De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 16
bron
De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 16. Schalekamp, Van de Grampel en Bakker, Amsterdam 1886
Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_vla023188601_01/colofon.php
Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd
zijn.
Een spreekwoord door Reimond Stijns.
I.
Waar vroeger de torentinnen van het ridderlijk slot der Barenthold's zich verhieven, waar alléen de wind, het voorbijijlend wild of soms een jachtstoet de plechtige stilte van het eikenwoud stoorde, - drijft nu de landman den ploeg door het veld.
Toen heerschten schrik en ontzetting rond de wallen van het slot - nu zijn het vreedzame tijden.
De oude Barenthold, met zijnen grijzen baard, die hem tot op de borst daalde, was heel zijn leven een woestaard geweest, een vrouwenschaker, een maagdenschenner.
Iwein, de zoon, overtrof den vader.
Iwein was nog leelijker dan boos.
En had Iwein eene schanddaad bedreven, dan lachte de oude in zijnen baard. Alles was eenen ridder toegelaten, alles was voor hem beuzelarij, indien hij maar zijn woord niet schond.
Zijn woord, dat mocht een Barenthold niet breken; nog liever kloof de zoon den kop van den vader.
II
Twee mijlen naar het noorden ligt het kasteel van heer Jan van Wachteld. De voorouders van dezen behoorden tot een machtig geslacht: nu is heer Jan arm. De adellijke wapens boven de poort worden niet meer verguld.
Heer van Wachteld heeft zijne eenige dochter, zijne beeldschoone Dina in het diepste geheim opgebracht. Dina is een kostbare parel, welken men aan geene struikroovers toonen mag.
Vrouwe van Wachteld slaapt reeds jaren onder het kille deken.
Wanneer des avonds alle gevaar geweken is, verschijnt
6
de blanke Dina op het balkon boven de slotpoort. Groote boomen wuiven er rond.
Zij zingt hare schoonste liederen; de bejaarde dienaar Wolfried begeleidt haar op de luit.
Nu zingt ze weer.
De maan giet haar licht door het hout. Daar springt Iwein met het leelijke gelaat op den weg vóor de poort.
‘Doe open. schoone jonkvrouwe, ik ben een reiziger, een ridder van edelen bloede.’
De gastvrijheid kan men Iwein niet weigeren, Iwein die zoo vaak de gastvrijheid schond.
III
Iwein heeft op den horen geblazen, Iwein is te paard gesprongen, en daar rijden fier na hem zijne gewapende mannen de poort binnen.
En Dina wordt verzocht in de torenzaal voor den ridder te zingen.
Hare zoete stemme trilt, tranen rollen uit hare groote, blauwe oogen, want onbegrijpelijk wee vervult haren boezem, als ware ze eene duif vòor den sperwer.
En de woeste gezellen beneden zingen en klinken en drinken den wijn.
Iweins oogen verlaten Dina niet.
De nacht is lang ingevallen, de dienaars ontsteken de fakkels om de gasten ter slaapstede te leiden,
En de heer van Wachteld gaat in het diepe venster staan en wenkt Iwein.
‘Ridder van Barenthold, ik ken u. Eene deugd bezit ge: nooit breekt ge uw woord.
Zweer me, om wille der gastvrijheid, dat ge geene oneer over mijn hoofd zult brengen.’
Iwein grinnikt.
‘Is mijne faam reeds hier!... Welnu, ik zweer u dat uwe oogen nooit zullen zien, dat ik schande over u, schande over uwe dochter bracht.’
Een vreeselijk vermoeden rijst op in de ziel van heer Jan.
‘En ook niet na mijnen dood?’
‘Dat zweer ik u!’
IV
In den morgen. bij den eersten dauwdrop, wordt de poort wagenwijd opengeworpen.
Iwein rijdt weg met zijne mannen en hij heeft woord gehouden.
Ja, het is waar, Dina is geschandvlekt, onteerd... dat heeft Iwein gedaan.
En de heer van Wachteld zit daar blind, met de oogen doorboord... dat hebben Iweins gezellen gedaan.
Maar zoo blijft het woord gestand: de oogen van den vader zien de schande van de dochter niet.
V
Aan de hand zijner Dina, eer de avond valt, verschijnt de heer van Wachteld, met zijne bloedende oogen, voor den ouden Barenthold om recht te eischen.
Dezen nacht heeft de woeste ridder eenen vreeselijken droom gehad: op zijn voorhoofd kleefde eene bloedvlek, welke niet uit te wisschen viel. Het was een akelige droom!
‘Heer van Wachteld, waarom komt gij?’
De vadersmart geeft heer Jan brandende woorden in den mond, en het is of hij in de steenen borst van den ridder nog snaren doet trillen.
Daar rijst Berthold op.
‘Hoort, gij allen.... Dat de heer van Wachteld voor acht dagen terugkeere.... Ik zweer het, mijn zoon zal voor hem verschijnen, opdat de heer van Wachteld hem tuchtige.’
‘Hoe zal een machtelooze vader kastijden, een vader, die het licht der oogen niet meer bezit!’
‘Geblinddoekt, gebonden, knielend zal ik u Iwein leveren!’
‘Het behoort aan den vader de wandaden zijns zoons te straffen.’
‘Heer Jan, heer Jan, neem u in acht.’
Daar rolt uit de akelige oogholten een druppel bloeds over de wang.
‘Welnu, van Wachteld, verschijn ongewapend, ik zelf,
8
ik, de vader, zal u wapens leveren; daarmede zult gij Iwein treffen.... Gij zult hem treffen op het uur, op den stond, door u gekozen... God zij mijne ziele genadig!’
‘Een woord is een woord, ik zal ongewapend verschijnen.’
VI
En laten en vassalen zijn ter strafuitvoering opgekomen.
Op het binnenhof zijn allen verzameld. Barenthold kijkt somber vóor zich uit.
Ja, hij heeft zijn woord gegeven, maar sedert twee dagen denkt hij op zijnen droom niet meer.
Heer Jan verschijnt, geleid door zijne Dina.
Dina is eene van Wachteld; ze moet gewroken worden of ze zal sterven.
Daar komt Iwein, tusschen twee wachten, gebonden, geblinddoekt.
Ridder Barenthold richt zich op, strekt den arm uit en zijne stemme dondert:
‘Iwein, kniel!’
Iwein gehoorzaamt en - beeft.
VII
De heer van Barenthold spreekt:
‘Heer van Wachteld, mijn zoon heeft voor u de knie gebogen; sedert eeuwen heeft de knie van eenen Barenthold de aarde niet geraakt... Ge moogt voldaan zijn... Mijne vernedering overtreft uwe schande.’
‘Sedert wanneer houdt eenen Barenthold zijnen eed niet?’
‘Bij God!... Mijn woord zal ik gestand doen.... Met de wapens welke ik u lever, moogt gij Iwein treffen...’
Een wenk en daar brengt een dienaar aan heer Jan een handvol eikels.
De ridder van Barenthold vaart voort:
‘Zoo min een van Wachteld een eik onzer goederen kan omwerpen, zoo min kan een eikel een' Barenthold verpletteren.’
De beleedigde vader heft het gelaat ten hemel.
Bleeker dan eene lelie wordt Dina; dan fluistert ze
iets haren vader toe.
De ridder van Barenthold richt zich op.
‘Heer van Wachteld, wat zegt uwe dochter?’
‘Heer ridder, dat zal ik u later herhalen.... Hoor toe. Vergeet de woorden van uwen eed niet: op het uur, op den stond, welken ik verkies, zal ik Iwein treffen... Op uwen eed zult gij hem mij opnieuw leveren, wanneer ik hem zal opeischen.’
VIII
Zes volle jaren is de heer van Wachteld met zijne dochter spoorloos verdwenen.
De arm der Barenthold's is lang en het is niet goed in zijn bereik te leven.
Oud en gebogen wordt de ridder en sneeuwwit is zijn baard.
Iwein overdrijft intusschen zoo mogelijk zijne boosheid nog.
Daar komt een bode op het machtige slot tusschen het eikenhout.
‘De heer van Wachteld eischt Iwein op, geblinddoekt, gebonden, knielend; of moet men den meineed der Barenthold's den lande door verkonden?’
De oude ridder vloekt en zijn bloed bruischt op.
‘Boodschap uwen meester, dat de ridder van Barenthold hem verwacht.’
‘Mijn heer en meester stelt het tiende uur van den eersten dag der nieuwe maan.’
IX
De gestelde dag breekt aan.
Door Dina geleid, verschijnt de blinde vader. Hij heeft zwaard noch mes. Hij blijft staan en leunt op zijnen zwaren stok.
Daar knielt Iwein als vroeger.
Heer Jan nadert den schuldige, den beleediger zijner dochter, voelt naar zijn hoofd en houdt er de hand op.
‘Heer van Wachteld, het uur is gekomen. Daar zijt gij ongewapend, volgens uw
woord van edel man. Zijt
10
gij in kindsheid vervallen, of waar zijn de wapens, welke ik u schonk!’
Heer Jan heft snel zijne hand van Iweins hoofd.
‘Heer van Barenthold, hier is het wapen mij door u gegeven.’
Mijnheer van Wachteld steekt den eiken stok in de hoogte, doet hem de lucht doorklieven en daar stort Iwein met geborsten schedel neer.
‘Heer van Barenthold, hoor nu, hoe mijne Dina mij toesprak: ‘God zal ons wreken:
die eikels zullen boomen worden.’
Met zijne Dina ging heer Jan henen en sedert verspreidde de spreuk zich in den Vlaamschen lande:
‘Eikels zullen boomen worden.’
Poëzie.
I.
De dienstmeid.
Den Dichter Pol de Mont.
De lentezonne blikkert door het raam der kelderkeuken, waar, in Zondagskleed, een jonge dienstmeid in gejaagdheid wacht, om, als Mevrouw zal oorlof geven, uit te gaan. Op tafel, netjes in papier gewikkeld, ligt alreeds haar pakje klaar.
Zij houdt het aanzicht naar de trap gekeerd en luistert, of Mevrouw welhaast haar niet zou roepen, om te zeggen dat ze mag vertrekken.
Zorglijk heeft zij hare taak
volbracht; geen stofje bleef er liggen op de meubels; al wat koper, tin of blik is, blinkt als reine spiegels in den glans der zon. Toch vreest zij dat, wel mooglijk, eerst nog de een of andre boodschap blijft te doen, of eenig werk gelijk verleden maand;
het zou dan weer te laat zijn voor den trein en 't voorwerp van haar zielsverlangen zou ze ook ditmaal niet eens wederzien; en, ach!
dit zielsverlangen melden aan Mevrouw,
haar slechts vermoeden laten, hoe zij tracht
al spoedig heen te snellen, neen, dat mag,
dat kan zij niet; Mevrouw is erg gesteld
op goed fatsoen, ordentelijk gedrag
en onbesproken zeden; wist Mevrouw
waarom het meisje zoo gedurig smacht
12
naar de enkele uren vrijheid, de arme zou hier in dit deftig huis geen dak, geen werk meer vinden; smaadlijk werd zij heengejaagd, want, ja, Mevrouw is zoo fatsoenlijk! - O, vergeefs zou smeeken zijn! - Begrijpen kan zij niet de smart door moederliefde ontstaan.
- Die jonge dienstmeid is dan moeder?
- Ja,
ze is moeder, maar zij heeft geen echtgenoot;
ze is moeder; haar onnoozel wichtje mint zij meer dan 't eigen leven. Wees niet streng voor haar; gij weet het niet wat snoode list, zelfs ruw geweld, te loeren ligt op de eer van 't arme kind, beroofd van goeden raad, alleen en onervaren in de stad;
gij weet niet wat al tranen zij geschreid heeft om haar val; bevroeden kunt gij niet wat maatloos lijden haar gemoed doorvlijmt.
Veroordeel niet; gedenk het woord:
‘Wie nooit
gezondigd heeft, werp' haar den eersten steen.’
Lang blijft ze roerloos wachten; eindlijk roept Mevrouw haar boven.
‘Mietje,’ spreekt zij, ‘hoor,
ge moogt nu wandlen. Ga, vermaak u wel in eer en deugd; maar kom eer 't donker is naar huis; des avonds is op straat geen goeds te leeren.’
Mietje stemt dit bij, en loopt dan gauw haar pakje halen. Spoedig is ze op weg; maar toch, hoe 't uur gevorderd zij, ze moet in gindschen winkel nog terloops het een en ander koopen.
Naar den trein!
Goddank, 't is niet te laat! Ze stijgt er in,
vliegt op de vleuglen van den stoom vooruit;
doch vlugger is haar geest gewiekt; hoe snel, te traag voor 't jagend hart der moeder rolt de trein, en 't duurt zoolang, ja, veel te lang, eer zij hem mag verlaten.
Haastig nu
een eindweegs de aardenbaan gevolgd, en dan den smallen wegel over 't akkerland;
zoo komt zij spoedig in de straat, nabij het huisje waar haar kind is uitbesteed.
Al gaande dwaalt zij in gedachten weg:
twee maanden zijn verloopen, sedert zij het wichtje kon bezoeken; dan, zij zag het wel, het arme schaapje scheen zoo zwak, zoo zieklijk! Zou het nu gebeterd zijn?
Zou 't weder lachen, spartlen bij haar komst, en de armpjes reiken naar zijn moeder? God, o vond zij 't nu, als andre kindren, vlug en malsch en blozend van gezondheid! Mocht zij 't hopen! - Ach, een angstig voorgevoel heeft dag en nacht haar rusteloos geplaagd, en haar den boezem telkens meer bekneld!
Ach, moest het eens nog zieker wezen! Vond zij eens haar teeder bloedje stervend weer!
Zoo zuchtend, weenend, stapt gejaagd zij voort tot bij het huisje.
Wat een rein gevoel
van moederweelde stroomt haar door het hart, terwijl ze op 't lief tafreeltje schouwt, dat plots zich opdoet voor haar oogen! Zie, hoe zoet een glimlach haar gelaat verheldert! - Daar op 't mollig grasperk, in zijn stoeltje, naast het duttend grootje, en door den notelaar beschaduwd, zit haar lieveling, en blikt toch zoo verstandig naar de blanke geit, die, aan een stok gebonden, 't gras daar scheert, en 't naadrend meisje thans, met luid geblaat, een vriendlijk wellekom te roepen schijnt.
‘Mijn kind! Genezen!’ juicht het meisje, en loopt
14
naar 't wichtje, tilt het uit zijn stoeltje, kust het eindloos teeder menigwerven, streelt zijn blond en kroezlig haar, en trilt en schreit van puur genot.
Ja, juich, o moeder, juich,
en wees een wijl gelukkig! Zie uw zoon:
een lichte blos beroost zijn kaakjes! Zie, al lachend laat hij u het tandje zien, het allereerste tandje, dat zooveel
hem heeft doen uitstaan! Tot uw heil en troost zal 't kindje leven! Juich, o moeder, juich!
En uit haar halven sluimer opgewekt, slaat grootje 't alles welgevallig gâ, en stil een glimlach zweeft op haar gelaat;
men ziet het hoe oprecht zij in de vreugd der jonge moeder deelt, hoe innig zij het kindje liefheeft. Wonder is het niet:
het was nog maar een tiental dagen oud, wanneer het bij haar dochter werd besteed.
En grootje, had zij 't schaapje niet verpleegd, bewaakt, gekoesterd elken dag? Bemint zij 't heden niet, zooals zij 't eigen kroost van hare dochter mint? Haar hart is ruim genoeg, en rijk aan liefde bleef het steeds;
gelukkig is zij, ja, dat ze aan dit kind, het vaderlooze, ook mag haar beste zorg besteden, 't plegen of 't haar eigen waar';
en in denzelfden band van liefde sluit zij kind en moeder. Kan het anders, daar ze 't zelfde lot verduurde? - Vaak, terwijl zij droomrig op het meisje staart, herdenkt zij nog een lang vervlogen tijd: eilaas!
zij ook, van in haar groene jeugd verweesd en vreemden dienstbaar, door een valschen schijn bedrogen, viel; zij ook werd snood misleid eer zij de boosheid van de wereld kon beseffen. - Droeve jaren heeft zij kloek
doorworsteld, 't noodlot moedig steeds bekampt:
nu is haar kind voorbeeldige echtgenoot'
en moeder van een bloeiend huisgezin,
waar 't goede grootje wordt, door iedereen,
als op de hand gedragen.
Weder zweeft
terwijl ze naar de jonge moeder schouwt, dat alles duidlijk voor haar geestesoog.
Dan spreekt ze zacht:
‘Veel beter is het kind, niet waar?’
En 't meisje met een dankbren lach:
‘Ja, grootje, ja, nu is het weer gezond.’
Daar is de voedster met haar kindren weer;
en 't oudste, een vriendlijk meisje, komt vooruit geloopen, reikt met zoete woorden aan
‘kleinbroerken’ ook een stukje suikerstok, dat zij bespaard heeft, neemt hem op den arm, en is zoo inniglijk verheugd en fier
omdat zij met het wichtje wandlen mag.
De jonge moeder ziet dat mijmrend aan:
‘kleinbroerken’, o, dat enkel lievend woord, zoo zacht en argloos door een kindermond gesproken, wekt op eens in haar gemoed een gansche wereld van gedachten. Ach, haar kind heeft immers geene zuster, zelfs geen vader! Heeft hij niet zijn eigen bloed verloochend, haar en 't kind verstooten? Is geen andre reeds zijn wettige echtgenoot'?
O ja, vergeten wil zij hem, geheel vergeten; enkel leven voor het kind, dat niets op aarde dan een moeder heeft!
Die sombre beelden jaagt zij spoedig uit haar geest, en 't kleine meisje naadrend, steekt zij de armen uit naar haren lieveling,
en kommernis en smart vergetend, jokt
en speelt ze ermede, neuriet zacht een wiegelied.
Haar wangen gloeien; vuur straalt uit haar blik;
haar boezem jaagt; zij ademt diep. O lust, onzeggelijke lust der moedermin!
Slechts weinige uren mag zij aan haar kind
16
zich wijden, en te snel vervliegt de tijd wanneer hij ons genoegen schaft: nog zoent en streelt ze 't aangebeden wichtje, en drukt het aan haar borst; daar komt de voedster reeds haar melden, dat het tijd is voor den trein.
Nu inderhaast een drietal kussen nog,
dan fluks een laatste omhelzing, ook een woord van dringende aanbeveling voor haar kind, en 't goede grootje nog een ‘hartlijk dank,’
en haastig loopt zij heen, wel spijtig, ja, om de al te rasse scheiding, doch vol hoop en moed....
Wat kan 't haar schelen, zoo, bij al haar zwoegen, zij haar laatste penningsken moet brengen aan de voedster? O, de kracht der moederliefde sterkt haar hart en arm!
Geen arbeid is te zwaar, indien zij mag vertrouwen dat haar zoontje leven zal en groeien tot een fikschen jongen! Ja, bij al haar kommer, al haar lijden, kan de goede in schaamte nog gelukkig zijn!
L
EONARDBUYST.
Brussel, 1886.
II
Twee antiekpenningen.
I.
Als ik soms, na uren van 't zoetste kussen, uitgeput van liefde aan uw' blanke voetjes nederzinkend, dankende woorden zoek, en
de oogen tot u wend;
trouw als 't kind ooit moeder verknocht was, macht'ger dan ooit minnaarshert aan het hert der liefste,
voel ik, volschoon beeld, dat mijn' droomen waar maakt, saam ons vereenigd.
Stil is 't al rond ons. Door het openstaande venster lacht, roodglanzend, op ons de mane;
't windje wuift roosgeurig om ons, en buiten suizelt, geheimvol,
't wingerdloof, waar zwellend de trossen rijpen.
- Stoor haar niet, die wondere stilte. Leg uw'
blanken arm, zachtprangend, om beî mijn' schoud'ren;
laat mij, onthutst en
stom van wellust, zonder éen woord te fluist'ren, op uw' mond vastdrukken mijn' mond, en al der heem'len heil opslurpen van uwe lippen,
zij 't voor een' stond slechts!
Slechts éen hertslag trilt in ons beider borst, éen tocht des adems hijgt in ons beider longen;
't is, als smolt ziel samen in ziel; als eindde 't leven, in elk van
ons; als bleef plots - roerloos - der Horen vinger staan op de uurplaat, boven die vlucht'ge stonde, die men zaligheid in der menschen taal heet,
zalige liefde!
18
Camee.
II
Hoort gij die stemmen fluist'ren, hoort gij die kussen klinken? - Schuil in acanth- en palmloof zit daar, in zilv'ren maangloor, 't liefelikst paar Erooten. - 't Koeltje vermengt in dartel zwabb'ren hunn' lange lokken;
blanker is 't blankste marmer niet dan hunn' poez'le naaktheid.
Zalig verdroomt het tweetal d' avond, en wen hunn' blonde hoofdjes vertrouw'lik samen nijgen, en mollige armen 't halsje zoo teer omvlechten, volgen, in zoet gepeins, hunn' oogen, in tranen badend, hoog, in de wijde azuurzee, d' eind'loozen gang der sterren.
P
OL DEMONT.
III.
Onbestendigheid.
Onbestendig, al wat de aarde Aan haar wuften boezem voedt!
Niets van al hetgeen ze baarde, Kon ze ooit redden uit den vloed, Tijd geheeten, d'ongestuimen, Die zijn buit met noest geweld Rustloos voortstuwt naar den ruimen Kolk, waar 't ‘Nu’ in 't ‘Gistren’ smelt!
En toch wil de mensch, verwaten, Dobbrend op den woesten stroom, Teekens van zijn doortocht laten;
Toch, betrouwend op een droom,
Richt hij al zijn roekloos streven
Naar een nevel, naar een schim,
Die tot immer verder zweven Hem verleidt met valsch geglim.
Eerezuilen wil hij stichten, Die de volken op hun tocht, Als een vuurbaak zullen lichten;
Wier reusachtig kunstgewrocht
Eeuw na eeuw haar groet zal brengen....
En intusschen bruist de tij
Met haar strandroof: puinen, krengen, Ongemerkt zijn blik voorbij!
Nietig riet! Het zijn geen stormen Slechts, waarvoor ge buigt en knakt:
Aan uw wortel wriemlen wormen;
't Windje raakt u: naast u zakt Een, waarop ge leundet, neder;
En - de stortvloed voert u mêe, En geen pogen redt u weder Uit het peilloos diep der zee!
H
ILDARAM.
Antwerpen.
IV.
Leopold I Herdacht (10 December 1865 - 10 December 1886).
(Aan Z.K.M. Leopold II).
't Is heden twintig jaar geleên, dat Leopold van de aard' verdween, en dat de Rouw, bij klein en groot de droefheid in de harten goot!
Historia had sinds den tijd, de glorie, onzen Vorst gewijd, te wegen in haar Themisschaal, En licht te spreiden, straal op straal!
En heden nog, lijk bij zijn' dood, blijft Leopold en wijs en groot!
Omdat Hij, rein van dwang en bloed,
getracht heeft naar ons aller goed!...
20
Omdat Hij 't volksrecht heeft gestaafd, zijn land met vrijheid rijk begaafd, en zich, in hoogen Vorstenraad,
heeft vroom getoond met woord en daad!
Dus blijft zijn roem door de eeuwen staan, wijl volkren komen en vergaan!...
Ook, waar m' eens vorstengrootheid roemt, wordt Leopold voorop genoemd!
P.P. DENYS.
Komen, 10 December 1885.
V.
Nieuwjaarsgroet aan de leden van Taal en vrijheid, te Aalst.
Kan men reiner klanken hooren Dan den groet van 't Ventje dat - 't Is nu dertien jaar - geboren Werd in onze Denderstad.
't Was een frisch en aardig wichtje, 't Werd van vriend en maag gekust;
't Aarde veel naar neef en nichtje 't Werd der oudren wil bewust.
Vromer klonken nooit zijn wenschen Voor 't aanstaande nieuwe jaar:
Voorspoed, zegen zonder grenzen, Vreedzaam leven al te gaar.
Hem werd hart en ziel geschonken, Naar de zucht van 't oudrenpaar;
Vrienden deden 't vuur ontvonken, Namen 't mede in hunne schaar.
Wat zou zoeter de ooren streelen Dan die wensch naar ouder wijs, En dien zoo met elk te deelen Als gezonde geestesspijs.
's Lands geschiednis mocht hij leeren:
Vlaandrens roem en lief en leed;
En zoo wist hij te waardeeren
't Volk dat eeuw aan eeuwen streed.
't Volk, waaruit begaafde zonen Scheppingsvruchten de aarde zond, Mochten dragen om te toonen Wat de kunst was op deez' grond.
't Volk, waaruit de helden sproten, Die den vreemde beven deên, 't Volk, dat vaak zijn bloed vergoten Heeft, waar juk en dwang verscheen.
*
*
*Zulks op schouwburg weer voor oogen Brengen was zijn eedle taak;
Dubble taak in 't speelvermogen:
Onderwijs door moederspraak.
Toen hij in het strijdperk meêtrad, Brussel vlocht hem de eerekroon, Lauwren won hij in de Zeestad, En het was verdiende loon!
Dertien winters, onverdroten, Op 't tooneel was hij aan 't werk, Riep rond zich de zinsgenooten, Vrij van inborst, dapper, sterk.
Meer dan zestig keeren trad hij Op 't tooneel als trouwe tolk,
's Levens vreugd- of smartboek, dat hij Weder openleî voor 't Volk.
*
*
*'t Ventje van de Denderstede Brengt nu weer als voorger maal U zijn wensch van broedervrede:
Vorming door de moedertaal.
In dat wenschen ligt zijn strijden Om ons eigen volksbestaan, Om met hoop en met verblijden Zes-en-tachtig in te gaan.
Kapitein V
ICT. VAN DE WEGHE.
Kamp van Beverloo.
22
VI.
Mathilda.
Ja, zij blonk als 't puik der maagden, Die mij soms zoo zeer behaagden Zij, Mathilda, mijn burin;
Mocht ik meermaals vriendlijk spreken, 't Ging ons kluchten uit te steken, 'k Heb ze lachend vaak bekeken;
En al scheen 't verdacht in schijn Toch was 't vreugdig geestig zijn.
Want maar even achttien jaren Wist zij de eerbaarheid te sparen, Liefdeneiging te bedaren;
En geen prooi der slaafsche min, Was zij van het huisgezin 't Oudste meisje, die de zorgen, In der ouders woon verborgen 't Zij bij avond, middag, morgen Was vertrouwd, voor kleen en groot, Die zij willig hulpe bood.
Steeds voorzichtig, wijs en vroede Was zij naarstig, blij te moede.
Ja, voor elken mensch een goede;
Niet gramstorig, zacht van aard, Boertig en nochtans bedaard.
Schuw van tijd- en werk-verletten, Staag aan 't ruimen, schikken, netten, Dit scheen haar geen last; verzettend.
Hupsig, vroolijk, rond en blij Was zij, dat getuigen wij.
Vriendfijk voor begoede en mindren, Vreedzaam, zacht, voor oude en kindren, Al wat hun op 't minst kon hindren Dit vermeed zij met beleid Als de beste keukenmeid.
En zoo als ik 't soms vertelde, Al wat andren vaak ontstelde, Dit benam haar moed, noch kwelde Nooit heur zielrust, want in 't werk Was ze als maagd voor zeven sterk.
Maar op eens ik zag haar kwijnen, Tint en purperblos verdwijnen, Koorts heur lichaam ondermijnen.
Wang en lippen werden bleek;
En in drie en nog een week
Werd ze kranker, min opbeurend,
Meer neerslachlig. droef en treurend, Nu geen lach meer om den mond, Nu dat haar de legerspond Hield geboeid van stond tot stond.
En zoo werd ze flauw en flauwer, En haar pols sloeg gauw en gauwer, Meelijwekkend aan d'aanschouwer, Tot helaas, wat bittre nood, Zij werd 't offer van de dood.
O! dan voelde ik 't hart mij beven Bij dit zoo vroegtijdig sneven In den vollen bloei van 't leven.
Dan, ach! voelde ik zelf het leed Dat zoo'n dood aan 't huisvolk deed;
Want heur vader, sinds vier jaren 't Voorbeeld van de weduwnaren, Reeds al oud en grijs van haren, Had vijf telgen aan de zij'.
Ach! Hoe nokte en weende hij!
Staag had hij gezwoegd om binnen De vier jaren 't brood te winnen, En, met zorg en teer beminnen, Zoo voldeed hij aan den stand, Als goed burger van ons land.
Maar, o wee! die dood zoo nijdig Sloeg hem nu alweer vroegtijdig Met een wonde, diep en wijdig, Gansch ter neer in ramp en druk:
Dood wat baart ge al ongeluk:
Ach, Mathilde, uw deugd en zeden, Uwe zorg, aanminnigheden, Mochten mijn gemoed verkneden;
Gij, zoo goed en zacht van aard Zijt toch wel mijn achting waard.
Want ik zeg het zonder vreezen:
Lief moest ge aan den hemel wezen.
Als een lelie uitgelezen, Dat hij u zoo vroeg toch kwam Zoeken, en bij de englen nam.
K
ARELDELMOTTE.
Gent, Wintermaand 1885.
24
VII.
Immortellenkrans.
I.
Bij het stervend kind.
Goede moeder, staak uw weenen, Anna houdt ge niet op aard';
Hemelgeesten zijn verschenen, Wenkend haar ter hemelvaart.
Hoort ge niet uit duizend monden Zangen klinken, schoon en groot;
Englen zijn 't door God gezonden, Om te zeegnen Anna's dood.
Ras zal 't wilde, bange strijden Breken 't aardsche kleed, het lijf, Om de ziele te bevrijden, Die verlangt naar 't heilverblijf.
En wanneer het kind zal henen Wezen, onder 't somber groen, Wilt ge door 't voorbarig weenen Over 't zielken uitspraak doen?
Vindt gij in het aardsch gewemel Voor uwe Anna meerder baat?
Moogt ge jammren als de hemel Voor dit zielken opengaat?
Staak, o staak dit treurig weenen, Wend uw oogen naar omhoog, Daar zult gij het Licht bespeuren, Waar uw kindje henenvloog.
Wijlen ELIZA MATHER.
Juni, 1864.
De ‘poesjen’
Antwerpsche schets door Victor Ponos.
Ik heb de eer niet, beste Lezer, u te kennen. Is uw hoofdhaar ros, bruin, zwart, blond, of hebt gij er geen meer; zijt gij kort of lang, dik of dun, ik weet het niet. Zonder vrees voor vergissing echter, zonder zelfs maar eens van vóor mijne schrijftafel op te staan, neem ik aan u te zeggen, of gij ja of neen een Antwerpenaar van den ouden, echten stempel zijt. Eéne vraag slechts:
- ‘Wat beteekent het woord, dat als titel boven dit opstel prijkt?... Gij weet het niet?... Dan beweer ik tegen alle geboorteakten en burgerlijke standen in, dat geen echt Antwerpsch bloed u door de aderen vloeit; want alle ware Sinjoren weten dat
‘poesjen’, poesjenellen, hansworsten ofte ‘Jan Klazen’ leden zijn van eene en dezelfde familie!’
En zeg nu niet, dat ge de ‘poesjen’ nog elders, op de ‘Champs-Elysées’ of zoo ievers gezien hebt. Daar is geen woord van aan: de Antwerpsche ‘poesjen’ zijn, jandorie, voor de Fransche ‘Polichinelles’ en ‘Arlequins’ slechts neven van het éen-en-dertigste knopsgat, en hun kelder gelijkt niet meer op eenen ‘Théâtre Guignol’
dan eene Parijsche kindermeid op eenen Antwerpschen sjouwer.
Daar ge nu toch bekennen moet, dat er tusschen die twee nog al een merkelijk verschil ligt, troon ik u maar zonder verdere toelating naar de omstreken mee van Vleeschhuis, Steen en Burgplein, waar eens de bakermat der Scheldestad stond.
In die streken nog tiert weelderig het oude en typieke geslacht der Sinjoren.
Wie Irving's prachtig ‘Sketch-Book’ gelezen heeft, denke aan ‘Little Britain,’ aan
dit overblijfsel van het Londen van voorheen, met zijne enge, kronkelende straten
en stegen, zijne door den tijd vergrijsde en soms ook
26
vergruisde gevels, zijne oude gebouwen en geschiedkundige overblijfsels, die van vroegeren rijkdom spreken. Zoo is ons havenkwartier, of liever zoo was het vóor de laatste herbouwingen der kaaien, met dit verschil echter, dat Little Britain, stil, ja, half doodsch was, terwijl het oude Antwerpen, tevens het vuilste, het nijverigste en het meest bevolkte gedeelte der stad is.
Als bieên en hommelen, Als muggen en torren, Ronken en snorren Gonzen en dommelen
er de werkzame bewoners.
Gedenk daarbij, dat op sommige plaatsen de ondergrond van huizen en straten, als een ‘gruyère’-kaas met allerlei kelders en gangen doorsneden is, en dan zijt ge in het oude Antwerpen te huis.
En, nu dat de streek u bekend is, lezer, een stuiverstuk aan genen man overhandigd, zonder schromen dezen kelder afgedaald en daar zijt ge bij de ‘poesjen’
In vroeger jaren, toen de verlichting van den kelder nog aan rookende, stinkende en zoo weinig mogelijk lichtgevende vet- en olielampen was toevertrouwd, mocht gij, naar de volksuitdrukking, uwe oogen in de hand nemen en door de gaatjes zien.
Vandaag echter is de beschaving tot bij de ‘poesjes’ doorgedrongen, en bij gala-vertooningen is de ‘theater’ door petrolie-lampen verlicht.
Een oogopslag dus voor de schikking van den kelder en voor zijn publiek.
Het tooneel beslaat den achtergrond van den kelder en kan zoo wat eenen meter breed zijn. Aan wederzijden zijn twee zeer lage deurtjes aangebracht, waarboven men ‘ingang van het personeel’ zou kunnen laten schilderen, indien een
poesjenelbestuurder zich voor zoo iets onkosten van eenen pot verf kon getroosten.
Zijne weelde laat zich daarbij best aan het voorkomen van den geheelen kelder beoordeelen.
Op plompe, in den grond geslagen palen, zijn ongeschaafde planken genageld, die
als zitplaatsen dienst doen. Wie echter niet dol veel van natte voeten houdt, doet er
wel aan zijne knieën wat in te trekken, want de be-
zoekers van den poesjenellenkelder oordeelen het volstrekt niet noodig hunne helwitte holleblokken en fijn verlakte schoentjes aan eene mat of vod af te vagen.
Maar als vergoeding voor die kleine onaangenaamheden, wat stof voor allerlei opmerkingen, wat verscheidenheid onder die lieden!
Jonge havenwerkers en sjouwerlie met gebruinde huid en gekleurd hemd; visschers, die eenen sterken zeereuk om zich heen verspreiden en op eene smakelijke pruim tabak knauwen; een troep jeugdige schavuiten met lachend gezicht en gescheurde broek, vuile handen en een stuk appel of pee in den mond; eenige meisjes uit het volk van de soort koffieraapsters; voorts hier en daar een nieuwsgierig gezicht zooals het onze, lezer, en daar hebt gij het publiek van de ‘poesjen.’
Lachend en tierend, maar geduldig, wachten de gewone bezoekers naar het begin van het schouwspel; nu en dan echter trekt een der jongeren naar het
lekkernij-kraamken, waarachter de bazin van den baas als eene godin van den Griekschen Olympus troont.
Buiten de karamellen, babbelaars, ‘affaires’, tabletten, munt-, zuur- en suikerbollen, die vóor haar in kleine tassen op de met een oud dagblad bedekte tafel staan, en zoo goed de centen uit den zak der jeugd weten te lokken, verkoopt de bazin nog
‘suikerbier’, een fletsche, bruingekleurde drank, dien ge tegen 3 centen het glas moogt verorberen. Er valt inderdaad op te merken dat, zoo de ‘poesjen’ al ‘sorties’
uitdeelen, die ‘sorties’ toch slechts geldig zijn tot aan het bij den trap staande lekkernij-kraamken.
De jeugdige guiten zijn echter niet altijd met die aardige spekuleering gediend, zoodat ze bijwijlen het kraampje met hun vieren opnemen, en het op éen, twee, drie, over hoofden en banken, midden in den kelder neerflansen. De lieve dankbetuigingen, die hun dan vanwege baas en bazin worden geschonken, spaar ik u echter liefst.
Genoeg echter van die bijzonderheden; want daar schuift de baas het scherm weg en - aan den gang is het spel.
Houten, tamelijk wel gesneden poppen, in mantels en wambuizen van allerlei kleur
en vorm gehuld, ziedaar de tooneelspelers, die straks ‘Arme Luito’, ‘Sultan van
Spiethem’ of eenig ander meesterstuk uit het
28
‘poesjenrepertorium’ zullen opvoeren.
Het grootste en het beste deel echter hunner handeling op de planken, is, al dansend en huppelend wat heen en weer schuiven; nu en dan hunnen beweegbaren arm eens opheffen, en vooral oorvegen krijgen en uitdeelen.
Hoe meer er geslagen, geklopt en gebonsd wordt, des te luider is de bijval van het publiek, dat overigens zeer licht in verrukking te brengen is. Als er dan bovendien in het stuk wat sultans, wilden, toovenaars, heksen en Heemskinderen opkomen; als vooral de verradersrol, met gevoel en overtuiging wordt gespeeld, dan is de zaak in orde en wordt er naar geene waarheid of zelfs een beetje waarschijnlijkheid gevraagd.
Ook komen er sultans in voor van Egypte, van China, van Santernanpel, van Ajia;
in éen woord, van alle landen der wereld, wier naam maar wat vreemd in het volksoor klinkt. Op het einde van het stuk, dat is, wen de baas zijn hoofd boven de planken uitsteekt, de hand aan den mond brengt, en luidkeels het stuk van den volgenden dag aankondigt, ligt de sultan bijna regelmatig dood of smoordronken op het tooneel, terwijl de ‘traîter’ bijna even dikwijls onder de appelen en peren, die het
verontwaardigd publiek hem toewierp, stuiptrekkend aan 't sterven is.
Het schoonste echter wat men bij de ‘poesjen’ speelt, zijn de ‘actualiteiten.’ Zoo was het mij eens gegeven er den Dood van den keizerlijken Prins bij de Zoeloes, te zien opvoeren.
Ik spaar u den gang van het treurspel; gij moet hem daarbij kennen. lezer, daar de baas er zich bij bepaalde ons een oud dagbladartikel, met wat eigenhandige
bedenkingen opgesierd, voor te lezen. Eenige aanhalingen schilderen u de voorstelling.
Opgepast: daar komt de keizerlijke Prins, Napauleon op een wit ros aanrijden.
‘Wat schoone poesj...,’ klinkt het van de bovenplaatsen, en boum, daar snort een rotte appel door de lucht, en werpt Napauleon hals over kop van zijn paard.
Heel de kelder lacht, terwijl een hoop scheldwoorden en vloeken van achter het
poesjenkot weerklinken, en twee ruigbehaarde armen over de planken tasten, om
den te vroeg gevelden Prins met paard en al naar onder te halen.
Nu is het de beurt aan Cethwayo en zijne Zoeloes. Natuurlijk worden de zwarte duivels op een algemeen gejuich onthaald; vooral, daar de negerkoning voor zijn vermaak, hun wat klappen en smoutperen uitdeelt.
Na die inleiding, begint hij eene lange redevoering, die echter na de eerste zinsneden door een geluid wordt onderbroken, dat ik wellevendheidshalve niet zal noemen, maar dat wel op eenen donderslag in miniatuur gelijkt. Schoon de roos geen zoeter wasem verspreidde, schijnt deze ambrozijngeur toch den baas niet al te best te bevallen; want met donderende stem roept hij van achter zijn kraam: ‘Hoor eens, vuil v..., als gij uwen ajuin en uwe erwtsoep niet voor u houdt, dan laat ik het doek neer; en, om te beginnen, gaat Cethwayo naar zijne doos!’
Was de poesjenkelder-bestuurder nu waarlijk in zijne eigenliefde gekwetst, of kon hij met zijne begonnen aanspraak niet meer over de baan, ik weet het niet, maar weg was de Zoeloekoning.
Het publiek, vooral het jeugdig publiek, mompelde en zweeg niet eerder, dan toen een kwart uurs naderhand de zwarthuid in gezelschap van eenen Engelschen officier weer optrad. Er werd tusschen die twee over vrede onderhandeld, en de Zoeloe voerde het hooge woord. Wie echter niet toegaf was John Bull, zoodat Cettewayo eindelijk hem een klap om de ooren toediende, en, in woede ontstoken, uitriep: ‘Als gij niet luisteren wilt, manneken, dan roep ik mijne Zoeloes: ik heb er daar meer dan honderd duizend achter 't Vleeschhuis staan.’
Natuurlijk werden de onderhandelingen afgebroken en het gevecht tusschen Zoeloes en Engelschen begon.
Bij vergissing van den baas of van een zijner helpers, leden echter de zwarten de
nederlaag: de Prins vooral, die alzoo Cethwayo's rol vervulde, deed wonderen van
dapperheid, en velde geheele drommen wilden neer. Zoo iets kon het publiek, dat
gekomen was om Napauleon te zien sterven, niet lijden, en daar begon het uit alle
hoeken en kanten, peeën, appelen, pruimen tabak, tot holleblokken toe, op het hoofd
van den ongelukkigen Prins te regenen.
30
Bij dien storm begreep de baas zijne vergissing, riep als bij tooverslag de reeds gesneefde Zoeloes weer in 't leven, wierp de Engelschen omver, en, gekneusd, verlept, viel de keizerlijke Prins.
En nu was het ‘acta fabula.’
Ernstig koutend over Cethwayo en Napauleon, trokken de groote kinderen naar de ‘staminet,’ wijl de jonge schavuiten, zingend en tierend, eene straat of twee doorliepen, na eerst en vooral aan de wangen der vrouwelijke bezoekers van den poesjenkelder een met houtskool bestreken papiertje te hebben afgevaagd; eene liefelijkheid, die deze zeer euvel opnamen, trots al hunnen hang naar zwarte ‘poesjen’
en Cethwayo's.
Antwerpen, December '85.
Vlaamsche brieven door Peter Benoit.
I
Mijnen Vriende Victor de DONCKER, te Harelbeke.
Kent gij, lieve Lezeressen en Lezers, het schilderachtige en stille dorpje Desselghem, in West-Vlaanderen? Op een uurtje gaans van ‘Harelbeke,’ mijne geboorteplaats, langs den rechteroever der Leie gelegen, - daar, waar onze dichterlijke rivier al kronkelend door de malsche weiden langzaam naar de Schelde vloeit - mag Desselghem als een lievelingsplekje aanbevolen worden, bijzonderlijk aan al wie, door te veel geestesspanning afgemat, eenigen tijd oprechte rust en verkwikking genieten wil.
Vele jongelings- en tevens vriendschappelijke kunst-herinneringen noopten mij alhier, bij mijnen vriend François Loquet, gemeente-sekretaris en algemeenen voorzitter der Belgische sekretarisbonden, op zijn hartelijk aanbod, mijnen intrek te nemen. Het was op het einde van Augustus 1885, dat ik aldaar aankwam; dit is, eenige weken na de ongesteldheid, welke mij kwam verrassen te midden onzer muzikale werkzaamheden bij de Antwerpsche Wereldtentoonstelling. Die
ongesteldheid was oorzaak, dat ik gedurende eenige maanden (op bevel der ‘Fakulteit’
in den persoon van mijnen vriend, den befaamden doctor Victor de Wandre), van alle stadsbeweging verwijderd en van alle kunstbeslommeringen ontdaan, de rust en verkwikking naar Desselghem kwam zoeken, en die aldaar ten volle mocht genieten.
Ik maakte van dezen rusttijd gebruik om deze ‘Vlaamsche Brieven’ op te stellen, - iets wat ik mij overigens sedert lang voorgenomen had te doen.
*
*
*32
Wanneer men dwars door de velden, bijzonderlijk langs de westzijde, het dorpje Desselghem nadert, en het vluchtend wegelijn volgt, dat naar de ‘plaatse’ leidt, dan vallen ons gelijkertijd in 't oog: de bonte, ietwat verminkte ouderwetsche kerktoren, de frissche en lachende woning van den vriend François Loquet, welke u van verre reeds het minzaam Vlaamsche ‘Wel gekomen!’ schijnt toe te roepen; alsmede een reusachtige in steen gebouwen en donkergeschilderde wind- en stoommolen, welks breede en sterkgespierde wieken zich, bij zachte windekens, langzaam en statig om en weer door de lucht bewegen, en ons, als ware het, een liefelijk molenarinneliedje in het oor komen suizen.
Hoe verleidelijk moet dit liedje niet zijn!...
Maar, anders is het gesteld, (zooals wij het later ondervonden hebben), bij regen en hevig windgeloei. Alsdan verandert het gesuis in gedreun; het ‘zoete liedeken’
wordt verdrongen door een ‘episch verhaal.’ Het is een gekreun en een gezucht, als wilden de houten leden van het steenen molenlijf zich van elkander scheuren. De wind waait fel, en zijne sissende fluitjes spelen den rondedans. De molenwieken doorklieven, in cadenz en op maat, de donkere wolken in hijgenden draai, terwijl een zwaar en grof gedommel ons door de hersenen dringt, evenals het pedaal van een diepen orgelpijptoon. Ha! dat is ‘Magister Bassus,’ langs wien breede
klankgolvingen en onverschrokken ‘tenuto’ het trillende, scherpe en super-chromatisch windgehuil, sist en zich door de ruimte slingert!....
.... Het molenarinnetje kijkt verlegen door een der kleine vensterraampjes van de vriendelijke molenaarswoning, en volgt, half verschrikt, de spookachtige worsteling, ontstaan tusschen den graanmalenden reus en de toornige natuur....
Geen bloed nochtans wordt in dezen strijd vergoten: dat weet eenieder op het dorp;
integendeel, zacht en voedzaam meel komt den molenaar toegevloeid bij 't openen van 's reuzen breeden schoot.
*
*
*Verder voortwandelende in Desselghem, merkt men
daar nog op: de pastorij, welke des zomers met dicht loof van velerlei geboomte is omgeven, en alzoo eene eenvoudige, maar aangename, rustige en dichterlijke woning aanbiedt; - het schoollokaal, welgezet en doelmatig gebouw, waarbij een prettig huisverblijf voor den onderwijzer en zijn gezin; de dorpskerk, van lichten, maar sierlijken bouwtrant, zeer lief, doch welker uiterlijke niets bijzonders vermoeden laat. Zij bezit eene merkwaardige kommuniebank, predik- en biechtstoelen, kunstwerken van onzen betreurden Jozef Geefs, alsmede een orgel, (een zeer aangenaam speeltuig) in eene fraaie kas ingesloten. De torenklok geeft een levendig galmend gelui, dat bij het ‘Angelus’ en de gewone ‘uurslagen’ eene zachtere en droomende schakeering aanneemt.
*
*
*De ‘dorpsklok’ en de ‘dorpsmolen,’ vervullen ten Vlaamschen lande eene
zinnebeeldige zending en staan in rechtstreeksche verbintenis met het huisgezin, de gemeente en het vaderland.
Luidt de klok bij feest en kermis, bij doop en huwelijk, bij hooggetij en begrafenis, dan ook wordt de molen versierd met wimpels en bloemen of bekleed met
rouwgewaad.
Golft de klok het statige ‘Te Deum’ bij konings- of prinsendagen, dan laat de molen de vaderlandsche vlag wapperen; maar, wordt hij echter onverwachts, door een zachten wind geprikkeld zijne werkzaamheden voort te zetten, dan mengt hij fier het vaderlandsche lied aan het aanlokkelijke liedje van het molenarinnetje.
Klept de klok in storm bij brand,... de molen valt stil, en zijne wieken steken als smeekende armen in de hoogte, en schijnen alle dorpelingen tot blusschen aan te sporen....
Des Zondags en op andere feestdagen geeft de molen het voorbeeld tot de rust:
hij laat alsdan zijne medehelpster, de klok, alleen werkzaam zijn. Deze moet de
dorpsbewoners en landlieden ter kerke ‘gongen’, en 's avonds nog het uur der
opschorsing van de Zondagsche uitspanningen aankondigen, terwijl zij door haar
gelui eenieder het verzoek toericht huiswaarts te keeren bij vrouw en kroost.
34
*
