Ouderenzorg in tijden van Corona
T U S S E N T I J D S R A P P O R T
Augustus 2020
Kai und Kristin Fotografie - iStock
“Kind, blijf in uw kot! Ik wil jullie hier niet meer zien! Ik sta aan den top in de lijst van risicogevallen,
en ik ben niet van plan slachtoffer te worden van diene 'Corella'!”
(een 90-jarige)
“We weten dat ze niet heel lang meer gaan leven. Maar we wilden die tijd zo aangenaam mogelijk maken door kleine pleziertjes zoals 'wandelen'. Nu hebben
we het gevoel dat ze effectief blijven leven maar dat er nog heel weinig kwaliteit overblijft. En we zien de grote inspanningen van de woonzorgcentra, dus het is heel moeilijk om opmerkingen of bedenkingen te geven omdat je weet
dat ook zij heel erg hun best doen.”
(een familielid)
“Verwarrend verschrikkelijk angstig niet opgeven moedeloos in de steek gelaten.”
(een zorgverlener)
Over dit onderzoek ...4
Deel 1: hoe beleefden mensen deze corona periode?... 7
1. Wat was het algemene gevoel?...8
2. Hoe evalueren mensen de maatregelen van de overheid?... 11
3. Wat is het verschil in zorg voor ouderen die in een woonzorgcentrum wonen en ouderen die thuis wonen?...14
4. Van wie ervaren mensen steun?...22
Deel 2: welke aanbevelingen en suggesties zijn er?...23
Blijvende innovatie en creativiteit ... 30
Het vervolg ... 32
Inhoud
Over dit onderzoek
Het Institute for the Future van de KULeuven en het Instituut voor Tropische Geneeskunde zetten in April 2020 een online luisteronderzoek op. Met dit pilootproject willen we onderzoeken hoe we op een snelle en slimme manier ervaringen en inzichten van mensen kunnen capteren die al dan niet
professioneel betrokken zijn bij ouderenzorg tijdens de COVID-19 crisis.
De nieuwe ideeën en inzichten die voortkomen uit dit luisteronderzoek werden en worden in de eerste plaats gedeeld met beleidsmakers. Verder dienen ze tot inspiratie voor verder, diepgaander onderzoek rond bepaalde thema’s. De stem van ouderen zelf, de belangrijkste stakeholders, komt in dit
onderzoek enkel aan bod via hun naaste familie, zorgverleners of mantelzorgers. Het was in volle crisisperiode immers onmogelijk om hen te bezoeken en ‘live’ te interviewen, en ook online konden we hen niet op een goede manier bereiken.
Nu contact weer mogelijk is, zoeken we naar partners voor een vervolgonderzoek waarin we ouderen wel een stem willen geven.
Dit luisteronderzoek werd opgezet volgens de principes van SenseMaker, een
narratieve methodiek die vertrekt vanuit de verhalen en ervaringen van mensen. Bij SenseMaker geven de verhalenvertellers zelf betekenis aan hun verhaal. Ze doen dat door na het delen van hun verhaal een reeks van vragen te beantwoorden over hun ervaring. Het is de veelheid en veelzijdigheid in ervaringen en
perspectieven die ons in staat stellen om patronen te herkennen in de thema’s of doelgroepen die we onderzoeken. Zoals oosterse tapijten of fresco’s fijnere patronen en meer detail genereren als er meer pixels worden gebruikt, zal de realiteit zich bij SenseMaker beter aftekenen als we meer en meer
ervaringsfragmenten kunnen verzamelen.
Methodologie: SenseMaker
4
In dit SenseMaker onderzoek richtten we ons enerzijds naar familieleden, vrienden en mantelzorgers van zorgbehoevende ouderen, en anderzijds hun professionele zorgverleners en vrijwilligers die in woonzorgcentra, thuiszorg of ondersteunende organisaties actief zijn.
We streefden niet naar representativiteit van bepaalde (sub)groepen. Wel wilden we tijdens het dieptepunt van de crisis/eerste golf, de stemmen van diverse groepen mensen verzamelen om snel een inzicht te krijgen in wat er leeft in een bepaalde groep. We zien het als een eerste scan om bepaalde trends bloot te leggen. Die trends kunnen dan de basis zijn voor verder, diepgaander onderzoek.
In vergelijking met andere onderzoeksmethodes liet SenseMaker ons toe om enerzijds kort op de bal te spelen en via het verzamelen van concrete ervaringen snel inzicht krijgen in wat er leeft rond het thema ouderenzorg in corona tijden.
Anderzijds gaven de rijke verhalen meteen ook een meer genuanceerd beeld van de ervaringen van verschillende groepen mensen, wat helpt om bepaalde trends beter te begrijpen.
5
Over dit onderzoek
Op 22/06/20 hadden 98 mensen een
persoonlijk verhaal gedeeld over hoe ze de zorg voor hulpbehoevende ouderen ervaarden in corona tijden. Het waren zowel professionals, familieleden, mantelzorgers als vrijwilligers.
6 Deze tussentijdse analyse is gemaakt op basis
van deze groep verhalen, en de antwoorden die mensen gaven op de betekenisvragen bij het verhaal.
We zijn ons ervan bewust dat deze verhalenset nog heel klein is (zeker wat betreft de
professionele zorgverleners), en dat de conclusies bijgevolg enkel de eerste ruwe trends weergeven.
Wie deelde haar/zijn verhaal? Waar verbleven de ouderen?
Familie Mantelzorger Vrijwilliger Profes.
zorgverlener
Leidinggevende wzc
Andere Thuis Assistentie-
woning
Woonzorg- centrum
Ziekenhuis
In deel 1 van dit luisteronderzoek vroegen we aan mensen om hun verhaal te delen door op deze vraag te antwoorden:
Hoe heb jij jouw werk met zorgbehoevende ouderen de afgelopen weken beleefd? (professionele zorgverleners)
Hoe heb jij je jouw hulp aan of relatie met een zorgbehoevende oudere de afgelopen weken beleefd? (familie, vrienden en mantelzorgers)
Vertel jouw ervaring en wat jou het meest raakt in deze crisisperiode.
Deel 1: hoe beleefden mensen deze corona periode?
7
1. Wat was het algemene gevoel?
8 Toch zijn er ook 5 verhalen met een positiever
gevoel: mensen die “iets moois” willen
vertellen. Die verhalen gaan vooral over goed kunnen zorgen voor de ouderen, warme zorg kunnen bieden, en rechtstreeks contact met hun familieleden. Ook de verbondenheid als zorgteam, de creativiteit die naar boven komt als je samen naar oplossingen zoekt, komt aan bod.
De meeste mensen associeerden hun verhaal echter met een gevoel van machteloosheid en/of verantwoordelijkheid. Er spreekt ook veel verdriet uit de verhalen.
Mensen deelden hun verhaal vooral om iets aan te kaarten of te informeren. Uit de overgrote meerderheid van de verhalen spreekt vooral onmacht, en het – ondanks de zware omstandigheden – toch goed willen doen. Veel verhalen zijn heel emotioneel geschreven, zonder veel structuur. Het lijken soms ‘innerlijke dialogen’. Mensen hadden duidelijk de behoefte om de voorbije periode van zich af te schrijven.
Ik vertelde mijn verhaal om … In mijn verhaal voel ik me…
45
Superhelden waren het, het team in onze getroffen woning. Geen moment hebben zij getwijfeld om de bewoners te blijven de beste zorgen te geven, zij zagen reportages over covid in de ziekenhuizen, zij zagen in welke beschermingspakken het personeel in de ziekenhuizen hun werk kon doen. Zij beseften op dat moment maar al te goed dat ons materiaal maar een doekje voor het bloeden was en zij wisten heel goed welk risico zij liepen. Zonder parachute sprongen zij mee in het onbekende. De ene na de andere collega werd erg ziek, en allen zeiden alleen maar ‘het spijt me zo dat ik onze bewoners nu in de steek laat’. Wat ergerde ik me ondertussen aan de berichtgeving in de media.
(…) Er zullen uitzonderingen zijn, maar heel veel woonzorgcentra doen er alles aan om de bewoners zo weinig mogelijk hinder van deze crisis te doen ondervinden. Dit verhaal wordt niet correct gebracht in de media.
(leidinggevende woonzorgcentrum)
Springen in het onbekende zonder parachute
Mijn echtgenoot en ik zorgen samen voor mijn moeder, die bijna 90 jaar wordt en in een assistentiewoning verblijft. Vanaf de eerste dag van de lockdown hebben wij onszelf volledig geïsoleerd in onze eigen woning, zodat wij er exclusief voor haar kunnen zijn. Wij hebben geen rechtstreeks contact met anderen (boodschappen e.d. worden door onze kinderen hier op de stoep geleverd). Bijna dagelijks wandelen wij (voor onze lichaamsbeweging) tot bij haar. Haar warme maaltijden worden door een traiteur geleverd op weekdagen. Ik ben haar morele steun, kapster, pedicure, bewegingsadviseur, weekendkok, poetsassistente, administratief bediende, communicatiehulp (Whatsapp, videocalls etc.) voor contact met de familie...enz. Mijn echtgenoot zorgt voor het zwaardere werk. Het valt ook de rest van de familie op dat ons Moeke geïnformeerd, in goede vorm en vooral haar blije zelf blijft.
Wat wij doen is niet gemakkelijk, maar absoluut de moeite waard.
(familielid)
Moeke
2. Hoe evalueren mensen de
maatregelen van de overheid?
We peilden naar hoe mensen de maatregelen van de overheid ervaarden op basis van het verhaal dat ze deelden, en vergeleken daarbij hun evaluatie op vlak van fysieke gezondheid met hun evaluatie op vlak van het welzijn van ouderen. De vier grafieken op de volgende pagina (pagina 12) tonen dat alhoewel de maatregelen eerder als doeltreffend gezien worden ter bestrijding van de corona-infectie (vooral door familie en mantelzorgers), welzijn een stuk negatiever geëvalueerd wordt. Vooral bij familie en mantelzorgers is het verschil groot.
Wanneer we de antwoorden op de twee lijnvragen voor álle respondenten tegen elkaar uitzetten, zien we het patroon in de grafiek hiernaast rechts.
De mensen die de maatregelen van de overheid voor het welzijn van ouderen als negatief ervaren, delen vooral verhalen over het gebrek aan contact en eenzaamheid. Positieve verhalen gaan dan weer vooral over ouderen die thuis wonen, en waar contact toch nog mogelijk was.
1 1 nutteloos < Bestrijding corona infectie > doeltreffend
43%
Elk bolletje staat voor een verhaal. 21 % van de mensen die hun verhaal deelden, situeren zich in dit kwadrant. Zij zijn positiever over de maatregelen ter bestrijding van de corona infectie en matig positief over de impact op het welzijn van de ouderen.
heel negatief < Welzijn van ouderen > heel positief
38% van de mensen die hun verhaal deelden, zijn positief over de maatregelen ter bestrijding van de corona infectie maar negatief over de impact op het welzijn van de ouderen
41% van de mensen die hun
verhaal deelden, zijn negatief over de maatregelen ter bestrijding van de corona infectie en de impact op het welzijn van de ouderen.
0% 21%
41% 38%
Hoe schat jij de maatregelen van de overheid in… ter bestrijding van de corona-infectie ?
Hoe schat jij de maatregelen van de overheid in… voor het welzijn van ouderen?
1 2 Elke balk in deze vier grafieken staat voor het aantal mensen/verhalen dat zich op een bepaalde positie op de lijn tussen twee extremen 'inschaalde'.
De stippellijn is de mediaan. Links en rechts van de stippellijn bevinden zich dus evenveel verhalen.
1 Familieleden en mantelzorgers (n = 59)
12%
25%
24%
6%
14%
38%
53%
12%
29%
Professionele zorgverleners en vrijwilligers (n = 39)
32%
43%
Familieleden en mantelzorgers (n = 59) Professionele zorgverleners en vrijwilligers (n = 39)
Heel negatief Heel postief Heel negatief Heel postief
Nutteloos Heel doeltreffend Nutteloos Heel doeltreffend
De mensen die de maatregelen van de overheid voor het welzijn van ouderen als negatief ervaren, delen vooral verhalen over het gebrek aan contact en
eenzaamheid.
Dit gebrek aan contact is ook een overduidelijk thema dat meermaals terugkomt. 64 verhalen gingen over eenzaamheid en 53 over contact houden.
1 3 Na het delen van hun ervaring,
vroegen we aan de respondenten om een positie te kiezen (bolletje plaatsen) in deze driehoek. We zien duidelijk dat contact met familie of vrienden als grootste gemis werd gezien, in vergelijking met praktische zorg en gerustgesteld worden.
Dit waren voor mij de belangrijkste uitdagingen of pijnpunten in mijn verhaal…
In mijn verhaal missen ouderen het meest...
(n = 98)
3. Wat is het verschil in zorg voor ouderen die in een woonzorgcentrum wonen en
ouderen die thuis wonen?
Opnieuw staat elke balk voor het aangegeven aantal verhalen en de stippellijn voor de mediaan.
Familieleden vonden overwegend dat ze te weinig ondersteuning konden bieden, en zorgverleners dat ze veel extra ondersteuning moesten bieden.
We namen enerzijds de verhalen uit de woonzorgcentra (en assistentiewoningen) en anderzijds de verhalen over zorgbehoevende ouderen die nog thuis wonen elk apart onder de loep, en vergeleken de kijk van familieleden/mantelzorgers met die van de professionals.
1 4 In mijn verhaal heb ik, in vergelijking met vóór de crisis...
Familieleden en mantelzorgers (n = 59) 12%
25% 14%
38%
Professionele zorgverleners en vrijwilligers (n = 39)
Veel te weinig ondersteuning kunnen geven aan de oudere
Veel te weinig ondersteuning kunnen geven aan de oudere Veel meer ondersteuning
moeten geven aan de oudere
Veel meer ondersteuning moeten geven aan de oudere
Zijn moraal staat onder nul. Hij is boos, gefrustreerd, verdrietig. Niemand doet echt moeite om daar extra aandacht aan te besteden. Echt niet te begrijpen. De pandemie moet bestreden worden, dat begrijp ik ook wel, maar het moet menselijk blijven toch? Er zijn geen positieve testen uit hun onderzoek gekomen, waarom mag papa dan niet bij mama. Ze zitten beiden al 11 weken in quarantaine. Ik hoop uit de grond van mijn hart dat er HEEL snel versoepeling komt. Terug menselijkheid voor de korte tijd dat mijn ouders nog te leven hebben. Ze zijn 88 en 90 jaar. Is dit een waardig einde van hun leven?
Is het dit allemaal waard???
(kind van zorgbehoevende ouders die in een wzc en naburige assistentiewoning wonen)
Is het dit allemaal wel waard?
Zorgbehoevende ouderen die in een woonzorgcentrum of assistentie- woning wonen
Rode draad is het gebrek aan fysiek contact, eenzaamheid en isolement. Ook gevoelens van kwaadheid, angst en onmacht omdat ze niet meer de nodige ondersteuning kunnen bieden (zie grafiek op pagina 14, zone in blauw aangeduid).
Deze gevoelens komen nog sterker naar voren als er verteld wordt over mensen met dementie.
In veel verhalen maakt men de afweging tussen enerzijds het risico op besmetting en anderzijds het mogelijks vroeger overlijden in warme omstandigheden, door in contact met familie te kunnen blijven.
In de verhalen van familieleden, mantelzorgers en vrienden van zorgbehoevende ouderen kwamen volgende thema’s terug:
Het tekort aan personeel wordt regelmatig aangehaald. De crisis heeft dit versterkt:
door het wegvallen van vrijwilligers, familieleden, animatie, komen al deze taken en rollen nu ook te liggen bij de (reeds te krappe) personeelsbezetting.
Hierdoor is het bijvoorbeeld niet meer mogelijk om bepaalde ogenschijnlijke details op te merken die belangrijk zijn om het weinige contact tussen ouderen en hun familieleden (online) toch nog goed te laten verlopen: bv. batterijen in hoorapparaten vervangen.
Zowel familie/mantelzorgers als
professionelen vertellen in verschillende verhalen over de zichtbare achteruitgang van bewoners (zowel fysiek als mentaal).
In weinig verhalen spreken mensen expliciet over hoe ze ondersteuning ervaren. Het “blijf-in-je-kot” krantje van de Vlaamse Ouderenraad werd heel erg geapprecieerd, alsook de kaartjes die door verenigingen worden opgestuurd.
1 6
“Ik moest me registreren bij de assist-organisatie of ik mocht niet meer binnen! […] Ik leerde haar in die tijd veel beter kennen. Ik zocht voor haar nieuw vrijwilligerswerk nl. het stikken van
mondmaskers voor de stad en de zorginstellingen in de buurt. Dit zorgde voor een leuke tijdsinvulling, maar vooral het zich nuttig voelen en iets kunnen bijdragen in onze samenleving vooral voor haar eigen buurt. Ik ging regelmatig langs voor een praatje met al dan niet het drinken van een lekker biertje. De persoonlijke gesprekjes (voordien beperkter door mijn drukke agenda) van bijna elke dag beurden ons beiden op in deze Corona-tijd. Ik kreeg zelf een ontsnappingsroute uit mijn eigen
(leef)bubbel. […] Ze was ontzettend blij met elke brief of kaart die als antwoord terug in de
brievenbus te vinden was. En zo bouwden we samen aan een 'nieuw' soort samenzijn. Misschien willen we er niet meer vanaf wijken????:):)”
(kind van zorgbehoevende oudere))
Een nieuw samenzijn, waar we niet vanaf willen?
Zorgbehoevende ouderen die in een woonzorgcentrum of assistentie- woning wonen
als het gaat over hoe het contact en de communicatie met familieleden
georganiseerd werd
m.b.t. kennis en opleiding van personeel om met de situatie om te gaan
tussen wzc die in nauw contact staan met een ziekenhuis of niet
in transparantie in de communicatie naar zorgverleners: soms kwam men pas na lang aandringen te weten dat bewoners positief getest hadden of zelfs dat iemand overleden was.
Ook in de verhalen van professionals komen de thema’s van pagina 18 terug. Daarnaast
merkten we grote verschillen op tussen de verhalen/woonzorgcentra
Leidinggevenden van wzc (slechts 2 verhalen) claimen evenveel respect voor hun personeel als voor de zorgverleners in ziekenhuizen. Ze willen gehoord worden.
In één verhaal komt het gebrek aan
‘wendbaarheid’ van een vereniging aan bod: de organisatie zet personeelsleden op technische werkloosheid, net op een moment dat
vrijwilligers en mantelzorgers steun zoeken.
Nochtans ervaren ouderen net de verbinding met plaatselijke organisaties als een
meerwaarde.
1 8
Maar als mantelzorger stonden we er helemaal alleen voor tijdens deze crisis, buiten de thuisverpleging en huishoudhulp. Over mantelzorgers werd nooit gesproken, het was alsof we niet bestaan en nochtans zijn de meesten van ons erin geslaagd om de zorg vol te houden. Door de lockdown waren er ook minder ontspanningsmogelijkheden, waardoor je niet of minder er even tussen uit kon. [...]
Ik heb geprobeerd om dingen via collect and go of thuislevering aan te kopen, maar er waren geen slots meer beschikbaar, soms moest je anderhalve week wachten. Daar heb je niks aan.”
(mantelzorger van zorgbehoevende oudere die thuis woont)
Onzichtbaar
Zelf slaagden de mantelzorgers er moeilijk in om de praktische ondersteuning goed te organiseren o.w.v. contactverbod en/of de afstand.
2 0
“Deze zelfreddende , stoere oorlogsoverlever was helemaal emotioneel toen ze me zelf belde om te melden dat ze nog niet vergeten was door de maatschappij! In tranen vertelde ze dat een jong meisje haar, uit naam van de Gemeente, had opgebeld.
Ze contacteren alle 80+ers en informeren hoe ze het stellen.... en zo lief dat die was, niet te doen!”
(kind van zorgbehoevende oudere die thuis woont) Zorgbehoevende ouderen die thuis
wonen
Niet alleen de zorgbehoevende ouderen voelden zich plots geïsoleerd, maar ook de mantelzorgers zelf. In vele gevallen behoren zij ook tot de risicogroep.
Mantelzorgers voelen zich niet erkend en niet ondersteund voor het werk dat ze doen.
We merken grote verschillen in de aan- of afwezigheid van gezinsondersteundende diensten (Familiehulp, Familiezorg,
poetshulp, maaltijdbezorgers,…) tijdens de corona-crisis: in sommige verhalen bleven deze diensten doorwerken (en werd dit heel erg geapprecieerd), en andere verhalen viel alle externe hulp weg.
In de verhalen van familieleden, mantelzorgers en vrienden kwamen volgende thema’s terug:
-
In 6 van de 23 verhalen werd expliciet beschreven dat de zorgbehoevende ouderen niet begrepen waarom ze geen boodschappen meer mochten doen, waarom hun familieleden niet meer
mochten langskomen, waarom externe hulp niet meer aan huis kwam, etc. Het ging hierbij niet alleen om ouderen met (beginnende) dementie.
Door dit onbegrip lazen we in sommige verhalen dat familierelaties ook
veranderden: het vertrouwen in
kinderen/mantelzorgers werd op de proef gesteld.
Twee van de 23 verhalen hebben een positievere toon: ze gaan over een oudere die in kangoeroewoning woont met haar kinderen, en kranige dame die zelf haar kind van haar rol als mantelzorger ontslagen heeft.
In de verhalen van thuisverplegers en andere professionele zorgverleners lijkt de nadruk iets meer te liggen op de praktische zorg en eigen veiligheid/gezondheid. Er zijn echter te weinig verhalen (6) om verdere conclusies uit te trekken.
John Twohig - Flickr/CC
In mijn verhaal heb ik het meeste ondersteuning ervaren van…
4. Van wie ervaren mensen steun?
2 2 Voor professionele hulpverleners en
vrijwilligers, zijn collega’s duidelijk een belangrijke steun, meer dan leidinggevenden en familie/vrienden.
Zowel familieleden, vrienden als de
professionele zorgverleners zijn in deze tijden een belangrijke steun voor familie en
mantelzorgers die zorg dragen voor een oudere.
In mijn verhaal heb ik het meeste ondersteuning ervaren van…
Familieleden en mantelzorgers (n = 59) Professionele zorgverleners en vrijwilligers (n = 39)
Er is nauwelijks melding van lokale
organisaties die ondersteuning bieden. De weinige verhalen gaan over kaartjes van een vereniging, integratie in de buurt en samen mondmaskers maken.
Deel 2: welke
aanbevelingen en suggesties zijn er?
2 3 In deel 2 van de vragenlijst vroegen we concrete ideeën en suggesties om de
ondersteuning aan zorgbehoevende ouderen te verbeteren. 93 mensen deelden hun kleine of grote ideeën. We merkten echter dat ook uit deel 1 (de ervaringen
zelf) al heel veel aanbevelingen te halen waren. Onderstaande aanbevelingen zijn dus een combinatie van beide.
Één afgesproken lid van de familie die op bezoek mag gaan (één iemand suggereert een speciaal pasje).
Kleine bubbels creëren onder bewoners van wzc.
Een veilige bezoekmogelijkheid voorzien in wzc, bv. in een aangename ruimte met plexiglas.
Contact buiten het wzc.
Beperkt bezoek aan de ouderen in wzc of thuis op de één of andere manier toch toelaten (30 van alle aanbevelingen vermelden dit
expliciet):
Voor ouderen die thuis wonen: (familie)relatie met zorgbehoevende oudere laten primeren over fysieke afstand tussen de woonplaats van mantelzorger en oudere.
Contact:
2 4
“Nu worden uniforme bezoekregelingen uitgewerkt maar voor een aantal types bewoners is dat geen enkele oplossing. Ik zou liever in pak met handschoenen mijn moeder haar nagels gaan lakken dan zonder eten of drinken 20 minuten tegenover haar aan een tafel te zitten.” (familielid)
“Er moet altijd minstens één familielid/mantelzorger per bewoner toegelaten worden. Werken in kleinere leefgroepen, zodat de omvang van een mogelijke uitbraak beperkt wordt. Maar hiervoor is meer personeel nodig. Contact houden met families via Facebook, website van het woonzorgcentrum, via mail, telefonisch...)"
(zorgverlener in woonzorgcentrum)
“Maatregelen moeten gedifferentieerd worden al naargelang de problematiek van de bewoners. De feedback van de verpleging in WZC aan familie/partner/mantelzorger van een dementerende bewoner is absoluut noodzakelijk en moet structureel ingebouwd worden. Zonder gaat het wederzijds vertrouwen, mét reden, verloren.”
(mantelzorger)
“Gebrek aan mentale ruimte bij directies, personeel, om creatief en out of the box te kunnen denken om toch bewoners niet 8 weken te isoleren. In het WZC waar ik werkte zijn ze zelfs 4 volle weken totaal niet van hun kamer mogen komen. Echt niet oké !!!!”
(vrijwilliger in wzc)
“Er moet altijd bezoek mogelijk zijn bij oudere alleenwonende mensen, ook in wzc! Kan met goodwill altijd perfect veilig. Leer de vaste bezoekers (ik heb het hier over dochter, zoon, schoondochter, enz.) hoe dit moet gebeuren: met mondmasker, op afstand, geen fysiek contact, niet ziek zijn enz. Het is ridicuul dat zorgkundigen, familiehulp, poetsdienst, enz. uren in huis mogen en een eigen vast familielid niet. Diezelfde familiehulp heeft contacten met wel 10 of 15 mensen in een week (professioneel) en dan ook nog contact bij haar thuis, in winkels enz. De 'vaste dochter' bijvoorbeeld gaat alleen naar haar man, blijft voor de rest thuis en het wordt haar verboden om bij haar ouders langs te gaan.”
(zorgverlener die aan huis komt)
Leer de vaste bezoekers op veilig spelen
·Mantelzorgers prioritair toegang geven tot supermarkt.
·Voorrang of speciale ‘slots’ voorzien in de bezorgdiensten van supermarkten (Collect
& Go etc.), waar mantelzorgers
bestellingen kunnen doorgeven voor hun zorgbehoevend familielid.
Mantelzorgers betrekken bij uitwerking maatregelen. Concrete ideeën:
Mantelzorgers:
2 6
“Mantelzorgers zijn ook zorgverleners. Geef hen prioritair toegang tot winkels (bv op bepaalde uren) omdat in hun geval een eventuele besmetting dramatische gevolgen kan hebben voor de persoon voor wie wordt gezorgd.“ (familielid van oudere die thuis woont)
“Zorgen voor en communiceren met ouderen vanuit hun eigen leefwereld. Er wordt veel te veel geregeld en gecommuniceerd ofwel vanuit het standpunt van een economisch actieve positie ofwel heel betuttelend. Overleggen met de ouderen zelf en duidelijke informatie geven moet op een manier die rekening houdt met hun gewone dagelijkse bezigheden. In onze omgeving zijn er heel wat alleenwonende ouderen met een heel gevarieerde achtergrond die niet met pc, smartphone en dergelijke overweg kunnen. De media hebben het voortdurend over app-zus en www-zo, dat geeft hen het gevoel niet mee te tellen en buitengesloten te worden.” (mantelzorger)
“De lokale dienstencentra zouden aan hun vrijwilligers die ouderen gedurende het jaar begeleiden (minder mobielen centrale e.a.) kunnen vragen dat zij wekelijks een telefoontje plegen naar diezelfde ouderen.”
(familielid van zorgbehoevende oudere die thuis woont) Communicatietools (pictogrammen?)
aanreiken om maatregelen uit te leggen aan ouderen, vnl. over veranderingen in bezoek/contact met familieleden en externen.
·Telefoon vanuit de stad/gemeente als blijk van erkenning! Dit kan ook door
vrijwilligers gebeuren.
Fora opzetten waar mensen gemakkelijk kleine, praktische tips kunnen delen. Dit zowel voor mantelzorgers van ouderen die nog thuis wonen (bv. veilige wandelroutes) als voor familieleden van ouderen die in een wzc verblijven (en professionals).
De nood aan meer heldere communicatie wordt een paar keer aangehaald. Daarnaast:
Communicatie en informatie:
Impact van kwb
Nazorg:
Het is nodig om een nazorgtraject aan te bieden voor iedereen die door een zware periode gegaan is: hen een klankbord bieden, ervoor zorgen dat ze hun frustraties, moeheid, boosheid, verdriet etc. kwijt kunnen.
Voor sommige mensen was dit
luisteronderzoek al een manier om de gebeurtenissen 'van zich af te schrijven'.
2 7
“Veel mensen zijn eenzaam en geïsoleerd gestorven. Dit gaat nog een weerslag krijgen bij de nabestaanden. Maar ook bij personeel!”
(professionele zorgverlener in wzc)
“Wie heel voorzichtig was het vertrouwen geven om weer in contact te komen met anderen... weer aan te sluiten bij de actieve maatschappij.”
(kind van zorgbehoevende oudere die thuis woont)
Impact van kwb
Woonzorgcentra:
meer aandacht voor het menselijke aspect en de rol van vrijwilligers besteden.
personeel vrijstellen die zich alleen met het onderhouden van contact tussen bewoners en familie/vrienden bezighouden (bv.
facebookgroep opzetten, individuele ontmoetingen online & veilig ‘live’).
Personeel en bewoners sneller testen, en zoeken naar mogelijkheden om toch ontspanning en contact te voorzien voor mensen die niet besmet zijn.
Sterk en transparant communicatiebeleid uitwerken (zowel intern als extern).
Meer gekwalificeerd personeel in de
woonzorgcentra, meer verpleegkundigen en hygiënisten.
Meer materiaal zoals mondmaskers en handschoenen en wegwerpschorten.
Aansluiting bij het verenigingsleven zoeken.
Meer maatwerk volgens ‘type’ bewoner.
In crisisplannen van wzc...
Daarnaast:
2 8
“Wij doen ons best om zoveel mogelijk contact te houden met fammilieleden/vrienden van de bewoner. Het is al gebeurd dat er door ziekte of andere problemen skypegesprekken niet konden doorgaan en dat we dit niet hebben kunnen laten weten. Neem het ons a.u.b.
niet kwalijk. Wij kunnen zelf ook uitvallen en mijn collega’s kunnen niet alles erbij nemen.”
(professionele zorgverlener)
“Werken met prioriteiten van bezoek of hulp. Vooral wie hulp kan bieden. Eerste bezoek moet voor de mantelzorger - partner zijn die hulp kan bieden en de vertrouwenspersoon is. Vooral voor de dementerende waar contact onvermijdelijk is. Eventueel mantelzorgers die ook nog een andere taak kunnen doen: bijvoorbeeld iemand die handig is met de videocontacten en sociale netwerk contacten.” (partner van vrouw in wzc)
Medewerkers op technische werkloosheid voorstellen om hun job anders in te vullen of aan te passen: hen inschakelen in
ondersteuning. Bv. belrondes, technische hulp bij het opzetten van communicatietools in wzc (wifi, zoom, facetime….).
Verenigingen:
1 1
“De directie kent de plaatselijke mensen niet meer, er is geen behoefte aan een sterk, plaatselijk netwerk.”
(familielid van oudere in wzc)
“In sommige WZC's is een personeelslid voltijds vrijgesteld om die werking te coördineren, in andere is er helemaal geen vrijwilligerswerking. Ik heb het dan niet over de mantelzorgers maar over ingeschreven vrijwilligers met een statuut. Enkel en alleen dankzij de vrijwilligers kunnen WZC's iets
bijkomend organiseren zoals een familiefeest of een uitstap.”
(familielid van oudere in wzc)
Meer maatwerk en meer aandacht voor het menselijke aspect.
Duidelijke, eenvormige richtlijnen voor thuiszorg en andere ondersteunende organisaties.
Wegwerken van grote verschillen tussen hoe bepaalde maatregelen geïnterpreteerd
& toegepast worden in de verschillende wzc (bijvoorbeeld rond het alleen sterven van ouderen).
Ouderenparticipatie serieus nemen:
installeren van rechtstreekse feedback
‘vanop het terrein’ naar beleidsmakers.
Beleid:
2 9
BLIJVENDE INNOVATIE EN CREATIVITEIT
W e l k e n i e u w e d i n g e n h e b j i j g e z i e n o f z e l f g e d a a n i n d e z e c r i s i s i v m d e z o r g o f o n d e r s t e u n i n g v a n o u d e r e n ? D i t k u n n e n z a k e n z i j n d i e i n s p i r e r e n d z i j n
v o o r a n d e r e n o f d i e j e w e l l i c h t z e l f z a l b l i j v e n d o e n n a d e c r i s i s :
Skypen/facetimen, tablet blijven gebruiken: 15 mensen vermeldden dit Meer bellen kwam in 7 verhalen voor 5 mensen hadden het over kaartjes sturen of een krantje maken
3 0 DE MEESTE ZAKEN DIE
VERMELD WERDEN, HADDEN TE MAKEN MET CONTACT:
ANDERE IDEEËN:
Facebookgroep over rouwen in corona tijden aangemaakt
Turnboek voor ouderen gemaakt
PROFESSIONALS HADDEN HET OVER:
Tijd maken voor echt contact: we lazen dit in 4 verhalen
In kleinere groepen werken (in wzc) Dagelijkse ronde om temperatuur te meten Anders gaan denken over de betekenis van je job
3 verhalen gaan over vrijwilligers die een blijvend engagement opnemen
Ouderen niet als onmondige personen voorstellen
Beter leren omgaan met veranderingen
EN VERDER...
WAT ZEGGEN DE VERHALEN?
W E L K E W O O R D E N K O M E N M E E S T I N D E V E R H A L E N V O O R ?
3 1
Het vervolg...
3 2 Dit luisteronderzoek loopt verder tot
volgend jaar en iedereen kan nog steeds online haar/zijn verhaal delen. De vragen worden af en toe aangepast, volgens de evolutie in de maatregelen ter bestrijding van de corona infectie. In het najaar van 2020 maken we opnieuw een tussentijds rapport om beleidsmakers blijvend te inspireren.
Zoals vermeld in de inleiding, ontbreekt de stem van de belangrijkste stakeholder in dit onderzoek: de ouderen zelf. Nu contact weer mogelijk is, zoeken we naar partners voor een vervolgonderzoek waarin we een groep vrijwilligers willen opleiden om met hen in gesprek te gaan.
Wil je hieraan meewerken? Contacteer dan het team via
rega.kuleuven.be/if/woonzorgcentra
Institute for the Future, "Coronavirus pandemic preparedness project": Anne-Mieke Vandamme, Koen Peeters, Maya Ronse, Anneleen Kiekens, Marc Craps, Maxiem Depypere, Jo Vandeurzen.
Voices That Count: Steff Deprez en Nele Claeys
Met veel dank aan alle andere onderzoekers van het "Coronavirus pandemic preparedness project" en de groep stakeholders die heeft bijgedragen aan dit onderzoek, o.a. Lus Cappelle (vrijwillig medewerker in een Lokaal Dienstencentum), Johan Truyers (vzw OKRA), Geert Vandamme (IPPESbv –
QbD (Consultant pharmaceutical industry)), Lieve Declerck en Elke Valgaeren (Gezinsbond vzw).
Het Institute for the Future is een onderzoeksincubator binnen de KULeuven dat transdisciplinair onderzoek wil ondersteunen, versterken en versnellen.
Om een antwoord te bieden op de huidige en toekomstige globale uitdagingen, ontwikkelen de onderzoekers innovatieve en alternatieve oplossingen, scenario's en/of transitiedenken. Al het onderzoek gebeurt binnen het ethisch kader van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN.
www.institute-for-the-future.be
