Kansen en bouwstenen voor de Rechte H-buurt in Amsterdam Zuidoost: Op zoek naar de verbinding van fysiek en sociaal

(1)

Amsterdam University of Applied Sciences

Kansen en bouwstenen voor de Rechte H-buurt in Amsterdam Zuidoost

Op zoek naar de verbinding van fysiek en sociaal

Spanjar, Gideon; Suurenbroek, Frank; van Weelde, Pim

Publication date 2019

Document Version Final published version

Link to publication

Citation for published version (APA):

Spanjar, G., Suurenbroek, F., & van Weelde, P. (2019). Kansen en bouwstenen voor de Rechte H-buurt in Amsterdam Zuidoost: Op zoek naar de verbinding van fysiek en sociaal.

Hogeschool van Amsterdam, Urban Management.

General rights

It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulations

If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please contact the library:

https://www.amsterdamuas.com/library/contact/questions, or send a letter to: University Library (Library of the University of Amsterdam and Amsterdam University of Applied Sciences), Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.

Download date:26 Nov 2021

(2)

VERBIND

ING VANF YSIEK EN S OCIA AL OP Z OEK NAA R DE

HvA Urban Management Project Ontwikkelbuurten

Gideon Spanjar, Frank Suurenbroek en Pim van Weelde

juni 2019

Kansen en bouwstenen

voor de Rechte H-Buurt

in Amsterdam Zuidoost

(3)

2

Foto: Gideon Spanjar FYSIEK EN SOCIAAL VERBINDEN

(4)

INHO UDS

OPGAVE

Ten geleide Gebiedsplan en principebesluit

over de Rechte H-Buurt

De H-Buurt als context van de Rechte H-Buurt

De fysieke opbouw & sociale opgave van de Rechte H-Buurt

Bouwstenen voor de versterking van de Rechte H-Buurt

Colofon

03 07

41 35

15

09

(5)

4

(6)

TEN GELEIDE

Aanleiding

HvA Urban Management werkt langjarig en intensief samen met de gemeente Amsterdam in het planproces voor de Ontwikkelbuurten.

Doel

De gevoelskaart bundelt signalen, sferen, trends en ontwikkelingen op het snijvlak van de fysieke omgeving en de sociale leefkwaliteit in de Rechte H-Buurt.

Daarmee lokaliseert het knelpunten en tracht een integraal beeld te geven van de plekken en routes waar een ingreep mogelijk bijdraagt aan het oplossen van vraagstukken voor verschillende sectoren, actoren en betrokkenen, op de korte en langere termijn.

Bronnen

De informatie voor de kaarten is samengesteld uit:

• de analyses van Paul Chin, buurtmakelaar (oktober 2018);

• ruimtelijke analyse van de buurt;

• gesprekken GGD;

• principenota H-Buurt (2018);

• leefbaarometer (2002 - 2016)

• veldwerk met observaties en interviews in de Rechte H-Buurt.

Opbouw

De gevoelskaart is een reeks kaarten die vanuit een hoog schaalniveau (de H-Buurt en omgeving) en een integrale analyse stapsgewijs inzoomen op enkele specifieke knelpunten.

Gebruik

De gevoelskaart probeert door de integrale blik en beeldende manier van communicatie het gesprek mogelijk te maken. In die zin is het geen eindpunt, maar een startpunt, bij voorkeur voor een betere buurt.

(7)

6 FYSIEK EN SOCIAAL VERBINDEN

(8)

Principebesluit H-Buurt (concept 2018)

Rechte H-Buurt: Aan de hand van verschillende scenario’s verkennen hoe de leefbaarheid en de verduurzaming van de buurt verbeterd kan worden. Ook kijken we naar de mogelijke (beperkte) toevoeging van nieuwbouwcomplexen (wonen, werken, voorzieningen).

Gebiedsplan Bijlmer-Centrum 2019 (passage Rechte H-Buurt)

• Economische positie en wijkeconomie: met Rochdale onderzoeken of ruimtes in de plintlagen van de flats deels kunnen worden ingezet als werkruimtes, met ondersteuning voor werkzoekenden en ZZP-ers en voor creatieve broedplaatsen.

• Ontwikkelingskansen jeugd: met Rochdale, Ymere, Eigen Haard, welzijnsorganisaties en bewoners onderzoeken of in de rechte

H-buurt of in Hoptille / Haardstee een concentratie van jeugdwelzijnsvoorzieningen en/of een basisschool met gymzalen en een kinderdagopvang kan worden gevestigd. Voor die laatste is ook samenwerking met de Internationale School in het Zandkasteel aan de orde.

• Zorg en gezondheid: voortzetten concretisering speelatlas in de groene ruimtes van Hoogoord, Hofgeest en Haag en Veld en door realisatie van gymzalen (voor basisschool en / of internationale school) die ook kunnen worden gebruikt door (nieuwe) sportondernemers.

• Leefbaarheid en veiligheid: deze acties worden versterkt door de sloop van parkeergarage Hoogoord, een kwalitatief goede tijdelijke inrichting van de openbare ruimte en door de samenwerking met Rochdale en bewoners ten aanzien van trappenhuizen, fietsenstallingen en gebruik van plinten.

• Woongenot en openbare ruimte: belangrijk is dat de plannen die met de bewoners van Hofgeest en Haag en Veld zijn gemaakt voor de herinrichting van de openbare worden uitgevoerd (budget!) en dat voor Hoogoord en Hogevecht plannen samen met bewoners worden gemaakt. Samen met Rochdale en de VVE’s van de flats komen tot een complexgerichte aanpak, zodat overlast wordt teruggedrongen en flats in particulier bezit weer worden onderhouden.

Hoe kan de fysieke ruimte bijdragen aan

de sociale opgaven?

GEBIED S- PLAN 2019

EN PRINCIPEBESLUIT OVER

DE RECHTE H-BUURT

(9)

(10)

DE H -BUU RT

ALS CONTEXT VAN DE

RECHTE H-BUURT

(11)

10

De Rechte H-buurt.

Foto: Beeldbank: Luchtfoto Bijlmer Centrum. Gemeente Amsterdam Stadsarchief (1971)

Ontstaan in de jaren‘60:

stedenbouwkundige idealen de polder in

FYSIEK EN SOCIAAL VERBINDEN

(12)

De wijkstructuur van de H-Buurt wordt bepaald door de verhoogde dreven en het verhoogde spoor die de wijk compartimenteren in vier buurten:

• Hoptille

• Rechte H-buurt

• Hakfort-Huigenbos

• Huntum.

Hakfort-Huigenbos Hoptille

Huntum Recht H-buurt

De verschillende buurten in de H-buurt

Beeld: Compilatie Aerial View [bewerkt], Bing maps 2019.

maar de stedenbouwkundige opzet leidde tot seperate

buurten, deels omsloten door verhoogde dreven

(13)

12

18-64 65+

0-17

erw k

23,2% heeft geen baan

= 50 personen

Antilliaans

Nederlands

Surinaams Marokkaans

Overig Niet westers

Turks Overig

een etnisch gemengde buurt groot verloop

Tegenwoordig is de H-Buurt bijzonder divers

veel corporatie- en weinig koopwoningen

Corporatiewoningen Koopwoningen

Particuliere huur

Ouderen deels nog westers, jongeren vooral niet-westers

Niet-westers

Nederlands Westers

Niet-westers

Nederlands Westers Niet-westers

Nederlands Westers Extern

Extern

Intern

Intern 23,2%

Dataset H-buurt

Bron: Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS), Gemeente Amsterdam Vestiging

Vertrek

(14)

waarbij de leefbaarheidssituatie slechts beperkt vooruitgang boekte tussen 2002 en 2016

2002 2016

zeer onvoldoende Legenda

Leefbaarheidssituatie (2002 / 2016)

onvoldoende zwak voldoende ruim voldoende ruim onvoldoende

goed zeer goed uitstekend

Met uitzondering van Huntum was de leefbaarheidssituatie in de hele H-Buurt in 2002 nog zeer onvoldoende tot ruim onvoldoende.

In 2016 is er in de hele H-Buurt relatief veel vooruitgang geboekt, maar in het hart van de Rechte H-Buurt bleef de laagste score domineren.

leefbaarheidssituatie H-Buurt en omgeving

Rechte H-buurt

Leefbaarheidssituatie H-buurt 2002 en 2016 Bron: Leefbaarheidssituatie. Ministerie BZK, (z.d) . https://leefbaarometer.nl N

(15)

(16)

DE FYS IEKE OPBO UW &

SOCI ALE O PGAV E

RECHTE H-BUURT

(17)

16

Hoptile met op de achtergrond de Rechte H-buurt.

Foto: Bijlmer in Tijd. Bijlmermuseum

De Rechte-H-Buurt lijkt bij uitstek eenvorming

(18)

maar ook binnen de Rechte-H-Buurt bestaan

substantiele verschillen in de leefbaarheid

De randen met Poort redelijk, behalve in de Noordoost hoek waar het veel slechter is. Opnieuw problematischer.

Tussen de gebouwen problematisch.

Rand ietsje beter, Zuidzijde rand nog wat minder slecht.

Noordkant problematisch, naar de randen iets beter.

Randen zij de beste delen van de wijk, maar is direct tussen de gebouwen slechter.

Een van de betere randen

Legenda

Leefbaarheidssituatie (2016)

Leefbaarheidssituatie H-buurt 2016 Bronnen: Leefbaarheidssituatie. Ministerie BZK, (z.d). https://leefbaarometer.nl

zeer onvoldoende

onvoldoende zwak voldoende ruim voldoende ruim onvoldoende

goed zeer goed uitstekend

N

(19)

18

Ruimtelijk zorgen de dreven en de bouwblokken voor barrières die separate binnenwerelden tussen de

gebouwen maken

Barriere / Dreven Legenda

Zichtvelden Rechte H-buurt Zichtvelden

N

(20)

Het snelverkeer heeft daarbij slechts

vluchtig en kort zicht op de binnenwerelden

N

(21)

20

Terwijl de ruimte tussen de gebouwen dusdanig groot is dat langzaam verkeer er lang binnen verblijft

N

(22)

De stroken tussen de gebouwen zijn daarmee een van de cruciale ruimtelijke plekken om de leefbaarheid te versterken

Speelplekken vindt men vies en verlopen

Vuilnis wordt soms van de balkons gegooid. Herrie.

De dreef vormt een harde grens die de ruimte niet mooier maakt Mensen voelen zich geen

eigenaar van de plek

(23)

22

(24)

Maar wat is die ruimte tussen de gebouwen?

Het is niet zo intiem als een hof, maar te klein voor een park

Klassiek hof uit Nieuw-West

Maat in de Rechte H-Buurt

(25)

Een deel van de opgaven en oplossingen ligt in en rondom de gebouwen

24 FYSIEK EN SOCIAAL VERBINDEN Foto: Gideon Spanjar

(26)

Leefbaarheid begint bij ‘de buren’ en bij beheer en toezicht:

flats zijn een concentratie van opgaven

Afval, rommel en overlast in de gallerijen.

Geluidsoverlast, juist ook van de straat.

In de (verkochte) woonruimtes worden de woningen verkamerd. Leidt tot anonimisering, onveiligheid en gebrek aan vertrouwen.

Portieken met druggebruikers maken de eigen entree onveilig.

(27)

26

Onderdoorgang Gulden Kruispad, nabij GGD Foto: Gideon Spanjar

(28)

Naast de hoven en gebouwen zijn de tunneltjes ruimtelijk en sociaal belangrijk. Ze bepalen de ruimtes en zijn

schakelpunten naar en van elders

• Ruimtelijk zijn de tunneltjes dikwijls een barrière.

• Het zijn donkere ruimtes waar de passant niet meteen overzicht heeft van wat er aan de andere zijde is.

• De bewoners waarderen het functionele en dat er geen auto’s komen.

• Als negatieve kenmerken wordt viezigheid en oud genoemd.

Sommige bewoners vinden de tunneltjes slecht verlicht.

• De respondenten geven aan dat de onderdoorgangen verder verbeterd kunnen worden.

Overzicht is hierbij belangrijk. Soms kan het groen dit in de weg staan.

Onderdoorgang Kraaiennestpad, Rechte H-buurt / Nelson Mandelapark Foto: Gideon Spanjar

Onderdoorgang Gulden Kruispad Foto: Gideon Spanjar

(29)

28

Doorsnede A - A, Rechte H-buurt - Arena Poort

Tunneltjes spelen een rol in de routes en het gebruik van de buurt bij de Amsterdamse Poort

Hier komt de Internationale school met een gymzaal aan de H-Buurt- zijde Nieuwe

woningen

Dit is een veelgebruikt tunneltje

Route naar Mandelapark Kantoorpersoneel

maakt

lunchwandeling

Meteen al heel groen

Ogen op de straat.

Ogen op de flat?

Snelverkeer bovenlangs

Belangrijk entreemoment:

veilig, overzichtelijk, aangenaam?

Activiteit voor verblijf.

Zowel voor H-Buurt als Amsterdamse poort?

(30)

Doorsnede B - B, Rechte H-buurt - Nelson Mandelapark

en in de verbinding met het Nelson Mandelapark

Achterzijde of voorzijde?

Een of twee wanden?

Wat is dit voor ruimte?

Hoe kan de Rechte H-Buurt onderdeel gaan uitmaken van het wandelrondje vanuit kantoren?

Veilige verbinding als het donker is?

Routes die weer terug de H-Buurt in leiden?

Bestemmingen?

Harde grens

(31)

30

Tunneltje nabij de GGD kent grootste problematiek - en ligt strategisch: Rechte H-Buurt, A’damse Poort, De Komplein en het Mandelapark

Contouren ontwikkelgebieden Legenda Ontwikkelingen Parkeergarage is afgebroken, nu parkeren

op maaiveld. Weinig ruimtelijke kwaliteit.

GGD plek voor verslaafden:

dagbesteding open van 09.00 tot 15.00.

Politiebureau op strategische plek, maar niet verbonden met de route langs het tunneltje.

Ontwikkelingen in de Amsterdamse Poort vooral gericht op de Poort.

Meer woningen erbij.

Nieuwbouw Anton de Kom Plein kans voor ogen op park/route?

Dichte plint, geen ogen op hangplek, versterkt gevoel van onveiligheid.

De Rechte H-Buurt

Herontwikkeling Nelson Mandelapark, kans op nieuwe functies en verbinding?

N

(32)

Blijft het een ongure ‘achterzijde’ of ontwikkelt het zich tot scharnierpunt die de nieuwe ontwikkelingen en de buurt verbindt?

Voorheen stonden er bosjes. Daarachter stonden verslaafden en dealers, in de ‘voortuin’ van GGD. Andere gebruikers van de route merkten er minder van.

Inmiddels zijn de bosjes verwijderd. De verslaafden en dealers verplaatsten zich naar de entree van gebouwen aan weerszijden van wandel- fietspad.

Zichtbaar voor de andere passanten en van invloed op de sfeer van de plek.

Kleine ingrepen verschuiven het probleem

(33)

32

9:00 12:00

zeer onveilig Legenda Veiligheidsgevoel

veilig onveilig

zeer veilig neutraal

Wie gebruiken de tunnel wanneer?

Hoe veilig voelt men er zich?

Drugsgerelateerde gebruikers van de tunnel

Passanten Beweging veiligheidsgevoel

Tijdstip

GGD gaat om 09.00 open. Gebruikers (en dealers) arriveren al iets eerder. Hangen rond. Tegelijkertijd lopen en fietsen passanten naar hun werk.

Het aantal passanten neemt rond luchtijd toe. Goed weer zorgt voor een grote toename en daarmee een groter gevoel van veiligheid.

De tunnel werkt als een sluis

N

(34)

15:00 18:00 20:00 24:00

met een ritme, waarin de momenten van veiligheid zeldzaam zijn

Dagbestending sluit, aantal gebruikers neemt flink toe. De grote hoeveelheid gebruikers (en dealers) zorgt voor een laag veiligheidsgevoel.

Door een ruimer aantal passanten neemt het veilgheidsgevoel, ondanks de grote aantallen gebruikers, toe.

Het wordt donkerder, avond begint laat.

Veiligheidsgevoel neemt af.

Weinig passanten, nog steeds enkele gebruikers.

Veiligheidsgevoel op laag niveau.

(35)

(36)

BOUW STEN EN

VOOR DE

VERSTERKING VAN

DE RECHTE H-BUURT

(37)

36

VERSTERK LANGS VIER SCHAALNIVEAUS:

1. Behandel ieder hof als een ‘zelfstandig’ woondorp:

koppel gebouw, gebied en programmering

2. Maak de Rechte H-Buurt een reeks woondorpen:

samen complementair, trots en herkenbaar

3. Maak een netwerk van bestemmingen en routes vanuit de omgeving, door en voor de buurt.

4. Maak het schakelstuk bij de GGD veilig.

(38)

Aanpakken: afval, rommel en geluid in de gallerijen om leefbaarheid te vergroten

Beheerafspraken over de zone tussen gebouw en buiten: wie pakt geluidsoverlast aan en hoe?

Aanpakken verkamering en daarmee stabiliteit en betrokkenheid vergroten

Overgang publiek-prive:

portieken met veilige entrees zonder drugsoverlast Gehele ruimte als een woonpark ontwerpen,

gevormd door wanden, plint, inrichting, routes, begin- en eindpunten

Veiligheid versterken door gericht ontwikkelen van functies in park Actieve plint,

juist ook voor start-ups bewoners

Activering van de ruimte

1. Behandel ieder hof als een ‘zelfstandig’ woondorp,

koppel gebouw, gebied en programmering

(39)

38

Verschillende wandelroutes tussen Poort en park met eigen ideniteit en beleving

Versterken route van noord-zuid

Entree moment vanuit de Poort

Scharnierpunt tussen Poort, H-Buurt, Komplein en Park met uitstraling naar hele buurt Van achterkant naar

gezamenlijke voorkant Sport en gym bundelen,

toegankelijk voor buurt zorgt ook voor levendigheid

Rand van de wijk: markeren van in- en uitgangen

Ruimtes versterken en tot elkaar differentieren Plinten veilig, heel

en waar kan functies

Tunneltje naar park veilig en fijn maken. Overzichtelijke in- en uitgangen

2. Maak de Rechte H-Buurt als een reeks woondorpen:

samen complementair, trots en herkenbaar

Geef betekenis aan het groen. kijk naar hoe de bomen de functie van ruimte kan versterken

Bestemmingen in het park

(40)

3. Maak een netwerk van bestemmingen en routes vanuit de omgeving, door en voor de buurt.

de Amsterdamse Poort Foto: Gideon Spanjar

Nelson Mandela Park

Foto: Nelson Mandelapark. Mecanoo (z.d.)

Nieuwbouw Anton de Komplein

Beeld: Anton de Komplein, Ontwikkeling woningbouw rond Bijlmer Sportcentrum.

Gemeente Amsterdam (2018)

• Vernieuwing Amsterdamse Poort

• Nieuwe woningbouw

• Bestemmingen in de rechte H-Buurt of het park?

• Nieuwbouw Anton de Komplein

• Passanten in de buurt

• Looproutes verkennen

• Vernieuwing Mandelapark

• Nieuwe woningbouw

• Passanten in de buurt

• Bestemmingen in het park programmeren

Vernieuwing H-Buurt en de nieuwe routes en programma’s die daarbinnen worden ontwikkeld, ook richting de verbinding met Amstel III. Beeld: Compilatie Aerial View [bewerkt], Bing maps 2019.

(41)

40

Denk bij quick fix ingrepen aan het waterbedeffect.

Waar gaan verslaafden en dealers heen na een ingreep?

Wie zijn er samen nodig om tot een structurele oplossing te komen?

Begin bij verslaafden te zien als een belangrijke gebruikersgroep van het gebied en speel hierop in.

Pak het uitstralingseffect aan in de Rechte H-Buurt. Betrek hierbij ook het effect en de invloed op gebouwniveau

4. Maak het schakelstuk bij de GGD veilig.

(42)

COLOFON

Auteurs en ontwerp:

Gideon Spanjar, Frank Suurenbroek en Pim van Weelde (lectoraat Bouwtransformatie).

Met dank aan:

Gemeente Amsterdam: Paul Chin, Gebiedsmakelaar H-buurt;

Peter Nolten, Assistent Projectmanager Cluster 6; Erna Hollander, Projectmanager Gebiedsontwikkeling Bijlmer Centrum; Robbin Pennings, Projectmanager Ontwikkelbuurten; Marnix van der Dussen, Projectmanager Gebiedsontwikkeling H-buurt.

Onderdeel van het Project Strategische Ontwikkelbuurten.

HvA Urban Management:

Projectleider: Harko van den Hende

Onderzoekers: Jelle van Aanholt, Ivan Nio, Gideon Spanjar, Anneke Treffers, Boyana Vancheva en Pim van Weelde Eindverantwoordelijk: Stan Majoor en Frank Suurenbroek.

Project Strategische Ontwikkelbuurten Gemeente Amsterdam:

Ambtelijk opdrachtgever: Max van Engen, directeur Wonen;

Projectleider: Henriette Rombouts. Stedelijk Procesmanager Ontwikkelbuurten en Adjunct directeur PMB.

Lay out:

Erik Nieuwenhuis (Oirik)

HvA Urban Management, juni 2019

Contact:

Gideon: g.spanjar@hva.nl Frank: f.suurenbroek@hva.nl

(43)

ACTIEONDERZOEK STRATEGISCHE BUURTONTWIKKELING

Participatie centraal

In samenwerking met de gemeente Amsterdam organiseert HvA Urban Management een langjarig actie-onderzoek rondom de Strategische Buurtonwikkeling. De vraag is hoe in deze gebiedsontwikkelingsprocessen burgerparticipatie gestalte krijgt - en hoe planprocessen daadwerkelijk bijdragen aan de structurele versterking van de leefomgeving in Zuidoost, Nieuw-West en Noord.

Juist in deze buurten moeten investeringen in het fysieke domein worden gekoppeld aan de lokale maatschappelijke, economische en ecologische opgaven. Wat zijn de goede manieren om deze “harde” investeringen te koppelen aan “zachte”?

En hoe kan het planproces van de gemeente daadwerkelijk tot de versterking van de leefomgeving leiden, voor alle bewoners? Dit vergt hernieuwde afstemming tussen diverse partijen, zorgvuldige en verbindende participatie en het vinden van synergie tussen sectoren, mensen en oplossingen.

Zie: hva.nl/urban-management