Cantates in de Nieuwe Kerk
Zondag 7 maart 2021
“Ich habe genung” - J.S. Bach
“De profundis clamavi” - Nicolaus Bruhns
Joep van Geffen bas
Barokorkest o.l.v. Jelte Hulzebos
ds. Tirtsa Liefting voorganger
Stef Tuinstra organist
Cantate ‘Ich habe genung’ BWV 82 J.S.Bach (1685 – 1750)
Geistliches Konzert 'De profundis clamavi' Nicolaus Bruhns (1665 - 1697) De profundis clamavi Nicolaus Bruhns
Nicolaus Bruhns wordt gezien als een belangrijke vertegenwoordiger van de Noord-Duitse orgelschool van de 17de eeuw. Aanvankelijk leerde hij musiceren van zijn vader, maar hij verfijnde de orgel- en componeerkunst bij Dietrich Buxtehude. Hij was niet alleen een getalenteerd organist, maar hij werd ook geprezen om zijn viool- en gambaspel. Hij werkte als
organist aan de Nicolaikerk in Kopenhagen en in 1689 werd hij
stadsorganist van Husum, welke functie hij tot aan zijn dood op 31-jarige leeftijd bekleedde. Het kerkarchief beschrijft zijn vroegtijdige dood als volgt: ‘…von jedermann bedauert, dass ein solcher trefflicher Meister in seiner Profession, auch vertragsamer Mann nicht länger hat leben sollen’.
Hij componeerde in de stijl die Buxtehude voorstond, namelijk die van de
‘Stylus Phantasticus’, een fantasierijke schrijftrant. In ’Der vollkommene Capellmeister’ van de muziektheoreticus Johann Matthesons wordt deze stijl beschreven als een ‘magischen Theater, in dem jeden Augenblick neue Personen auftreten, sich über die Bühne bewegen und wieder verschwinden’.
Deze karakteristieken zijn van toepassing op het werk van Bruhns waarin grillige overgangen en fantasierijke harmoniek voor komen naast strengere fugatische passages.
In zijn Geistliches Konzert 'De profundis clamavi’ zijn deze kenmerken ruim voorhanden. De bassolist, de beide violen en het continuo kleuren de psalmtekst op een intense en dramatische wijze.
Ich habe genung BWV 82 J.S.Bach
Bach schreef de solocantate BWV 82 voor het feest van Maria Lichtmis, 2 februari 1727. Op dit feest staat de lezing uit Lucas 2: 22-32 centraal waar verhaald wordt van de presentatie van Jezus in de tempel en waar Simeon het kind Jezus ontmoet. Hij herkent in hem de Heiland en zingt een loflied, het ‘nunc dimmitis’: ‘nu laat Gij Heer uw dienstknecht gaan in vrede naar uw woord, want mijn ogen hebben uw redding gezien’. Deze lofzang kreeg een vaste plaats in de completen.
Het hoofdthema in de cantate is de bevrijding uit dit aardse tranendal die uitloopt op een vreugdevol eeuwig leven bij God. Deze thematiek wordt in de verschillende delen uitgewerkt; in de eerste aria als de stem van Simeon en vervolgens als de stem van de gelovige die uitziet naar de verlossing.
De cantate is geschreven voor bas, strijkers, hobo en continuo en heeft de opzet van een Italiaanse cantate: aria – recitatief – aria – recitatief – aria.
Het werk is mateloos populair en terecht want het is een absoluut meesterwerk! Bach vond dat zelf waarschijnlijk ook want hij nam twee delen op in zijn Notenbüchlein für Anna Magdalena (vanaf 1725 samengesteld), herschreef het voor sopraan met traverso i.p.v. hobo (1731), en paste later nog eens de instrumentatie van deel 3 aan met een oboe da caccia (1745/47).
In de eerste aria wordt de lofzang van Simeon geparafraseerd met de woorden ‘Ich habe genung, ich habe den Heiland, das Hoffen der Frommen, auf meine begierigen Arme genommen’.
Het hoofdthema dat door de hobo wordt gespeeld wordt gekenmerkt door een opwaartse kleine sextsprong, een door Bach veelvuldig gebruikt interval om droefheid en smart muzikaal te illustreren.
Het meest bekende voorbeeld van deze sprong klinkt in de aria ‘Erbarme dich’ uit de Matthäus-Passion.
In het daarop volgende recitatief vereenzelvigt de gelovige zich met Simeon in zijn verlangen naar het eeuwige leven, naar süβen Friede, stille Ruh. De aria ‘Schlummert ein’ is een van de meest geliefde aria’s van Bach, mede vanwege de weldadige wiegende ritmiek, de soepele melodielijn, de herhalingen, alles in rust. Troostrijke muziek.
Een kort secco-recitatief met een fraai arioso slot ‘Welt, gute Nacht’ leidt naar de uitbundige en dansante slotaria: ‘Ich freue mich auf meinen Tod’
of zoals Luther het in een koraal uitdrukt: ‘Mit Fried und Freud ich fahr dahin’.
Jelte Hulzebos
Joep van Geffen – bas Helmut Riebl – viool
David Alonso Molina – viool Rachael Yates – altviool
Vincent van Ballegooijen – hobo Mathilde van Wijnen – bas de violon Pieter Pilon – orgel
Jelte Hulzebos – dirigent
Orde van dienst
Orgelspel: Mit Fried und Freud ich fahr dahin - Klag-Lied BuxWV 75 - Dieterich Buxtehude (1637-1707)
Bemoediging en drempelgebed
Onze hulp is in de naam van de Eeuwige Schepper en behoeder van alle leven O God, keer U om naar ons toe
en doe ons weer leven met hart en ziel.
Laat ons, o Heer, uw licht zien, en geef ons uw vrede. Amen.
Inleidende woorden op de cantatedienst
De profundis clamavi Nicolaus Bruhns (1665 – 1697) De profundis clamavi ad te Domine
Domine exaudi vocem meam Fiant aures tuae intendentes in vocem deprecationis meae.
Uit de diepte roep ik tot u, HEER, Heer, hoor mijn stem,
wees aandachtig, luister naar mijn roep om genade.
Si iniquitates observabis Domine, Domine quis sustinebit.
Als u de zonden blijft gedenken, H E E R ,
Heer, wie houdt dan stand?
Quia apud te propitiatio est et propter legem tuam sustinui te Domine.
Sustinuit anima mea in verbum eius,
speravit anima mea in Domino.
Maar bij u is vergeving, daarom eert men u met ontzag.
Ik zie uit naar de H E E R , mijn ziel ziet uit naar hem en verlangt naar zijn woord, mijn ziel verlangt naar de Heer, A custodia matutina usque ad
noctem.
Speret Israhel in Domino.
Quia apud Dominum misericordia et copiosa apud eum redemptio.
meer dan wachters naar de morgen, meer dan wachters uitzien naar de morgen.
Israël, hoop op de H E E R ! Bij de H E E R is genade, bij hem is bevrijding, altijd weer.
Et ipse redimet Israhel ex omnibus iniquitatibus eius.
Amen.
Hij zal Israël bevrijden uit al zijn zonden.
(Psalm 130)
Lezing: Lucas 2: 22-32 (NBV)
22 Toen de tijd was aangebroken dat ze zich overeenkomstig de wet van Mozes rein moesten laten verklaren, brachten ze hem naar Jeruzalem om hem aan de Heer aan te bieden, 23 zoals is voorgeschreven in de wet van de Heer: ‘Elke eerstgeboren zoon moet aan de Heer worden toegewijd.’ 24 Ook wilden ze het offer brengen dat de wet van de Heer voorschrijft: een koppel tortelduiven of twee jonge gewone duiven.
25
Er woonde toen in Jeruzalem een zekere Simeon. Hij was een
rechtvaardig en vroom man, die uitzag naar de tijd dat God Israël
vertroosting zou schenken, en de heilige Geest rustte op hem.
26
Het was hem door de heilige Geest geopenbaard dat hij niet zou sterven voordat hij de messias van de Heer zou hebben gezien.
27Gedreven door de Geest kwam hij naar de tempel, en toen Jezus’
ouders hun kind daar binnenbrachten om met hem te doen wat volgens de wet gebruikelijk is,
28nam hij het in zijn armen en loofde hij God met de woorden:
29‘Nu laat u, Heer, uw dienaar in vrede heengaan, zoals u hebt beloofd.
30Want met eigen ogen heb ik de redding gezien
31die u bewerkt hebt ten overstaan van alle volken:
32een licht dat geopenbaard wordt aan de heidenen en dat tot eer strekt van Israël, uw volk.’
Overweging
Ich habe genung BWV 82 J.S.Bach (1685 – 1750) 1. Aria (B)
Ich habe genung,
ich habe den Heiland, das Hoffen der Frommen, auf meine begierigen Arme genommen;
ich habe genung!
Ich hab ihn erblickt,
mein Glaube hat Jesum ans Herze gedrückt;
nun wünsch ich, noch heute mit Freuden von hinnen zu scheiden.
Ich habe genung!
2. Recitatief (B)
Ich habe genung! Mein Trost ist nur allein, daß Jesus mein und ich sein eigen möchte sein.
Im Glauben halt ich ihn, da seh ich auch mit Simeon, die Freude jenes Lebens schon.
Laßt uns mit diesem Manne ziehn!
Ach! möchte mich von meines Leibes Ketten der Herr erretten;
ach! wäre doch mein Abschied hier, mit Freuden sagt ich, Welt, zu dir:
Ich habe genung!
3. Aria (B)
Schlummert ein, ihr matten Augen, fallet sanft und selig zu!
Welt, ich bleibe nicht mehr hier, hab ich doch kein Teil an dir, das der Seele könnte taugen.
Hier muß ich das Elend bauen, aber dort, dort werd ich schauen süßen Friede, stille Ruh.
4. Recitatief (B)
Mein Gott! wenn kömmt das schöne: Nun!
da ich im Friede fahren werde und in dem Sande kühler Erde und dort bei dir im Schoße ruhn?
Der Abschied ist gemacht, Welt, gute Nacht!
5. Aria (B)
Ich freue mich auf meinen Tod, ach! hätt er sich schon eingefunden.
Da entkomm ich aller Not,
die mich noch auf der Welt gebunden.
(Libretto: Christoph Birkmann)
Avondgebed
Heer, nu de avond valt komen wij tot U.
De dag gaat ten einde
en heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.
Neem de last daarvan van ons af
en bewaar wat goed was.
Mogen uw ogen over ons geopend zijn, wanneer wij de ogen sluiten.
(Klaas Holwerda, Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk, p. 566)
Zegenbede
Wij mogen deze week ingaan met de vrede en het licht van God:
Moge God ons zegene in ons komen, in ons gaan, in onze daden, in onze rust, in wat we doen, in wie we zijn.
Amen.
Orgelspel: Orgelbüchlein: Christus, der uns selig macht BWV 620 - J.S. Bach
De collecte is bestemd voor de cantatediensten. Wij verzoeken u daarom vriendelijk deze ruim te bedenken en denken daarbij aan een richtbedrag van € 10,- per persoon.
U kunt ook betalen via de app Tikkie:
Wanneer u ons werk waardeert en dat ook geldelijk wilt onderstrepen kunt u een gift overmaken op NL67INGB0009444965 t.n.v. Commissie Cantates in de Nieuwe Kerk.
Zie ook de website voor nieuws en achtergronden:
www.cantatediensten.nl
Komende cantatedienst:
4 april 2021
Christ lag in Todesbanden BWV 4 J.S.Bach Solisten en barokorkest o.l.v. Jelte Hulzebos Voorganger: ds. Evert Jan Veldman
Organist: Mannes Hofsink
Bach componeerde de Paascantate ‘Christ lag in Todesbanden’ voor zijn sollicitatie als organist in de St. Blasiuskirche in Mühlhausen. Op eerste Paasdag 24 april 1707, vond het proefspel plaats én werd deze cantate uitgevoerd. Hij gebruikte de volledige tekst van dit Lutherlied. Na een inleidende Sinfonia volgen de zeven coupletten in verschillende vocale bezettingen met een ensemble dat bestaat uit vijf strijkers en continuo.
Ondanks de ogenschijnlijke eenvoud, gerelateerd aan de stijl van
Buxtehude, weet Bach in deze cantate een geheel eigen idioom te creëren.
De middelen die Bach aanwendt om de tekst te verbeelden zijn in deze cantate tamelijk sober maar juist daardoor tonen ze zijn onnavolgbare meesterschap. Niet voor niets is deze cantate zeer geliefd onder de uitvoerenden en bij het publiek.
