Rapport Natuurpunt Studie
Vleermuizen
in de citadel van Diest
wintertelling 2016
nr 23 I 2016
Natuurpunt Studie
contact: studie@natuurpunt.be Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen
studie@natuurpunt.be • www.natuurpunt.be
Vleermuizen
in de
Citadel van Diest
Rapport wintertelling 2016
TERREINWERK Wout Willems, Hans Roosen, Johan De Ridder, Sophie De Longueville
TEKST EN FOTO’S Wout Willems (wout.willems@natuurpunt.be)
EINDREDACTIE Jorg Lambrechts
Wijze van citeren:
Willems W. 2016. Vleermuizen in de Citadel van Diest. Rapport wintertelling 2016. Rapport Natuurpunt Studie 2016/23, Mechelen.
© November 2016
Dit onderzoek kaderde in een ruimere studie die we uitvoeren met steun van de Provincie Vlaams- Brabant, partner voor natuur.
Met dank aan de vrijwilligers en collega’s van Natuurpunt voor hun bijdrage.
Inhoudsopgave
Samenvatting ... 4
1 Methode en medewerkers ... 5
2 Onderzochte citadeldelen ... 5
3 Resultaten ... 6
4 Bespreking van de resultaten ... 7
5 Aanbevelingen voor verder onderzoek ... 7
6 Kaartbijlagen ... 7
7 Referentielijst ... 15
4
Samenvatting
In de winter van 2015-2016 hebben Natuurpunt Studie en haar Vleermuizenwerkgroep een telling gehouden van overwinterende vleermuizen in de Citadel van Diest. Deze rapport geeft de resultaten van deze telling weer.
In de Citadel werden 99 dieren aangetroffen, voornamelijk geconcentreerd in de bastions F en D, galerijen l en m, poortgebouw N, en de in de droge gracht uitstekende kelderlokaaltjes van kazerne E1. De aanbevelingen naar zonering, gedaan na de wintertellingen en het zwermonderzoek van 2013-2015, worden gedetailleerder uitgewerkt en geactualiseerd.
5
1 Methode en medewerkers
Methode
Er werden een telling uitgevoerd van overwinterende vleermuizen in de Citadel van Diest op 3/02/2016 volgens de standaard telmethode die reeds meer dan 20 jaar gangbaar is in onder meer de Antwerpse fortengordels. De gebouwen werden ruimte per ruimte onderworpen aan een grondig onderzoek, waarbij alle mogelijke overwinteringslocaties (inclusief scheuren en andere holtes) nauwgezet werden bekeken.
Hierbij werd gebruikt gemaakt van ladders en telescopische spiegels om ook moeilijk bereikbare holten of pijpen te kunnen inspecteren.
Medewerkers
Wout Willems(1,2), Hans Roosen(1), Johan De Ridder(1) en Sophie De Longueville(3).
(1) Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt
(2) Natuurpunt Studie
(3) Agentschap voor Natuur en Bos
2 Onderzochte citadeldelen
Benaming van de citadeldelen
Tijdens de telling werd gebruik gemaakt van een gedetailleerd grondplan. Een overzicht van de gebruikte benamingen wordt weergegeven op Kaart 1 en Kaart 2.
Onderzochte ruimten
Een overzichtskaart van de onderzochte citadelruimten is te vinden op Kaart 3 en Kaart 4.
De meeste historische gebouwen werden bezocht, al waren niet alle delen toegankelijk die tijdens vorige jaren werden bezocht.
Kazerne A2, galerij a (Museum Pegasus), bastion B en kazerne I2 werd niet bezocht, evenals delen van bastions D en H, kazerne E1 en G1 en galerij i, wegens het ontbreken van sleutels. Enkele individuele lokalen (in de tenailles, in poortgebouw K, en wachtlokaal van Zichemse poortbastion D) waren om dezelfde reden ontoegankelijk.
Lokalen die op de overzichtskaarten noch als bezocht noch als niet-bezocht aangeduid staan, zijn lokalen die verdwenen zijn (stadsbastion J en een aantal lokalen van galerijen a en i).
De niet-historische, niet-grondgedekte gebouwen en loodsen werden niet geïnspecteerd, en worden niet verder besproken in dit rapport.
6
3 Resultaten
Er werden in totaal 99 overwinterende vleermuizen gevonden, behorend tot (minimum) 5 verschillende soorten. Onderstaande tabel geeft een overzicht per soort, met de resultaten van voorgaande winters ter vergelijking.
Wetenschappelijke Naam Nederlandse naam 19/02/2013 12/02/2014 7/02/2015 3/02/2016
Myotis mystacinus Baardvleermuis 32 38 55 88
Myotis mystacinus/brandtii Baard/brandts vleermuis 9 24 15 2
Myotis nattereri Franjestaart 1 5 5 3
Myotis emarginatus Ingekorven vleermuis 1 0 0 0
Myotis species Myotis species 1 2 1 0
Plecotus auritus Gewone grootoorvleermuis 1 2 4 3
Plecotus austriacus Grijze grootoorvleermuis 1 0 0 1
Pipistrellus pipistrellus Gewone dwergvleermuis 7 5 3 1
Pipistrellus species Dwergvleermuis species 0 1 0 0
Chiroptera species Vleermuis species 2 4 2 0
Totaal 55 81 85 99
Ter achtergrondinformatie:
- Baard- en Brandts vleermuis zijn twee sterk gelijkende soorten. Het onderscheid kan slechts in optimale omstandigheden (frontaal zicht op snuit) gemaakt worden.
- Myotis species en Pipistrellus species: vleermuizen behorend tot respectievelijk de Myotis-groep en Dwergvleermuisgroep, waarvan verdere determinatie tot op soortniveau niet mogelijk is wegens beperkte zichtbaarheid van soortspecifieke kenmerken.
- Vleermuis species: verdere determinatie tot soort- of groepsniveau onmogelijk wegens zeer beperkte zichtbaarheid van het dier.
Een visueel overzicht van de resultaten per lokaal van deze telling is te vinden op Kaart 3 en Kaart 4.
7
4 Bespreking van de resultaten
De conclusies van de wintertelling uit 2013 werden in een uitgebreid rapport gegoten (Willems &
Lambrechts, 2013), en met kleinere rapporten aangevuld na de tellingen van 2014 (Willems & Lambrechts, 2014) en 2015 (Willems & Roosen, 2015). Voor uitgebreide achtergrondinformatie, toelichting van implicaties met betrekking tot de aanwezigheid van vleermuizen en voor specifieke aanbevelingen naar herbestemming en beheer van de verschillende citadeldelen wordt verwezen naar deze rapporten.
De telling van 3 februari 2016 benadrukt eens te meer het belang van de citadeldelen waar ook tijdens eerdere tellingen winterslapende vleermuizen werden aangetroffen, en bevestigt eveneens dat andere delen van de citadel daarentegen weinig of geen potenties voor overwinterende vleermuizen bieden. De vleermuizen zijn erg consistent in het gebruik van de verschillende citadeldelen voor overwintering.
Het belang voor overwinterende vleermuizen per citadeldeel, gebaseerd op de wintertellingen 2013 tot en met 2016, werd in een geactualiseerd overzicht gegoten. Dit is achteraan dit verslag te vinden op Kaart 5 en Kaart 6. Deze kaarten verschillen slecht miniem ten opzichte van de vergelijkbare kaarten uit het laatste winterrapport (Willems & Roosen, 2015). Het enige wezenlijk verschil is dat er enkele lokalen van bastion H als belang ‘verwaarloosbaar’ en ‘onbelangrijk’ aangeduid kregen, wegens weinig of geen potenties voor vleermuizen. Deze lokalen konden voorheen nog nooit onderzocht worden (belang ‘onbekend’).
Voor een uitgebreide bespreking van de verschillende citadeldelen, inclusief een opsomming van alle scheuren en barsten die van belang kunnen zijn voor overwinterende vleermuizen, wordt verwezen naar het vorige winterrapport (Willems, 2015). De resultaten van 2016 liggen volledig in lijn met deze eerdere bespreking.
Ook de aanbevelingen voor zonering bij herbestemming zijn geactualiseerd, mede rekening houdend met de zwermfuncties die vastgesteld werden tijdens zwermonderzoek in verschillende delen van de Citadel:
- poortgebouw N (Zichemse poort) in 2013 (Willems & Lenaerts 2013) - lunet en galerij m in 2014 (Willems 2014)
- bastions en tenailles in 2015 (Willems 2015)
Geactualiseerd kaartmateriaal van de aanbevolen zonering (Kaart 7) is achteraan dit verslag toegevoegd.
Voor een vleermuisvriendelijk beheer van de Citadel wordt verwezen naar de aanbevelingen van het vorige winterrapport (Willems, 2015). Deze aanbevelingen blijven onveranderd.
5 Aanbevelingen voor verder onderzoek
Omwille van het belang van de Citadel voor vleermuizen, en omwille van de lopende herbestemming van de site, in het jaarlijks monitoren van overwinterende vleermuizen ten zeerste aanbevolen.
Sommige (historische) gedeelten van de Citadel zijn nog nooit onderzocht geweest op overwinterende vleermuizen. Deze delen waren steeds afgesloten, en konden niet geopend worden met de verkregen sleutels. Een inschatting van het belang van deze ononderzochte delen voor vleermuizen is noodzakelijk om een gefundeerde zonering naar herbestemming toe te kunnen maken. Het verdient daarom sterk aanbeveling om voor een volgende wintertelling toegang tot al deze locaties mogelijk te maken.
6 Kaartbijlagen
8 Kaart 1: gebruikte benaming citadeldelen gelijkvloers
9
Kaart 2: gebruikte benaming citadeldelen kelders
10 Kaart 3: overzicht onderzochte ruimten en overwinterende vleermuizen in de gelijkvloerse lokalen tijdens telling van 3 februari 2016
11 Kaart 4: overzicht onderzochte ruimten en overwinterende vleermuizen in de kelderlokalen tijdens telling van 3 februari 2016
12
Kaart 5: belang van de gelijkvloerse lokalen voor overwinterende vleermuizen. De taartdiagrammen geven telkens het aantal vleermuizen weer voor het afgebakende citadeldeel.
13
Kaart 6: belang van de kelderlokalen voor overwinterende vleermuizen. De taartdiagrammen geven telkens het aantal vleermuizen weer voor het afgebakende citadeldeel.
14
Kaart 7: aanbevolen zonering gebouwen. De kazernelokalen met gecombineerde functie stockage/vleermuizen betreffen enkel de kelderlokalen, voor de gelijkvloerse lokalen wordt herbestemming voor menselijk gebruik aanbevolen.
15
7 Referentielijst
• Willems, W. (2014). Vleermuizen in de Citadel van Diest. Zwermonderzoek 2014. Rapport Natuurpunt Studie 2014/25, Mechelen. 38p.
o https://www.natuurpunt.be/sites/default/files/documents/publication/2014- 25_zwermonderzoek_2014_vleermuizen_citadel_diest.pdf
• Willems W. (2015). Zwermgedrag van vleermuizen in de bastions en tenailles van de Citadel van Diest. Rapport Natuurpunt Studie 2015/18, Mechelen. 29p.
o https://www.natuurpunt.be/sites/default/files/documents/publication/2015-
18_zwermgedrag_van_vleermuizen_in_de_bastions_en_tenailles_van_de_citadel_van_dies t.pdf
• Willems, W. & Lambrechts, J. (2013). Vleermuizen in de Citadel van Diest. Rapport wintertelling 2013 met aanbevelingen naar herbestemming en beheer. Rapport Natuurpunt Studie 2013/5, Mechelen.
27 p.
o https://www.natuurpunt.be/sites/default/files/documents/publication/rapport_vleermuize n_citadel_diest_wintertelling_2013.pdf
• Willems, W. & Lambrechts, J. (2014). Vleermuizen in de Diestse versterkingen. Rapport wintertellingen 2014. Rapport Natuurpunt Studie 2014/12, Mechelen. 25p.
o https://www.natuurpunt.be/sites/default/files/documents/publication/rapport_wintertelli ngen_vleermuizen_in_diestse_versterkingen_2014.pdf
• Willems, W. & Lenaerts, A. (2013). Vleermuizen in de Citadel van Diest. Onderzoek naar zwermgedrag met aanbevelingen naar herbestemming en beheer. Rapport Natuurpunt Studie 2013/18, Mechelen, België, 41p.
o https://www.natuurpunt.be/sites/default/files/documents/publication/rapport_zwermged rag_vleermuizen_citadel_diest.pdf
• Willems, W. & Roosen, H. (2015). Vleermuizen in de Diestse versterkingen. Rapport wintertellingen 2015. Rapport Natuurpunt Studie 2015/17, Mechelen. 31p.
o https://www.natuurpunt.be/sites/default/files/documents/publication/2015- 17_vleermuizen_in_de_diestse_versterkingen_wintertellingen_2015.pdf
