Vocal Statements
meerjarenbeleidsplan 2021-2024
www.vocalstatements.com
Inhoud
Samenvatting 4
1. Visie, missie en ambitie 5
1.1 Van pioniersproject naar ontwikkelplek 5
1.2 Terugblik 8
1.3 Ambitie 2021-2024 11
2. Activiteitenplan 2021-2024 12
2.1 Artistiek concept en werkmethode 12
2.2 Educatie 18
2.3 Innovatorium 19
3. Organisatie en bedrijfsvoering 22
3.1 Team 22
3.2 Bureau en huisvesting 24
3.3 Communicatie 24
3.4 Financiering 25
4. Referenties 26
Bijlagen
1. Communicatieplan 27
2. CV’s Anthony Heidweiller (artistiek directeur) en 30 Saskia van de Ree (zakelijk directeur) 32
3. Jaaroverzicht 2019 34
Losse bijlagen
- Begroting en kerngetallen 2021-2024 - Gespecificeerde begroting 2021 - Prestatiecijfers 2017-2019 - Jaarverslag 2018
"Het lied ging over vrijheid. Iedereen vond het mooi, volgens mij.
Toen die pianist opkwam, sprak hij nog even met mij. Hij wist, dat ik Arabisch kan. Want ik ben half Somalisch en heb wat Arabisch geleerd. Dus we begrepen elkaar. Supervet dat hij er was, met alles wat hij heeft meegemaakt en zo, wat hij heeft bereikt. Echt cool. In de oorlog ging hij pianospelen op straat. Toen stopte de oorlog en iedereen keek naar hem. Bizar. Dat hij zijn familie moest achter- laten. Nu mist hij zijn ouders. Maar hij is nooit gestopt met de muziek. Je moet altijd doorgaan."
"Ik wil verder met Vocal Statements. Zij zeggen, dat iedereen respect moet hebben, daarom doen ze dit. Ik vind, we hebben echt iets geleerd. Dat je niet zenuwachtig hoeft te zijn bijvoorbeeld, je eigen leven moet leiden. Alle mensen als je gelijke moet behandelen, respect tonen. Ja, we hebben best veel geleerd.
Cool, dat ze dit met ons doen."
11 Abu, 12 jaar, Trajectum College
“Vocalizing is a way of communicating”
artist in residence Neo Muyanga
Samenvatting
De missie van VOS is de stem te laten horen van jonge mensen die opgroeien in deze tijd.
Zingen vanuit je hart, oprechte interesse in de ander en nieuwsgierigheid verbindt.
Voor Vocal Statements (VOS) is het onderwijs dé plek waar de cultureel diverse realiteit in Nederland, samenkomt. Vanuit het werk met Utrechtse partnerscholen, musici en artists in residence realiseert VOS muziekeducatie- en koorprojecten.
Tivoli Vredenburg is in de periode 2021-2024 opnieuw een belangrijke partner van VOS en thuisbasis voor concerten. Met de Zuid-Afrikaanse componist Neo Muyanga (2020-2022) als inspirerend rolmodel ontwikkelen we in co-creatie met partner-
scholen nieuw, kosmopolitisch koorrepertoire. De formatie van een eigen koor (VOS-koor) en nieuwe presentatievormen zijn een volgende stap: de school uit, de wijk en de stad in.
VOS heeft werk voor een nieuwe generatie musici en muziekdocenten. Belangrijke thema’s in een partnerschap met de conservatoria van Utrecht en Zwolle zijn:
doorstromen vanuit mbo-muziek, innovatieve choir leadership skills en diversiteit.
Met opdrachtwerk zet VOS Utrecht (inter)nationaal op de kaart als ontwikkelplek van muziekprojecten die mensen van verscheidene maatschappelijke geledingen bij elkaar brengen. Daarnaast biedt de alliantie met De Nationale Opera in Amsterdam en Festival Aix en Provence in Frankrijk ons toegang tot bijzondere nieuwe artists in residence.
De vraag aan de Gemeente Utrecht is om in het kader van de Cultuurnota Kunst kleurt de Stad bij te dragen aan de onderzoek- en ontwikkelfunctie en de publieke concerten van Vocal Statements, ondergebracht in het Innovatorium.
Kernwoorden
authenticiteit, burgerschap, co-creatie, diversiteit, empowerment, inclusie,
(kunstvak)onderwijs, kosmopolitisch repertoire, eigen stem en (koor)zingen.
Inleiding
Vocal Statements laat horen hoe elk mens door te zingen zijn stem kan leren kennen.
Vocal Statements is ontstaan vanuit een oprechte interesse in jongeren die nu opgroeien in onze cultureel diverse wereld. Er zijn amper of geen koormuziek en muziekeducatie-
projecten voorhanden waarmee deze doelgroep zich kan identificeren. Terwijl de kinderen en jongeren van nu het publiek van de toekomst zijn. “In onze steden” zegt artistiek leider- Anthony Heidweiller in een interview met de Cultuurkrant NL, zijn jongeren voor een groot deel van niet Westerse origine. Terwijl het aanbod in de concertzalen niet bij hun belevings- wereld aansluit. 2
De jeugd in Utrecht vertegenwoordigt een kosmopolitische wereld. Aan wie beter de vraag te stellen hoe je vorm kan geven aan een muziekwereld die recht doet aan het hyperdiverse karakter van deze tijd? Vocal Statements vormt met muziekeducatieprojecten, onderzoek en ontwikkeling een lerende omgeving met kinderen, jongeren, hun ouders, kunstvakstudenten en professionele musici. Met hen verdiepen we ons in dilemma’s van deze tijd.
Met zingen en storytelling gaan we in gesprek met elkaar en met een breder publiek.
De jaarthema’s die VOS voor de komende periode heeft gekozen, zijn daarbij bedoeld als uitnodiging en inspiratie.
In hoofdstuk één van dit plan blikken we terug op de afgelopen drie jaar en nemen we u mee in de missie, visie en ambitie van Vocal Statements voor 2021-2024.
In hoofdstuk twee volgen de concrete plannen en activiteiten.
Ons verzoek aan de Gemeente Utrecht is om in het kader van de Cultuurnota 2021-2024 een bijdrage te verlenen aan het Innovatorium, de plek waar vanaf 2020 de onderzoek-, ontwikkel én presentatiefunctie Vocal Statements zijn verenigd.
1. Visie en ambitie
1.1 Van pioniersproject naar actieonderzoek
In 2017 keerde artistiek leider Anthony Heidweiller met een broedplaats voor muziekeduca- tieve concepten terug naar Utrecht. 3 Wat begon als samenwerking met een paar scholen, groeide in drie jaar uit tot een duurzaam partnerschap met drie vmbo-scholen, vier scholen in het voortgezet onderwijs (vo) met een mavo-afdeling, twee scholen in het primair onder- wijs (po) en Tivoli Vredenburg (TiV). Met Vocal Statements en Kinderen Ouders Zingen werden in totaal 3690 leerlingen in het voortgezet- en 2250 in het primair onderwijs bereikt.
In 2020 komt daar nog een pilot met het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) bij.
De projecten en specifieke aanpak van Vocal Statements ontwikkelen zich in de praktijk als een vorm van actieonderzoek. In co-creatie met partnerscholen, muziekdocenten, koor- leiders en artists in residence zoeken we naar de beste vorm om stem te geven aan de verhalen van kinderen en jongeren.
2 Cultuurkrant NL van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) 3 Eerder was Heidweiller van 2001 t/m 2011 initiatiefnemer en artistiek directeur van Yo! Opera
2021 2022 2023 2024
Singing Utrecht 900 jaar Song of the Birds Vocal Rights, 35 jaar
Revolution Stadsrechten Rechten van het Kind
Als ontwikkelplek trok VOS in korte tijd landelijk de aandacht. In juni 2018 mocht muzikaal leider Rohan Poldervaart van het Fonds voor Cultuurparticipatie de Gouden-C voor beste educatieproject in ontvangst nemen. Een citaat uit het juryrapport:
“ Dit project is een bron van inspiratie. Uit alles komt naar voren dat de leerlingen serieus worden genomen. Operamakers kiest voor repertoire dat het geluid en de emoties weergeeft van de kosmopolitische wereld waarin de leerlingen leven.
Leerlingen worden gestimuleerd om zich al op jonge leeftijd uit te spreken en krijgen ook de tools om dit te doen.
”
Naast muziekeducatieprojecten in stad en provincie, maakte opdrachtwerk voor onder meer De Nationale Opera (Opera Forward Festival) in Amsterdam en Festival Aix en Provence in Frankrijk uitwisseling mogelijk van programmaconcepten en waardevolle contacten met potentiële artists in residence.
Anthony Heidweiller werd in juni 2019 vanwege zijn geëngageerde cultuurvisie geïnstalleerd als lid van de Akademie van Kunsten. 4 Naar aanleiding van die benoeming zei hij in de Cultuurkrant NL het volgende:
“Laten wij als kunstenaars het voortouw nemen bij het ontwikkelen van kunstbeleid en -onderwijs, dat is afgestemd op een kosmopolitische samenleving. (…) Anders zien we over dertig jaar nog steeds hetzelfde aanbod in de musea en theaters, met hetzelfde, overwegend witte publiek.”
Het Innovatorium is de naam die we vanaf 2020 geven aan de ontwikkel- en presentatie- functie van Vocal Statements . Het zijn de plekken (fysieke plekken, maar ook online) waar Vocal Statements vanuit diverse samenwerkingsverbanden nieuwe aanpakken, repertoire en presentatievormen ontwikkelt. Het is de functie van waaruit Vocal Statements ontmoe- tingen engageert en koorprojecten presenteert en een nieuwe generatie makers en muziek- docenten inspireren en aan ons binden.
Van Operamakers naar Vocal Statements
Het woord opera dekt niet meer de lading van onze activiteiten. Omdat men ons inmiddels kent als Vocal Statements, laten we de naam Operamakers met ingang van 2020 los en gaan we (op de statutaire titel van de stichting na) verder onder de roepnaam Vocal Statements, afgekort: VOS.
4 De Akademie van Kunsten is onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en telt vijftig leden Benoeming is voor een periode van vijf jaar.
Missie
De missie van VOS is de stem te laten horen van jonge mensen die opgroeien in deze tijd.
Visie
Zingen ontwikkelt en verdiept je persoonlijke, authentieke stem en laat horen wie je bent.
Hoofddoelstelling
VOS stelt zich ten doel om in Utrecht en (inter)nationaal – met kinderen,
jongeren, ouders en scholen, makers en conservatoria – koorprojecten te reali-
seren waarin de verhalen van onze kosmopolitische samenleving weerklinken.
Mapping
Bovenstaande afbeelding schetst de positie van VOS in relatie tot het werkveld.
Daarin vertegenwoordigt het Innovatorium een attitude van nieuwsgierigheid en het proces van samen onderzoeken, ontwikkelen en delen. De partnerorganisaties en VOS zijn met denkbeeldige lijnen verbonden. De onderlinge beweging is een continu wederkerig proces van geven en ontvangen, van verleiden en verleid worden. Op de achtergrond een koor van stemmen van de mensen.
1.2 Terugblik Vocal Statements en Kinderen Ouders Zingen
Afgelopen drie jaar heeft VOS met partnerscholen, een team van twintig muziekdocenten en twee artists in residence de basis gelegd voor koorprojecten in het voortgezet- en primair onderwijs.
Vocal Statements VO
In het voortgezet onderwijs (vo) maakt VOS de keuze voor vmbo-jongeren. Omdat hun stem ertoe doet en niet of amper gehoord wordt; omdat de ontwikkeling van je eigen stem je iets meegeeft voor het leven; omdat muziek vrijwel ontbreekt in het vmbo-curriculum. Én ook vanwege de directe spontaniteit van deze jongeren. ‘In het vmbo vind ik een openheid, zegt Anthony Heidweiller, ‘die je nergens anders tegenkomt. We moeten echt luisteren naar de stemmen van deze jongeren.’
De basis van VOS-projecten is samen zingen. Jongeren maken kennis met een combinatie van zingen en vertellen (storytelling). Ze leren koorstukken en gaan met elkaar in gesprek over thema’s zoals vriendschap of vrijheid en schrijven daar persoonlijke statements over.
De ervaring laat zien dat deze aanpak een gevoel van verbinding en saamhorigheid brengt. Vanuit die veiligheid delen leerlingen één voor één, ondersteund door een koor van klasgenoten, hun statement. Op het Globe College in Kanaleneiland en Trajectum in Overvecht zijn er gedurende het hele jaar
lessen. Op andere partnerscholen in stad en provincie is VOS een terugkerend project.
Van 2017 t/m 2019 werkten alle scholen op basis van hetzelfde repertoire en een gemeen- schappelijk thema toe naar het jaarlijkse concert in de grote zaal van Tivoli Vredenburg (TiV). Vanaf 2019/2020 zijn alle projecten maatwerk.
“In de brugklassen heeft VOS zichtbaar bijgedragen aan de groepsvorming bij onze leerlin- gen” zegt Frank Corneth, directeur van het Globe College. 6 En Thijs Spook, hoofd afdeling muziek bij de Werkplaats in Bilthoven benoemt dat de projecten bijdragen aan een stuk persoonsvorming. Dat mist hij in het algemene curriculum voor het vo dat toch meer gericht is op cognitieve ontwikkeling. 7 “Zingen” zegt Peter Tol, van het Trajectum College “legt de kwetsbaarheid van het individu bloot. En tegelijk ervaren jongeren de kracht van de groep.” 8 Tol onderzocht de werking van storytelling bij VOS-projecten voor zijn master Art & Society.
Met 900 jongeren zingen in de grote zaal van Tivoli Vredenburg gaf de stem van de leer- lingen en daarmee VOS op 12 maart 2018 en 18 februari 2019 een gezicht naar buiten.
Gecombineerd met de aanwezigheid van de Syrische componist en pianist Aeham Ahmad waren deze concerten voor velen een onvergetelijke belevenis. Vanaf 2020 gaan we het experiment aan met meer en andere presentatie- en werkvormen. Er komen concerten in Cloud Nine (TiV), in de school, wijk en op ouderavonden. Een koor van jongeren afkomstig van de verschil- lende scholen (VOS-koor) gaat met de artist in residence en VOS-muziekdocenten werken aan nieuw koorrepertoire. Het VOS-koor wordt vanaf 2021 de basis voor meer publieke optredens.
“I really like to spend time in the classroom. Every one of these kids has its own story, his own problem, ideals,
her own thoughts.”
artist in residence Aeham Ahmad 5
5 Finale Vocal Statements in TiV, februari ‘19 6 Uit: VOS projectplan Onderwijsimpuls. 2019 7 idem
8 Peter Tol, The Power and the Story. 2019
“Dat leerlingen hun stem ook buiten de klas durven te gebruiken, is waar wij het voor doen. Dat sluit precies aan
bij wat wij voor hen willen betekenen. Zorgen dat ze een stevige plek in de samenleving krijgen. Daar moeten ze
ook voor durven op te staan en zich durven tonen.”
Maurits Depla, directeur Trajectum College
Leerlijn po-vmbo-mbo
Dankzij een subsidie van Fonds 21 kan VOS vanaf 2020 ook in het mbo aan de slag.
Een eerste pilot op het ROC Midden Nederland sluit aan op het burgerschapsonderwijs van de opleidingen Zorg en Welzijn. De ambitie is om in de periode 2021-2024 met steun van Fonds voor Cultuurparticipatie, Cultuureducatie met Kwaliteit / Creatief Vermogen Utrecht en Fonds21 een po-vmbo-mbo leerlijn te ontwikkelen.
Kinderen Ouders Zingen
De drijfveer achter Kinderen Ouders Zingen (KOZ) is om door samen te zingen de kloof te dichten die op cultureel diverse scholen vaak gesignaleerd wordt tussen school en thuis.
In schooljaar 2017-2018 vond de eerste editie plaats van Kinderen Ouders Zingen (KOZ) op Brede School ’t Zand in Leidsche Rijn. Op de Openbare Basisschool ‘t Zand en
Montessorischool Arcade werd onder vakkundige muzikale leiding van Hanne van de Vrie gezongen met alle kinderen (groepen 1 t/m 8), leerkrachten en ouders.
Theatermaakster Daphne de Bruin (De Vrijstaat), de Spaans-Japanse componiste Kaori Neus artist in residence Aeham Ahmad en dit schooljaar ud-speler Haytam Safia (een ouder van kinderen op een van de partnerscholen) schreven achtereenvolgens tekst en muziek van het jaarlijkse KOZ-lied. Scholen werkten in een project van negen weken jaarlijks toe naar kooroptredens geïnspireerd op een maatschappelijk thema. Drie schoolpleinconcerten met 800 kinderen in Leidsche Rijn en het proces daarnaartoe brachten leerlingen, ouders en docenten van twee basisscholen bij elkaar.
De scholen zijn bijzonder te spreken over de kwaliteit van de koorprojecten en de verbin- ding die tussen de scholen is ontstaan. Tegelijk stemde die opbrengst alleen VOS onvol- doende tevreden. De opzet om met álle basisscholen van Leidsche Rijn te gaan werken bleek niet haalbaar; en het achterliggende doel om met zingen met name ook ouders met een migratieachtergrond te bereiken vraagt meer onderzoek en een langere adem.
Vanaf 2020 hebben we daarom de kwantitatieve doelstelling losgelaten. Voor de periode 2021-2024 focussen we op onderzoek naar waar en hoe de verbinding tussen school en thuis via zingen en storytelling wel gemaakt kan worden. Omdat de kansen voor ouder- participatie het sterkst zijn in de onderbouw, zal daar van 2021 tot 2024 in partnerschap met twee maximaal drie scholen, het accent komen te liggen.
“In het traject naar het schoolpleinconcert is op verschillende manieren sprake geweest van verbinding.
We hebben met de docenten van de andere school gezongen, ouders van Arcade en OBS ’t Zand hebben samen gezongen. En nu staan we dan met alle kinderen
samen hier buiten. Ik denk dat als je dat later op video terugziet, je de verbinding zeker kan voelen.”
Antoinette Smit, directeur OBS ’t Zand
Opbrengsten en ontwikkelingen
De jongeren
De kwaliteiten van de vmbo-leerling (open, direct, emotioneel, eerlijk, creatief en natuurlijk) zijn een krachtig ingrediënt voor co-creatie gebleken.
Methodiekontwikkeling
Er is een basis gelegd voor methodiekontwikkeling waarin de elementen storytelling, innovatieve choir leadership skills en burgerschapsonderwijs centraal staan.
Artists in residence
Aeham Ahmad (2017-2019) en vanaf 2019 de Zuid-Afrikaanse componist Neo Muyanga bewezen zich als rolmodellen voor leerlingen én muziekdocenten. Zij leverden een bijdrage in de klas en schreven, speciaal voor VOS, eigen kosmopolitisch liedrepertoire.
Team Muzikaal leider Rohan Poldervaart ontpopte zich als een inspi-rerend muzikaal leider van een jong team van muziek- docenten en docenten. Tegelijk blijkt het moeilijk om docenten schoolmuziek aan vmbo-projecten te binden. Dit staat groei in de weg en vraagt om een investering in teamontwikkeling in nauwe relatie met de opleidingen.
Continuïteit
De meeste scholen met wie we sinds 2017 werken, willen verder met VOS. Leerlingen kunnen zich beter uiten en zijn hun angst kwijt om te zingen, om hun stem te gebruiken.
Beweging van binnen naar buiten
Na concerten in de grote zaal van Tivoli Vredenburg en
schoolpleinconcerten zal het verhaal van de leerlingen vanaf 2020
ook te horen zijn op kleinere podia in de stad en de wijk.
Ambitie 2021-2024
Legenda financieringsmix
Zwart: Cultuurnota 2021-2024; blauw: Cultuureducatie met Kwaliteit (CVU); groen: 50% fondsen of 100% opdrachtwerk
2021 2022 2023 2024
partner- Singing Utrecht 900 jaar Song of the Vocal Rights schappen Revolution Stadsrechten Birds
VOS-po l 2-3 school- & idem idem idem scholen in oudertrajecten
Leidsche Rijn, onderbouw
Hoograven & l 1-2 school- idem idem idem Overvecht plein- of wijk-
project(en)
VOS-vo l 2 scholen l 2 scholen idem idem vmbo-scholen & wekelijks brug- brugklas-, 2e & 3e
vo-scholen met & 2e klas; klas;
mavo in stad en l 6 scholen l 7 scholen idem l 8 scholen op provincie Utrecht op projectbasis op projectbasis projectbasis
l VOS-koor & band
l concert TiV; idem idem idem
l 1x met DOX
op Tweetakt & l Nwe AiR idem
l 1x in school/wijk l AiR-project l AiR project
l AiR Muyanga n.a.v. 900 jaar n.a.v. 35- jaar
l Documentaire Stadsrechten l Première Rechten van VOS- koor idem Docu VOS- koor het Kind
VOS-mbo 1-2 opleidings- idem idem idem
ROC Midden project(en) NLD
Teamtraining, l 10x team- idem idem idem kennisdeling training en/of
onderzoek intervisie
HKU Utrechts l 2 projectweken idem idem idem
Conservatorium, & 2-4 inspiratie-
& Artez dagen hbo Conservatorium, l 3-5 stages Zwolle studenten ODM
l Start kennis- l Start onderzoek idem idem Creatief uitwisseling vmbo talentontwikkeling l Start Erasmus-
Vermogen CVU & vmbo project kosmopoli-
Utrecht l Onderzoeks- l Onderzoeks- tisch repertoire & idem aanvraag SIA aanvraag diversiteit
Erasmus+
Opdrachtwerk
De Nationale l Opera Forward idem idem idem
Opera (A’dam) Festival
Festival Aix en l Opera de Ci idem idem idem
Provence (F) de La
AMARE l Mag ik binnen- idem idem idem
(Den Haag) komen?
2. Activiteitenplan
2.1 Artistiek concept en werkmethode
2.1.1 Jaarthema’s
Met de jaarthema’s laten we ons inspireren door grote maatschappelijke veranderingen waarbij zingen een rol heeft gespeeld. Singing Revolution (2021) staat voor de Singing Revolution die plaatsvond in de Baltische staten na de val van het IJzeren Gordijn (1989- 1991) maar ook door de rol van communal songs bij de protesten tegen Apartheid in Zuid- Afrika. In 2022 als Utrecht 900 jaar Stadsrechten viert, klinken de dromen en wensen van jongeren door in koorzang en statements. In 2023 is het 50ste sterfjaar van de Catalaanse levenskunstenaar, wereldverbeteraar en cellist Pablo Casals. Zijn Song of the Birds symboli- seert voor ons de kracht van de persoonlijke stem en de muziek. In 2024 staan we vanuit het thema Vocal Rights met jongeren stil bij 35 jaar Rechten van het Kind.
2.1.2 Focus onderwijs en diversiteit
Het onderwijs is voor VOS dé plek om met jongeren te gaan zingen. Kinderen en jongeren kunnen in onze projecten hun authentieke stem ontwikkelen én laten horen. Met publieke optredens van het VOS-koor en statements van jongeren beoogt VOS het beeld te helpen kantelen dat mensen hebben van vmbo-scholen. Onderwijssocioloog Machteld de Jong zegt:
“Als je kijkt naar het onderwijs, zie je ook wat er elders gebeurt in Nederland.
Er zijn veel mensen die zich zorgen maken over spanningen tussen bevolkings- groepen en meer willen weten over onze diverse samenleving. Hoe denken jongeren met en zonder migratieachtergrond daarover? Dé plek waar de realiteit van verschil-
lende culturen en religies samenkomen is het onderwijs.” 11
Ons accent ligt voor een belangrijk deel op vmbo-scholen. Omdat muziekonderwijs op vmbo-scholen vaak ontbreekt en het vmbo tegelijk een rijke voedingsbodem is waar je kan werken aan nieuwe, meer inclusieve vormen van muziek en muziekonderwijs.
Ongeveer de helft van alle Nederlandse jongeren bezoekt het vmbo. En van de leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond is dat ruim zestig procent, op sommige van onze partnerscholen hoger. 12 Vooral voor jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond is het vaak lastig hun plek in de maatschappij te vinden. Ze zweven tussen culturen (thuis, school, straat). Uit die situatie rijzen verhalen op, die het waard zijn gehoord te worden; dat diversiteit bijvoorbeeld ook gaat over hyperdiversiteit en zijn voordelen kan hebben.
Op het Trajectum College, schrijft docent Peter Tol in zijn masteronderzoek The Power and the Story, kan een klas met twintig leerlingen wel tien nationaliteiten tellen. Juist omdat er geen sprake is van één gedeelde culturele achtergrond, wordt de klas zelf de grote gemene deler. Binnen de gemeenschap van die groep ziet Tol veel onderling gevoelde loyaliteit en verantwoordelijkheid. Dat creëert ruimte voor diversiteit.13 VOS-concerten geven met samen zingen en persoonlijke statements expressie aan die combinatie van veilige context en leven met verschillen.
10 Cultuurkrant NL, juni ‘19
11 Machteld de Jong en Huub Nelis. 2018 12 CBS, Landelijke Jeugdmonitor 2018 13 The Power and the History
“Wat een meer cultureel diverse muziekwereld in de weg staat, is dat we geen idee hebben van andere culturele tradities. Er is gebrek aan kennis en interesse waardoor
de West-Europese traditie dominant blijft. Zolang dat zo is, verandert er niets; niet op scholen, niet bij de kunstvakopleidingen en niet in de zalen.”
10Anthony Heidweiller
Verankering
VOS werkt zelden incidenteel op scholen, maar gaat bij voorkeur met elke school een partnerschap aan. Dat we steeds terugkomen, maakt dat zingen ‘gewoon’ wordt.
De muziekdocent staat altijd samen met een docent van de school voor de groep.
Er wordt jaarlijks een docentenworkshop gegeven aan het schoolteam. Een aantal partner- scholen vraagt nu om een docentenkoor. Verankering ontstaat door continuïteit, door draag- vlak bij de docenten en de directie
en door aan te haken bij wat er al gebeurt of leeft op school; bijvoor- beeld door een bijdrage te leveren aan burgerschapsonderwijs.
Methodiekontwikkeling Door te werken met elkaar
–jongeren, scholen, muziekdocenten en artists in residence– tekent zich inmiddels een eigen VOS-aanpak af.
Deze rust op de elementen:
innovative choir leadership, storytelling en burgerschapsonderwijs. Het Innovatorium voor- ziet vanaf 2020 onder de bezielende leiding van Rohan Poldervaart in maandelijkse werk- sessies voor verdieping en overdracht van deze aanpak.
Innovative Choir Leadership
Improvisatie, communicatie, reflectie en embodiedmusic making zijn belangrijke elementen van de VOS-aanpak. Embodied music gaat over de lichamelijke ervaring van muziek en de sociale ervaring van samen muziek maken. Het gaat meer om de muziek in het hier en nu te ervaren dan over hoe een muziekstuk hoort te klinken.14
Muzikaal leider Rohan Poldervaart bracht uit Denemarken het specialisme Innovative Choir Leadership van Jim Daus in bij VOS. We werken op basis van deze methodiek met ‘gedeeld leiderschap’. Dat maakt jongeren medeverantwoordelijk voor het muzikale proces en nodigt hen uit buiten hun comfortzone te treden. Je zet de energie van de groep bewust in en dat brengt hen samen als collectief op een hoger niveau.
Storytelling
Onze tweede methodische pijler is storytelling. Elke VOS-les begint met een persoonlijk verhaal, dat het thema van de les en een lied introduceert. In de openheid van de docent, zegt Carmen Hovestad van het Artez Conservatorium, ligt vaak de sleutel tot de aandacht van vmbo-leerlingen. Storytelling is daarbij
een didactisch middel. Het persoonlijke verhaal van de muziekdocent inspireert tot meezingen.
Storytelling is ook een vorm van student empowerment, constateert Peter Tol in zijn masterthesis. Veel leerlingen waren op-
recht trots op hun klasgenoten die op het podium naast Aeham Ahmad hun persoonlijke statement uitspraken. En er was aandacht en bewondering voor de statements van jon- geren van de andere scholen. 15
14 Embodied music making nodigt jonge mensen uit, zegt de Canadese etnomusicoloog Dylan van der Schyff: “to engage more authentically, reflectively, and compassionately with the world and themselves”. Music as the manifestation of life.
15 Peter Tol, The Power and the Story. 2019 16 idem
“Het koor dwingt onderling respect af.
Met zingen verdampte de onzekerheid.
Het is oprecht empowering .”
16Ineke Peeks, docent Trajectum College
Waarom zingen? Zingen versterkt en verdiept je stemgebruik, je leert je eigen dynamiek en kleur ontdekken. Zingen is een ideale manier
om verbale communicatievaardigheden te verbeteren. En zingen heeft een democratische
component: wie zijn stem op een zelfbewuste manier kan gebruiken, praat volwaardig mee
in de maatschappij.
Met publieke optredens draagt die empowerment verder dan een pedagogisch instrument.
Met de statements van jongeren en repertoire dat aansluit bij de kosmopolitische samen- leving zijn de publieke VOS-concerten ook een pleidooi voor een meer inclusieve muziek- wereld.
Burgerschapsonderwijs
Omdat het zingen en de statements altijd aansluiten op maatschappelijke thema’s en de ontwikkeling van het individu, bieden VOS-projecten ruimte om in het curriculum van de school aan te haken bij burgerschapsonderwijs.17 Op het Trajectum College maakt VOS bijvoorbeeld onderdeel uit van het lesprogramma Mijn Traject waarin jongeren leren om iets te maken, te ondernemen en kritisch te reflecteren op hun eigen positie en
ontwikkeling daarin.
Vakoverstijgend werken en burgerschap zijn ook reden om in 2020 met een VOS-project in het mbo te beginnen. Linda ter Steege van het ROC Midden Nederland ziet VOS als een kans om studenten te helpen zichzelf beter te leren kennen, waardoor ze de ander beter kunnen begeleiden. (….) In de huidige beroepspraktijk zijn zelfstandigheid en eigen regie kunnen nemen vaardigheden die studenten nodig hebben. Bij al deze aspecten is het gebruik van je stem onontbeerlijk.”
Of het werkt, wat de impact van onze projecten is op identiteitsgevoel. de ontwikkeling van zelfbewustzijn en maatschappelijk bewustzijn van studenten, gaan we de komende periode laten onderzoeken. Hiertoe zijn er dit voorjaar gesprekken met het Lectoraat Diversiteits- vraagstukken van Machteld de Jong (Hogeschool InHolland) en de Leerstoel Educatie van de Universiteit van Humanistiek (UvH) in Utrecht.
De pure muziekeducatiefunctie van VOS wordt gedragen door eigen bijdragen van de scholen met publieke ondersteuning uit Fonds voor Cultuurparticipatie, Cultuureducatie met Kwaliteit (Creatief Vermogen Utrecht) en diverse fondsbijdragen. Voor de ontwikkel-,
innovatie- en presentatiefunctie (het Innovatorium en concerten) doet VOS een beroep op de Cultuurnota 2021-2024 van de Gemeente Utrecht.
17 Er zijn veel kansen voor vakoverstijgend werken tussen burgerschap en kunstonderwijs. ‘Dat strookt met de opvatting van het ontwikkelteam van Curriculum.nu (2019), dat scholen burgerschap niet als een apart vak in het curriculum beschouwen, maar dat het verweven zou moeten zijn in de hele schoolcultuur’ beschrijft Ineke Renkema in haar masterthesis Literatuur en burgerschap (2019) .
Visie op code diversiteit en inclusie
Bij VOS gaan diversiteit en inclusie over meer dan culturele diversiteit alleen.De projecten hebben ook het democratische doel om aan jongeren die op het voorbereidend en middel- baar beroepsonderwijs zitten een stem te geven.
De schoolprojecten reiken verder dan een pedagogisch doel. Vanuit muziekeducatie- projecten werken we met artists in residence aan kosmopolitische repertoire-ontwikkeling.
En met concerten van het VOS-koor en de VOS-band laat VOS zien hoe een meer inclusieve muziekwereld eruit zou kunnen zien.
Het muziekvakonderwijs werpt veel drempels op voor musici die via het mbo-muziek willen doorstromen, terwijl daar juist vaak het talent zit dat is toegerust voor lesgeven op het cultureel diverse vmbo. In partnerschap met HKU Conservatorium Utrecht en met internationale artists in residence en getalenteerde koorleiders als rolmodel, werken we aan een inhaalslag.
2.1.3 Innovatorium
Vanuit het Innovatorium18 werkt VOS met artists in residence, jongeren, musici en muziek- docenten aan nieuw kosmopolitisch repertoire, presentaties en concerten. En met conserva- toria aan onderzoek en ontwikkeling van vakmanschap voor een nieuwe generatie muziek- docenten.
Artists in residence
De zoektocht van VOS naar geschikt repertoire om te zingen bracht ons in 2017 in contact met de Syrische componist en pianist Aeham Ahmad. Mede dankzij de samenwerking met het Opera Forward Festival en Residenties in Utrecht, kon Ahmad als artist in residence naar Utrecht worden gehaald. Naast zijn
composities vormde zijn levensverhaal een belang-
rijke inspiratiebron voor de leerlingen.
Dat was te merken bij de VOS-concerten in Tivoli Vredenburg: de zaal met 900 leerlin- gen was bij zijn opkomst muisstil. In 2019 volgde de eerste kennismaking met de Afrikaanse componist Neo Muyanga.
Ook van hem zijn koorstukken opgenomen
in het lesprogramma. Vanaf 2019/2020 levert Muyanga als maker, pedagoog en rolmo- del een belangrijke bijdrage aan de teamtrainingen, composities, onderzoek en ontwik- keling van VOS. De samenwerking met Muyanga loopt tot en met 2022, met als sluitstuk de compositie van een koorwerk in het kader van Utrecht 900 jaar Stadsrechten. Via het internationale netwerk van Anthony Heidweiller en zijn opdrachtwerk in Aix en Provence en De Nationale Opera, wordt voor de periode vanaf 2023 gezocht naar een nieuwe artist in residence. De samenwerking wordt ondersteund door Residenties in Utrecht.
Kosmopolitisch repertoire
VOS gebruikt de term kosmopolitisch in de betekenis van ‘wereldburgerschap’. In die betekenis gaat kosmopolitisch over oprechte interesse en een maatschappelijke verant- woordelijkheid die verder reikt dan je eigen naaste familie of buren. Nieuwsgierigheid is het toverwoord.19
De culturele smeltkroes binnen scholen biedt een unieke kans om vanuit nieuwsgierigheid naar diverse achtergronden en muziektradities nieuwe muzikale paden te bewandelen.
De vier jaarthema’s fungeren daarbij als richtingwijzer, inspiratiebron en klankbord.
Anthony Heidweiller: “Vaak krijg ik te horen dat we op cultureel diverse scholen Turkse en Marokkaanse liedjes moeten zingen omdat je daarmee interesse toont in de andere cultuur.
Vanaf dag één hebben jongeren met een Turkse of Marokkaanse achtergrond mij duidelijk weten te maken dat zij niet zitten te wachten op een dergelijk lied en ook niet op een West- Europees lied.” 20 Onze artists in residence Aeham Ahmad (2017-2019) en Neo Muyanga (2019-2022) brengen hun niet-westerse muzikale roots en brede kennis van muziek in en gaan met jongeren en muziekdocenten op zoek naar wat dat nieuw kosmopolitisch repertoire voor hen zou kunnen zijn.
Presentatiefunctie VOS-koor en -band
Naast het jaarlijkse VOS-concert in de grote zaal van Tivoli Vredenburg zoekt VOS de
18 De naam Innovatorium is ontleend aan een uitspraak van Anthony Heidweiller in de Cultuurkrant NL, afgelopen zomer.
Een innovatorium zou er moeten zijn! in plaats van het ‘concept conservatorium’ als een behoudende wereld waarin je moet voldoen aan bestaande normen. Je moet een discipline niet koppelen aan virtuositeit, is zijn stellige overtuiging, maar aan talent en authenticiteit.’
19 Kwame Anthony Appiah. Kosmopolitsme 20 Cultuurkrant NL
“I am fascinated by narrative.
For millennia, people have been moved to change the way they see what’s possible through stories and storytelling. I want to
use storytelling in a musical way.”
artist in residence Neo Muyanga
komende periode met het VOS-koor van jongeren en de VOS-band met jongeren en muziekdocenten stap voor stap de publieke ruimte op. Partnerscholen vinden het belang- rijk, dat VOS leerlingen de kans biedt naar buiten te treden, de school uit, de stad en de wijk in. Publieke optredens zijn beslist niet voor al onze jongeren. Maar voor een aantal enthousiaste jongeren ging na hun ervaring in Tivoli Vredenburg van het podiumkoor een magneetfunctie uit. We gaan dit koor een permanente plek geven.
De opbouw van het VOS-koor is work in progress. Onderdeel van de repetities is werken met Neo Muyanga en de VOS-band aan nieuw repertoire en met StadsCLUB DOX aan beweging.21 We werken via kleinschalig optredens op Tweetakt toe naar een project in 2022 in het kader van Utrecht 900 jaar Stadsrechten en in 2024 in het kader van 35-jaar Rechten van het Kind. Wijkconcerten zijn ook een wens, al vinden jongeren optreden in de eigen wijk soms nog spannender dan de grote zaal van Tivoli Vredenburg. De samenwerking tussen Globe en Trajectum en Jongerencultuurhuis Kanaleneiland is voor dergelijke wijkoptredens een eerste mogelijke ingang.
Ook met Kinderen Ouders Zingen wordt toegewerkt naar publieke optredens in de wijk.
Dat gebeurt al in Leidsche Rijn tijdens de Nieuwjaars Duik. In Hoograven wordt met de cul- tuurcoach van De Helling gezocht naar passende presentatieplekken (festival HE:LEEN).
In Overvecht zijn De Muziekroute en Zimihc (Stefanus) de verbindende link.
Teamtrainingen en inspiratieavonden
De teamtrainingen, lezingen en inspiratie-avonden zijn, vanaf 2020 maandelijks, een plek van inspiratie, dialoog, overdracht van methodieken en ervaringen. Ze staan behalve voor het VOS-team open voor muziekstudenten, docenten van partnerscholen en musici van elders. Onder leiding van muzikaal leider Rohan Poldervaart wordt een programma samengesteld met teamcoaching, intervisie, workshops van onze artist in residence en verdiepende lezingen (met bijvoorbeeld onderwijssocioloog Machteld de Jong of filosoof Jan Bransen). Goed voorbeeld doet volgen. ‘Aandacht en oprechte interesse voor de persoon van de leerling zijn een sleutel voor het werken in het vmbo’, zegt Carmen
Hovestad, VOS-ambassadeur en hoofdvakdocent Opleiding Docent Schoolmuziek (ODM) aan Artez in Zwolle. Zij levert regelmatig een bijdrage aan teamcoaching bij VOS.
Onderzoek & ontwikkeling met conservatoria
VOS is een werkleerplek voor partnerconservatoria. Die ondersteunen VOS op hun beurt met onderzoek en de ontwikkeling van vakmanschap.
Er is veel werkaanbod voor muziekdocenten in het primair onderwijs en havo-vwo. En les- geven op het vmbo of scholen in cultureel diverse wijken heeft een negatief imago. Dat houdt docenten vast in hun beschermde Westerse bubbel. Culturele diversiteit is wel een aandachtspunt op conservatoria, maar lesgeven op vmbo-scholen staat bijvoorbeeld niet in het landelijke onderwijsprofiel.
Muziekdocenten, die de verbinding met de leerlingen goed kunnen maken, blijken vaak zelf ooit op het vmbo te hebben gezeten of zij zijn via het mbo doorgestroomd naar een muziekvakopleiding. Helaas vallen deze studenten vaak uit op het conservatorium omdat ze het zwaar hebben met theoretische vakken. Reden voor VOS om –met de partnerscholen als werkleerplek– een partnerschap aan te gaan met de Opleidingen Docent School- muziek in Utrecht en Zwolle.
21 Muyanga van 2019 t/m 2022. Daarna volgt een andere artist in residence
Betekenis voor Utrecht
Vocal Statements brengt de stad Utrecht een serie beeldbepalende projecten, die de link leggen tussen cultureel diverse schoolprojecten en kosmopolitische repertoire-ontwikkeling. Utrechtse partners zijn de komende periode, behalve partnerscholen: Tivoli Vredenburg, Residenties in Utrecht, Theatergroep DOX, Tweetakt Festival en
HKU Utrechts Conservatorium. De projecten sluiten aan bij maatschap- pelijke thema’s zoals vriendschap en vrijheid maar ook gebeurtenissen van democratische betekenis zoals de viering van Utrecht, 900-jaar Stadsrechten (2022) en 35-jaar Rechten van het Kind (2024).
Tivoli Vredenburg is het huistheater van VOS. Dat betekent behalve een jaarlijks VOS-concert in de grote zaal van Tivoli Vredenburg, samen werken aan publieke optredens i.s.m. festivals en nieuwe concepten voor de publiekswerking zoals rondleidingen en andere ontmoetingen.
Cloud Nine is vanaf 2020 de thuisbasis van het VOS-koor en podium voor kleinschaliger VOS-concerten.
Vanaf 2021 richt de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CMK) zich ook op het vmbo. VOS neemt in 2020 samen met de HKU Utrechts Conservatorium, Kunst Centraal en Creatief Vermogen Utrecht (CVU)
9een actieve rol op zich in de ontwikkeling van het CMK-concept voor het vmbo.
Met opdrachtwerk zet VOS Utrecht (inter)nationaal op de kaart als ontwikkelplek van inclusieve muziekprojecten. Internationale artists in residence maar ook beoogde Erasmus-samenwerking met Europese conservatoria zijn hierbij een rijke voedingsbodem voor uitwisseling en methodiekontwikkeling.
9 Tivoli Vredenburg is met Creatief Vermogen Utrecht de penvoerder voor CMK in de stad Utrecht, Kunst Centraal in de provincie
2.2 Educatie
VOS PO
Kinderen Ouders Zingen
De statements zijn verhalen van/over ouders verteld door jonge kinderen.
Wat? Met kinderen (onderbouw, groep 1 t/m 5), school en ouders onderzoeken we verschillende vormen om verhalen van school en thuis bij elkaar te brengen.
De basis bestaat uit zingen en storytelling. Vanuit de verscheidenheid aan culturele achter- gronden en familiegeschiedenissen nodigen we ouders uit om liedrepertoire en verhalen in te brengen. Met als presentatievorm schoolpleinconcerten in schoolverband en wijk- concerten i.s.m. Cultuur 19, De Helling en Zimihc (Stephanus). Het concept hiervoor wordt in co-creatie met twee á drie partnerscholen in Leidsche Rijn, Hoograven en Overvecht ontwikkeld en uitgezet.
Leidsche Rijn Het partnerschap met Brede School ’t Zand (Arcade en OBS ’t Zand) wordt voorjaar 2020 geëvalueerd. De twee scholen staan open voor een vervolgproject en zoeken tegelijk verbreding naar andere kunstdisciplines. Mogelijke invulling van het vervolg is een driehoeks-alliantie met KOZ in de onderbouw en een andere kunstdiscipline (bijvoorbeeld De Dansers, De Vrijstaat) in de bovenbouw.
Hoograven Met De Helling en Brede School Hoograven ontwikkelen we een binnen- en / of buitenschools project voor jonge kinderen en hun ouders. Met een jaarlijks terugkerend presentatiemoment bij de KLANKSTEEN of een andere publiek event in de wijk.
Overvecht IIn Overvecht is KOZ in gesprek over een bijdrage (met zingen, storytelling, in de onderbouw) aan de doelstelling ‘ouderparticipatie’ van De Muziekroute. Die zou, binnen het raamwerk van Creatief Vermogen Utrecht, de vorm kunnen krijgen van een driehoeks- alliantie tussen een van de scholen van Brede School Overvecht, KOZ en De Muziekroute.
Met een jaarlijkse presentatie op school en/of in de Stephanus.
VOS VO
Statements aan de hand van thema’s die per school i.s.m. leerlingen/docenten zijn gekozen.
Wat? Van 2021 t/m 2024 werken we op alle partnerscholen met brugklassen. Met een aantal scholen de stap gemaakt naar
tweede en derdejaars met toevoeg- ing van de elementen beweging en theater.
Waar? VOS maakt onderdeel uit van de jaarprogramma’s op het Globe College (Kanaleneiland), Trajectum College (Overvecht), Leidsche Rijn College, Pouwer College (Over- vecht), Aeres (Maartensdijk), Oosterlicht College (Nieuwegein) en De Werkplaats (Bilthoven).
Met de groei van het team kan stap voor stap worden uitgebreid naar andere scholen in stad en provincie. Naast het jaarlijkse grote zaalconcert in Tivoli Vredenburg komen er
‘Oh maar dit kan kunst betekenen!’
22Zingen, koorzingen helpt om je stem te vinden. Wil je in de toekomst succesvol
zijn in je eigen winkel, garage, advo- catenkantoor of als docent? Dan is een
goed stem- en ademgebruik cruciaal.
22 Reactie van een docent van partnerschool Globe College op VOS-introductie (2018)
concerten op maat: binnenschools, ter afsluiting van projectweken en op ouderavonden en buitenschools in Cloud Nine of in de wijk.
VOS MBO
De statements hebben een relatie tot de ontwikkeling van studenten als professional en hun persoonlijke stem daarin.
Wat? In 2020 begint met steun van Fonds21 een pilot met een VOS-project op de afdelin- gen Zorg en Welzijn van het ROC Midden Nederland. Onderwerp is het gebruik van hun persoonlijke stem in het toekomstig werk van mbo-studenten. Het streven is dit project van 2021-2024 uit te breiden naar andere opleidingen binnen het ROC.
Waar? Presentaties op het ROC Midden Nederland, als onderdeel van projectweken en open dagen.
2.3 Innovatorium
Artists in Residence
Neo Muyanga
Artist in residence Neo Muyanga schrijft in de periode 2019- 2022 (in co-creatie met het VOS-koor en onze muziekdocen- ten) jaarlijks een aantal koorstukken. Als bron van inspiratie en rolmodel bezoekt hij scholen en draagt hij bij aan het talentontwikkelings- en inspiratieprogramma van het
Innovatorium. Als kers op de taart van zijn artist-in-residence- periode schrijft Muyanga een koorwerk voor Utrecht 900 jaar Stadsrechten.
Middels het internationale netwerk mede verkregen door ons opdrachtwerk voor De Nation- ale Opera en Festival Aix en Provence, wordt een nieuwe charismatische componist/maker gezocht als artist in
residence voor de periode 2023 en daarna.
VOS-koor en VOS-band
Statements sluiten aan bij de vier jaarthema’s Singing Revolution, Utrecht 900 jaar Stadsrechten, Song of Birds en Vocal Freedom (35 jaar Rechten van het Kind).
Wat? Het VOS-koor is samengesteld uit leerlingen van onze partnerscholen die meer willen zingen. Ze werken op basis van tweewekelijkse repetities in hun eigen school en hebben maandelijks een gezamenlijke repetitie. Ondersteund door de VOS-band van muziek-
docenten en jongeren vormen ze de ruggengraad van het jaarlijkse concert in de grote zaal van Tivoli Vredenburg. Ze werken met de StadsCLUB van DOX aan beweging en met artist in residence Neo Muyanga en de VOS-band aan nieuw repertoire.
Jaarlijks gaat het koor, in de periode tussen het grote Tivoli Vredenburg-concert in februari en eind maart, met de StadsCLUB van DOX aan beweging werken; met als resultaat een vet optreden op Tweetakt. Stap voor stap treedt het VOS-koor meer naar buiten. Van op- tredens in Cloud Nine (TiV) naar een koorproject met Muyanga in het kader van 900 jaar Stadsrechten Utrecht (2022) en deelname aan de landelijke korencompetitie van de Korenbond Lichte Muziek (BALK).
Waar? Concerten i.s.m. Tivoli Vredenburg, Tweektakt en andere Utrechtse festivals.
StadsCLUB DOX
Zingen doe je met je lijf. Dat is geen sinecure als de hormonen door je aderen gieren en je ook nog eens een stevige peer pressure ervaart van vrienden (en/of familie). Vanaf 2021 gaat het VOS- koor jaarlijks een korte periode aan de slag met dansdocenten van DOX om zich voor te bereiden op een show voor Tweetakt. DOX-educatie is werkzaam op vijf van de zeven partnerscholen van VOS. Spin-off van deze samenwerking zijn bewegingsworkshops voor VOS-projecten met 2e en 3e jaargroepen op partnerscholen.
Tweetakt
Het VOS-koor werkt jaarlijks in de periode na het Tivoli Vredenburg-concert toe naar een optreden op Tweetakt. Aanvankelijk vanuit de ‘veilige thuisbasis’ Tivoli Vredenburg in Cloud Nine, later ook op andere locaties.
VOS onderzoek & ontwikkeling
VOS heeft voor de komende periode een aantal praktijkvragen neergelegd bij de conser- vatoria. Die vragen gaan over specifieke didactiek, repertoire- en methodiekontwikkeling voor het cultureel diverse vmbo. Een grote wens is om vanuit de conservatoria (ondersteund door onderzoeksubsidies)23 en met VOS als praktijkcasus, onderzoek te laten doen naar de methodiek en de verankering van muziekonderwijs in het vmbo.
De praktijkvragen zullen in het samenwerkingsverband van Creatief Vermogen Utrecht worden gedeeld en uitgewerkt. HKU Utrechts Conservatorium is leidend in dit onderzoek.
De rol van VOS is meewerkend, als praktijkcasus.
23 Hbo-kiem, SIA Raak Pro en/of Erasmus+ subsidie
2.4 Vocal Statements opdrachtwerk
Naast zijn werk in Utrecht is Anthony Heidweiller veelgevraagd artistiek leider van innovatieve muziekprojecten voor operahuizen en concertzalen in Nederland en
internationaal. Samen zingen, oprechte interesse in ‘de ander’ en de stem van ‘gewone mensen’ een plek geven in de kunstwereld vormen daarbij een rode draad.
Er wordt altijd gekeken naar uitwisseling tussen dit opdrachtwerk en Vocal Statements.
Het opdrachtwerk is een rijke bron voor contacten met nieuwe artists in residence en inspirerende gastdocenten voor de teamtrainingen van VOS.
Concepten die Heidweiller in Utrecht ontwikkelt, brengt hij in op andere plekken en vice versa. De jarenlange samenwerking tussen het kunstvakonderwijs en Heidweiller’s Opera Forward Festival bij De Nationale Opera werpt nu ook in een partnerschap met HKU Utrechts Conservatorium zijn vruchten af. En bij het Festival Aix en Provence zit in de nieuwe aanstelling van Heidweillers rechterhand Emily Delorme, als directeur van het Conservatorium van Parijs, een mogelijke kans voor uitwisseling met Utrecht.
Opera Forward Festival – De Nationale Opera, Amsterdam
Het Opera Forward Festival (OFF) slaat bruggen tussen verschillende kunstvormen, nieuw talent en gevestigde artiesten. Als associate artistic director bevraagt Anthony Heidweiller de positie van de opera in de context van deze tijd. Hij brengt maatschappelijke vraag- stukken in, de stem van jonge mensen en de rol van de makers van morgen.
Opera de Ci de La – Festival Aix en Provence, Frankrijk
De komende jaren is Heidweiller onder de artistieke leiding van Pierre Audi verantwoordelijk voor het participatieproject Opera de Ci de La. Een belangrijke focus in zijn werk voor het Festival Aix en Provence is (mede door de geografische ligging) de uitwisseling met de muziekopleidingen en conservatoria van Noord-Afrikaanse landen.
Mag ik binnenkomen? – AMARE, Den Haag
In september 2021 heeft Heidweiller een belangrijk aandeel in de opening van het Onderwijs- en Cultuurcomplex AMARE aan het Spui in Den Haag. Voor zijn participatie- project Mag ik binnenkomen? gaan alle gebruikers van AMARE24 op de dag van de opening de stad in om met een inwoner van Den Haag te praten. Vanaf 2022 keert het project
jaarlijks terug bij de opening van het culturele jaar.
24 AMARE is het gezamenlijke pand van het Residentieorkest, Nederlands Danstheater, het Koninklijk Conservatorium en nieuwe locatie van het Zuiderstrandtheater, aan het Spui in Den Haag
3. Organisatie en bedrijfsvoering
Raad van Toezicht
Vocal Statements werkt als stichting volgens het raad-van-toezichtmodel. In de Raad van Toezicht hebben zitting: Ank Jeurissen (directeur Sterk-VO, Utrecht), Henk Scholten (oud directeur van o.a. Zuiderstrandtheater, Nederlands Theaterinstituut, Stadsschouwburg Utrecht en Fonds Podiumkunsten), Carmelita Serkei (psycholoog en freelance adviseur cultuur & diversiteit) en Aleid Wolfsen (directeur Autoriteit Persoonsgegevens en voormalig burgemeester van Utrecht ). Er is een vacature die in de eerste helft van 2020 wordt inge- vuld. De verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn vastgelegd in een directiereglement en Letter of Governance.
3.1 Team
Anthony Heidweiller, artistiek directeur/bestuurder (fulltime dienstverband) is verant- woordelijk voor de artistiek inhoudelijk ontwikkeling van de onderwijsprojecten, presenta- tievormen en het Innovatorium (1 fte). Opdrachtwerk zoals voor De Nationale Opera en het festival Aix en Provence maakt onderdeel uit van zijn taakstelling. Buiten Vocal Statements om zingt Anthony incidenteel in een operaproductie of recital. Zie ook CV Anthony Hei- dweiller.
Saskia van de Ree, zakelijk directeur/bestuurder (0,6 fte) is verantwoordelijk voor
personeel, organisatie, de formulering van beleid, de onderzoekscomponent in de samen- werking met het kunstvakonderwijs, fondsenwerving, verbinding met het netwerk en zichtbaarheid van VOS. Van de Ree was eerder (van 2000 tot 2010) de rechterhand van Heidweiller als zakelijk leider en medeoprichter van Yo! Opera. Zij volgde 1 januari 2020 Wouter Overgaauw op als zakelijk directeur. Naast VOS is Saskia onderzoeker van
co-creatieve maakprocessen bij het Kenniscentrum Kunst en Samenleving van de Hanze- hogeschool Groningen. Verder is ze incidenteel actief als adviseur/projectleider van zelf- standig opdrachtwerk. Zie ook CV Saskia van de Ree.
Kernteam
Het kernteam Vocal Statements bestaat uit vaardige specialisten met ervaring in de koor- muziek, muziekeducatie en cultureel diverse kunstprojecten.
Rohan Poldervaart is muzikaal leider van VOS-vo en -mbo en coördineert de teamtrainin- gen in het Innovatorium (0,6 fte). Poldervaart studeerde in 2010 af aan de HKU als docent muziek met als hoofdvak piano. Hij deed een master en post-master koordirectie lichte mu- ziek in Denemarken. Rohan is veelgevraagd koordirigent en geeft les aan diverse conserva- toria. Wat hem als koordirigent boeit is het gezamenlijk vertellen van een verhaal.
Maaike Kitslaar (0,6 fte / zzp) is bij VOS projectleider van de onderwijs- en festival-
projecten. Kitslaar studeerde in 1996 af aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten als docent muziek, hoofdvak zang. Ze werkte als coördinator van educatieprojecten voor het Concertgebouw en De Nationale Opera. Naast VOS treedt Maaike op als zanger en productieleider voor o.a. Orkaan, het Nieuw Europees Ensemble en de NTR-Zaterdag Matinee. Om haar kennis over educatie en onderwijs op multiculturele scholen te verdiepen volgde ze een post-graduate opleiding bij Aslan Muziekcentrum in Amsterdam
Hanne van de Vrie (0,3 fte ) is muzikaal leider van Kinderen Ouders Zingen in het primair onderwijs. Ze studeerde in 2009 af als docent muziek aan het Koninklijk Conservatorium en werkt als ontwikkelaar van educatie en participatieprojecten voor o.a. De Nationale Opera,
De Muziekroute en Tivoli Vredenburg. Samen met Anthony Heidweiller legde ze in 2013 op IJburg in Amsterdam de basis voor Kinderen Ouders Zingen. Samen zingen is voor Hanne een metafoor voor hoe je in de samenleving kunt staan: je laat je stemgeluid horen en tegelijk luister je naar anderen.
Wouter Overgaauw (0,1 fte / zzp), werkte tien jaar als zakelijk directeur/bestuurder met Anthony Heidweiller voor Stichting Operamakers. Wouter trad per 1 januari 2020 terug als directeur/bestuurder. Hij blijft verbonden aan VOS voor het financieel beheer en contracten.
Mascha Ihwe (0,2 fte / zzp) coördineert als freelance communicatiespecialist de publiciteit voor VOS. Mascha heeft een brede internationale achtergrond in communicatie en de kunsten. Met haar eigen NewLands Festival brengt ze musici uit het Midden- en Nabije Oosten samen.
Neo Muyanga, artist in residence van 2019 t/m 2022, groeide op in Soweto tijdens de jaren van de studentenprotesten. Zijn ouders stuurden hem eerst naar Bloemfontein, toen naar Botswana en uiteindelijk naar het United World College in Triëst (Italië), waar hij filosofie en natuurkunde studeerde. Een docent bracht hem in aanraking met koorzang en de Italiaanse madrigalen-traditie. Met deze studie begon zijn liefde voor muziek en het vertellen van verhalen. Later, toen hij weer in Zuid-Afrika was, richtte hij het akoestische hip-hop, jazz, popduo, BLK Sonshine op, dat tot vandaag de dag veel fans in Zuid-Afrika en over de hele wereld heeft. Hij is als componist en verhalenverteller een belangrijke culturele kracht voor Zuid-Afrika en speelt een vooraanstaande rol in de creatieve avant-garde.
Zijn Pan African Space Station was in 2017 te gast bij het Prins Claus Fonds. Naar aan- leiding daarvan nodigde Anthony Heidweiller Muyanga uit voor het Opera Forward Festival in Amsterdam. Naast zijn artist in residency bij VOS maakt Muyanga in 2021 en 2022 twee producties bij De Nationale Opera.
Docenten & makers
Een team van een kleine twintig muziekdocenten, allemaal met een afgeronde opleiding docent schoolmuziek werkt op freelance basis voor VOS. Zij brengen stuk voor stuk per- soonlijke ervaring en specialiteiten in. Een aantal docenten speelt ook als musicus in de VOS-band of is arrangeur van repertoire. In het kader van de onderlinge wisselwerking en kwaliteit en de ontwikkeling van de VOS-aanpak worden VOS-docenten in hun werk op scholen ondersteund door Rohan Poldervaart en Anthony Heidweiller en volgen ze teamtrainingen en intervisie binnen het Innovatorium.
Voor bijzondere projecten en publieke concerten wordt naast de artists in residence voor de muziek, samengewerkt met Utrechtse makers en festivals (Dox, Tweetakt en anderen).
Fair-practice
VOS volgt voor de salarissen van de directie en muzikaal leider het loongebouw en de pensioenregeling van de CAO Toneel & Dans. Voor personeel in dienstverband is een arbeidsongeschiktheidverzekering afgesloten. Het honorarium van de freelancers docent muziek, productie, publiciteit en techniek is (gemiddeld) marktconform. Er zijn vergoedin- gen voor voorbereidingsuren, reistijd (> 45 km) en deelname aan teamtrainingen, intervisie en inspiratiesessies. Hiervoor wordt met aangesloten muziekdocenten vanaf 2020 jaarlijks een transparante afspraak gemaakt.
VOS is een werkleerplek voor stagiaires van diverse conservatoria en beginnende profes- sionals. Ze krijgen van Rohan Poldervaart, Anthony Heidweiller en ervaren collega’s zoals Carmen Hovestad begeleiding on the job.
Continuïteit, samen werken aan kwaliteit en specifieke VOS-aanpak zijn belangrijk voor zowel VOS zelf als het docententeam.Teamcoaching, intervisie en inspiratiesessies binnen het Innovatorium zijn onderdeel van het beleid voor talent- en teamontwikkeling.
3.2 Bureau en huisvesting
VOS maakt voor werkoverleg zoveel mogelijk gebruik van de locaties van partnerscholen en conservatoria. Dit maakt het kernteam toegankelijk voor docenten en bespaart reistijd en -kosten. Eén dag per week maakt het VOS-team gebruik van flexplekken in het Muziekhuis Utrecht. Voor teamtrainingen, koor- en bandrepetities wordt gebruikgemaakt van de studio’s in het Muziekhuis Utrecht en het muzieklokaal van het Globe College.
Voor bureauwerkzaamheden heeft de zakelijk directeur (tegen onkostenvergoeding) kantoor aan huis. Voor het delen van relevante informatie hebben directie, administratie en pro- ductie online, in een beschermde omgeving, toegang tot een gezamenlijk archief en werk- bestanden.
3.3 Communicatie
Het communicatieplan van VOS rust op twee principes: documenteren en delen van werk- processen en storytelling. In de communicatie maken we steeds gebruik van de link tussen samen zingen en de maatschappelijke context van waaruit gezongen wordt. De vier jaar thema’s Singing Revolution (2021), Utrecht 900 jaar Stadsrechten (2022), Song of the Birds (2023) en Vocal Rights (2024) worden daarbij ingezet als een metafoor voor de maatschap- pelijke boodschap van VOS.
Doelgroepen
Doelgroepen zijn het brede publiek in Utrecht en daarbuiten met een interesse in muziek en maatschappij (opinie, human interest), de achterban van jongeren, scholen en
artistieke partners (o.a via communicatiekanalen van scholen en andere partners) maar ook de professionele doelgroep (muziek, kunsteducatie, onderwijs, muziekvakonderwijs en maatschappij).
Middelen en media
De eigen website www.vocalstatements.com, nieuwsbrieven (3x per jaar), sociale media (Instagram, Facebook en Twitter) en mogelijk een podcast zijn in combinatie met de live optredens (concerten, bijdragen aan symposia en conferenties) middelen die VOS zelf be- nut om naar buiten te treden. Storytelling is ook de insteek van persbenadering. Doel is om met jaarlijks een of twee interviews en achtergrondartikelen de aanpak en filosofie van VOS online of in print onder de publieke aandacht te brengen.
Statements-online
Zingend in beeld wordt door veel leerlingen als onveilig ervaren. Tegelijk wil je waar je trots op bent, delen op Instagram. Wat is een veilige manier om met je stem online te zijn?
Wat zijn daar geschikte creatieve media voor? Dat gaan we de komende periode samen met onze partnerscholen en een aantal mediakunstenaars uitzoeken.
Documentaire
In 2009 maakte Carine Bijlsma de documentaire Toonladders en Tweedeklassers 25 op het Globe College. Met de publieke omroep 26 zijn we opnieuw in gesprek over een mini-serie of documentaire over het VOS-koor. Daarin volgen we de koorleden in hun ontwikkeling over een periode van twee tot drie jaar door de ogen van koorleider Rohan Poldervaart.
Financiering door middel van publieke fondsen in cofinanciering met een bestemmings- reserve van VOS.
25 Deze Selfmade Films-productie ging in première op het NFF en werd uitgezonden bij de NPS 26 Het eerste contact voor is er met de KRO-NCRV; Ikon-EO of Human zijn ook een optie
3.4 Financiering
De vraag aan de Gemeente Utrecht is om in het kader van de om in het kader van de Cultuurnota Kunst kleurt de Stad bij te dragen aan de onderzoek- en ontwikkelfunctie en de publieke concerten van Vocal Statements ondergebracht in het Innovatorium.
Vocal Statements / Operamakers kwam in 2017 als pioniersproject nieuw binnen in de Cultuurnota van de Gemeente Utrecht. Het budget voor VOS-po is de komende periode bescheiden als gevolg van verschuiving van het kwantitatieve doel (heel Leidsche Rijn- bereiken) ten gunst van onderzoek & ontwikkeldoelstelling (ouderparticipatie).
VOS-vo heeft de afgelopen periode een groei doorgemaakt en wordt vanaf 2020 uitgebreid met VOS-koor, VOS-band en presentatiefunctie. VOS-mbo is er nieuw bijgekomen alsmede jaarlijkse artists in residence, repertoireontwikkeling en talentontwikkelingsprogramma in het Innovatorium.
Deze ontwikkeling vertaalt zich in een stijging van de jaarlasten van drie ton de afgelo- pen periode naar vijf ton de komende periode. De meerkosten kunnen voor een groot deel worden opgebracht uit eigen inkomsten en private fondsen. Het percentage dat de Gemeente Utrecht bijdraagt aan de meerjarenbegroting neemt af, van 45% in de huidige periode naar 32% in 2021-2024.
De begroting voor de jaren 2021 t/m 2024 is gemiddeld genomen. Voorgenomen groei zal stap voor stap, begrenst door randvoorwaarden, verlopen: 1e) mogelijkheden van team- uitbreiding (training en beschikbaarheid geschikte muziekdocenten) en 2e) geleidelijke ontwikkeling en exposure van het VOS-koor en presentatiefunctie (veiligheid, eigenaar- schap, empowerment).
Zie in de bijlage Toelichting op de begroting voor nadere specificatie van de baten, lasten, exploitatierisico, personeel en publieksbereik.
4. Referenties
4.1 Vocal Statements online
l Interview Anthony Heidweiller, Cultuurkrant NL, juni 2019
l Finale Vocal Statements Tivoli Vredenburg. Utrecht, 18 februari 2019 https://www.youtube.com/watch?v=jkPuEHSy5Bs
l Aeham Ahmad & Jan Groenteman. Je vangt me op. VOS-lied 2019.
https://youtu.be/nDdFFFJ0318
l Aeham Ahmad. Time passing. VOS-lied 2019.
https://kinderenouderszingen.nl/wp-content/uploads/2019/01/VOS-Timepassing.mp3
l Kaori Neus & Daphne de Bruin. Ik geef je mijn stem. Leen mij jouw oren. KOZ-lied 2018 https://youtu.be/fPEjnuV5eGc
l KOZ schoolpleinconcert. 21 februari 2018. U-in-de-wijk https://youtu.be/PetfbJR2fws
l Anthony Heidweiller. Working with youngsters in a classroom makes you a better singer. TEdEx Amsterdam, 14 juni 2017.
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=anthony+heidweiller+tedex Zie voor onze websites www.vocalstatements.com & www.kinderenouderszingen.nl
4.2 Literatuur
l Kwame Anthony Appiah (2006). Kosmopolitisme. Ethiek in een wereld van vreemden.
Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker.
l Globe College en Trajectum College. Projectplan Vocal Statements, Gemeente Utrecht Onderwijsimpuls. 2019
l Machteld de Jong en Huub Nelis (2018). Help, onze school is gekleurd! De toekomst begint in het onderwijs. Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar.
l Ineke Renkema (2019). Literatuur en burgerschap.
Master Kunsteducatie, Hanzehogeschool Groningen-NHL Stenden.
l Dylan van der Schyff (2015). Music as the manifestation of life. Exploring enactivism and the ‘eastern perspective’ for music education.
Faculty of Education. Simon Fraser University, Burnaby BC, Canada.
l Peter van Tol (2019). The power and the story. Storytelling as emancipatory tool.
Master Art & Society. Universiteit van Utrecht.
l Francine van der Wiel. ‘We hebben geen idee van andere tradities’.
Cultuurkrant NL, LKCA, juni 2019. Pagina’s 1 en 3
Bijlage 1 - communicatieplan 2021-2024
Storytelling en documentatie
Rode draad in de communicatie van VOS is de stem laten horen van de jongeren, de (muziek)docenten, de makers en de partners die bij de projecten van Vocal Statements betrokken zijn. We richten ons op het vertellen van verhalen die getuigen van hoe wij ons allemaal (wij mensen, wij kunstenaars, wij scholen) ontwikkelen binnen onze kosmo- politische samenleving; en over hoe en wat de kunsten, wat muziek, wat jongeren en musici daar met zingen in koorverband en statements aan kunnen bijdragen.
Naast storytelling is de documentatie van processen en resultaten een tweede pijler van de communicatie van VOS. Via verschillende media en kanalen documenteren we school- projecten, publieke concerten, het gezamenlijke onderzoek binnen partnerschappen en de artistiek inhoudelijke ontwikkeling die VOS in Utrecht, landelijk en internationaal initieert.
We portretteren de mensen die daar onderdeel van uitmaken en hun drijfveren.
De jaarthema’s, Singing Revolution (2021), Utrecht 900 Jaar Stadsrechten (2022), Song of the Birds (2023) en Vocal Rights (2024) zijn daarbij een verbindend element en inspiratiebron.
Doelgroepen zijn
1 - de achterban van jongeren, scholen
l o.a. via communicatiekanalen van scholen en partnerorganisaties
l kinderen en jongeren (met name vmbo)
l ouders van kinderen en jongeren (po,vo en vmbo) 2- het publiek in Utrecht en daarbuiten
l met een interesse in muziek en maatschappij
l concertbezoekers, cultuur- en muziekliefhebbers
l opinie
l human interest
3- de professionele doelgroep
l muziek, kunsteducatie, (muziekvak-) onderwijs, media, cultuurbeleid en maatschappij
l professionals in de kunsten en muziekonderwijs
l scholen (leraren en directie) en conservatoria (docenten en studenten)
l kennis- en sectorinstituten zoals het LKCA (adviseurs en onderzoekers)
l partners van VOS zoals de conservatoria, De Nationale Opera
l publieke geldgevers & fondsen
l beleids-enopiniemakers
De samenwerkingspartners van VOS zijn behalve doelgroep ook partners in crime in de communicatie. Met elkaar en over elkaar vertellen we het verhaal en delen wij activiteiten, methodiek en ervaringen.
Communicatiemiddelen & kanalen
In 2019 heeft VOS de basis gelegd voor de website www.vocalstatements.com, een contacten-database en een nieuwsbrief. Vanaf 2020 wordt hier verder aan gewerkt en de communicatie wordt uitgebreid met sociale media, met name Instagram, een beeld- en geluid-database en podcasts.
Website | Nieuwsbrief
Het artistieke concept en de werkmethode worden verder vertaald naar de VOS website.
Deze wordt vanaf 2021 aangevuld met een Engelstalige sectie waarin de missie en visie en de activiteiten van VOS zicht- en deelbaar zijn voor niet Nederlandstalige geïnteresseerden en internationale partners. Naast de Nederlandse nieuwsbrief, die 4 keer per jaar verstuurd wordt, gaat VOS 1 à 2 keer per jaar ook een Engelstalige nieuwsbrief versturen.
Het digitale Innovatorium op de website is de reflectieve aanvulling op het fysieke Innovato- rium van VOS. Hier wordt een rubriek ingericht voor opiniestukken en kennisdeling.
Denk aan de uitkomsten van onderzoek dat VOS met conservatoria doet, maar ook essays en journalistieke stukken over onderwijs of repertoireontwikkeling en interviews in samen- werking met docenten, makers, onderzoekers en artists in residence.
PodCasts
De muziek, de verschillende muzikale en narratieve trajecten en ook de documentatie van de methodiekontwikkeling lenen zich goed voor het medium van de podcast. VOS gaat vanaf 2020 het experiment aan via verschillende inhoudelijke invalshoeken zoals een Jaarthema-podcast, een Methodiekpodcast en een Statements podcast. Naar aanleiding van die ervaringen worden vanaf 2021 productionele opties verkend met podcast binnen het onderwijs (mediawijsheid) en co-creatie met online media (zoals VPRO-DORST).
Social media
Instagram is nog onbenut door VOS. Hier ligt veel storytelling-goud. De partners van VOS (o.a. scholen, Tivoli Vredenburg, Tweetakt, StadsCLUB, DOX, conservatoria, LKCA, OFF etc.) hebben een belangrijke rol - zij en met name hun achterban zijn vermenigvuldigers die de gezamenlijke trajecten, evenementen en verhalen zichtbaar kunnen maken bij een veel breder publiek dan VOS alleen kan bereiken. Evenals het VOS team zelf en hun achterban, de artists in residence en de mbo-studenten met die VOS samen projecten gaat maken zijn belangrijk voor dit traject.
Facebook De ontwikkeling van Facebook zelf maakt het medium meer en meer tot een kanaal waar hoofdzakelijk evenementen gedeeld worden. VOS gaat een FB pagina starten om precies dat te doen. Daarnaast is FB nog steeds een belangrijke digitaal platform voor met name de 35+ generatie - dus het medium blijft van waarde voor VOS.
LinkedIn en Twitter worden gebruikt om het academische, het journalistieke en het beleidsnetwerk uit te bouwen en opinie’s of bijdragen over belangrijke publieke vraag- stukken te delen.
Mediawijsheid Zingend in beeld, ook in koorverband, wordt door veel leerlingen als on- veilig ervaren. Tegelijk wil je waar je trots op bent, delen op Instagram. Wat is een veilige manier om met je stem online te zijn? Wat zijn daar geschikte creatieve vormen voor?
Dat gaan we de komende periode samen met onze partnerscholen en een aantal mediakunstenaars uitzoeken.
Media VOS zet vanaf 2021 een persagent in om aan de hand van de jaarthema’s /
maatschappelijke invalshoek, de geplande evenementen en de mensen met wie gewerkt gaat woorden met thematische verhalen een aantal keer per jaar in de media te komen.
Anthony Heidweiller is door zijn plek binnen de educatieve en culturele sector regelmatig in de media. Daarnaast is artist in residence Neo Muyanga en zijn werk met het VOS-koor en de VOS-band een belangrijke bron van content voor de media, evenals de VOS-methodiek (o.a. embodied learning en Innovative Choir Leadership) en de ontwikkeling van deze in
