College 6: Overige onderwerpen

College 6: Overige onderwerpen 021019

Dr. Jaap Vleugel (vakcoordinator + docent)

Kamer 4.27 015-27.86487

j.m.vleugel@tudelft.nl

Programma*

A. Milieu, natuur en economie

B. Ruimte en economie: Locatiekeuze en logistiek C. De vraag nader bekeken

D. Nieuwe vervoerstechnieken

*Overal geldt: Ik vraag op het tentamen niet naar cijfers. Leer die dus niet uit je hoofd! Ik test jullie kennis, logica, creativiteit en interesse..

Theoretisch ideale situatie

Overheid, bedrijven en consumenten waarderen milieu en natuur positief. Ze zijn ook bereid te betalen voor minder vervuiling en het in stand te houden of uitbreiden van natuurgebieden en het vergroten van de biodiversiteit

Vereist

Actieve overheid met vaste doelstellingen en voldoende budget Bedrijven die naast winst ook andere doelstellingen hebben

Consumenten met milieubesef, bereidheid en voldoende budget om milieu- of natuurvriendelijke(r) keuzes te maken

A. Milieu, natuur en economie

De praktijk: milieu gaat wat beter, natuur gaat slechter

- op bepaalde terreinen minder vervuiling vb minder lokale emissies per auto, CO

-emissies vrij stabiel

- biodiversiteit neemt steeds meer af vb landschap wordt steeds eenvormiger, er zijn veel minder vogels en insecten

- klimaatverandering: wateroverlast, verdroging, bodemdaling etc.

De Nederlandse overheid heeft jarenlang fors bezuinigd op milieu- en natuurbeleid

Jaarlijks budget voor bijv. energiesubsidies is vrij klein

Nu is er opeens heel veel geld nodig, want forse doelstellingen:

Klimaat, geen gas meer, lokale luchtvervuiling enz.

Lokaal beleid: gemeenten doen meer dan de Rijksoverheid

vb. milieuzones, scheiden afval

Bedrijven investeren in toenemende mate in verduurzaming

vb. energie, verlichting, vervoer, verpakkingen

Baten: lagere kosten, minder CO

en lokale emissies en groen imago

Bepaalde sectoren lopen achter vb. chemie

Waarom? Sunk costs van oude technologie, aanbod bio- grondstoffen is beperkt of heeft nadelen (concurrentie met

voedsel bijv.) en vraag naar groenere producten is ook beperkt

-> productieomvang is te klein en daarmee de kosten/eenheid

nog niet concurrerend

Consumenten

In 2014 waren 3,6 mln mensen lid van een natuur- of milieu-organisatie, het aantal leden neemt af in de tijd, meer mensen willen wel eenmalig geld overmaken, zonder lidmaatschap

Trends

Huizen worden zuiniger, alternatieve energievormen Groene(re) producten

Elektrische vervoermiddelen. Nieuwe vormen van mobiliteit (MAAS).

Meer fietsen.

Het aantal auto's blijft groeien, wel minder kms per auto per jaar Mobiliteit neemt niet af. Er wordt steeds meer gevlogen

Evaluatie

Toenemend milieubesef. En als het geld oplevert zijn overheid, bedrijven, consumenten bereid om te investeren / hun

consumptie (wat) aan te passen

Duurzamer investeren en consumeren is lastig vb. vervoer - financiele redenen; prijs alternatieven en je budget

- preferenties: gemak, tijd

- gescheiden deelmarkten: geen alternatief

Principes achter keuzegedrag t.a.v. milieu- en natuur

- Geld domineert in de keuzes van overheid, bedrijven en consumenten

- Tragedy of the Commons (Hardin): Mensen zagen zelf de tak af waarop ze zitten (egoisme; "mijn bijdrage is toch beperkt")

Gevolg: Pas als er heel weinig meer over is en ze zelf direct de gevolgen ondervinden, dan komt de meerderheid in actie

Probleem: Dan is er vaak weinig meer over

vb. Een bos

Kosten: Eenmalige investering (aankopen grond). Jaarlijkse investering (onderhoud)

Baten (natuurwaardering): Grondwaarde + baten van schonere lucht en water, CO₂ opslag (= vermeden kosten in technische installaties), recreatie;

de indirecte grondwaarde

Stel keuze: Bos kappen voor aanleg snelweg, huizen of agrarisch gebruik Berekening: Alle kosten in MKBA, bij natuurbaten alleen de directe

grondwaarde in de berekening

Gevolg: Natuur wordt ondergewaardeerd -> bos kappen Natuur: kosten en baten (MKBA)

1. Locatiekeuze

Mensen en activiteiten: Uniforme verdeling over de ruimte?

Klassieke economische theorie: Johann Heinrich von Thünen

- landeigenaar, leefde in de 19e eeuw, voor de Industriële Revolutie

Vraag: Wat is het meest kosteneffectieve product voor een bepaalde markt?

Veronderstellingen:

- stad is centraal punt in een regio

- ver buiten de stad begint de wildernis (nu zouden we dat natuur noemen) - land is volkomen vlak, geen rivieren of bergen

- kwaliteit van de grond en klimaat zijn constant

- boeren brengen hun producten naar het centrum (de centrale markt) met een ossenkar, er zijn geen (verharde) wegen

- het gebied is zelfvoorzienend

B. Ruimte en economie: Locatiekeuze en logistiek

Balans tussen opbrengst (yield) van een locatie (Y) en de transportkosten (F) R = Y(p-c) - YFm

R= land rent (opbrengst)

Y = opbrengst per eenheid van land

c = uitgaven van de productie per eenheid p = marktprijs per eenheid agrarisch product F = transportkosten per eenheid, per km m = afstand tot de markt

Uitkomst: Hoe dichter bij het centrum (●), hoe meer het land kost

1 = (wit) melk en intensief tuinieren (fruit, groente);

2 = (groen) productiebos (brandstof en bouwen 3 = graan en kropgroenten 4 = ranches

1 = meest bederfelijk, 2 = zwaar, 3 = lichter dan 2, 4 kennen een lange productietijd en hebben meer ruimte nodig

Von Thünen's werk is later door Alfred Marshall verspreid Veel veronderstellingen zijn door de Industriële Revolutie(s) achterhaald:

- opkomst weg- en railinfrastructuur

- veel complexere economische structuur: industrie, diensten - specialisatie en uitbesteding door bedrijven

- im- en export

Von Thünen's werk is te koppelen aan de Centrale Plaatsentheorie van Walter Christaller:

- stedelijke verzorgings-/ marktgebieden;

- hierarchie van plaatsen; bepaalde functies vind je niet in een dorp, maar wel in dichtstbijzijnde stad vb. bibliotheek, bioscoop, markt, bank, postkantoor -> meer mensen = voldoende vraag - het verzorgingsgebied van plaatsen/locaties kan elkaar

overlappen vb luchthavens Schiphol, Londen en Brussel - centrumlocaties zijn duurder dan andere locaties

Nederland

Werkgelegenheid en inkomen is niet gelijk verdeeld over de ruimte Concentratie in de Randstad; 17% arbeidsplaatsen in de 4 grote steden (15% potentiele beroepsbevolking)

In transport concentratie in en rond Schiphol, havens Rotterdam, Amsterdam; de mainports met 35 miljard euro toegevoegde waarde en 350.000 banen. Een van de redenen voor vestiging van ruim

20.000 internationale ondernemingen in NL

Werken en wonen is vaak ruimtelijk gescheiden; externe effecten, wetgeving om overlast te voorkomen (bufferzones), eisen

verschillen: vb. benodigde ruimte voor gebouwen of infrastructuur

Economische concentratie

Waarom is er economische concentratie / ongelijke verdeling van mensen en bedrijven over de ruimte?

- historische keuzes vb. Den Haag en Amsterdam als politieke centra - locatie keuzes vb. Amsterdam en Rotterdam aan vaarwegen

- economische keuzes vb. investeringen in en rond die havens. Philips in Eindhoven

- mensen willen een aantrekkelijke woonomgeving, ook ongelijk verdeeld Wat zien we:

- Hoeveelheid en kwaliteit werknemers, ongelijk verdeeld - Opleidingen zijn diverser en beter in concentratiegebieden - Fysieke infrastructuur is uitgebreider (maar ook meer benut)

-> Heel veel verkeer en vervoer tussen gebieden (op korte afstanden)

Beleid overheid: Spreiden van mensen en bedrijven (1960-1980) (Nota's Ruimtelijke Ordening):

- Groeikernen (gebundelde deconcentratie) vb. Almere, Zoetermeer, Purmerend

- Heeft eerst gewerkt

- Later nadelen: goed opgeleide mensen en gezinnen verlieten de steden, alleenstaanden en ouderen bleven achter

- Steden gingen economisch achteruit - Daarom afgeschaft rond 1980

Nu heel andere tijd: Steden werken als magneet, platteland loopt leeg

Agglomeratievoordelen:

Bedrijven werken samen, de arbeidsmarkt is groter en breder, werknemers kunnen makkelijker van baan veranderen, je hebt meer keuze door breder werkaanbod, er is meer concurrentie, maar ook specialisatie, je kunt makkelijker uitbesteden

- Vliegwiel- /kip-ei-effect: als A er zit, volgt B etc.

Agglomeratienadelen: congestie, kosten, "drukte", milieuschade Als nadelen > voordelen, dan kunnen bedrijven en mensen van locatie veranderen; verplaatsing werkgelegenheid, maar niet

iedereen wil of kan verhuizen, je moet nieuwe netwerken opbouwen, lokale belastinginkomsten veranderen, etc.

Lokaal overheidsbeleid:

Bedrijven aantrekken met grondsubsidies en extra dienstverlening Lijkt goed voor de lokale werkgelegenheid

Bedrijven spelen gemeenten tegen elkaar uit -> beste aanbod voor laagste prijs

Nadeel: gemeenten worden zelf grondeigenaar en hebben heel veel grond in eigendom. Als de vraag naar terreinen afneemt - wat ook gebeurd is - dan moet een gemeente fors afschrijven op die grond, worden lokale belastingen verhoogd en voorzieningen verminderd Grote leegstand bij bedrijventerreinen en kantoren

- Slopen of hergebruik (studentenflats in voormalig kantoorpand)

Bedrijfslocatiekeuze:

Afweging van +/- kan per bedrijf verschillen

vb. AH: meerdere winkelformules: in centrum - dure locatie - kleine winkels, beperkt assortiment, sterk vraaggestuurd. Grotere winkels buiten centrum, groot assortument, goedkopere locatie, autobereikbaarheid belangrijk

vb. Aldi: 1 winkelformule, beperkter assortiment, altijd op goedkopere locatie, bereikbaar voor auto’s en grote vrachtauto's

2. Logistiek

Logistiek = goederenstroombeheersing/-besturing

Binnen (intern transport) en buiten bedrijven (in- en uitgaand)

Logistiek ideaal: het juiste product op het juiste moment op de juiste plaats

Vervoer vindt plaats tussen fabrieken, groothandels, distributiecentra (opslag o.a.), winkels en eindafnemers (consumenten)

Logistiek levert werk op en is winstgevender dan transport Logistiek gebeurt door gespecialiseerde bedrijven: 3PL, 4PL

Distributiecentrum voor wegvervoer

Logistiek gaat over stromen: goederen, informatie en geld Die probeer je zoveel mogelijk synchroon te laten lopen

Waarom? Voorkomt inefficiëntie, bespaart kosten, verhoogt klanttevredenheid

Logistieke activiteiten vb. Distributiecentrum of haven 1.Goederen ophalen of ontvangen

2.Goederen (tijdelijk) opslaan

3.Bewerken (vb van grote naar kleine hoeveelheden (breakbulk, ompakken), documentatie, handleidingen toevoegen, reparatie)

• Distributie naar volgende schakel in transportketen

• Retourzendingen regelen

Keuzeparameters: frequentie van orders en leveranties, zendinggrootte, prijs, keuze leverancier, transporteur, enz.

Logistiek is een dienst en daar zijn kosten aan verbonden Voor het wegvervoer (2013): 7,7% omzet

Dit is gelijk aan het Europese gemiddelde

Logistiek is vooral in het midden en zuiden van NL te vinden De as Rotterdam-Duitsland (Noord-Rijn Westfalen) is duidelijk in dit plaatje te zien

Midden en zuid-NL als logistiek concentratiegebied

Locatiekeuze van distributiecentrum bepaald door - Soort goederen

- afstand tot toeleverancier of afnemer

- Specifieke locatievoordelen, vb omgeving, gebouw zelf, kwaliteit werknemers

- Uitbreidingsmogelijkheden gebouw

- Prijs van de grond of huur gebouw

- enz.

Globalisering

Economieën in de wereld worden sterker met elkaar verbonden Productie wordt meer gespreid over de wereld

Globale markt voor sommige producten Verklaring:

1. Economie: zo goedkoop mogelijk produceren;

grondstoffen, kennis, opleiding zijn nu ongelijk verdeeld 2. Politieke keuze: grenzen openstellen, economische

samenwerking zorgt voor sociale uitwisseling, begrip en minder kans op oorlog

3. Bedrijven voordelen bieden: naast lage lonen ook

belastingvrijstelling, minimale wetgeving, geen of minder milieu- en arbeidsregels

Deconcentratie: Globalisering

Theorie: Arme landen kunnen zich zo ontwikkelen Praktijk: Zwakke, inefficiënte en corrupte overheden

Tijdelijk voordeel: als de lonen stijgen of het belastingvoordeel

verdwijnt of de grondstoffen op zijn, dan vertrekt het bedrijf weer vb.

de ‘free trade zones’ in Afrika

Nadelen: Milieunormen veel lager in arme landen, vaak slechte arbeidsomstandigheden, product-kwaliteit wisselend, criminele

handel, veel meer onzekerheid, landen en bedrijven worden tegen elkaar uitgespeeld, corruptie, grote bedrijven manipuleren

regeringen, rijke landen verliezen banen

Vraag: Is globalisering iets van onze tijd?

Nee, het gebeurt al eeuwen, alleen nu veel sneller door moderne

vervoer- en communicatiemiddelen, logistiek, financieel systeem, kennis van, enz.

Vroeger had je koloniën, nu is er wat meer politiek evenwicht tussen landen. Economische verschillen blijven echter groot: Noord-Zuid, Oost- West

Neokolonialisme

Politieke en economische macht gaan samen. Je ziet nu nieuwe vormen van kolonialisme opkomen

vb. China. Dit land koopt landbouwgebieden en mijnen op in de hele wereld en legt daarvoor nieuwe infrastructuur aan vb. Nieuwe Zijde Route in Azië en Afrika (spoorlijnen en havens)

China’s politieke en militaire invloed groeit, het land krijgt toegang tot (schaarse) grondstoffen en voedsel en havens

Door grote leningen tegen een hoge rente te verstrekken aan arme

landen die niet kredietwaardig zijn worden deze economisch afhankelijk China eigenaar wordt vaak eigenaar als het land in gebreke blijft

China laat de projecten door Chinezen bedrijven en werknemers uitvoeren, de lokale arbeidsmarkt profiteert niet

China en de donorlanden zitten in een andere ontwikkelingsfase Het effect voor de donorlanden is vermoedelijk negatief

vb. USA. De USA staat niet bekend om zijn grote uitgaven aan

ontwikkelingshulp. Amerikaanse multinationals zijn wel overal te vinden Dit land is betrokken bij veel politieke conflicten in de wereld. Deze

conflicten verzwakken de politieke, economische en sociale structuur in de betrokken landen; van dictatuur naar chaos vb. Noord-Afrika en

Midden-Oosten ---

Belangrijke lessen: Geforceerde economische ontwikkeling werkt niet structureel. Militair ingrijpen, een dictator verwijderen en dan verwachten dat een land zichzelf weer herstelt ook niet

Globalisering en transport en logistiek:

Transportkosten zijn minimaal vergeleken met bespaarde productiekosten in hoge lonen landen

Vandaar de explosieve stijging van transport over de wereld 64 landen zijn goed voor 90% van het wereldvervoer

In 20 jaar 34% groei (95 -> 128 mld ton) via weg,spoor en binnenvaart Binnenlands: China +90%, India +75% groei

Globalisering leidt tot complexere logistiek

- Meer partijen in de supply chain met verschillende belangen - Cultuur- en taalverschillen

- Productkwaliteit kan (sterk) variëren

- Afstand tot de afzetmarkt groter (als je niet produceert voor de lokale markt) - Transporttijden worden langer vb. 6-8 weken China-Europa per schip,

minder flexibel reageren op vraagveranderingen

Soms is goedkoop duurkoop

Bedrijven halen productie nu weer terug uit Azië naar Europa (= reshoring) Redenen: ontevredenheid over de kwaliteit, robots en andere machines produceren inmiddels goedkoper dan mensen in lage lonenlanden,

het verplicht overdragen van kennis (China) verspreidt die kennis naar je Chinese concurrenten, die vaak zwaar gesubsidiëerd worden en je dan uit de markt concurreren

C. De vraag nader bekeken

De vraag

- Effectieve vraag: zichtbaar in een markt

- Latente vraag: Minder vraag dan je zou verwachten op grond van de economische activiteit

vb. Congestie = hoge intensiteit/capaciteitsverhouding (I/C) Gedragsreactie: Spitsuren vermijden, trein gebruiken

Beleid: Weg verbreden. Gedragsreactie: Minder spitsvermijding, extra wegcapaciteit loopt weer vol

Niet veel extra verkeer, maar een verplaatsing in de tijd

Kanttekeningen

Latente vraag heeft maar voor een deel met extra wegcapaciteit te

maken, maar ook met je persoonlijke omstandigheden en de eisen van je werk(gever)

Verkeer groeit ook autonoom (d.w.z. niet direct bepaald door

overheidsbeleid), n.l. door economische groei, toename van het aantal banen, groei rijbewijsbezitters enz.

Vraag en prijs

Vraag naar goederen is afhankelijk van prijs, inkomen en overige factoren

Bekijk dit youtube filmpje:

https://www.youtube.com/watch?v=O_b0w-suZ-k

1. Drones 2. Hyperloop

D. Nieuwe vervoerstechnieken

1. Drones

https://pixabay.com/images/search/drone/

Drones

Professionele functies: Observatie, onderhoud installaties, landbouw, militair, logistiek

Logistiek:

- markt: kleine, lichte zendingen, last mile, combinatie met 'home base' zoals een bestelwagen

- lastig te bereiken of dunbevolkte gebieden vb. post in Franse dorpen Beperkingen: Minimum veiligheid, privacy, landingsplek, wetgeving

Toekomstverwachting - Vraag groeit (sterk)

- Kan kostenbesparend werken; besturing van meerdere drones op afstand i.p.v. 1 chauffeur per voertuig

- Ruimtelijke inpassing / landingsplek, hoge gebouwen en continue besturing (signaal kan wegvallen)

- Veiligheid: mensen en vliegtuigen als aandachtspunt - Congestie in de lucht is niet ondenkbaar - vliegzones?

2. Hyperloop

https://www.nbcnews.com/mach/science/new-hyperloop-photos-show-capsule-s-sleek-windowless-interior- ncna875266

https://electrek.co/2017/03/07/hyperloop-picture-full-scale-test-track/

Hyperloop

Combinatie van een aantal bestaande technieken: maglev, hoge snelheidsvervoer

Nieuw: Afgesloten systeem, lage druk, zeer hoge snelheid voor normale passagiers of goederen

Veel partijen bij ontwikkeling betrokken, concurrerende ontwikkelteams Voordelen: Zeer snel van A naar B (en terug)

Mogelijke markten: Zeer lange afstanden of massavervoer over korte afstanden

Onzekerheden:

- Techniek: Beginfase

- Vervoerscapaciteit: Concept met veel, maar zeer korte treinen - Gebruikers: Veiligheid, gezondheid

- Markt(segment):

Maglev is gestopt in Duitsland, in China en Japan wel mogelijk Vervoer van personen over grote afstanden is nu relatief beperkt Sneller vervoer kan zulke reizen acceptabeler maken

- Inpassing in de ruimte: buizen door het landschap? Verzet tegen wegen en spoorwegen; "not in my backyard"

- Kosten van infrastructuuraanleg en -onderhoud

Vragen?

Referenties Natuur

Ademloos.be, Waardebepaling, http://www.ademloos.be/nieuws/hoeveel-een-bos- waard, 02-10-19.

Businessinsider, Steeds minder Nederlanders zijn lid van een natuurorganisatie, https://www.businessinsider.nl/steeds-minder-nederlanders-zijn-lid-van-een- natuurorganisatie-522124/, 14 Dec 2014.

Hardin, G., The tragedy of the commons. Science, 162, pp. 1243-1248, 1968.

Locaties

Rosenberg, M., Learn about the Von Thunen Model, https://www.thoughtco.com/von- thunen-model-1435806, 24-01-19.

Wikipedia, Johan Heinrich von Thünen, https://en.wikipedia.org/wiki/Johann_

Heinrich_von_Th%C3%BCnen, 02-10-19.

Wikipedia, Centrale-plaatsentheorie, https://nl.wikipedia.org/wiki/Centrale- plaatsentheorie.

Worldatlas, What is the Von Thunen model?, https://www.worldatlas.com/what-is- the- von-thunen-model.html, 02-10-19.

Economische concentratie

Hinloopen, J, & van Marrewijk, J.G.M., Economische concentratie: de empirie. Lemma, Utrecht, 2003. Retrieved from http://hdl.handle.net/1765/13014.

Groei goederenvervoer

Logistiekprofs, https://www.logistiekprofs.nl/nieuws/wereldwijde-groei- goederentransport, 02-10-19.

Latente vraag

Wegenwiki, https://www.wegenwiki.nl/Latente_vraag, 02-10-19.

Drones

Cohn, P., Green, A., Langstaff, M., Roller, M., Commercial drones are here: The future of unmanned aerial systems, https://www.mckinsey.com/industries/capital- projects-and- infrastructure/our-insights/commercial-drones-are-here-the-future-of-unmanned-aerial- systems, 02-10-19.

Hyperloop

Blum, S., This engineer's critique of Elon Musk's hyperloop claims It's not 'Even close to feasible', https://www.inverse.com/article/7486-this-engineer-s-critique- of-elon-musk-s- hyperloop-claims-it-s-not-even-close-to-feasible, 02-10-19.

Hyperloop Transportation Technologies, Exclusive first-look at full-scale hyperloop,