosten uit
jaarrekeningen van bedrijven uit code-law landen (Nederland en Frankrijk) en common-law landen (Verenigde Staten en Engeland) onderzoeken. Met behulp van mijn empirische onderzoek hoop ik dit verband vanuit de praktijk aan te tonen.
1.5 Structuur onderzoek
In het eerste hoofdstuk behandel ik de aanleiding voor mijn onderzoek, de doelstelling en de daaruit voortvloeiende vraagstelling. In de volgende drie hoofdstukken zal ik mijn literatuuronderzoek uitvoeren. In hoofdstuk 2 zal ik uiteenzetten wat de verschillen zijn tussen de geselecteerde landen met betrekking tot de vermelding van de accountantskosten in de toelichting van de jaarrekening. In het daaropvolgende hoofdstuk 3 zal ik de geschiedenis van de code-law en common-law landen weergeven en de geselecteerde landen in een bepaalde groep plaatsen. In het laatste theoretische hoofdstuk, welke gaat over de investeerdersbescherming, zal ik uiteenzetten wat
investeerdersbescherming inhoudt en wat de verschillen tussen de geselecteerde landen zijn met betrekking tot investeerdersbescherming. Hierna volgt hoofdstuk 5 waarin ik het ontwerp van mijn onderzoek uiteenzet, waarbij ook ingegaan wordt op de regressie analyse. In hoofdstuk 6 zal ik de uitkomsten van mijn onderzoek weergeven. Hierbij zal ik gebruik maken van een statistisch computerprogramma, te weten SPSS. Ten slotte worden in het laatste hoofdstuk de conclusies weergeven.
In paragraaf 3.4 zijn de verschillen tussen landen met betrekking tot hun rechtssysteem (rule-based of principle-based) weergegeven. Hierbij is ook aangegeven waarom ik in mijn onderzoek de investeerdersbescherming heb gekoppeld aan code-law landen en common-law landen.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Hoofdstuk 2: Accountantshonoraria
Voor mijn onderzoek is het van belang om te weten wat de verschillen zijn tussen de diverse landen betreffende de vermelding van de accountantskosten in de toelichting van de jaarrekening.
Daarnaast zal ik in de laatste paragraaf ingaan op de totstandkoming van de audit fees.
2.1 Europese Richtlijn 2006/43/EG
De Europese Unie heeft op 9 juni 2006 in het Publicatieblad van de Europese Unie Richtlijn 2006/43/EG gepubliceerd, waarin staat dat in de toelichting van de jaarrekening afzonderlijk “de tijdens het boekjaar door de wettelijke auditor of het auditkantoor aangerekende totale honoraria voor de wettelijke controle van jaarrekeningen, de totale honoraria voor andere assurance
opdrachten, de totale honoraria voor belastingadviesdiensten en de totale honoraria voor andere niet-controlediensten” (artikel 49, lid 1, Richtlijn 2006/43/EG) moeten worden weergegeven. Wel mogen de lidstaten uitzondering maken wanneer de vennootschap is opgenomen in een
geconsolideerde jaarrekening waarin de accountantskosten als geheel staan vermeld.
Tevens is een deadline vermeld dat alles “voor 29 juni 2008” (artikel 53, lid 1, Richtlijn 2006/43/EG) moet zijn ingevoerd. In Nederland is op 28 juni 2008 als gevolg hiervan artikel 2:382a opgenomen in het Burgerlijk Wetboek.
2.2 Nederland: Wetsartikel 2:382a BW
In dit wetsartikel staat in lid 1 dat “opgegeven worden de in het boekjaar ten laste van de rechtspersoon gebrachte totale honoraria voor het onderzoek van de jaarrekening (A), totale honoraria voor andere controleopdrachten (B), totale honoraria voor adviesdiensten op fiscaal terrein (C) en totale honoraria voor andere niet-controlediensten (D), uitgevoerd door de externe accountant en de accountantsorganisatie, genoemd in artikel 1, eerste lid, onder a en e, van de Wet toezicht accountantsorganisaties.” (art.2:382a BW, lid 1) In de basis geldt dit artikel voor alle rechtspersonen waarop Titel 9 Boek 2 BW van toepassing is. Er bestaan echter een aantal vrijstellingen:
1. Kleine rechtspersonen op basis van art.2:396 BW lid 5; 2. Middelgrote rechtspersonen op basis van art.2:397 BW lid 4; 3. Rechtspersonen die gebruik maken van art.2:403 BW lid 1;
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
4. Rechtspersonen waarvan de cijfers zijn meegeconsolideerd in een geconsolideerde jaarrekening waarop de Zevende Richtlijn of de International Financial Reporting Standards (IFRS) van toepassing is op basis van art.2:382a lid 3.
A) Onderzoek van de jaarrekening
Jaarrekeningen van ondernemingen moeten worden opgesteld volgens de richtlijnen Titel 9 Boek 2 BW. Deze moeten worden gecontroleerd door een openbaar accountant wanneer de onderneming bij aanvang van de onderneming of op twee achtereenvolgende jaren voldoet aan minimaal twee van de volgende drie criteria:
1. De totale waarde van de activa is > € 4.400.000; 2. De netto-omzet is > € 8.800.000;
3. Het aantal medewerkers is ≥ 50.
Alle kosten die betrekking hebben op deze jaarrekeningcontrole vallen onder deze categorie.
B) Andere controleopdrachten
Naast de controle op de jaarrekening worden ook andere verklaring afgegeven, zoals subsidie-, omzet- en inbrengverklaringen. Omdat deze verklaringen niets met de jaarrekeningcontrole te maken hebben worden deze in een aparte categorie weergegeven.
C) Adviesdiensten op fiscaal terrein
Zoals de naam van deze categorie al weergeeft vallen onder deze categorie de kosten welke
gemaakt zijn voor bijvoorbeeld opstellen aangifte omzet- of vennootschapsbelasting. Veelal zijn deze werkzaamheden ondergebracht bij een aparte vennootschap van een accountantsorganisatie.
D) Andere niet-controlediensten
Alle kosten welke niet in bovenstaande categorieën geplaatst kunnen worden vallen in deze categorie, zoals administratieve dienstverlening bij de cliënt.
2.3 Frankrijk
In Frankrijk is al sinds 1 januari 2003 een verplichting voor grote ondernemingen om de
accountantskosten toe te lichten in de jaarrekening, welke is vastgelegd in Loi de Sécurité Financière (LSF). Wel zit er een verschil tussen Frankrijk en vele andere landen, doordat in de Franse wetgeving
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
sinds 1984 is vastgelegd dat voor wettelijke controles van ondernemingen die hun jaarrekening consolideren hun jaarrekening verplicht door twee accountantsorganisaties moet worden
gecontroleerd. Hierdoor dekken zij de onafhankelijkheidspositie van de accountant af. Daarnaast zijn er honoraria voor bepaalde werkzaamheden vastgelegd in de wet, maar voor grote ondernemingen wordt hiervoor een uitzondering gemaakt. Dit komt doordat ze bang zijn dat een vooraf bepaald honorarium of aantal uren een bedreiging kan zijn voor de kwaliteit en onafhankelijkheid (Gronthier-Besacier & Schatt, 2007).
2.4 Verenigde Staten
Rond 1980 was er in Amerika een aantal jaren de verplichting om de accountantskosten toe te lichten in de jaarrekening, maar deze werd al snel afgeschaft, doordat de overige dienstverlening slechts een fractie was van de totale accountantskosten en de investeerders hier weinig mee deden. Maar vanwege de toenemende bedreiging van de onafhankelijkheid van de accountant heeft de SEC in 2000 besloten om de accountantskosten weer verplicht toe te lichten in de jaarrekening. In 2003 is een kleine aanpassing geweest en is deze opgenomen in Section 201 van de Sarbanes-Oxley Act (SOx).
2.5 Engeland
Sinds 1989 is er al een verplichting in Engeland om de accountantskosten toe te lichten in de jaarrekening. Omdat dit om een globale toelichting ging is in de 2008 de wet aangepast om aan de Europese Richtlijn te voldoen
2.6 Overzicht presentatie accountskosten tussen bovenstaande landen
Nederland Frankrijk Verenigde Staten Engeland
Audit fees Onderzoek van de jaarrekening
Statutory audit, certification, review of company and
consolidated accounts
Audit fees Auditing of company's account
Andere
controleopdrachten
Other related assignments
Audit-related fees Assurance services other than auditing of company's accounts Nonaudit fees Adviesdiensten op
fiscaal terrein
Lega, tax, social Tax fees Tax advisory services Andere niet-controle
diensten
Information technology
All other fees Other services Internal audit
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
2.7 Totstandkoming audit fees
Simunic (1980) heeft een formule ontwikkeld waarin staat dat de accountantskosten afhankelijk zijn van:
1) de grootte van het te controleren bedrijf;
De grootte van het bedrijf is natuurlijk van belang, omdat je meer uren moet besteden aan een groot bedrijf dan aan een klein bedrijf om te controleren. Veelal is bij een kleinere organisatie minder sprake van interne beheersingsmaatregelen (AO/IB), waardoor deze niet hoeven te worden gecontroleerd. Echter zal hierdoor meer gegevensgerichte werkzaamheden moeten worden uitgevoerd, waardoor de accountantskosten ook toe kunnen nemen. Mijn onderzoek is gericht op beursgenoteerde bedrijven.
2) de complexiteit van het te controleren bedrijf;
De complexiteit van het bedrijf is afhankelijk van het aantal sectoren waarin het bedrijf opereert en de hoeveelheid dochterondernemingen (Chou & Lee, 2005). Mijn onderzoek is gericht op
beursgenoteerde bedrijven en hier is veelal sprake van meerdere dochterondernemingen. De bedrijven opereren wel in diverse sectoren, zodat dit onderdeel dus van invloed kan zijn op mijn data analyse. De hoeveelheid dochterondernemingen heb ik in mijn onderzoek buiten beschouwing gelaten.
3) de grootte van de accountantsorganisatie welke de controle uitvoert; De grootte van de accountantsorganisatie is ook van invloed op de hoogte van de accountantskosten, zoals blijkt uit het onderzoek van Palmrose (1986). De big four accountantsorganisaties vroegen een significant hoger honorarium dan de overige
accountantsorganisaties. De selectie voor mijn dataverzameling bevat alleen bedrijven die worden gecontroleerd door big four accountantsorganisaties. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat in Frankrijk sprake is van controle door twee accountantsorganisaties. In mijn selectie zitten een aantal bedrijven die gecontroleerd worden door een big four accountantsorganisatie en daarnaast door Mazars.
4) de inherente risico’s welke aanwezig zijn bij het te controleren bedrijf.
Sommige onderdelen van de controle brengen meer risico’s met zich mee en zullen daardoor meer tijd kosten om te controleren. Vooral de onderdelen vorderingen en voorraden zijn door Simunic aangemerkt als risicogebieden. Bedrijven die deze onderdelen bevatten zullen waarschijnlijk hogere accountantskosten hebben. Ook bedrijven in mijn selectie hebben deze onderdelen, maar dit heb ik in mijn onderzoek buiten beschouwing gehouden.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Naast deze invloeden op de accountantskosten kunnen ook statuten, vereisten van toezichthouders of eisen vanuit een leningsconvenant van invloed zijn. Uit onderzoek van Cosgrove en Niederjohn blijkt (2008) dat als gevolg van de invoering van de Sarbanes-Oxley Act uit 2002 de
accountantskosten zijn gestegen met 51% ten opzichte van het jaar daarvoor. Veranderingen in wetgeving kunnen dus grootte gevolgen hebben voor de hoogte van de controlekosten. Verder is er uit onderzoek gebleken dat de mate van verslaggeving niet voor alle landen gelijk is (Jaggi & Low, 2000). Wanneer de verslaggeving uitgebreider is, zullen er ook meer werkzaamheden moeten worden uitgevoerd door de accountants, waardoor de accountants kosten hoger zijn in die landen (Taylor & Simon, 1999). Hierbij kun je denken aan de verschillende eisen die gesteld worden aan beursgenoteerde ondernemingen. In Europa moeten de beursgenoteerde bedrijven voldoen aan IFRS, maar in Amerika moeten de beursgenoteerde bedrijven voldoen aan de US Gaap. Daarnaast is in Frankrijk in de wet vastgelegd dat de jaarrekening door twee accountantsorganisaties moet worden gecontroleerd.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Hoofdstuk 3: Code-law en common-law
Om uit te leggen wat het verschil is tussen code-law landen en common-law landen ga ik een heel stuk terug in de geschiedenis. Daarnaast zal ik nog ingaan op de link naar rule based en principle based standaarden.
3.1 Code-law (ook wel civil-law genoemd)
Het rechtssysteem in code-law landen is het oudste overlevende rechtssysteem in de wereld en is geïnspireerd door de Romeinse wetgeving. Het betreft een rechtssysteem waarbij alles is vastgelegd in de wet. Hierbij kan een onderverdeling worden gemaakt in de volgende categorieën, welke nauwe met elkaar verbonden zijn: de Franse, Duitse en Scandinavische tradities.
De Franse wetgeving is vastgelegd (gecodificeerd) in 1804, is vervolgens overgenomen (overigens deels aangepast) door: Nederland (1838), Italië en Roemenië (1865), Portugal (1867), Spanje (1888), Duitsland (1900) en Zwitserland (1912). De Zwitserse variant is overgenomen in Brazilië (1916) en Turkije (1926). Doordat de macht van Duitsland toenam eind 19e eeuw en hun wetgeving goed was georganiseerd is het Duitse systeem overgenomen door de in die tijd ontwikkelde landen als: Japan en Zuid-Korea. Later overigens ook nog door China. De Scandinavische wetgeving is iets minder gebaseerd op de Romeinse wetgeving, maar wordt toch onder de code-law landen geschaard. Dit betreffen: Denemarken, Finland, IJsland, Noorwegen en Zweden.
In code-law landen is alles vastgelegd in de wet. Zo staat in de wet waaraan de jaarrekening van een bedrijf moet voldoen (de mate van verslaggeving). Volgens de onderzoeken van Taylor en Simon (1999) en Jaggi en Low (2000) kan de mate van regelgeving en de mate van verslaggeving goed gekoppeld worden. Meer regelgeving leidt tot meer verslaggeving. Dit wil echter niet zeggen dat er meer verslaggeving is bij code-law landen dan bij common-law landen.
3.2 Common-law
In landen waar sprake is van een common-law is er een systeem van gewoonterecht. Dit houdt in dat alle wetgeving is ontstaan uit wat men gebruikelijk vond. In de Middeleeuwen (vanaf 5e eeuw) was deze rechtsvorm aanwezig in Engeland en heel het Duitse Keizerrijk. Pas vanaf de Franse
Revolutie (eind 18e eeuw) is in de meeste Europese landen het Romeinse systeem ingevoerd, waarbij alles is vastgelegd in de wet (zie code-law). Op dit moment is er in Engeland, delen van Afrika, India,
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
In common-law landen is het rechtssysteem gebaseerd op jurisprudentie. Hier ligt minder vast in de wet. De jurisprudentie in common-law landen genereert meer bescherming aan aandeelhouders en investeerders, waardoor in deze common-law landen meer en kleinere belanghebbenden zijn dan in code-law landen (Jaggi en Low, 2000). Volgens Jaggi en Low (2000) moeten deze kleinere
belanghebbenden beter geïnformeerd worden dan de grotere belanghebbenden. Dit resulteert in meer verslaggeving in common-law landen dan in code-law landen. Hier kom ik verderop in paragraaf 3.4 op terug.
3.3 Verschillen tussen rechtssystemen over de wereld
Civil law Common law
Bijuridical (civil and common law) Customary law
Sharia
3.4 Rule based versus principle based
Er zijn twee tegenpolen die als basis kunnen gelden voor de systemen van wet- en regelgeving, te weten: rule-based versus principle-based. Volgens Schilder (2008) wil het eerste systeem door zoveel mogelijk regels het gewenste gedrag bevorderen. Het tweede systeem wil juist door weinig regels, maar door focus op relevante principes het gewenste gedrag bevorderen. De Sarbanes-Oxley-Act (Amerika) is een typisch voorbeeld van rule-based wet- en regelgeving. Nederland bevindt zich van oudsher in de principle-based wet- en regelgeving. Door voornamelijk het Enron schandaal is er grote druk komen te staan op de rule-based wet- en regelgeving in Amerika. Enron voldeed namelijk aan de rule-based wet- en regelgeving, maar zij wisten toch bepaalde passiva buiten de boeken te houden. De verschillende systemen van wet- en regelgeving zijn op dit moment enorm in beweging
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
benadering heeft zijn nadelen, want door de vrijheid is er ruimte voor interpretatie en is vanwege de interpretatie internationale vergelijkbaarheid moeilijker. Aangezien de verschillende systemen van wet- en regelgeving in beweging zijn is het lastig te stellen welke landen in rule-based wet- en regelgeving of principle-based wet- en regelgeving horen. Hierdoor heb ik gekozen om de investeerdersbescherming te koppelen aan code-law landen en common-law landen.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Hoofdstuk 4: Investeerdersbescherming
Er zijn verschillen tussen code-law en common-law landen en daarvan is onder andere de mate van investeerdersbescherming een voorbeeld. Allereerst zal kort de agency-theorie bespreken. Daarna zal ik uitleggen wat investeerdersbescherming is en waarvoor dit nodig is. Ten slotte zal ik op basis van mijn theoretische hoofdstukken een verwachte uitkomst van mijn onderzoek uiteenzetten.
4.1 Agency-Theorie
Bij deze theorie wordt uitgegaan van een driehoeksverhouding tussen de leiding van de onderneming (agent), het maatschappelijk verkeer (principaal) en de openbare accountant (monitor). In deze theorie zitten twee veronderstellingen in de relatie tussen de agent en de principaal. Allereerst is er een belangentegenstelling en daarnaast kan de principaal de
doelen/belangen van de agent niet achterhalen, omdat zij een informatieachterstand heeft. De accountant bevindt zich in het midden van deze twee belanghebbenden. De belangentegenstelling bestaat uit het feit dat bijvoorbeeld de belegger (principaal) zoveel mogelijk winst onderaan de streep wil zien, zodat het resultaat van de investering zo hoog mogelijk is. De agent wil bijvoorbeeld niet veel belasting betalen en wil daarom een zo laag mogelijke winst presenteren. Dit wordt in het onderzoek van Jensen en Meckling (1976) onderstreept, want het blijkt dat ‘insiders’ de winst van de onderneming eerder gebruiken om er zelf beter van te worden dan dat zij er voor zorgen dat de investeerders (buitenstaander) hun geld terug krijgen.
Om als accountant niet in een spagaat te komen tussen deze twee belanghebbenden zijn er onder andere regels/wetten opgesteld om de investeerders te beschermen. De agent zou niet zomaar ervoor kunnen zorgen dat zijn winst zo laag mogelijk is door bijvoorbeeld onbeperkt reserveringen te treffen. De wetgever heeft wetten ingesteld die aangeven waarvoor reserveringen getroffen
mogen/moeten worden en tegen welke hoogte. De agent bepaalt ook de waarderingsgrondslagen en deze moeten worden opgenomen in de jaarrekeningen. De monitor controleert of deze
jaarrekening voldoet aan wet- en regelgeving en geeft hierbij een controleverklaring af. Op deze manier wordt de informatieachterstand van de principaal verlaagd, doordat de monitor als derde de jaarrekening heeft gecontroleerd van de agent. Met de controleverklaring geef je zekerheid af. Zoals al aangegeven in paragraaf 2.7 zijn er verschillen tussen landen en culturen in de wetgeving. In de volgende paragraven zal ik aangegeven wat investeerdersbescherming is en in welke landen de investeerder meer beschermd wordt.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
4.2 Investeerdersbescherming
Er is een bekend gezegde van Stalin over het vertrouwen wat regelmatig wordt aangehaald onder accountants: ‘Vertrouwen is goed, controle is beter’. Vertrouwen is een goede basis voor een controle, maar met een controle verkrijg je zekerheid over dat vertrouwen. Er zijn regels/wetten (voornamelijk disclosure) gekomen om investeerders te beschermen, maar deze zijn niet gelijk in alle landen. Zoals infonu.nl weergeeft: “In landen waar het vermogen gehaald wordt bij aandeelhouders, is het belang van een goede disclosure belangrijker dan in landen die vooral het vermogen bij banken en/of familie vandaan halen.”
Er zijn diverse empirische onderzoeken over corporate governance die weergeven dat er vele verschillen zijn tussen de financiële systemen in diverse landen en dat die verschillen vooral zijn te verklaren door hoe goed de wetten in deze landen de externe investeerders beschermen. In feite is corporate governance ervoor om externe financiers te beschermen tegen de onteigening van gelden door ‘insiders’ (La Porta et al., 2000). Om onteigening te voorkomen kunnen contracten worden opgesteld met de investeerders waarin onder andere is opgenomen dat de onderneming een boete betaalt als ze niet goed informatie hebben verschaft over de onderneming (Jensen en Meckling, 1976). Als deze contracten er zijn is regelgeving niet meer nodig (Easterbrook en Fischel, 1991).
4.3 Verschillen investeerdersbescherming common-law en code-law landen
Er zijn duidelijk verschillen tussen common-law en code-law landen met betrekking tot
investeerdersbescherming. Het grootste verschil tussen code-law landen en common-law landen is dat in code-law landen de regelgeving belangrijk is en in common-law landen meer gestuurd wordt vanuit de jurisprudentie. Common-law landen hebben de grootste bescherming van externe investeerders, zowel aandeelhouders als schuldeisers (La Porta et al., 2000). De slechtste
investeerdersbescherming is bij de code-law landen welke beïnvloed zijn door de Franse wetgeving. Code-law landen met een wetgeving welke als achtergrond de Duitse of Scandinavische wetgeving heeft hangt hier tussen in. De verklaring hiervoor is dat bij de code-law landen duidelijk regelgeving is die door fantasierijke ‘insiders’ kan worden omzeild (La Porta et al., 2000).
Volgens de onderzoeken van Taylor en Simon (1999) en Jaggi en Low (2000) kan de mate van regelgeving en de mate van verslaggeving goed gekoppeld worden. Hierbij moet volgens Jaggi en Low (2000) wel rekening worden gehouden met de indirecte invloed van het rechtssysteem op de mate van verslaggeving. De indirecte invloed van het rechtssysteem ontstaat doordat jurisprudentie in common-law landen meer bescherming voor aandeelhouders en investeerders genereert.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Volgens Jaggi en Low (2000) moeten deze kleinere belanghebbenden beter geïnformeerd worden dan de grotere belanghebbenden. Dit resulteert in meer verslaggeving in common-law landen dan in code-law landen. Volgens hen zorgt de combinatie van de mate van regelgeving en de mate van verslaggeving ervoor dat de accountantskosten in code-law landen hoger zijn dan in common-law landen.
4.4 Verwachtingen onderzoek vanuit de theorie
Nu alle theorie is uiteengezet wordt het tijd om al mijn verwachtingen voor het onderzoek op een rijtje te zetten. Allereerst heb ik vastgesteld dat voor alle geselecteerde landen uiterlijk vanaf 2008 een verplichting geldt om de accountantskosten toe te lichten in de jaarrekening. Hierbij zijn wel wat verschillen in de opsplitsingen, maar deze hebben geen gevolgen voor de controlekosten waar ik mijn focus op leg. De geselecteerde landen kan ik indelen in twee groepen, te weten code-law landen (Nederland en Frankrijk) en common-law landen (Engeland en Verenigde Staten). Bij common-law landen is sprake van een hogere mate van investeerdersbescherming, omdat er bij code-law landen altijd wel fantasierijke ‘insiders’ zijn die de regels kunnen omzeilen (La Porta et al., 2000).
Als gevolg van het onderzoek van Jaggi en Low (2000) die hebben geconcludeerd dat de combinatie van de mate van regelgeving en de mate van verslaggeving resulteert in hogere accountantskosten bij code-law landen dan in common-law landen.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Hoofdstuk 5: Onderzoeksontwerp
In dit hoofdstuk zal ik de beschrijven hoe ik een antwoord wil vinden op mijn hypothese. Hiervoor zal ik mijn hypothese gaan testen.
5.1 Dataverzameling
De doelstelling van deze scriptie is om aan te kunnen tonen dat investeringsbescherming negatief correleert aan de hoogte van de controlekosten. In hoofdstuk 4 heb ik, aan de hand van diverse andere onderzoeken, geconstateerd dat er meer investeerdersbescherming is in common-law landen dan in code-law landen. De wetgeving die er is gekomen als gevolg van diverse schandalen levert extra werk op voor de accountants dat de controlekosten enorm zijn gestegen (zie hiervoor paragraaf 2.7), waardoor ik een verschil verwacht in de hoogte van de controlekosten.
Een antwoord op mijn hoofdvraag wil ik formuleren door een deelwaarneming te doen op
jaarrekeningen van diverse vennootschapen. Aangezien ik de rol van investeerdersbescherming op de hoogte van de controlekosten wil toetsen maak ik gebruik van het al eerder beschreven verschil tussen code-law landen en common-law landen. Voor mijn onderzoek heb ik gekozen om
jaarrekeningen van bedrijven uit Nederland en Frankrijk (code-law landen) en uit de Verenigde Staten en Engeland (common-law landen) te selecteren. Doordat ik slechts 2 landen selecteer per groep is dit geen representatieve steekproef, maar geeft dit slechts een indicatie weer van de uitkomst voor een mogelijk vervolg onderzoek.
Er is een aantal criteria welke ik heb meegenomen bij de selectie van mijn steekproef om mogelijke andere invloeden op de hoogte van de controlekosten (zie voor uitleg paragraaf 2.7) te verkleinen. De criteria zijn:
Alle jaarrekeningen welke zijn geselecteerd zijn van beursgenoteerde bedrijven;
Alle jaarrekeningen in de selectie zijn gecontroleerd door een big-four
accountantsorganisatie. Hierbij moet worden opgemerkt dat in Frankrijk sprake is van twee accountants. Bij sommige geselecteerde bedrijven is Mazars de tweede accountant.
Daarnaast is een vergelijking gemaakt voor alle geselecteerde jaarrekeningen met het voorgaande jaar om uit te sluiten of er overnames, bijzonderheden onderzoeken of wisseling van accountant hebben plaatsgevonden. Aangezien de verplichting voor het toelichten van accountantskosten in de
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
jaarrekening voor sommige landen vanaf 2008 is ingevoerd, kan voor de selectie dus pas de accountantskosten van 2009 worden gebruikt.
De maximum grootte van mijn steekproef per land is 25, aangezien er niet meer fondsen zijn aangesloten bij de AEX (beurs in Nederland). Als gevolg van bovenstaande criteria is de steekproefgrootte gekrompen tot 15 jaarrekeningen per beurs. Het bijkomende voordeel van
jaarrekeningen van beursgenoteerde bedrijven is dat deze jaarrekeningen algemeen beschikbaar zijn voor iedereen, omdat deze veelal op de website zijn te downloaden. Om de accountantskosten van de Amerikaanse bedrijven te achterhalen zal ik FORM DEF 14A van de website van de geselecteerde bedrijven halen. Dit betreft een formulier welke ingevuld moet worden voor de SEC. Uiteindelijk heb ik voor mijn onderzoek de geconsolideerde omzet en de controlekosten voor het onderzoek van de jaarrekening nodig. Wanneer ik het overzicht uit paragraaf 2.6 er naast leg betreffen deze
controlekosten de controlekosten uit de bovenste vakjes bij audit fees. Mijn input voor SPSS is het percentage controlekosten ten opzichte van de omzet. Hay et al. (2006) hebben een meta-analyse uitgevoerd, wat betekent dat zij data verzameld hebben van vele onderzoeken. In hun onderzoek is vastgesteld dat de omvang van een bedrijf significante invloed heeft op de accountantskosten. Zo zijn er 24 onderzoeken geweest waar de omzet als variabele eenheid is gebruikt om de omvang van een bedrijf vast te stellen. In 22 gevallen is vastgesteld dat de accountantskosten positief significant zijn ten opzichte van de omzet.
Ook activa is een veel gebruikte variabele eenheid. Maher et al. (1992) geeft in zijn onderzoek aan dat zij bewust gekozen hebben voor omzet als variabele eenheid, omdat je bepaalde effecten bij gebruik van activa als eenheid niet kan uitsluiten. Het effect van toename van activa door oude, grotendeels afgeschreven activa welke wordt vervangen door nieuwe activa met een nieuwe lening is voor ons bijvoorbeeld niet te herleiden uit de jaarrekening.
5.2 Regressieanalyse
Om de hypothesen te testen wil ik een regressie analyse uitvoeren. Een regressie analyse is een statistische toets, waarmee een samenhang van verschillende factoren kan worden geanalyseerd. Een regressie-analyse is een ‘statistische techniek voor het analyseren van gegevens waarin
(mogelijk) sprake is van een specifieke samenhang’ (website wikipedia). Normaal gesproken zal voor zowel de afhankelijke als de onafhankelijke variabele een interval of ratio worden gebruikt. Een uitzondering wordt gemaakt wanneer gebruik wordt gemaakt van dummy-variabelen. Dit zijn binaire
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
dummy-variabele om het verschil aan te geven tussen code-law (0) en common-law (1) landen. De formule voor een regressie analyse is als volgt: Y = β0 + β1X + Ɛ. Hierbij is Y de afhankelijke variabele, X de onafhankelijke variabele, β0 de constante, β1 de helling en Ɛ het residu. Het programma (SPSS) zal ik gebruiken voor de uitvoering van de analyse. In paragraaf 5.4 zal ik toelichten welke toets in SPSS ik hiervoor zal gebruiken.
5.3 Aandachtspunten
Er zijn al meerdere onderzoeken geweest naar het gebruik van de toelichting over
accountantskosten en daarin is onder andere waargenomen dat voordat conclusies getrokken kunnen worden over de onafhankelijkheid van de accountant, dan wel de kwaliteit van de
jaarrekening of andere conclusies over de toelichting van de accountantskosten, ik rekening moet houden met ‘the potential for bias in the information’ (Dickins & Higgs, 2005, p.96-102). Hoewel dit onderzoek gaat over de onafhankelijkheid van de accountant, geeft dit onderzoek aan dat je
rekening moet houden met wat er allemaal in de presentatie van de accountantskosten zit. Zo zitten er verschillen tussen landen in de presentatie van accountantskosten (zie hoofdstuk 2), waardoor je een extra aandachtspunt hebt bij het vergelijken van jaarrekeningen. Daarnaast zijn er nog een aantal punten waarmee rekening gehouden moet worden bij het analyseren van accountantskosten. Henk Langendijk (2011) heeft empirisch onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de toelichting van accountantskosten. Hij concludeert hieruit dat de kwaliteit nogal te wensen over laat, welke grotendeels wordt veroorzaakt door onduidelijkheden in de wetgeving. Dit zou voor verstoringen kunnen leiden in mijn dataverzameling.
Wel moet worden opgemerkt dat interpretatie van de wetgeving wel van invloed kan zijn op de hoogte van de accountantskosten. Zo staat in de Europese Richtlijn dat ‘de in het boekjaar ten laste gebrachte totale honoraria’ moet worden vermeld, maar dit is niet gelijk aan de ten behoeve van het boekjaar in rekening gebrachte honoraria. In de toelichting van de accountantskosten is ook niet vermeldt welke methode is gehanteerd, dus kan dit tot een verstoring leiden.
Daarnaast zijn er nog een aantal factoren die invloed kunnen hebben op de hoogte van de
accountantskosten, maar die nog niet eerder zijn genoemd in paragraaf 2.7 en niet zijn uit te sluiten in mijn onderzoek. Dit zijn de factoren:
Efficiënter gewerkt door de accountants;
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
5.4 Stappenplan SPSS toets
In paragraaf 5.2 heb ik al aangegeven dat ik de significantie van mijn hypothese wil toetsen met behulp van een regressie analyse. Er zijn echter verschillende methoden in SPSS en om vast te stellen welke toets ik hiervoor moet gebruiken volg ik het volgende stappenplan (website: RUG Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen):
I. Aantal afhankelijke variabelen: dat is hier de hoogte van de controlekosten ten opzichte van de omzet, dus is er sprake van één variabele;
II. Type onafhankelijke variabelen: er is hier sprake van code-law landen of common-law landen. Dit is één onafhankelijke variabele met twee onafhankelijke groepen;
III. Type afhankelijke variabele: er is hier sprake van percentages en daarmee kom je in de groep interval & normal.
Bovenstaande punten leiden tot een 2 independent sample t-test, welke ik ga uitvoeren met behulp van SPSS. Voor het uitvoeren van een t-toets moet de steekproef grootte minimaal 15 zijn per groep en moet de data per groep normaal verdeeld zijn. Bij een normale regressie-analyse is er een factor aanwezig die correleert, maar deze is niet aanwezig bij mijn onderzoek dus kom ik bij deze toets uit. Aangezien mijn steekproefgrootte 30 is voor zowel code-law landen als common-law landen voldoet mijn data aan de eerste voorwaarde voor het uitvoeren van een 2 independent sample t-test. In paragraaf 5.5 ga ik testen of mijn data een normale verdeling heeft. Wanneer dit niet het geval is zal ik mijn hypothese moeten testen met behulp van de Wilcoxon Mann-Whitney test.
5.5 Toetsen normale verdeling data per groep
Het toetsen van mijn data op een normale verdeling heb ik gedaan met behulp van een histogram. Beide groepen van mijn populatie, te weten code-law landen en common-law landen, moeten een normale verdeling hebben. Op basis van onderstaande histogrammen moet worden geconcludeerd dat de data van zowel de code-law landen als de data van de common-law landen niet normaal is verdeeld. Dit heeft tot gevolg dat ik mijn hypothese moet toetsen met behulp van de Wilcoxon Mann-Whitney test.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
5.5.1 Code-law landen
Zoals uit bovenstaande histogram blijkt is er geen sprake van een normale verdeling van de data voor code law-landen.
5.5.2 Common-law landen
Zoals uit bovenstaande histogram blijkt is er ook geen sprake van een normale verdeling van de data voor common law-landen.
Normale verdeling:
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Hoofdstuk 6: Resultaten en analyse onderzoek
In dit hoofdstuk zal ik de resultaten van mijn onderzoek weergeven. Daarnaast zal ik de hypothese, zoals eerder omschreven, toetsen met behulp van SPSS. Aangezien ik in paragraaf 5.5 tot de conclusie ben gekomen dat mijn data niet normaal is verdeeld moet ik gebruik maken van de Wilcoxon Mann-Whitney test.
6.1 Resultaten Wilcoxon Mann-Whitney test
Voor de uitvoering van de Wilcoxon Mann-Whitney test is het van belang om een Grouping Variable te hebben. Zoals omschreven staat in paragraaf 5.2 betekent dit dat er gebruik wordt gemaakt van een dummy-variable. Ik heb ervoor gekozen om alle data welke afkomstig is uit de jaarrekening van code-law landen een ‘0’ te geven en voor alle data welke afkomstig is uit de jaarrekening van common-law landen een ‘1’ te geven. Uit de Wilcoxon Mann-Whitney test komen een aantal tabellen waarbij de volgende 2 tabellen de belangrijkste zijn:
A. Descriptive Statistics; B. Test Statistics.
Hieronder staan de tabellen, waarbij ik de betekenis geef van de waarden in de tabellen.
A. Descriptive Statistics
In de onderstaande tabel is het overzicht weergegeven met de belangrijkste gegevens van de ingevoerde data, te weten: de steekproefgrootte, het gemiddelde, de standaardafwijking, de minimale waarde en de maximale waarde.
Descriptive Statistics
N Mean Std. Deviation Minimum Maximum
Code-law landen 30 ,00074 ,000488 ,0002 ,0024 Common-law landen 30 ,00062 ,000734 ,0001 ,0032 Gehele populatie 60 ,00068 ,000621 ,0001 ,0032
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Uit bovenstaande tabel kan ik concluderen bij mijn steekproef van 30 jaarrekeningen uit code-law landen het gemiddelde percentage controlekosten afgezet tegen de omzet 0,00074 betreft met een standaard afwijking van 0,000488. Voor de 30 jaarrekeningen uit mijn steekproef van common-law landen betreft het gemiddelde percentage controlekosten afgezet tegen de omzet 0,00062 met een standaard afwijking van 0,000734. Het gemiddelde percentage controlekosten afgezet tegen de omzet van de gehele populatie betreft 0,00068 met een standaardafwijking van 0,000621. Ik zal hieronder gaan concluderen of het
gemiddelde percentage controlekosten afgezet tegen de omzet significant hoger is bij code-law landen. Zoals ik uit dit overzicht kunnen halen is het gemiddelde controlekosten afgezet tegen de omzet bij code-law landen in ieder geval hoger dan het gemiddelde controlekosten afgezet tegen de omzet bij common-law landen.
B. Test Statistics
Hieronder is het overzicht weergeven waarbij ik een conclusie kan trekken of er een significant verschil is tussen de hoogte van de controlekosten afgezet tegen de omzet bij code-law landen en de hoogte van de controlekosten afgezet tegen de omzet bij common-law landen. Dit is af te lezen uit de rij Asymp. Sig. (2-tailed). Aangezien ik eenzijdig toets, moet ik de waarde delen door twee om een uitspraak te kunnen doen over onze eenzijdige hypothese. Wanneer de waarde dan onder de 0,05 uitkomt kan ik vaststellen dat de controlekosten afgezet tegen de omzet bij code-law landen significant hoger zijn dan de controlekosten afgezet tegen de omzet bij common-law landen. Uit de berekening volgt dat 0,051 / 2 = 0,0255 kleiner is dan 0,05. Dus de controlekosten afgezet tegen de omzet bij code-law landen zijn significant hoger dan de controlekosten bij common-law landen.
Test Statisticsa
auditfee
Mann-Whitney U 318,000
Wilcoxon W 783,000
Z -1,952
Asymp. Sig. (2-tailed) ,051
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
6.2 Analyse
De hoofdvraag van mijn onderzoek, zoals omschreven in paragraaf 1.3 is:
“Is investeerdersbescherming negatief gecorreleerd aan de hoogte van controlekosten?”
Ik heb onderzoek gedaan naar de accountantskosten ten opzichte van de omzet van 60
jaarrekeningen van bedrijven die beursgenoteerd zijn. Deze 60 zijn gelijkmatig verdeeld over code-law landen en common-code-law landen, waarbij voor elke groep twee beurzen van verschillende landen zijn geselecteerd. Zo zijn de AEX en CAC40 geselecteerd bij de code-law landen en de Dow Jones en FTSE100 bij de common-law landen. Alle verzamelde data heb ik ingevoerd in SPSS en daarmee heb ik een Mann-Whitney U test uitgevoerd. Hieruit kan ik concluderen dat op basis van mijn steekproef gegeven de controlekosten afgezet te de omzet bij code-law landen significant hoger is dan de controlekosten afgezet tegen de omzet bij common-law landen. Hieruit kan ik concluderen dat investeerdersbescherming negatief correleert aan de hoogte van controlekosten. Wel moet hierbij worden opgemerkt dat er per groep data slechts twee landen zijn geselecteerd, waardoor de uitkomst van mijn onderzoek meer een indicatie is van een mogelijke uitkomst wanneer dit onderzoek zal worden uitgebreid.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Hoofdstuk 7: Indicatie, beperkingen en aanbevelingen
In dit hoofdstuk zal ik mijn conclusie weergeven in de eerste paragraaf. Daarna zal ik kort uiteenzetten welke mogelijke invloeden op de datagegevens er zijn en welke aanbevelingen tot vervolgonderzoek er zijn.
7.1 Indicatie
In deze scriptie is onderzocht of investeerdersbescherming een positieve invloed heeft op de hoogte van accountantskosten. Voor 60 jaarrekeningen is onderzocht wat de hoogte van de controlekosten afgezet tegen de omzet is. De jaarrekening zijn gelijkmatig verdeeld over vier beurzen, te weten: AEX (Nederland), CAC40 (Frankrijk), Dow Jones (Verenigde Staten) en FTSE100 (Engeland). Ik heb aan de hand van de theorie vastgesteld dat Nederland en Frankrijk behoren bij de code-law landen en dat de Verenigde Staten en Engeland behoren bij de common-law landen.
Aangezien ik in mijn onderzoek slechts twee landen per groep (code-law landen en common-law landen) heb onderzocht zal de uitkomst van mijn onderzoek ook slechts een indicatie kunnen zijn van de uitkomst van een uitgebreid onderzoek. Zelfs tussen twee geselecteerde landen binnen één groep kunnen grote verschillen zitten. Denk hierbij alleen al aan het feit dat in Frankrijk twee accountants de jaarrekening van de vennootschap moeten controleren, waardoor er dubbel werk wordt uitgevoerd en in rekening wordt gebracht. Daarnaast kun je denken aan de extra controle-eisen die in de Verenigde Staten zijn vastgelegd in de Sarbanes-Oxley wetgeving. Met name paragraaf 404 leidt tot hogere accountantskosten. Hierin staat dat de bedrijven naast een
controleverklaring voor de jaarrekening ook voor de interne controles die in de bedrijven worden gehanteerd een controleverklaring nodig hebben.
Aan de hand van de agency theorie heb ik vastgesteld dat de accountant de tussenpersoon is van de onderneming en het maatschappelijk verkeer. Om ervoor te zorgen dat de accountant niet in een spagaat terecht komt zijn er regels/wetten opgesteld, zodat hij weet aan de hand waarvan de jaarrekeningen van de onderneming moeten worden gecontroleerd. Deze wetten zijn er ook om de investeerders te beschermen. De investeerders hebben namelijk een informatieachterstand op de onderneming en aan de hand van deze regels/wetten wordt deze achterstand teniet gedaan. Verder heb ik vastgesteld dat er meer investeerdersbescherming is in common-law landen dan in code-law landen, doordat duidelijk regelgeving (in code-law landen) door fantasierijke ‘insiders’ omzeild kan worden(La Porta et al., 2000). Met behulp van de Wilcoxon Mann-Whitney test (paragraaf 6.1) in
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
SPSS heb ik kunnen concluderen dat de controlekosten afgezet tegen de omzet significant hoger zijn in code-law landen dan in common-law landen.
Aangezien er meer investeerdersbescherming is in landen waar alle regels niet letterlijk in de wet vastliggen (common-law landen), zal de accountant ook geen controle uit hoeven te voeren op deze regels. Dit moet wel gebeuren in landen waar deze regels vastliggen in wetten (code-law landen), waardoor meer werk moet worden uitgevoerd. Hieruit kan ik concluderen dat
investeerdersbescherming negatief correleert aan de hoogte van controlekosten. Wel moet hierbij worden opgemerkt dat per groep slechts twee landen zijn geselecteerd, dus zal de conclusie meer een indicatie zijn van een mogelijke uitkomst wanneer het onderzoek wordt uitgebreid. Dit is ook de reden van de titel van deze paragraaf.
7.2 Invloeden op datagegevens en aanbeveling tot vervolgonderzoek
Er zijn een aantal factoren die de conclusie van mijn onderzoek kunnen hebben beïnvloed. Zoals ook Henk Langendijk heeft geconcludeerd in zijn onderzoek is de wetgeving over de toelichting van de controlekosten niet helder weergegeven. Moet bijvoorbeeld de in het boekjaar ten laste van de vennootschap gebrachte controlekosten worden opgenomen of moet de over het boekjaar ten laste van de vennootschap gebrachte controlekosten worden opgenomen. In dat geval zou er sprake kunnen zijn van verkeerd gepresenteerde accountantskosten in de jaarrekening, waardoor mijn data niet zuiver is. Ook gaan accountantskantoren verschillend om met de diverse opsplitsingen,
waardoor bijvoorbeeld kosten van de controle van onderliggende vennootschappen in de eerste, danwel tweede groep terechtkomen. Dit heeft voor mijn onderzoek uiteraard meteen effect, want in mijn onderzoek richt ik mij alleen op de controlekosten uit de eerste groep. Dit geeft meteen ook reden tot een vervolgonderzoek, danwel hernieuwd onderzoek, wanneer er meer duidelijkheid is over de presentatie van accountantskosten in de jaarrekening.
Verder heb ik nu slechts twee landen geselecteerd per groep (code-law landen en common-law landen). Hierdoor zou het effect van wetgeving, welke specifiek is voor een bepaald land, van grote invloed kunnen zijn de op hoogte van de accountantskosten. Mijn uitkomst van mijn onderzoek is dus ook slechts een indicatie van een mogelijke uitkomst wanneer je in het onderzoek veel meer landen betrekt. In dat geval zal per groep een representatievere dataverzameling worden gebruikt. Dus ook dit is een reden tot vervolgonderzoek.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Zoals al eerder is aangegeven in paragraaf 5.3 zijn er meerdere factoren die van invloed kunnen zijn de hoogte van de controlekosten, maar die niet zijn uit te sluiten in dit onderzoek. Kortom; er zijn genoeg factoren die de conclusie van mijn onderzoek mogelijk kunnen beïnvloeden.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Bronnenlijst
NIVRA, 2008, Brief aan de Raad voor de Jaarverslaggeving, Art. 2:382a BW vermelding honoraria;
NIVRA, 2009, NIVRA-wijzer 1, Vermelding accountantshonorarium in de jaarrekening;
Maher, M., Tiessen, W.P., Colson, R., Broman, A.J., 1992, The Accounting Review 67, Competition and audit fees, p.199-211;
Carcello, J.V., Hermanson, D. R., Neal, T.L., and Riley Jr., R.A., 2002, Contemporary
Accounting Research, Board characteristics and audit fees, Vol. 19 No.33, p.365-385;
Chou, W.L., Lee, D.S.Y., 2005, Review of Quantative Finance and Accounting, Panel Cointegration Analysis of Audit Pricing Model, Vol. 24 Issue 4, p.423-439;
Cosgrove, S.B., Niederjohn, M.S., 2008, Journal of Business Strategies, The Effects of the Sarbanes-Oxley Act of 2002 on Audit Fees, Vol. 25 Issue 1, p.31-52;
Dickins, D. & Higgs, J., 2005, Financial Analysts Journal, Interpretation and Use of Auditor Fee Disclosures, Vol. 61 No.3;
Easterbrook, F., Fischel, D., 1991, Journal of Finance, The Economic Structure of Corporate Law, Vol. 48, Issue 1, p. 410-412;
Gronthier-Besacier, N., Schatt, A., 2007, Managerial Auditing Journal, Determinants of audit fees for French quoted firms, Vol. 22 No.2, p. 139-160;
Hay, D.C., Knechel, W.R., Wong, N., 2006, Contemporary Accounting Research, Audit Fees: A Meta-analysis of the Effect of Supply and Demand Atrributes, Vol. 23 No.1, p. 141-191;
Jaggi, B., Low, P.Y., 2000, The International Journal of accounting, Impact of Culture, Market Forces, and Legal System on Financial Disclosures, Vol. 35 Nr. 4, p. 495-519;
Jensen, M., Meckling, W., 1976, Journal of Financial Economics, Theory of the fim: managerial behavior, agency costs, and ownership structure, p. 305-360;
Langendijk, H., 2011, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, De toelichting omtrent het accountantshonorarium in de jaarrekening;
La Porta, R., Lopez-de-Salines, F., Shleifer A., Vishny, R.W., 2000, Journal of Financial
Economics, Investor Protection and Corporate Governance;
Palmrose, Z., 1986, Journal of Accounting Research, The effect of nonaudit services on the pricing of audit services, Vol.24, p. 405-411;
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Schilder, A., 2008, Rule-based versus principle-based: Het perspectief van de toezichthouder, p. 178-185;
Simunic, D.A. 1980, Journal of Accounting Research, The Pricing of Audit Services: Theory and Evidence, Vol. 18 Issue 1, p. 161-190;
Simunic, D.A., 1984, Journal of Accounting Research, Auditing, consulting, and auditor independence, Vol. 22 No.2, p. 679-702;
Taylor, M.H., Simon, D.T., 1999, The International Journal of Accounting, Determinants of audit fees: the importance of litigation, disclosure, and regulatory burdens in audit engagements in 20 countries, Vol.34 No.3, p. 375-388;
Tsui, J.S.L., Jaggi, B., Gui, F.A., 2001, Journal of Accounting, CEO domination, growth
opportunities, and their impact on audit fees, Auditing and Finance, Vol. 16 No.3, p.189-208.
Websites
Accountancynieuws
'honoraria accountant', 15 april 2009
Encyclopedie Diverse zoektermen
Wikipedia
Diverse zoektermen
Infonu.nl
‘Disclosure vrijwillig of verplicht’, 31 mei 2011
UCLA Academic Technologie Services Diverse zoektermen
Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Diverse zoektermen
Begrippenlijst
AEX De belangrijkste Nederlandse beursindex.
AO/IB Hierin worden de financiële processen en procedures van een organisatie vastgelegd, inclusief hun controle mechanismen.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Big-four Dit zijn de vier grote accountantsorganisaties wereldwijd, te weten: Deloitte, Ernst & Young, KPMG en PwC.
CAC40 De aandelenindex van de 40 belangrijkste bedrijven aan de Franse beurs. Code-law Een rechtssysteem waarbij alles is vastgelegd in de wet.
Common-law Een rechtssysteem van gewoonterecht. Dit houdt in dat alle wetgeving is ontstaan uit wat men gebruikelijk vind.
Corporate Governance Binnen de bedrijfskunde gebruikt men deze term voor het aanduiden van hoe een onderneming goed, efficiënt en verantwoord geleid moet worden evenals het afleggen van verantwoording over het gevoerde beleid richting belanghebbenden waaronder de eigenaren (aandeelhouders), werknemers, afnemers en de samenleving als geheel.
Correlatie Is de mate van lineaire (=lijnvormige) samenhang.
Correlatiecoëfficiënt Een maat voor de correlatie tussen twee stochastische (= afhankelijk van toeval) variabelen.
Disclosure Elke manier van communicatie vanaf ondernemingen naar investeerders. Dow Jones De meest bekendste en oudste index van de New York Stock Exchange.
Empirisch onderzoek Een onderzoek op waarneming gegrond.
FTSE 100 De belangrijkste graadmeter van de beursindex van Londen.
Insiders Medewerkers die invloed hebben op de financiële gegevens van een onderneming.
Regressie analyse Een statistische toets, waarmee een samenhang van verschillende factoren kan worden geanalyseerd.
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Afkortingenlijst
AEX Amsterdam Exchange Index
AO/IB Administratieve Organisatie/Interne Beheersing BW Burgerlijk Wetboek
CAC40 Cotation Assistée en Continu
EU Europese Unie
FTSE 100 Financial Times Stock Exchange
IFRS International Financial Reporting Standards LSF Loi de Sécurité Financière
NBA Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (voorheen NIVRA en NOvAA) NIVRA Nederlands Instituut van Registeraccountants (tegenwoordig NBA)
NOvAA Nederlandse Orde van Accountants-Administratieconsulenten (tegenwoordig NBA) SEC Securities and Exchange Commission
Investeerdersbescherming
beïnvloedt accountantskosten!
Bijlage 1
Code-law landen
Nederland (AEX) Frankrijk (CAC40)
Koninklijke Philips Electroniks N.V. Accor S.A.
Unilever N.V. AXA S.A.
AEGON N.V. Danone S.A.
Akzo Nobel N.V. Schneider Electric S.A.
Boskalis Westminster N.V. Vivendi S.A.
Heineken N.V. Unibail-Rodamco S.A.
Randstad N.V. L'Air Liquide S.A.
TomTom N.V. EDF S.A.
Wolters Kluwer N.V. Cap Gemini S.A.
Koninklijke Ahold N.V. L'Oréal S.A.
ASML Holding N.V. France Télécom S.A.
Corio N.V. VINCI S.A.
Koninklijke DSM N.V. sanofi-aventis S.A.
SBM Offshore N.V. GDF Suez S.A.
TNT N.V. Veolia Environnement S.A.
Common-law landen
Amerika (Dow Jones) Engeland (FTSE 100)
United Technologies Corp. Aviva plc.
Boeing Co. GlaxoSmithKline plc.
Exxon Mobil Corp. BP Group plc.
IBM Corp. HSBC plc.
McDonald's Corp. Royal Bank of Scotland Group plc.
Pfizer Inc. Old Mutual plc.
American Express Co. Pearson plc.
Bank of America Corp. Persimmon plc.
Caterpillar Inc. Rexam plc.
Coca-Cola Co. Tesco plc.
Intel Corp. Barclays Bank plc.
Johnson & Johnson British American Tobacco plc.
3M Co. InterContinental Hotels Group plc.
DuPont Co. British Sky Broadcasting Group plc.
