86
René van der Veer
Verschillende
Vygotskij's
Bespreking van:
A. Kozulin. Vygotsky 's psychology. A biography of ideas. New York: Harvester Wheatsheaf. 1990,
ISBN O 7450 0683 3
Wie de pedagogische en psychologi-sche vakliteratuur bijhoudt, kan het niet zijn ontgaan dat steeds vaker verwezen wordt naar het werk van Lev Vygotskij. Het lijkt er echter op deze toegenomen citatiefrequentie niet gepaard gaat met een grotere kennis van of een dieper inzicht in Vygotskij's werk. Vaak fun-geert de naam van Vygotskij slechts als een op strategische plaatsen in de tekst geplaatst vlaggetje dat als functie heeft de lezer erop te wijzen dat de auteur niet van gisteren is en op tijd Piaget door Vygotskij heeft vervangen. Dat dit vlaggetje maar al te vaak de lading met dekt en dat de auteur bijvoorbeeld neo-behavionstische. cognitivistische. of zelfs nihilistische contrabande voert, is een treurige waarheid die pas aan het licht kan komen als de douanier-lezer zich grondig met het werk van 'de "ware Vygolskij' vertrouwd heeft gemaakt.
Nu is het niet makkelijk zich gron-dig met het werk van Vygotskij ver-trouwd te maken. Velen van ons zullen hierbij afhankelijk blijven van secundai-re bronnen, gezien de omvang van Vy-gotskij's oeuvre en de taal waarin hij schreef. Er bestaat daarom een grote be-hoefte aan (wij schreven bijna: een lu-cratieve markt voorj goede en in een toegankelijke taal geschreven recon-structies van Vygotskij's denken. Geluk-kig neemt dit type boeken sinds kort in aantal toe. Vorig jaar deed Vygotskij's vroegere medewerker Jaroshevskij (1989) een boekje verschijnen, onlangs verschenen studies van Kozulin (1990) en Leont'ev (1990) en binnenkort rolt de foliant van Van der Veer en Valsiner (1991) van de persen. Het wachten is
BOEKEN
verder nog op de reeds vergevorderde biografie van Vygotskij door diens dochter G L. Vygodskaja.
Als deze boeken zijn verschenen, beschikt de lezer over een beeld van Vygotskij's leven en werk dat aanzien-lijker completer en adequater is dan het tot nu toe gangbare {dal voornamelijk gebaseerd is op Lurija s memoires). Te-vens zal dan blijken dat het oeuvre van Vygotskij - zoals dat bij alle grote au-teurs het geval is - zich op verschillen-de wijzen laat lezen en dat 'verschillen-de ware Vy-gotskij evenmin bestaat als 'de ware Freud of 'de ware Shakespeare'. Zoals de lezer zijn eigen personage schept, creëert de onderzoeker-biograaf tot op zekere hoogte zijn eigen Vygotskij. De verschillende, en mogelijk tegenstrijdi-ge, visies op Vygotskij die hieruit kun-nen resulteren, zullen ons inzicht in zijn werk verdiepen.
Temidden van deze historische constructies is de Vygotskij van Kozulin een zeer boeiende die het verdient te-genover de gezaghebbende studie van Werfóch (1985) te worden geplaatst. In het vervolg zullen wij Kozulins eigen-zinnige analyse van Vygotskij's werk beknopt weergeven.
Het eerste hoofdstuk van Kozulins diepgravende boek bevat (naast een zeer beknopte passage over Vygotskij s jeugdjaren) een voor de niet-ingewijde uitermate complexe verhandeling over de literaire stromingen uit Vygotskij's tijd. plus een analyse van de meest rele-vante ideeën van Hegel. Humboldt en
Potebnja. Deze dient als opmaat voor een beknopte analyse van Vygotskij's Psychologie van de éuntf (192S). Kozu-lins poging de wortels van Vygotskjfs latere ideeën te vinden in het literatuur-theoretische klimaat van die tijd is, hoe-wel soms betwistbaar, een overdenking waard en zijn belezenheid doet welda-dig aan.
Het tweede hoofdstuk omvat een grondige analyse van Vygotskij's ro-mantische lezing van Shakespeare s Hamleten een korte weergave van zijn eerste gepubliceerde boek Pedagogi-sche psychologie (1926) Met dit laatste-boek heeft Kozulin weinig raad gewe-ten en zijn pogingen dit werk te ken-schetsen als afkomstig van een ander dan de ware Vygotskij hebben althans deze lezer niet overtuigd. Het boek is inderdaad zeer eclectisch van samen-stelling, maar dit past goed in het beeld van de jonge Vygotskij die zijn eigen stem nog niet heeft gevonden. Evenmin lijkt Kozulin veel grond te hebben voor zijn gedachte dat Vygot^kij rond 1922 een existentiële crisis heeft doorge-maakt.
Hoofdstuk 3 handelt over Vygots-kij's visie op de crisis in de psychologie en over Kozulins inzichten hieromtrent. De kloof tussen de hermeneutische en de objectivistische traditie wordt over-tuigend gekenschetst aan de hand van auteurs als Koch, Lukacs en Ortega y Gasset.
De Psycholoog februari 1991
Het is voor het eerst dat in een Engel-stalig werk over Vygotskij deze denker zo ruim aan bod komt. Hetzelfde geldt voor Kozulins aandacht voor denkers als Durkheim, Halbwachs. Lévy-Bruhl en Blondel: zien wij af van een enkel obscuur werk (Van der Veer, 1985), dan was deze voor Vygotskij erg belangrijke school nog nergens aan bod gekomen. Verder bespreekt de auteur enig empi-risch onderzoek, onder andere de eth-nologische expeditie naar Uzbekistan. Het is jammer dat Kozulin bij zijn be-spreking van Vygotskij's geheugenon-derzoek geen gewag maakt van het feit dat Vygotskij zich hier baseerde op de eeuwenoude traditie van het memoria tecbnica
Hoofdstuk 5 handelt over Vygots-kij's onderzoek van begripsvorming, de (x)rsprong van taal en denken en fylo-en ontogfylo-enèse, fylo-en over spraakgfylo-enres. In navolging van Wertsch tracht Kozulin Vygotskij's analyse te versterken met de stimulerende gedachten van Bachtin Zi|n terzifde gemaakte opmerking dat Piaget niet op de hoogte was van Vy-gotskij's kritiek op zijn vroege werk is overigens hoogstwaarschijnlijk onjuist:
vanaf ongeveer 1930 correspondeerde Piaget regelmatig met Vygotskij's naaste medewerker Lurija en voor de Russi-sche editie van twee van zijn vroege werken schreef hij een apart voorwoord dat te ramen met het voorwoord van Claparède en Vygotskij's kritische essay in druk verscheen.
In hoofdstuk 6. getiteld 'Mind in trouble', toont Kozulin zich in zijn ele-ment. In een knappe analyse toont hij enige van de beperkingen van Vygots-kij's defectologisch en psychiatrisch werk aan Zijn suggestie voor een for-mele ontwikkelings- en regressieschaal is zeker de moeite van hel overdenken waard.
In het laatste hoofdstuk, tenslotte, bespreekt Kozulin enige stromingen en auteurs die zich door Vygotskij hebben laten inspireren. Zijn betoog dat de Charkovschool zich vooral afzette tegen Vygotskij en opvallende parallellen ver-toonde met Piagets denken is tamelijk overtuigend. Zijn lezing van het werk van Bibler en Vasiljuk zal hopelijk som-mige lezers er toe aanzetten de boeken van deze boeiende auteurs ter hand ne-men.
Samenvattend kunnen we stellen dat Kozulin een erudiet en fascinerend boek heeft geschreven waarin vooral de analyse van zijn ideeën - meer dan hun historisch-maatschappelijke achter-grond - centraal staat. Zeker voor lezers die al eerder met Vygotskij'swerk heb-ben kennis gemaakt is Kozulins boek zeer de moeite waard.
literatuur
Jaroshevskij, M. (1989) Lev Vygotsty. Moskou. Progress Publishers,
leont'ev, A.A. (1990). i.5. Vygotskij Moskou Proveshchenie
Van der Veer, R. (1985). Cultuur en cognitie
De theorie van Vygotskij. Groningen:
Wollers-Noordhoff
Van der Veer, R., & Valsiner, J. (1991). Tbe
quest for synthesis. Life and uvtrk of Lev Vy-gotsky. Oxford Basil Blackwell.
Wertsch, J.V. (19851. Vygolsky and the social
formation of mind Cambridge, MA
Har-vard University Press.
Dr. R. van der Veer is verbonden aan de Vakgroep Algemene Pedagogiek van de Rijksuniversiteit Leiden.
Binnengekomen
J.E. Rink. L.P.T Raijmakers, T.Klaseboer en B Wolters, Pedagogisch?
verwaarlo-zing en de raden voor de
kinderbe-scherming. Assen: Dekker & Van de Vegt, 1990, 86 p., ƒ25,-, ISBN 90 255 0051 x
F. Hentenaar en M. Kinkel. Emancipatie op het terrein van de Studie- en Be-roepskeuzemorlichting. Een oriënte-rend onderzoek onder regionale cottsu-lenten en beroepskeitzeadviseurs. Rot-terdam: Instituut voor Psychologisch Marktonderzoek, 1990, 107 p., ƒ25,-, ISBN 90 900 3923 6
Hubert Hermans, Theo Bergen en René Eijssen, Motivatie op school. Minder faalangst. Meer verantwoordelijkheid. Amsterdam/Lisse: Swets & Zeitlinger, 1991 (9de herziene druk), 173 p .ƒ33,-. ISBN 90 265 1118 3
A.J.W.M. Thomassen. L.G.M. Noordman en P.A.T.M. Eling (red.), Lezen en be-grijpeti. De psychologie van het leerpro-ces. Amsterdam/Lisse: Swets & Zeitlin-ger, 1991 (2de herziene druk). 335 p., ƒ57,50. ISBN 90 265 1125 6
C.P.F, van der Staak en C.A.L Hoogduin (red.), Diagnostiek en behandeling van de persoonlijkheidsstoornis. Nijmegen: Bureau Bèta, 1990, 77 p., ISBN 90 72595 076
Sandra G.L. Schruijer. Norm Violation, Attribution and Attitudes in Intergroup Relations. Tilburg: Tilburg University Press, 1990, 266 p., ƒ49,50, ISBN 90 361 9573 x
lij.i Maso en Adri Smaling (red.), Objec-tiviteit in kwalitatief onderzoek. Mep-pel/Amsterdam: Boom, 1990, 151 p., ƒ29.50, ISBN 90 6009 970 2
J.J. Pool en B.Ph Surie (red.C Passen en meten. 10 jaar beleidsonderzoek voor de bedrijfsverenigingen. Alphen aan den Rsjn: Samsom H.D. Tjeenk Willink, 1990, 234 p., ƒ48.-, ISBN 90 6092 450 9 W. Vandereycken, C.A.L. Hoogduin en P.M.G. Emmelkamp (red.), Handboek psychopathologie, deel l Houten/Ant-werpen: Bohn, Stafleu Van Loghum, 1990, 471 p., ƒ95,-, ISBN 90 368 01931 Henns Romijn, Hersenen en geest. Neu-robiologische, quantummechanische en psychologische aspecten. Amsterdam/' Lisse: Swets & Zeitlinger, 1991, 103 p., ƒ28,50, ISBN 90 265 1046 2
