Met kunst en cultuur eenzaamheid doorbreken
Workshop Jaarcongres Eenzaamheid 28 mei 2019
Programma
• Welkom en kennismaking
• Wat werkt bij eenzaamheid
• Kansen voor eenzame jongeren met kunst en cultuur
• Vragen
• Toepassing in de praktijk
Wat is eenzaamheid?
‘Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.’
(Van Tilburg & De Jong Gierveld, 2007).
- Sociale eenzaamheid (alledaagse contacten: werk, buurt, sport. Erbij horen)
- Emotionele eenzaamheid (intieme en emotioneel hechte contacten. Begrepen worden, emotionele steun en van betekenis zijn)
- Existentiële eenzaamheid (‘ervaring van fundamentele gescheidenheid van mensen’). Concept uit de filosofie.
‘Gemis aan betekenisvolle sociale relaties’
Eenzaamheid als proces: vereenzamen
Eenzaamheid als neerwaartse spiraal (vereenzamen):
• negatieve ervaring van eenzaamheid
• terugtrekken (meer op zichzelf gericht)
• negatieve denkpatronen: interpretaties en verwachtingen
• dalen zelfvertrouwen
• verder terugtrekken
• verhoogd stressniveau
Fysieke klachten: o.a. hoge bloeddruk, slaapproblemen en verminderde afweer.
Psychische klachten: o.a depressie, cognitieve achteruitgang, (alcohol)verslaving
Oorzaken
De oorzaken van eenzaamheid zijn in te delen in drie categorieën:
• Individuele oorzaken (bijvoorbeeld: gebrekkige sociale
vaardigheden, gezondheidsproblemen, negatieve denkpatronen, weinig eigen regie, verlegenheid)
• Veranderingen in het sociale netwerk (levensgebeurtenissen zoals ontslag, verhuizing of scheiding)
• Maatschappelijke oorzaken (zoals individualisering, negatieve beeldvorming over ouderen en mensen met een psychische kwetsbaarheid of verstandelijke beperking).
Eenzaamheid en jongeren
- 70% van de jongeren zich soms of regelmatig eenzaam
- levensfase, waarin jongeren zich losmaken van hun ouders en een eigen identiteit ontwikkelen
- op eenzaamheid onder jongeren nog een enorm taboe - eenzaamheid onder jongeren is onzichtbaar is
- Verwachtingen van henzelf en anderen dat zij een druk sociaal leven hebben
- Een groot deel van het leven van jongeren speelt zich online af:
o Lastig signaleren
o Media worden vergroot door perfecte plaatjes en positieve statusupdates van anderen.
o Negatieve online ervaringen versterken eenzaamheid
Wat werkt? In de eerste plaats: maatwerk
Randvoorwaarde voor effectieve ondersteuning is
‘maatwerk’
Aanpak afstemmen op problematiek en behoeften inwoner/
doelgroep:
• Welke sociale problematiek speelt er? Wat zijn daarvan de oorzaken?
• Welke behoeften, interesses en mogelijkheden heeft de inwoner/ doelgroep?
Literatuuronderzoek: Wat werkt volgens onderzoek?
Het verminderen van negatieve
interpretaties en verwachtingen van sociale situaties.
‘Ik ga niet naar dat feestje, niemand wil met me praten’
‘Ik heb niets te vertellen’
m.b.v. sociaal cognitieve training
Literatuuronderzoek: Wat werkt volgens onderzoek?
• Actieve bijdrage van doelgroep bij het ontwikkelen en uitvoeren van activiteiten.
• Groepsaanpakken:
• Meeste effect als ook aan sociale vaardigheden wordt gewerkt (bijv. initiatief leren nemen).
• Langdurige interventies (vijf maanden of langer).
• Activiteiten gericht op het vergroten van de
eigenwaarde en de persoonlijke controle bevorderen effect op lange termijn.
Update Wat Werkt dossier Eenzaamheid (nov ’19)
Tenminste deze onderwerpen:
• Signaleren
• Bespreekbaar maken van eenzaamheid (o.a. benadering)
• Preventie van eenzaamheid
• Inzet van ervaringsdeskundigheid
Verschillende vormen van ondersteuning bij vereenzamen
Geen ‘snelle oplossing’ en geen ‘one size fits all’ maar
mensen stapsgewijs helpen zich op een positieve manier te ontwikkelen.
• Bieden van praktische ondersteuning
• Helpen verbeteren van sociale vaardigheden
• Bieden van een ontmoetingsmogelijkheid
• Faciliteren van persoonlijk en betekenisvol contact (o.a.
lotgenotencontact, maatje)
• Helpen vinden van een sociaal gewaardeerde rol (o.a. werk, vrijwilligerswerk, club)
• Doorbreken negatief denk- en verwachtingenpatroon
• Helpen vinden van bezigheden en afleiding
Wat werkt bij culturele interventies en eenzaamheid?
Maatwerk: wie wil je nu precies bereiken, om welke vorm van vereenzaming gaat het en welk aanbod sluit daarbij aan?
• Bij lichtere vormen van vereenzaming: begeleiden naar bv een zangkoor, het Danspaleis of andere culturele activiteit
• Bij zwaardere vormen van vereenzaming kan een kunstproject waarmee iemand zijn eigenwaarde en sociale vaardigheden kan verbeteren, beter werken.
Wat werkt bij culturele interventies en eenzaamheid?
• Doorbreken van taboe: Kunst helpt bij het doorbreken van het taboe op eenzaamheid. Vb. Platform voor
eenzaamheid
• Doorbreken neerwaartse spiraal: Kunst helpt mensen om op een andere manier naar zichzelf en anderen te kijken.
Bij het fotoproject ‘Mijn Amsterdam’.
• Versterken eigenwaarde: veel kunstprojecten werken toe naar een presentatie of een voorstelling waarin je jezelf laat zien en wordt gewaardeerd.
a
Kansen
voor eenzame jongeren
met verbeeldingskracht
Finn Minke
specialist cultuurparticipatie
a
Eenzaamheid bij jongeren
Kwetsbare leeftijd
Taboe speelt grote rol
Relatie met sociale media
Relatie met somberheid, depressie
Leerproblemen, drugsgebruik
Negatieve spiraal
A f b e el d i n g
a
De kracht van kunst & cultuur
Insteek op talenten en mogelijkheden
Ontdekken en verwonderen
Verhalen verbeelden
Mee-maken en mee-doen
Doorbreken taboe
In groep 8 was hij een dik, gebrild en bangig jongetje dat worstelde met zijn seksuele
geaardheid. Hij werd gepest – maar leerde daarmee omgaan door muziek te maken.
“In muziek kon ik fouten maken die in iets prachtigs resulteerden, en dat is iets wat alleen maar kan met kunst”
Duncan Laurence – winnaar Eurovisie Songfestival
A f b e el d i n g A f b e el d i n g
a
Beter zelfbeeld
Meer sociale vaardigheden
Nemen meer eigen verantwoordelijkheid
Meer doorzettings- en concentratievermogen
Sterker sociaal netwerk
Doorbreekt de negatieve spiraal
Kansen met cultuur voor eenzame jongeren
A f b e el d i n g
a
a
Lokale coalities tegen eenzaamheid
Landelijk actieprogramma VWS
Vorming lokale coalities
Kansen benutten
A f b e el d i n g
a
Digitale handreiking
Wat is eenzaamheid
Werkzame elementen kunst
10 Stappen voor samenwerking
70 Praktijkvoorbeelden festivals
Gratis download via:
www.lkca.nl > publicaties
Saskia van Grinsven a
Movisie / VWS-adviseur Eentegeneenzaamheid
s.vangrinsven@movisie.nl Finn Minke
Landelijk Kennisinstituut Cultuurparticipatie en Amateurkunst
