University of Groningen
Subjectieve bestanddelen in bijzondere wetten Kessler, Marc
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date:
2001
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Kessler, M. (2001). Subjectieve bestanddelen in bijzondere wetten. Gouda Quint.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license.
More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne- amendment.
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Samenvatting
In dit proefschrift staan subjectieve bestanddelen in bijzondere wetten centraal. De onderzoeksvraag is ten eerste welke rol de subjectieve be- standdelen in de bijzondere wetten vervullen en ten tweede of er reden is de bijzondere wetten wat de subjectieve bestanddelen betreft anders in te r i c h t e n .
In hoofdstuk I wordt uiteengezet dat deze vraag uitsluitend vanuit een wetssystematische invalshoek is onderzocht. In het onderzoek zijn drie bijzondere wetten betrokken die voor de strafrechtelijke praktijk van groot belarrg zi1n. Dat zijn achtereenvolgens de Opiumwet,, de Wet wapens en munitie en de Wet op de economische delicten. In de hoofdstukken ll, III err IV ziln de subjectieve bestanddelen uit die wetten systematisch in kaart gebracht. In het afsluitende hoofdstuk V zijn de overkoepelende beschou- wingen opgenonren, en deze sarnenvatting bevat daarvan de hoofdlijnen.
In de onderzochte bijzondere wetten rs het bestanddeel opzettelrlk het meest voorkornende subjectieve bestarrddeel. Dat opzetbestanddeel heeft doorgaans de functie van wettelrjke strafverzwaringsgrond. Het feit is strafbaar gesteld als overtreding en het opzettelijke feit als misdrijf. Het strafbaar gestelde feit kent daarmee een rnisdrijfvariant en een overtre- dingsvariarrt. []et systeem met het opzeï. als strafverzwarend bestanddeel heeft enkele rnaterieelrechtel ij ke en procesrechtel ij ke aspecten.
Het rnisdrijf verhoudt zich rnaterieelrechtelijk tot de overtreding als een bijzondere tot een algemene bepaling. Dat betekent dat opzettelrjke feiten per definitie onder zowel het misdrryf als de overtreding vallen, omdat het brjzondere per definitie onder het algemene valt. In dit systeem is het niet de bedoeling dat de wetgever feiten onder de werking van het strafverzwa- rende opzet brengt die in hun omschrijving al opzettelrjk zrjn. Door dat te doen worden de voorwaarden voor de overtreding opgetrokken tot die voor het misdnlf. Het misdrijf is dan geen bijzondere bepaling meer ten opzichte van de overtreding. Voorts moet de rechter worden aanbevolen om in de strafbepalende bestanddelen van de overtreding geen stilzwij- gende subjectieve bestanddelen te lezen . Zou hij dat wel doen, dan is het
rnisdrijf rriet langcr een bijzondere bepaling ten opzichte van de overtre- d i n g .
Op welke wetsonderdelen is het opzet gericht? In de bijzondere wetten zijn drie voor het opzetverband relevante sooften rvetsonderdelen te vin- den: bestanddelen, rvetsvenvijzingen en wettelijke uitzonderirrgen. Be- standdelen zijn de r,vetsonderdelen die het strafbaar gestelde l'eit om.schrij- r.'eir. Wetsverrvijzingen zijn r.vetsorrderdelen die de bepalingen van de brj- zondere wetten onderling rlet elkaar verbinden. uit de rcchtspraak over de onderzoc.hte bijzondere wetten bli-jkt, dat het strafverzwarende bestand- d e e l o p z e t t e l i j k i s g e r i c h t o p b e s t a n d d e l e n e n i n h e t a l g e r n e e r r n i e t o p r,vetsverwijzingen en het ontbreken van de rvettelijke uitzonderingsorn- s t a n d i g h e d e n .
Bijzondere aandacht verdienen de u'etsverr,vijzingen uit de strafbepalin- gen van de bi-fzondere rvetten. In dic bepalingen is verrvezen naar de voor- schriften waarvan het (opzettelijk) overtreden is strafbaar gestelci. Dat het aan de bestandclelen beantwoordende Íèit een oveftreding oplevert van een wettelijk voorschriÍi is zelf geen bestanddeel: niet kan worden gezegd dat de r,vetsverwijzingen naar de voorschriften het strafbaar gestelde feit ont- ,sc:hrijven. Niettenrin r.vas het bestanddeel opzettelrlk in de econornische noodr.vetten van rond de Trveede Wereldoorlog rnede gericht op deze r.vetsvenl,ijzingen. Met andere woorden: het opzet was toen ook op het oveftredcn van de wet gericht. Na cie Tlveede Wereldoorlog is in liet eco- nornisch strafl'echt dit opzet op het overtreden van de wet weer afgeschaft.
Naar mijn mening is het opzet uitsluitend op bestarrddelen gericht in de bijzondere wetten waarvan de non.nen bU de norrlgeadresseerden op hoofdlijnen algemeen bekend zijn. De onderzochte bijzondere u,etten vol- doen hieraan. In wetten die daaraan niet voldoen zoLt het opzet naar mijn nrening behalve op bestanddelerr nrecle op het overtreden van de w'et rroeten zijn gericlit.
Mogen er bij wijze van Lritzondcling ook bestanddelen buiten het opzet- verband wordert gez.et'? Mijns inziens is het een wetssysternatische spelre- gel van vooral het strafverzwarende opzet, dat 'kernbestanddelen' niet b u i t e n h e t o p z e t v e r b a n d m o g e n v a l l c n . l n d i e n k e r n b e s t a n d d e l e n b L r i t e n h e t opzetverband rvorden gezet, dreigt het misdrilf ziln opzetteli-jke karakter te verliezen. rvaarbi-j in het geval van het strafverzwarende opzet bovendien het gevaar dreigt dat zodoende de nraterieelreclitelijke voorr.vaarden van twee delictsvarianten nagenoeg worden gel ijkgeschakeld.
Het opzet irr de bijzondere wetten is net zoals in het Wetboek van Straf- recht alleen op bestanddelen gericht. De meer specifieke 'regel' uit het Wetboek van Strafiecht dat het opzet is gericht op de bestanddelen die na het rvoord opzettelijk in de delictsomschrijving volgen is in de bijzondere rvetten echter irr het algemeen niet van toepassing.
t
1
::
e ,e )t ) - t . le )p r l - j n
et
:t-'e-
iet ret
te en an
rf- ret na
)fe
Het strafverzwarende opzet moet met zoveel woorden in de tenlasteleg- ging zr.yn verwoord. Ontbreekt het strafverzwarende opzet dan rnoet de rechter aanltelnen dat uitslr"ritend de overtredingsvariant is ten laste gelegd.
Anders zou de rechter een vervolging voor de oveftreding veranderen in een vervolging voor het rnisdrijf. Dat zou niet sporen rnet het wetssysteern en de opportuniteitsregel. Irr de gevallerr waarin het strafverzwarende op- zet is ten laste gelegd moet de rechter in het algemeen aannemen, dat sub- sidiair de overtredingsvariant is ten laste gelegd. Hij ntag de verdachte niet irrtegraal vrijspreken om de enkele reden dat het strafverzwarende opzet niet is bewezen. In de tenlastelegging moet op het terrein van de onder- zoclrte bijzondere wettetr in het algemeen geen opzet op het overtreden van de wet worden gelezen door het ten laste gelegde opzet in verbarrd te brengen met bepaalde, ook ten laste gelegde wetsverwi.jzingen. Opzet op het overlreden van de wet is in de onderzochte bijzondere wetten namelijk in het algerneen niet vereist.
De bewezenverklaring van het opzet uit de bijzondere wetten wordt vaak ntet voorwaardelijk opzet onderbouwd. De verdachte heeft naar ltet oordeel van de rechter bewust de aanmerkelijke kans op het feit aanvaard door zonder enig onderzoek tot liandelen over te gaan, terwijl voor het doelr van onderzoek, gezien de suspecte omstandigheden valt het geval, alle aartleiding heeft bestaan. Dergelr-1ke bewrlsoverwegingen houden me- de een zorgplichtschending in. Dat betekent mijns inziens nog niet dat het voorwaardeltlk opzet en de zorgplichtschending identiek zryn. Ook bete- kent het rnijns itrziens niet dat gevallen van schuld onder het opzet vallen.
Het strafverzwarende opzet mag niet een zodanige bewijsrechtelr.lke in- vulling krijgen dat het alleen in gevallen van afwezigheid van alle schuld niet rvordt bewezen verklaard. Dan zouden de voorwaarden voor de mis- drijven langs de band van het bewijsrecht in feite zijn teruggebracht tot die voor strafrechtelijke aansprakelijkheid ter zake van de overtredingsva- rianten. Ik heb in de rechtspraak over de bijzondere wetten geen aanwij- zingen gevonden dat dit gebeurt. Het voorwaardelijk opzet wordt alleen bewezen verklaard in de grensgevallen waarin de verdachte geen enkel onderzoek heeft ingeste ld naar het feit of alleen apert ontoereikend onder- zoek heeft gedaan, terwijl er voor onderzoek gegeven de omstarrdigheden alle aar-rleiding lteeft bestaan. Dat korr"rt br1 lange na niet in de buurt van het oordeel - waarmee een beroep op afrvezigheid van alle schuld wordt verworpen - dat niet kan worden gezegd, dat de verdachte alle maatrege- len heeft genomen die in redelijkheid van hem konden worden gevergd om wetsnaleving te verzekeren.
Het systeent tnet het opzet als strafverzwarend bestanddeel moet naar mijn mening in de bijzondere wetten in het algerneen worden gehand- haafd, behalve indien vanuit een andere dan een wetssystematische in- valshoek (bijvoorbeeld de criteria voor strafbaarstelling, de doeleinden
van het straffen en de verhouding van het strafrecht tot de bestuurlijke boete) anders zou moeten worden geoordeeld.
De Wet wapens en munitie kent niet het systeem met het opzet als strafverzwarend bestanddeel. In plaats daarvan zijn de belangrijkste straf- baar gestelde feiten uitsluitend rnisdrijven (dus: zonder overlredirrgsvari- anten). In de ornschrijving van die misdrijven ziln geen subjectieve be- star-rddelen opgenomen, maar de Hoge Raad leest in die omschrijving niettemin het stilzwijgende subjectieve bestanddeel inhoudend dat de da- der zich ervan bewust is dat hij met een wapen handelt. In dit proefschrift is de stelling betrokken dat er geen rechtvaardiging bestaat op grond waarvan de Wet wapens en munitie zou moeten afwl-yken van de andere bijzondere wetten. Op die grond is bepleit dat de wetgever ook in de Wet wapens en munitie het systeem moet invoeren met het opzet als strafver- zwarend bestanddeel, waardoor het strafbaar gestelde feit een misdrijfva- riant en een overtredingsvariarrt kent.
2 5 4
