Overdruk uit
Tijdschrift van de Vrije Universiteit van Brussel IV, 2
De Sikkel, Antwerpen
on
Wat in slaap lag, is nu wakker gewordm"
BESCHOUWINGEN OVER DE NIEUWE ENGELSE BIJBELVERTALING
Ongetwijfeld is de Engelse bijbel een van de grote boeken van de wereldliteratuur, niet alleen als taalmonument, maar ook als een in vloedrijke factor in het godsdienstige, sociale, culturele leven van aile landen waar Engels wordt gesproken. Daarom werd door velen, gees telijken of leken, gelovigen of ongelovigen, de verschijning van een nieuwe vertaling met meer dan eenvoudige nieuwsgierigheid ver- wacht. In tijd voor de 350ste verjaardag van de publicatie van de be roemde King James Bible heeft deze allerlaatste versie van het Nieu we Testament het licht gezien. Of het jaar 1961 even belangrijk zal worden als 1611 in de geschiedenis van de Engelse taal en van he geloof in de Angelsaksische wereld, blijft nog een open vraag. Dat het een markante datum betekent, staat reeds vast.
Inderdaad heeft de N.E.B. ^ een haast revolutionair karakter ; ze breekt totaal met een lange reeks herzieningen, die begint na T y r da les Nieuw Testament (1526) en strekt tôt de récente R.S.V. (19i)2) alsook met de talrijke "one-man translations" ^, en brengt een vo ko men nieuwe vertaling, samengesteld volgens nieuwe werkmethoi les en waarin rekening wordt gehouden met allerlei récente ontdekl Lin gen en vorderingen op het gebied van de bijbelse tekststudie en te kst kritiek, en zelfs in de taalkundige en historische wetenschappen in he algemeen. Dit alleen zou volstaan om de verschijning van zo'n w erk als een betekenisvoUe gebeurtenis te beschouwen ; het overweldig în
1 Wij gebruiken de volgende afkortingen : a. A.V. o£ Authorized Version : vert: iling onder koning Jakob I (King James B i b l e ) : 1611. b. R.V. of Revised Version: En ^else herziene versie van de A.V. : 1881-1896. c. R.S.V. of Revised Standard Version : Ai neri- kaanse herziene versie : 1946-1952. d. N.E.B. of N e w English Bible : nieuwe verta N . T . in 1961, O.T. verwacht voor 1964.
2 Zoals b.v. de N . T . vertalingen van James Moffat (1913), E.J. Goodspeed (1 Mgr. R o n a l d Knox (Rooms-katholieke vertaling, 1944), J.B. Phillips (1958), en R i e u (Penguin Classics, 1952), waarin alleen de vier Evangeliën.
ling, 923), E.V.
88
silikses van de eerste uitgave, en de hernieuwde belangstelling voor de bijbel die daarop volgde, brengen verdere confirmatie.
Het was in 1946, bij de algemene vergadering van de Schotse Kerk, dat het voorstel werd gedaan, een nieuwe bijbelvertaling te onder- nemen. Het voorstel werd door de Kerk van Engeland en door de voornaamste Vrije Kerken met geestdrift ontvangen, zodat een "joint committee" in 1947 werd gevormd. Daartoe behoorden vertegenwoor- digers van de verschillende Kerken (behalve de Rooms-katholieke), van de Oxford en Cambridge University Presses, van de British and Foreign Bible Society, en van de Bible Society of Scotland. Verschei- dene groepen raadgevers brachten verslagen in, en na een algemene bespreking daarvan werden drie groepen vertalers aangewezen — res- pectivelijk voor het Oude Testament, het Nieuwe Testament en de Apocriefen — terwijl een vierde groep letterkundigen en stilisten, wier naam onbekend bleef, er voor moesten zorgen dat de taalkun- digen en geleerden het esthetisch oogpunt niet zouden verwaarlozen ^.
Elk Boek, of deel van een Boek, werd dan toevertrouwd aan een enke- le vertaler ; deze stelde een eerste tekst op, die daarna aan aile leden van een bepaalde groep werd gestuurd, en in de volgende zittingen van de groep door aile leden besproken met de vertaler. De herziene v<;rsie werd dan onderworpen aan de kritiek van de letterkundige groep, en de eventuele veranderingen op stilistische grond opnieuw geëxamineerd door de vertalers, tôt er volledige overeenstemming werd bereikt. Men liet dan opzettelijk de tekst een poos liggen, en het topcomité nam eindelijk de verantwoordelijkheid op zich van de defi- nitieve formulering. Zo werd het Nieuwe Testament deel officieel goedgekeurd door het topcomité bij een vergadering in Westminster Abbey, gehouden einde maart 1960. Dit betekent minder dan vijftien jaar werk voor het N.T., en het strekt ongetwijfeld de vertalers tôt eer, als men b.v. vergelijkt met de elf jaar voor een eenvoudige her- ziening zoals de R.V.
Dr. C H . Dodd, Emeritus Professor aan de Universiteit te Cam- bridge, die in 1949 als General Director was aangesteld, had zijn me-
3 D e R.V. werd \ o o i a l op stilisti.srhe grond gckritiseerd.
dewerkers in het eerste stadium van de onderneming de volgende richtlijnen gegeven * :
"It is to be genuinely English in idiom, such as will not awaken a sensé of strangeness or remoteness. Ideally, we aim at a 'timeless' English, avoiding equally both archaisms and transient modernisms.
T h e version should be plain enough to convey its meaning to any rea- sonably intelligent person (so far as verbal expression goes), yet not bald or pedestrian. It should not aim at preserving "hallowed asso- ciations" ; it should aim at conveyning a sensé of reality. It should be as accurate as may be without pedantry... It should have sufficient dignity to be read aloud... We should like to produce... above ail a translation which may in some measure remove a real barrier be- tween a large proportion of our fellow-countrymen and the truth of the Holy Scriptures".
N u wij de nieuwe versie in handen hebben, is het intéressant de théorie naast de praktijk te stellen, om na te gaan in hoeverre die richtlijnen gevolgd werden — in hoeverre, inde^'^iad, een groep van dertig mensen ze kon toepassen zonder dat hef ._ollectief werk vô6r onoplosbare moeilijkheden tôt stilstand kwam —, en het eindresultaat uit een semasiologisch en stilistisch oogpunt met de reeds bestaande teksten te vergelijken.
H e t Engels van de A.V. verouderd te noemen klinkt nog als een
"understatement". Zelfs conservatieven zoals b.v. de beroemde dichter- toneelschrijver-criticus T.S. Eliot ^ waren het daarover eens ; en wie de archaïstische taal als een voordeel bleef beschouwen, erkende een- voudig daardoor dat waardigheid en indrukwekkende kracht voor hem van meer belang zijn dan verstaanbaarheid. Maar het was een bewezen feit dat de oude tekst door een gioot aantal lezers, vooral onder de jongeren niet meer begrepen werd ; zoals een medewerker van het Amerikaans tijdschrift Time het pittig samenvatte : " T h e old King James Version might as well be in the original Greek for'
•4 F.F. Bruce, T h e English Bible, Lutterworth Press, London, 1961, p. 228. ..
5 Hij schreef o.m. : "Those w h o talk of the Bible as a 'monument of English prose' are merely admiring it as a m o n u m e n t over the grave of Christianity".
6 In 1956 werden 1358 studenten aan een testproef onderworpen in de V.S. Wie de moderne R.S.V. gebruikte antwoordde aanzienlijk beter. Maar de test bewees ook dat in vele gevallen de beide versies de studenten onbegrijpelijk waren. Cf. Bruce, reeds v«r- meld werk, p. 199.
90
I
ail the sensé most modems can make of it" ^. De A.V. had trouwens v in het begin af een vrij conservatief karakter ; ze is ook geen nieuwe vjsrtaling, maar een herziening van een reeds bestaande tekst, en het e^rste principe opgelegd door de koning aan zijn medewerkers — "the ojrdinary Bible read in Church, commonly called the Bishops' Bible,
t<p be followed and as little altered as the truth o£ the original will permit" — verklaart duidelijk de geringe afstand met de 75 jaar oude- rc vertaling van Tyndale. Meer dan 400 jaar evolutie van de Engelse tîal moest dus worden goedgemaakt.
Een van de meest opvallende archaïsmen was het gebruik van de tvveede-persoonsvormen thou, thee, thy, thine, en de overeenkomende u itgangen van de werkwoorden ; de eenvoudigste oplossing bestond er natuurlijk in, die vormen overal te vervangen door het moderne you. Dit is echter niet het geval ; thou ^ werd behouden overal waar een spreker zich rechtstreeks tôt God wendt. Zo b.v. het Onzevader
(Matth. VI, 9 en vg) : Our Father in heaven,/ T h y name be hallo- wed ; / T h y kingdom corne, enz. (het verouderde betrekkelijk voor- naamwoord in de A.V. : "Our Father which art in heaven"..., werd natuurlijk weggelaten). Ook in Rieu b.v., en in de R.S.V., wordt het Opperwezen met een aparté vorm aangesproken, wat toch enige moei- lijkheden meebrengt in het geval van Christus, omdat de vertaler dan zelf moet besluiten waar Hij als mens en waar als god wordt be- schouwd. Daarbij is you ook dubbelzinnig wanneer n u eens een enke- le, dan weer verschillende toehoorders worden aangesproken ; hier is b.v. Johannes I, 50 heel duidelijk : "Is this the ground of your faith, that I told you I saw you under the fig-tree ? You shall see greater things than that... (you = één persoon, Nathanaël)... T h e n he added :
*'In truth, in very truth, I tell you ail, you shall see..." (aile toehoor- ders) ®.
Modernisering van de spraakkunst bracht natuurlijk ook verande- ringen mede in de zinsbouw ; daarenboven werden veel lange zinnen ter wille van de verstaanbaarheid gesplitst, het verband tussen hoofd- ei|i bijzin werd hier en daar duidelijker aangetoond, enz. Hier volgt et:n goed voorbeeld (Matth. VI, 26 en vg.) :
Time, 13 januari 1961, p. 49 - Het Engels "that Greek to me" stemt overeen het Nederlands „dat is Hebreeuws voor me".
* Steeds zonder hoofdletter.
> Zie ook Lukas X X I I , 31.
N.E.B.
"Look at the birds of the ait ; they do not sow and reap and sto- re in barns, yet your heavenly F'a- ther feeds them.
You are worth more than the birds 1
And why be anxious about clo- thes ? Consider how the lili es grow in the fields ; they do not work, they do not spin...
A.V.
"Behold the fowls of the air : for they sow not, neither do they reap, nor gather into barns ; yet your heavenly Father feedeth them.
Are you not much better than they ?
And why take ye thought for rai- ment ? Consider the lilies of the field how they grow ; they toil not, neither do they spin ; ...
Gevaarlijker nog was de parallèle modernisering van de woorden- schat, die zeer krachtig werd doorgevoerd, volgens het reeds vermelde principe "not aim at preserving hallowed associations" — een vrij radikaal principe als men denkt aan de talrijke bijbelse reminiscen- ties in de omgangstaal ^" en in de literatuur. Hier volgen een paar voorbeelden, waaronder het meest typische misschien is de vervanging door moderne (Engelse) maateenheden van aile Griekse woorden voor prijs, afstand, enz. Zodus " a man whose debt ran into m'û-i lions", "a fellow servant who owed him a few pounds" (Matt. XVIII,j 25, 28) en "Are we to go and spend twenty pounds on bread to give him a meal?" (Markus, VI, 38). De beroemde parabel (Matt. XXV, 14) begint nu : "It is like a man going abroad, who called his servants and put his capital into their hands ; to one he gave five bags o£ gold (A.V. five talents), to another two, to another one...". De traditionele woordspeling gaat dus verloren, ofschoon de grote figuur van Milton zich hier bij de verdedigers van de oude vertaling kon aansluiten : wie met de N.E.B. werd grootgebracht zal zich misschien afvragen
10 Ziehier een tiental voorbeelden (tussen haakjes de traditionele vorraen, meestal uit d e A.V.) : "You cannot .serve God and Money (... and Mammon) ; l'as.s no judgmànt, and you will not be judged (Judge not, that ye be not judged) ; W h y do you look' at the speck o£ sawdust in your brother's eye, with never a thought for the great pUink in your own ? (... the mote ... the beam) ; a cave of robbers (a den of thieves) ; ... the narrow gâte (... strait) ; ... d o not feed your pearls to pigs (cast your pearls before swine) ; If your hand is your undoing, eut it off (If thy hand offend thee) ; You str lin off a midge, yet gulp down a camel (... strain a gnat and swallow a came!) ; My hands are clean of this man's blood (I am innocent of the blood of this just person) ; toribs covered with whitewash (while sepulchres) ; enz....
11 D e luxe-uitgave vermeldt nochtans de Griekse ternien in voctnoten.
92
I
wat bedoeld wordt in het beroemde sonnet " O n his Blindness" met
"that one talent which is death to hide"...
Ook woorden als "scribes", en zelfs "virgins", klonken de vertalers te ouderwets, en werden overal vervangen door "lawyers" en... "girls" I Lukas achtte het nochtans nodig een onderscheid te maken tussen
"scribes" (ypx;i.|xxTéiî) en "lawyers" (vo[j.iKô'.) ; dit is bijzaak, alsook het feit dat de wijze en de dwaze maagden als "foolish" en "prudent girls"
v<|X)rkomen ; maar wat gebeurt er, als de engel de Blijde Boodschap btengt aan "a girl betrothed to a m a n named Joseph... ; the girl's name was Mary" ? (A.V. : a virgin... ; the virgin's name). Deze bepaalde m odernisering werd door velen beschouwd als een (onbewuste) protes- ta ntse aanval op de Heilige Maagd ; de hevigste reacties kwamen dus van de min of meer roomsgezinde leden van de High Church... c m . de r( :edsgenoemde T.S. Eliot. Philologische en principiële argumenten wlerden door beide zijden aangebracht, en het bleek spoedig dat noch het Griekse woord TtxpOévo; , noch de Engelse woorden "virgin",
"maid" of zelfs "girl" een welbepaalde semasiologische inhoud had- den W i j wensen de zuiver godsdienstige implicaties hier buiten beschouwing te laten ; vermeldenswaard is nochtans het feit dat de N.E.B. in sommige gevallen nieuwe en geslaagde formuleringen brengt, als b.v. de laatste woorden van het Onzevader "And do not bring us to the test", een vertaling die het "Lead us not into tempta- tion" overtreft, omdat het veel gelovigen pijnlijk was, dat God ons opzettelijk „in verzoeking" zou willen leiden. Of nog waar de "sin- ners" die met Jezus aan tafel zitten „slechte kerels" ("bad characters") worden (Matt. IX, 10) ; dit maakt de betekenis toch duidelijker ; wij zijn allen zondaars, terwijl hier wel boeven en... nozems worden be- doeld, die door de Farizeeërs, maar niet door Christus zelf of door de evangelist als zondaars worden beschouwd. Ook van het „getal des Beestes" wordt een verklaring voorgesteld (Openbaring, X I I I ) : "(Hè- re is the key ; and anyone who bas intelligence may work eut the n u m b e r of the beast. T h e n u m b e r represents a man's name, and the numerical value of its letters is six h u n d r e d and sixty-six)" Einde-
1^ Maar de arbeiders die ter elfder ure aankomen krijgen nu "a day's wage" in plaats van "a penny" (te weinig misschien voor een dag werk ?). En Judas' verraad wordt nog altijd beloond met "thirty silver pièces" (A.V. : thirty pièces of silver).
13 Het gebruik van "Girl" zal ook problemen van overeenkomst met het Oude Testa- tipent meebrengen.
1* D e verkiarcnde toevoegingen worden nergens gecursiveerd, in tegenstelling met (le traditie.
lijk zouden we nog Jezus' antwoord aan zijn moeder op het bruilofts- feest te Cana willen aanhalen. Hier hebben A.V. en R.V. : "Woman, what have I to do with thee ?" terwijl R.S.V. het omgekeerde zegt :
" O woman, what have you to do with me ?" (Een letterlijke vertaling zou ongeveer luiden : "What to me and thee, woman ?"). De Rooms- kat. vertaling luidt : "Nay, woman, why dost thou trouble me with that ?" En de N.E.B. eindelijk : "Your concern, Mother, is not mine."
Alleen dit laatste brengt én de vermoedelijke betekenis én de toon van een zachte vermaning van een zoon aan zijn moeder.
Niet alleen het weglaten van archaïsmen geeft de stijl van de N.E. S.
een modem tintje, maar ook het gebruik van een vrij groot aantal uitdrukkingen uit de hedendaagse omgangstaal ; de lezer vraagt zich soms af of de vertalers "a timeless English avoiding archaisms and transient modernisms" (wij cursiveren) hebben willen schrijven. Dit komt vooral duidelijk voor in de Handelingen en in de Zendbrieven van Paulus, omdat men de familiaire toon heeft willen bewaren. Niet alleen krijgen we te lezen over hoge levensstandaard ("high standard of living", Hand. XIX, 25) of over onze strijd tegen kosmische mach- ten ("against cosmic powers", Eph. VI, 10) maar er wordt ons verze- kerd dat "It was kind of you to come" (Hand. X, 33) ; wij moeten op de hoede blijven voor de reacties van onze "fellow-Christians"
(Heb. XIII, 1), maar ook van het "non-Christian public" (I T i m . III, 7) ; "double talk" (I T i m . III, 8) is zeker niet in "our line of busi- ness" (Hand. XIX, 27) ; "this fellow Paul with his propaganda" "
is gevaarlijk, en de Romeinse soldaten moeten de bevolking met rust laten en zich tevreden stellen met hun soldij : "No buUying ; no black- mail ; make do with your pay !" (Lukas, III, 14). Het is zeker over- dreven het nieuwe werk als een "beatnik-Bible" (nozem-bijbel) aan te vallen, maar de vraag is opgeworpen, of zoiets als "neutral, timeless English" wel bestaat ! En aan de overkant van de oceaan ging men zelfs hier en daar een paar "Briticisms" (uitsluitend Engelse, niet Amerikaanse vormen) opsporen, zoals b.v. het gebruik van "wheat"
i.p.v. "corn" in de parabel van de zaaier (Matt. XIII, 26 en vg.), (j>f van het werkwoord "to bail" i.p.v. "to call" (Joh. II, 10), of nog een zin als "God speaks true".
15 Tyndale schrijft in 1535 : "And the Lord was with Joseph and he was a Iucl|y fellow"... (Genesis, X X X I X , 2).
94
Eindelijk zouden we nog een paar moeilijke passussen willen be- spjreken, waar hoegenaamd elke vertaling te kort schiet, omdat voor een „sleutelwoord" geen semasiologisch gelijkwaardig woord in de aijdere taal te vinden is. De ayâ^rz-ri van Paulus en de Wyo; van Johan- nes komen onmiddellijk voor de geest. De ayàiîTi is geen "love", voor- al in een wereld waar het begrip "love" haast onvermijdelijk erotisch gftint is (dit is misschien niet zo duidelijk voor het Nederlands woord
„liefde") ; maar ze is zeker ook geen "charity" (liefdadigheid), een woord dat nog meer onaangename bijbetekenissen heeft. En de stel- regel van de vertalers (zie hierboven) verbood het eenvoudige gebruik van het Griekse woord. Waar de A.V. "charity" voorstelde, heeft de N .E.B., aile andere argumenten ten spijt, eindelijk toch "love" verko- ze n ; een vergelijking van beide teksten rechtvaardigt o.i. de nieuwe v(;rtaling volkomen (Kor. XIII). A.V. "Though I speak with the ton- giies of men and of angels, and have not charity, I am become as sciunding brass or a tinkling cymbal... Charity suffereth long and is k ind ; charity envieth not ; charity vaunteth not itself, is not puffed up. Doth not behave itself unseemly, seeketh not her own, is not e isily provoked, thinketh no evil ; Rejoiceth not in iniquity, but re- joiceth in the truth ; Beareth ail things, believeth ail things, hopeth a .1 things, endureth ail things. Charity never faileth..."
N.E.B. : "I may speak in tongues of men or of angels, but if I am w ithout love, I am a sounding gong or a clanging cymbal Love is patient ; love is kind and envies no one. Love is never boastful, nor conceited, nor rude ; never selfish, not quick to take offence.
Love keeps no score of wrongs ; does not gloat over other men's sins, but delights in the truth. T h e r e is nothing love cannot face ; there is no limit to its faith, its hope and its endurance. Love will never clome to an end...".
Om te tonen dat een eenvoudige taal niet noodzakelijk gloed, sta- tigheid en poëtische kracht uitsluit, zouden we graag dezelfde passus uit de "one-man translation" van Moffat willen aanhalen. Hier is een man aan het woord, die weet wat liefde is (hij is de auteur van een
"Love in the New Testament") :
"Love is very patient, very kind. Love knows no jealousy ; love makes no parade, gives itself no airs, is never rude, never selfish, never irritated, never resentful ; love is never glad when others go
18 Het is duidelijk dat een cimbaal niet „tingelt"
{5
wrong, love is gladdened by goodness, always slow to expose, always eager to believe the best, always hopeful, always patient. Love never disappears." Wie zal ooit denken dat het hier om de erotische liefde gaat ?
Men moet wel bekennen dat dezelfde Moffat minder gelukkig v^zs in zijn vertaling van de eerste woorden van het evangelie van Johan- nes. Hij gebruikt het Griekse woord logos, "the Logos existed at the very beginning", en heeft vermoedelijk niet gevoeld hoe koddig zijn formulering "the Logos was divine" moet klinken in de oren van de moderne Engelsman (het woord "divine" is nu een loper geworden, met de betekenis aanbiddelijk, heerlijk...) De A.V., anderzijds, met de talrijke herhalingen van het werkwoord ,,zijn", is niet alleen stilis- tisch gebrekkig, maar bijna onbegrijpelijk : "In the beginning was t le Word, and the Word was with God, and the Word was God. Tlie same was in the beginning with God. AU things were made by hini ; and without him was not anything made that was made...". De mo- derne N.E.B. vertaling daarentegen heeft een zin ; blijft de geheiin- zinnige natuur van dat Woord nog vrij onbepaald, dan komt de betekenis van de paragraaf toch duidelijk uit, voor wie zich natuurlijk de moeite wil geven een weinig na te denken : "When ail things be- gan, the Word already was. T h e Word dwelt with God, and what God was, the Word was. T h e Word, then, was with God at the be- ginning, and through him ail things came to be ; no single thing was created without him..."
En dit is nu juist de grote verdienste van de nieuwe versie : ?e spoort aan tôt nadenken, terwijl de haast onbewust geworden herh^- ling van de gekende formules uit de A.V. „godsdienstige luiheid be- vordert", in de woorden van een verdediger van de modernisering.
Een vergelijking van de nieuwe tekst met de A.V. zal voor de intelli- gente lezer de waarde hebben van een schok-therapie, en „wat in
slaap lag, zal daardoor wakker worden".
En toch vond de N.E.B. niet overal een gunstig onthaal. Dit was misschien te verwachten, niet alleen omdat veel gelovigen zo diep doordrongen zijn met de A.V. dat ze de nieuwe versie niet meer met
17 Of (voetnotcn in de luxe-uitgave) : "The Word was at the création... no single created thing came into being without him."
96
de geëiste objectiviteit kunnen beoordelen, maar ook omdat de oude tekst zo dikwijls en met zoveel overdrijving was geprezen. Robert Bridges, b.v., aarzelt niet te beweren dat de Engelse vertaling ver boven hoegenaamd welke andere vertaling uitsteekt, en zelfs "in its V ital parts more beautiful and intimate is than its originals". En C.S.
Lewis noemt de King James bijbel een prachtig kunstwerk, terwijl
"i;he New Testament in the original Greek is not a work of literary art" In de ogen van zulke critici hadden de moderne vertalers na- tuurlijk weinig kans, een versie, die reeds beter is dan de oorspron- k ^lijke tekst, nog te kunnen overtreffen !
Maar wij zijn de mening toegedaan dat dit nog niet volstaat om zckere reacties te begrijpen ; het gaat hier feitelijk om een zeer alge- n:ene opvatting van het geloof en... van de poëzie. Want het hoofdver- wjijt is duidelijk dat de nieuwe tekst "less mysterious, less awful, less beautiful" " was, terwijl én godsdienst én poëzie — zo beweert men toch — geheimzinnig, ontzagwekkend en „schoon" moeten zijn. Het herinnert ons onwillekeurig aan de de goede abbé Brémond, die ,,een paar generaties geleden tôt de herontdekking kwam dat poésie prière is" Wat ontbreekt, schrijft men nog, is „het numineuze", is de ex- tase, die de gelovige op de knieën werpt, en die de oude dichter Ro- bert Graves met het Arabisch woord baraka aanduidt, omdat het woord nu juist met de stam „knie" verwant is De King James ver- sie, zegt Graves, is vol baraka, terwijl de nieuwe versie zorgvuldig (en opzettelijk î) van aile baraka werd gezuiverd. „Wie op de nieuwe versie een eed moet afleggen, zal zich niet gebonden achten", voegt Graves er aan toe. M.a.w. : alleen in de oude tekst klinkt het woord Gods. "Old things are passed away : behold, ail things are become new", is voor sommigen én dichterlijke én goddelijke taal, terwijl de nieuwe formulering "the old order has gone, and a new order bas already begun" alleen maar de prozaïsche taal is van een moderne socioloog, die zelfs niet gelet heeft op de „ongelukkige" alliteratie gone, begun De nieuwe bijbel is dus bestemd voor de rationalisten,
18 Zie hierover de zeer intéressante inleiding van E.V. Rieu tôt zijn eigen vertaling (Penguin Classics), p. I X - X X X I I I .
19 T h e T i m e s Literary Supplément, 24 maart 1961, p. 184. In hetzelfde artikel :
"What, then, is lost is dimension, in d e p t h and in time, and with dimension, beauty and mystery. Undoubtedly in many passages there is gain of clarity, but thcre are others were clarity is not a proper gain to seek and what is lost is the numinous".
20 Zie hierover b.v. de beschouwingen van Karel Jonckheere in hoofdstuk 17 van De Poëriemuur Doorbreken (Manteau, Brussel 1958).
21 Deze etymologie wordt niet algemeen aangenomen.
22 Zelfde artikel in T.L.S.
ze is "a Bible for unbelievers and even for potential unbelievers", beweren de conservatieven, die feitelijk met stilistische argumente:n een godsdienstig standpunt verdedigen.
Niet iedereen schatte trouwens poëtische waarde en indrukwekken- de toverkracht boven eenvoudige verstaanbaarheid. De oude geest van Tyndale, die ait iedere boerenjongen aan zijn ploeg een betere ken- ner van de Schrift dan hoegenaamd welke geleerde wilde maken, lee ft steeds voort. En men mag zich afvragen of het belangrijke punt n u juist niet dit is : Richt de nieuwe bijbel zich niet tôt de jongeren, die niet meer geloven, en tôt de niet-gelovigen in die landen waar pto- testantse missionaire actie nog aan de gang is ? Het is dus in een zeer bepaalde zin dat ze een "Bible for unbelievers en potential unbelie- vers" is ! I
H e t is daarenboven misschien een haastig oordeel dat geveld wordt vôôr het Oude Testament beschikbaar is. Waarom zouden b.v. de Zendbrieven van Paulus zoveel „poëtische kracht" moeten uitstralen ?
Is daar een dichter aan het woord, of een geestelijke leider die met zijn discipelen soms zeer pragmatische problemen bespreekt ? Beter dus gewacht tôt de vertaling van het Hooglied, of van de Profetische Boeken en de Psalmen, de verwijten van de poëzie-liefhebbers komt staven of vernietigen.
En wat de zuiver filologische invloed van de nieuwe tekst betreft is het natuurlijk ook te vroeg om een schatting uit te spreken. De nieuwe bijbel werd de wereld ingestuurd, en ongeveer drie miljoen exemplaar werd reeds verkocht ; maar niemand kan voorzien in welke mate de nieuwe beelden en uitdrukkingen zullen opgenomen worden in de stijl van de schrijvers en in de woordenschat van de gewone mensen, in welke mate de nieuwe formulering deel zal gaan uitmaken van de omgangstaal van oud en jong, van gelovigen en on- gelovigen. Dit zal gedeeltelijk afhangen van de houding van de ver- scheidene Kerken, en gedeeltelijk van de houding van het publiek, niet alleen in Groot-Brittanië, maar ook in de Verenigde Staten en in de Commonwealth-landen. Maar het is niet h u n huidige reactie die beslissend zal zijn ; veel meer zal het h u n gedragslijn in de komende jaren zijn, als de opwinding over de laatste vertaling getemperd is, als
•Jan
23 De nieuwe vertaling werd met zoveel reclame te koop gesteld dat humoristen e e n Advertised Version (d.w.z. „geadverteerde versie") gingen spreken.
98
de schok van de eerste verrassing voorbij is, en ook de snobistische be iangstelling voor ailes wat nieuw is. Pas dan zal men inzien of de N.E.B. werkelijk geworden is, wat haar vertalers wensten : „eenvau- dij; maar de bijbel van allen, die ze willen gebruiken voor lectuur, onderwijs of aanbidding".
J . DiERICKX
